Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 3

“Menyianle Nyamenle Anwo Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ”

“Menyianle Nyamenle Anwo Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ”

YIZIKEƐLE 1:1

BODANE: Anwuma ehwili ne mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye la anwo edwɛkɛ sikalɛ

1-3. (a) Ka mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye nee mɔɔ ɔdele la anwo edwɛkɛ. (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Tumi boni a maanle Yizikeɛle nwunle deɛ ɛhye a, na kɛzi ɔhanle ye ɛ?

Yizikeɛle ɛlɛnea moamoa nehane, yevede ɔ nye ɔlɛnea azɛlɛ wanaanwo ne mɔɔ le ɛnwea ngome la azo. Ɔnwoso ɔ nye ekyii na akee ɔbuke ye kpalɛ. Ɔnlie mɔɔ ɔlɛnwu ye la ɔnli kpalɛ. Ɔnea moamoa lɔ, na ɔnwu kɛ ahumu bie ɛlɛba. Noko ɔle ahumu ngakyile. Mɔɔ sɔlɔ anwoma kpole ne ɛlɛbɔ ye enrinli ne nee ye tɛladeɛ ne la, akee ɔnwunle amungu kpole bie mɔɔ ɔnyi ɔkɔ anwuma la. Ɛsɛlɛmanye bie fedevede wɔ nu, na ye ɛdalɛ ne kakye ye bulalɛ bie mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ bɛholo la. Mɔɔ amungu ne ɛlɛba ɔ nwo ɛkɛ ne ndɛndɛ la, ɔdele ɛnelɛ kpole bie​—ɔkulu kɛ ɛlɔne kpole bie mɔɔ bɛlɛkɔ la.​—Yiz. 1:4, 24.

2 Kpavolɛ ɛhye lile kɛyɛ ɛvolɛ 30 la, ɔnyianle anwubielɛ bie mɔ mɔɔ ɔ rɛle ɛnrɛvi ye ɛlɛ la, na ɛhye a limoa a. Ɔdele nganeɛ kɛ “Gyihova asa” wɔ ɔ nwo zo, Gyihova sunsum ne tumi ne mɔɔ debie biala ɛngola ɛnzi ye adenle la. Mɔɔ sunsum zɔhane bamaa yeanwu ye na yeade la bayɛ nwanwane kpole adɛla debie biala mɔɔ bɛfa bɛwulowula ɛnɛ mekɛ ye vidio nu bɛmaa ɔyɛ kɛnlɛma la. Yekile ne bamaa yeabutu ɔ nyunlu aze, ɔbadɔ ɔ nwo zo.​—Yiz. 1:3, 28.

3 Noko tɛ Gyihova bodane a le kɛ ɔfa ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne yeadu nrenyia ɛhye ahonle. Ɛzukoalɛdeɛ dɔɔnwo wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne mɔɔ limoa nee mɔɔ ɛha mɔɔ wɔ ngapezo buluku kɛnlɛma ne anu la anu maa Yizikeɛle nee Gyihova nɔhalɛ azonvolɛ mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ ne ɛnɛ la amuala. Ɔti bɛmaa yɛnleɛnlea mɔɔ ɔnwunle ye nee mɔɔ ɔdele la anu kpalɛ.

Tɛnlabelɛ Ne

4, 5. Tɛnlabelɛ boni anu a Yizikeɛle nyianle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne a?

4 Kenga Yizikeɛle 1:1-3. Bɛmaa yɛlimoa yɛhakye tɛnlabelɛ ne. Ɛnee ɛvolɛ ne le 613 K.Y.M. Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ tile mɔɔ li ɛhye anyunlu anu la, ɛnee ɔwɔ Babelɔn, ɔ nee ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ bɛwɔ akɛlɛzonlenlɛ nu la de bikye azule Kibaa ne anloa​—ɔda ali kɛ ɔle azule kpole mɔɔ meli kola fa nu, kanale mɔɔ menli ɛdu mɔɔ ɔle azule Yufileti ne asa ngane na eza ɔ nee ye kɔbɔ nu.

Ɛnee Yizikeɛle nee ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ bɛwɔ akɛlɛzonlenlɛ nu la de bikye azule Kibaa ne (Nea ɛdendɛkpunli 4)

5 Ɛnee menli ne sua zo a le Gyɛlusalɛm mɔɔ wɔ kilomita kɛyɛ 800 la. * Ɛnee bɛgua ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ ye papa zonlenle wɔ ɛkɛ ne kɛ ɛsɔfo la anwo evinli, na yehakyi awozonlezonlenlɛ ɛleka. Belemgbunli ebia ne mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm, ɛleka mɔɔ Devidi nee Sɔlɔmɔn lile tumi anyunlunyia nu la, ɛhakyi anyiemgba debie. Ɛnee Belemgbunli Gyɛhɔyakɛn mɔɔ ɛnlɛ diedi la nee menli ne wɔ akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Babelɔn ɛke. Ɛnee Zɛdikaya, nrenyia atisesebɛ ne mɔɔ bɛvale ye bɛziele Gyɛhɔyakɛn agyakɛ anu la vea Babelɔn belemgbunli ne abo.​—2 Arl. 24:8-12, 17, 19.

6, 7. Duzu ati a ɔbayɛ kɛ Yizikeɛle dele nganeɛ kɛ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔwɔ nu la anu yɛ se a?

6 Wɔ diedinli Yizikeɛle afoa nu, mekɛ ɛhye bayɛ mekɛ mɔɔ anu yɛ se kpalɛ wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. Bie a menli ne bie mɔ bizale kɛ: ‘Gyihova ɛgyakyi yɛ bɔkɔɔ ɔ? Asoo Babelɔn ɛhye mɔɔ ɔlɛ tumi na ɔ ti yɛ se la nee ye adalɛ nyamenle dɔɔnwo ne badu Gyihova nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bo na bɛaye ye tumililɛ ne bɛavi azɛlɛ ye azo bɔkɔɔ ɔ?’

7 Mɔɔ edwɛkɛ ɛhye wɔ wɔ adwenle nu la, duzu ati a ɛngenga Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne mɔɔ limoa mɔɔ bɛhilehile nu wienyi la ɛnva ɛmbɔ ɛ ti anwo debiezukoalɛ ɛhye abo a? (Yiz. 1:4-28) Saa ɛlɛyɛ zɔ a, bɔ mɔdenle yɛ ɛ nwo kɛ Yizikeɛle la, nwu mɔɔ ɔnwunle ye la na te mɔɔ ɔdele la.

Azule Yufileti ne wɔ Kaakɛmehye maanzinli ne anu (Nea ɛdendɛkpunli 5-7)

Kale Mɔɔ Ɛnlɛ Ye Ɛsaso

8. Duzu a Yizikeɛle nwunle ye wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu a, na ɛnee ɔgyi ɛkɛ ne ɔmaa duzu?

8 Duzu a Yizikeɛle nwunle ye a? Ɔle kɛ kale totohyia bie mɔɔ yɛ ɛzulolɛ la, na bɛha nwolɛ edwɛkɛ kɛ ɔle ehwili. Ɔlɛ ehwili gyakɛ mgbole nna na sunsum nu abɔdeɛ nna mɔɔ bɛle ngakyile mɔɔ nzinlii bɛvɛlɛle bɛ kyɛlɔbe la gyigyi nwolɛ. (Yiz. 10:1) Bama kpole bie anzɛɛ debie mɔɔ tɛlɛ na ɔle kɛ ayese la wɔ bɛ ti zo anwuma, zolɛ a Nyamenle anyunlunyia belemgbunli ebia ne gyi a, na Gyihova mumua ne de nu! Ehwili zɔhane gyi ɛkɛ maa duzu? Debie kokye ala a ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne bahola agyinla ɛkɛ amaa ye na yeafɛta a: Gyihova anyunlunyia aleɛabo ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma la. Duzu ati a yɛka ye zɔ a? Suzu ninyɛne nsa anwo nea.

9. Kɛzi agɔnwolɛvalɛ mɔɔ wɔ Gyihova nee ye anwuma abɔdeɛ ne mɔ avinli la nee kale ne mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ la le ko ɛ?

9 Agɔnwolɛvalɛ mɔɔ wɔ Gyihova nee ye anwuma abɔdeɛ ne mɔ avinli la. Yɛ ye nzonlɛ kɛ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anu, Gyihova belemgbunli ebia ne gyi kyɛlɔbe ne mɔ anwuma. Bɛha edwɛkɛ ko ne ala wɔ Baebolo ne ɛleka ngakyile kɛ Gyihova noko de belemgbunli ebia nu wɔ ye kyɛlɔbe ne mɔ anwuma anzɛɛ avinli. (Kenga 2 Arelemgbunli 19:15; Ɛzɛ. 25:22; Edw. 80:1) Ɛhye ɛngile kɛ amgba ɔde kyɛlɔbe ne mɔ anwo zo​—kɛ asɛɛ ɔwɔ kɛ bɛsoa ye​—anzɛɛ ɔhyia kɛ ɔtɛnla ehwili kpalɛ nu la. Emomu, kyɛlɔbe ne mɔ gyi ye tumililɛ ne anzi na ɔkola ɔsoa bɛ wɔ aleɛabo ɛleka biala ɔmaa bɛkɔyɛ ye ɛhulolɛdeɛ. Bɛle kɛ Nyamenle anwumabɔvolɛ nwuanzanwuanza ne mɔ amuala ala la, bɛdi Gyihova kpɔkɛzilɛ ne mɔ anwo gyima kɛ ye sonvolɛma anzɛɛ ye gyimayɛvoma. (Edw. 104:4) Wɔ adenle ɛhye azo, Gyihova ‘de’ bɛ kɔsɔɔti bɛ nwo zo, ɔkile bɛ adenle kɛ bɛ tumivolɛ, kɛ asɛɛ bɛka bɛbɔ nu bɛyɛ kale totohyia ko la.

10. Duzu a kile kɛ kyɛlɔbe mɔɔ bɛwɔ anwuma ehwili ne anu la bo nna a?

10 Kale ne ɛngyi ɛkɛ ɛmmaa kyɛlɔbe ne mɔ angomekye. Kyɛlɔbe ne mɔ mɔɔ ɔnwunle bɛ la le nna. Bɛfa nɔma zɔhane bɛdi gyima wɔ Baebolo ne anu bɛkile debie mɔɔ di munli​—debie mɔɔ gyi ɛkɛ maa bɛ muala la. Ɔti kyɛlɔbe nna ne mɔ gyi ɛkɛ ne maa Gyihova sunsum nu mralɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la kɔsɔɔti. Eza yɛ ye nzonlɛ kɛ ɛnee ɛnyelɛ wɔ ehwili gyakɛ ne mɔ nee kyɛlɔbe ne mɔ bɔbɔ anwo amuala, ɔkile kɛ bɛ nwo zonle na bɛ nye la ɛkɛ yɛɛ bɛlɛsinza, bɛnle sunsum nu abɔdeɛ nna ala, kɛ mɔɔ ɔnwunle bɛ la. Na kɛzi ɔhanle kale ne anwo edwɛkɛ la kile kɛ ɔle totohyia, ɔmaanle kyɛlɔbe ɛhye mɔ mɔɔ bɛle mgbole bɔbɔ la yɛle ngyikyi. (Yiz. 1:18, 22; 10:12) Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma la noko le kpole kpalɛ, bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ nu la bo kyɛlɔbe nna kolaa.

Gyihova anwuma ehwili ne anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne maanle ɛzulolɛ hanle Yizikeɛle (Nea ɛdendɛkpunli 8-10)

11. Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ mɔɔ zɔho ɛhye la boni a Daneɛle nwunle ye a, na duzu a ɛhye maa yɛnwu ye a?

11 Daneɛle noko nwunle anwuma lɔ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu. Ngapezonli Daneɛle dɛnlanle akɛlɛzonlenlɛ nu hyɛle wɔ suakpole Babelɔn azo, na ɔdaye noko ɔnwunle anwuma lɔ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu. Ɔyɛ anyelielɛ kɛ, wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ zɔhane noko anu, ɛnee ehwili gyakɛ wɔ Gyihova belemgbunli ebia ne anwo. Daneɛle nwunle Gyihova sunsum nu abusua kpole ne mɔɔ wɔ anwuma lɔ la. Daneɛle nwunle kɛ Nyamenle sunsum nu mralɛ “apenle mɔnwo apenle . . . yɛɛ apenle bulu mɔnwo apenle bulu” gyigyi Gyihova anyunlu ɛkɛ. Bɛdɛnlanle aze kɛ Kɔɔtoma wɔ anwuma, ɔda ali kɛ ɛnee awie biala de ɛleka mɔɔ bɛva bɛmaa ye la. (Dan. 7:9, 10, 13-18) Ɛnee bɛwɔ anyunlunyia nu, na asoo ndelebɛbo ɛnle nu kɛ yɛbaha kɛ bɛdabɛ ko ne ala a Yizikeɛle nwunle bɛ la ɔ?

12. Duzu ati a ɔle banebɔlɛ ɔmaa yɛ kɛ yɛbazukoa ninyɛne mɔɔ le kɛ Yizikeɛle anwuma ehwili ne anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne la anwo debie a?

12 Gyihova ze kɛ ɔle banebɔlɛ kɛ alesama bava bɛ adwenle azie sunsum nu ninyɛne zo​—ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vɛlɛle bɛ “ninyɛne mɔɔ bɛnnwu bɛ.” Duzu ati ɔ? Kɛmɔ yɛle nwonane nee mogya la ati, yɛta yɛdwenledwenle “ninyɛne mɔɔ bɛnwu bɛ,” yɛ nwonane afoa nu ngyianlɛ mɔɔ ɛngyɛ la anwo somaa. (Kenga 2 Kɔlentema 4:18.) Seetan ta fa zɔhane deɛ ne gyegye yɛ na ɔpiepia yɛ ɔmaa yɛfa yɛ adwenle yɛsie nwonane afoa nu ninyɛne zo. Amaa yɛagyinla ngyegyelɛ zɔhane anloa la, Gyihova fi ɛlɔlɛ nu maa yɛ sa ka edwɛkɛ mɔɔ le kɛ ɛhye mɔ mɔɔ wɔ Yizikeɛle ngapezo ne anu la nee Gyihova anwuma abusua kpole ne mɔɔ yɛ nwanwane la anwo ngakyelɛ mɔɔ yɛ anyelielɛ la!

“Ehwili Gyakɛ!”

13, 14. (a) Kɛzi Yizikeɛle hanle ehwili gyakɛ ne mɔ anwo edwɛkɛ ɛ? (b) Duzu ati a ɔfɛta kɛ Gyihova ehwili ne lɛ ehwili gyakɛ ɛ?

13 Mɔlebɛbo ne, Yizikeɛle vale ye adwenle hɔle kyɛlɔbe nna ne anwo zo, na wɔ Tile 4 ne anu, yɛbanwu mɔɔ zɔhane abɔdeɛ ne mɔ nee kɛzi bɛle ngakyile la kile yɛ wɔ Gyihova anwo la. Noko Yizikeɛle nwunle ehwili gyakɛ nna ne wɔ kyɛlɔbe zɔhane mɔ anwo ɛkɛ ne ala, ɔda ali kɛ bɛwɔ ye afoa nna ne mɔ, bɛbɔ nu bɛyɛ debie totohyia bie mɔɔ ye afoa nna ne amuala sɛ la. (Kenga Yizikeɛle 1:16-18.) Ɔzɔho kɛ bɛvale kelesɔlaete a bɛyɛle a, bolɛ mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ bie a ɔle kɛ neanleɛ anzɛɛ ɔsɔ memeamemea na ye kɔla le yɛlo anzɛɛ yɛlo nee amunli afonla la. Deɛ kɛnlɛma ɛhye ta kpalɛ.

14 Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne hwenle adwenle hɔle ehwili gyakɛ ne mɔ azo titili. Ɔle ngamɔnu mɔɔ yɛ azibɛnwo kpalɛ. Belemgbunli ebia mɔɔ ehwili gyakɛ wɔ nwo! Bie a yɛ adwenle bahɔ belemgbunli ebia mɔɔ gyi ɛleka ko ala la azo na zɔhane a ɔde a, ɔluakɛ azɛlɛ ye azo arelemgbunli kola tɛlɛ bɛ tumililɛ nu ekyi bie ala. Noko Gyihova tumililɛ ne ɛnle kɛ sonla tumililɛ la. Kɛ mɔɔ Yizikeɛle banwu ye kɛkala la, Gyihova tumililɛ ne ɛnlɛ ye ɛweɛne. (Nih. 9:6) Tumivolɛ ɛhye kola tɛlɛ ye tumililɛ ne anu kɔ ɛleka biala!

15. Duzu a Yizikeɛle yɛle ye nzonlɛ wɔ ninyɛne mɔɔ bɛvale bɛyɛle ehwili gyakɛ ne mɔ nee kɛzi bɛle mgbole la anwo a?

15 Ehwili gyakɛ ne mɔ mgbole maanle ɛzulolɛ hanle ye. Ɔhɛlɛle kɛ: “Ehwili gyakɛ ne mɔ kɔ anwuma kpalɛ ɔmaa ɔyɛ ɛzulolɛ.” Yɛbahola yɛayɛ Yizikeɛle mɔɔ yemaa ɔ nye zo ɔlɛnea ehwili gyakɛ totohyia ɛhye mɔɔ nwolɛ ta la anwo nvoninli. Akee ɔhanle azibɛnwo edwɛkɛ ɛhye kɛ: “Ɛnyelɛ wɔ ehwili gyakɛ nna ne mɔ anwo amuala.” Noko, bie a mɔɔ yɛ nwanwane kpalɛ la a le kɛzi bɛyɛle ehwili gyakɛ ne mɔ la. Ɔhilehilele nu kɛ: “Kɛzi bɛde nee kɛzi bɛyɛ bɛ la le kɛ ehwili gyakɛ mɔɔ vea ehwili gyakɛ nu la.” Duzu a ɔkile a?

16, 17. (a) Adenle boni azo a ehwili ne lɛ ehwili gyakɛ mɔɔ vea ehwili gyakɛ nu a? (b) Duzu a ehwili gyakɛ ne mɔ maa ɔda ali wɔ Gyihova kale ne mɔɔ kola kɔ ɛleka biala la anwo a?

16 Ɔda ali kɛ ehwili gyakɛ ko biala mɔɔ ɔnwunle ye la le ehwili gyakɛ nwiɔ mɔɔ bɛha bɛbɔ nu, ko vea ko anu yɛɛ bɛyia zo wɔ bɛ avinli fɔɔnwo. Ɛhye kilehile deɛmɔti bɛkola bɛyɛ mɔɔ Yizikeɛle hanle la anu: “Saa bɛtu bɛ bo a, bɛkola bɛkɔ afoa nna ne ɛleka biala mɔɔ bɛmpɛne bɛ nwo a.” Duzu a ehwili gyakɛ ɛhye mɔ ka ye wɔ anwuma kale ne mɔɔ ɔnwunle ye la anwo a?

17 Ehwili mɔɔ kɔ anwuma kpole zɛhae la, saa ɔpɛne ɔ nwo kokye bɔbɔ a ɔbava ɛleka dɔɔnwo. Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne ka kɛ kɛzi kale ne tia la, ɔle kɛ ɛsɛlɛmanye mɔɔ ɛkpakye la! (Yiz. 1:14) Bieko, ehwili gyakɛ titili ɛhye mɔ mɔɔ bɛ adenle le nna la kile kɛ bɛkola bɛkɔ ɛleka biala, na menli mɔɔ ɛbe ninyɛne ɛyɛlɛ nu la bahulo kɛ bɛkɛyɛ bie noko bɛnrɛhola. Kale ɛhye kola kakyi ɔ nye mɔɔ ɔngyia kɛ ɔbado nu anzɛɛ ɔbabu ɔ sa a! Noko ɔngakyi ɔ nye mgbane mgbane. Ɛnyelɛ mɔɔ wɔ ehwili gyakɛ ne mɔ anwo amuala la maa ɔda ali wienyi kɛ kale ɛhye nwu debie biala mɔɔ ɛbɔ ye ɛyia la.

Ehwili gyakɛ ne mɔ le mgbole kpalɛ yɛɛ bɛtia ndɛndɛ (Nea ɛdendɛkpunli 17)

18. Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi ehwili gyakɛ ne mɔ mgbole de nee ɛnyelɛ dɔɔnwo ne mɔɔ wɔ nwo la anu a?

18 Duzu a ɛnee Gyihova ɛlɛkile Yizikeɛle​—nee menli mɔɔ di nɔhalɛ la amuala​—wɔ ye ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma la anwo a? Suzu mɔɔ yɛnwu ye too yɛradwu ɛke la anwo nea. Kɛzi deɛ mɔɔ bɛva bɛyɛ ehwili gyakɛ ne mɔ ta nee kɛzi bɛle mgbole la, ɔle kɛnlɛma yɛɛ ɔyɛ ɛzulolɛ. Ɛnyelɛ dɔɔnwo ne mɔɔ wɔ ehwili gyakɛ ne mɔ anwo la kile kɛ ɔnwu debie biala. Gyihova mumua ne anye nwu ninyɛne kɔsɔɔti. (Mrɛ. 15:3; Gyɛ. 23:24) Bieko, ɔlɛ anwumabɔvolɛma mɔɔ bɛsonle ye la mgbe dɔɔnwo mɔɔ ɔkola ɔsoa bɛ wɔ ɛleka biala a, na bɛkola bɛnwu edwɛkɛ biala anu kpalɛ na bɛfa nwolɛ amaneɛbɔlɛ bɛbɛlɛ bɛ Tumivolɛ ne.​—Kenga Hibuluma 1:13, 14.

Kɛzi ehwili gyakɛ ne mɔ de la maa bɛkola bɛkɔ ɛleka biala (Nea ɛdendɛkpunli 17, 19)

19. Duzu a Gyihova ehwili ne mɔɔ tia ndɛndɛ nee kɛzi ɔkola ɔkɔ ɛleka biala la maa yɛnwu ye wɔ Gyihova nee ye ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma la anwo a?

19 Bieko, yɛnwu kɛ ehwili ne anwo yɛ ndɛ kpalɛ yɛɛ ɔkola ɔkɔ ɛleka biala. Wɔmɔ dwenle ngakyile mɔɔ wɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma nee sonla arane, eku ngakyile yɛɛ bɛ ahyehyɛdeɛ ne mɔ avinli la anwo nea! Ɛhye mɔ ɛngola ɛnnwu kɛzi ɔwɔ kɛ bɛdi ngyegyelɛ nee tɛnlabelɛ bie mɔ anwo gyima la, ɔti bɛnrɛli konim na bɛbazɛkye bɛ. Noko Gyihova ehwili ne maa yɛnwu kɛ, Nyamenle mɔɔ ɔkile ye adenle la te edwɛkɛ bo yɛɛ ɔyɛ nzenzaleɛ. Kɛ mɔɔ ye duma mumua ne kile la, ɔkola ɔkakyi ɔ nwo debie biala amaa ye bodane ara nu. (Ɛzɛ. 3:13, 14) Kɛ neazo la, ɔkola ɔyɛ ɔ nwo konle nu Katakyie ɔko ɔmaa ye menli ne, noko ɛkɛ ne ala ɔkola ɔkakyi ɔ nwo ɛtane Fakyɛvolɛ mɔɔ se anwunvɔne na ɔyɛ ɛtanevolɛma mɔɔ bɛlɛdi nyane na bɛnlu bɛ nwo la ayile.​—Edw. 30:5; Aye. 66:13.

20. Duzu ati a ɔwɔ kɛ Gyihova ehwili ne maa ɛzulolɛ ka yɛ a?

20 Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne bahola aha yɛ yeamaa yɛabiza yɛ nwo kɛ ‘Asoo Gyihova ehwili ne maa me ahonle tu amgba?’ Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ ehwili ne gyi ɛkɛ maa debie mɔɔ ɔwɔ ɛkɛ ne kɛkala la. Ɔnle kɛ yɛnyia adwenle ɛlɛ kɛ Gyihova, ɔ Ra ne yɛɛ anwumabɔvolɛ ne mɔ kɔsɔɔti ɛnnwu ngyegyelɛ mɔɔ maa yɛ sa nu to la. Anzɛɛ ɔnle kɛ yɛgyegye yɛ nwo kɛ yɛ Nyamenle ne ɛnrɛli ninyɛne mɔɔ yɛhyia nwo la anwo gyima ndɛndɛ anzɛɛ ye ahyehyɛdeɛ ne ɛnrɛyɛ nzenzaleɛ wɔ ngyegyelɛ mɔɔ ba ɛtane ewiade ɛhye anu la anwo. Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛngyi ɛleka ko, ɔkɔ ɔ nyunlu dahuu. Yizikeɛle dele kɛ ɛnelɛ bie deanle nu vile anwuma kɛ: “Ehwili Gyakɛ!”​—ɔda ali kɛ ɛnee ɔlɛka yeahile ehwili gyakɛ ne mɔ kɛ bɛdu bɛ bo. (Yiz. 10:13) Saa yɛsuzu kɛzi Gyihova maa ye ahyehyɛdeɛ ne kɔ ɔ nyunlu la anwo a, asoo ɔnyɛ nwanwane? Noko Gyihova mumua ne a, ɔ nwo yɛ yɛ ɛzulolɛ kpalɛ a.

Ahenle Mɔɔ Kile Ye Adenle La

21, 22. Kɛzi yɛbahilehile debie mɔɔ ka ehwili ne anwo ninyɛne ne mɔ bɔ nu la anu ɛ?

21 Bɛhwenle Yizikeɛle adwenle bɛhɔle ehwili gyakɛ ne mɔ azo anwuma, ɛleka mɔɔ ɔnwunle “debie bie mɔɔ le kɛ bama mɔɔ ta kɛ ayese kɛnlɛma la.” (Yiz. 1:22) Bama ne wɔ kyɛlɔbe ne mɔ ati zo anwuma. Noko kɛkala, saa awie mɔɔ ze kɛzi milahyinli yɛ gyima la ɛlɛkenga edwɛkɛ ɛhye a, ɔbabiza edwɛkɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, bie mɔ babiza kɛ: ‘Duzu a lɛ bama ne anu wɔ ehwili gyakɛ ne mɔ anwuma lɔ a? Na kɛzi ehwili gyakɛ ne mɔ kola yɛ gyima wɔ mekɛ mɔɔ bulalɛ biala ɛnlɛ nu la ɛ?’ Kakye kɛ abɔdeɛ nwo mɛla ɛnlɛ kale ɛhye anwo zo tumi, ɔluakɛ ɔle sɛkɛlɛneɛ adenle zo debie ala, ɔmaa yɛnwu ninyɛne mɔɔ wɔ anwuma lɔ la. Yɛ edwɛkɛ titili ɛhye mɔ noko nzonlɛ: “Sunsum ne mɔɔ yɛ gyima wɔ tease abɔdeɛ ne mɔ anwo zo la wɔ ehwili gyakɛ ne mɔ noko anu.” (Yiz. 1:20, 21) Sunsum ne boni ɔ?

22 Ɔda ali kɛ Gyihova sunsum ne, tumi mɔɔ lɛ anwosesebɛ tɛla biala wɔ aleɛabo la ɔ. Gyimayɛlɛ tumi zɔhane a ka kale ne anwo ninyɛne ne mɔ bɔ nu, na ɔkile bɛ adenle ɔmaa bɛkɔ ɛleka ko a. Mɔɔ ɛhye wɔ yɛ adwenle nu la, bɛmaa yɛnlea mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye wɔ mekɛ mɔɔ ɔkakyi ɔ nye yeanlea Ahenle mɔɔ kile ehwili ne adenle la.

Ɛnee ɔwɔ kɛ Yizikeɛle kpondɛ edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ ɔbava yeahilehile ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu la

23. Edwɛkɛ agbɔkɛ boni mɔ a Yizikeɛle bɔle mɔdenle kɛ ɔfa yeaha Gyihova anwo edwɛkɛ a, na duzu ati ɔ?

23 Kenga Yizikeɛle 1:26-28. Yizikeɛle vale edwɛkɛ “ɔzɔho,” “debie mɔɔ le kɛ,” “debie mɔɔ ta kɛ” yɛɛ “debie bie mɔɔ le kɛ” la, lile gyima fane dɔɔnwo hilehilele ye ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kɔsɔɔti anu. Noko wɔ ngyehyɛnu ɛhye mɔ anu, ɔvale ɔlile gyima fane dɔɔnwo. Ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔlɛkpondɛ edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ ɔbava yeahilehile ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anu la. Ɔnwunle “debie bie mɔɔ le kɛ safaya bolɛ la, . . . na ɔzɔho belemgbunli ebia.” Ɛbahola wɔapɛ belemgbunli ebia mɔɔ bɛva safaya totohyia mɔɔ le buluwu tuu bɛze la nvoninli ɔ? Na Awie de zo. ‘Ɔzɔho sonla.’

24, 25. (a) Duzu a nyangondonle ne mɔɔ ɛbɔ belemgbunli ebia ne ɛyia la maa yɛkakye a? (b) Kɛzi ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne hanle menli mɔɔ lɛ diedi la ɛ?

24 Bɛngola bɛnnwu ahenle mɔɔ de zo la anyunlu kpalɛ, ɔluakɛ Gyihova anyunlunyia ne ta ɔvi ɔ nze zo ɔba ye aze yɛɛ ɔvi ɔ nze zo ɔkɔ ye anwuma. Yɛbahola yɛapɛ ye nvoninli wɔ yɛ adwenle nu kɛ ngapezonli ne kpondɛ amuomua ɔ nye yɛɛ ɔfa ɔ sa ɔwowa ɔ nye wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnea anyunlunyia debie ɛhye la. Mɔɔ akee Yizikeɛle nwunle ye la, le kɛnlɛma kpalɛ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu: “Ɛnee ɔ nwo amuala ta kɛ nyangondonle mɔɔ kɛvinde amungu nu wɔ kenle mɔɔ ezule kɛdɔ la.” Asoo wɔnwu nyangondonle na ɛ nye ɛlie ɛlɛ? Nea kɛzi ɔmaa yɛkakye yɛ Bɔvolɛ ne anyunlunyia ne kpalɛ a! Zɔhane nyangondonle kɛnlɛma ne mɔɔ finde anwomanyunlu la, eza kakye yɛ Gyihova anzodwolɛ ngyekyeleɛ ne mɔɔ ɔyɛle ye wɔ Azuyilɛ ne anzi la. (Gyn. 9:11-16) Nyamenle Tumivolɛ Bedevinli ne le anzodwolɛ Nyamenle, ɔnva nwo kɛ ɔlɛ tumi la. (Hib. 13:20) Anzodwolɛ ɛyi ye ahonle nu na ɔtɛlɛ ɔka bɛdabɛ mɔɔ bɛsonle ye nɔhalɛ nu la amuala.

Nyangondonle kɛnlɛma ne mɔɔ ɛbɔ belemgbunli ebia ne ɛyia la kakye yɛ kɛ yɛsonle anzodwolɛ Nyamenle (Nea ɛdendɛkpunli 24)

25 Mɔɔ ɔnwunle Gyihova Nyamenle anyunlunyia ne la, kɛzi ɔhanle ye ɛ? Ɔhɛlɛle kɛ: “Mɔɔ menwunle ye la, membutule me nyunlu aze.” Yizikeɛle ahonle dule na Nyamenle anwo ɛzulolɛ maanle ɔlale aze. Ngapezoma gyɛne ɛnyia ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛvi Gyihova ɛkɛ; na mɔɔ bɛnwu ye la bɛlɛ bɛ aze kpalɛ, ɔtɔ bɛ nwo zo bɔbɔ. (Aye. 6:1-5; Dan. 10:8, 9; Yek. 1:12-17) Noko nzinlii, menli ɛhye mɔ nyia anwosesebɛ ɔlua mɔɔ Gyihova ye kile bɛ la ati. Yizikeɛle noko nyianle anwosesebɛ. Saa yɛlɛkenga Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ le kɛ ɛhye mɔ la a, kɛzi ɔwɔ kɛ ɔka yɛ ɛ?

26. Ɔbayɛ kɛ, kɛzi Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne maanle ye anwosesebɛ ɛ?

26 Saa ɛnee debie gyegye ye wɔ tɛnlabelɛ mɔɔ Nyamenle menli mɔɔ wɔ Babelɔn wɔ nu la anwo a, ɔzɔho kɛ zɔhane ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne maanle ye anwosesebɛ. Saa ɛnee Nyamenle menli mɔɔ di nɔhalɛ maa ye la bie wɔ Gyɛlusalɛm anzɛɛ Babelɔn anzɛɛ ɛleka gyɛne a, ɔnle ngyegyelɛ fee. Ɛnee Gyihova ehwili kɛnlɛma ne badwu ɛleka biala mɔɔ bɛwɔ la! Seetan ɛtɛkolale ɛtɛsile Nyamenle adenle kɛ ɔbahile ye anwuma ahyehyɛdeɛ ne adenle ɛlɛ. (Kenga Edwɛne 118:6.) Eza Yizikeɛle nwunle kɛ anwuma kale zɔhane bikye alesama. Ɔluakɛ ye ehwili gyakɛ ne mɔ ka azɛlɛ ye! (Yiz. 1:19) Ɔti ɛnee Gyihova anye die ye menli nɔhavoma ne anwo kpalɛ. Ɛnee bɛ Papa ɛlɔlɛ ne badwu bɛ nwo lɔ dahuu!

Mɔɔ Ehwili Ne Maa Yɛyɛ La

27. Duzu a Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne maa yɛnwu ye ɛnɛ a?

27 Asoo yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛnɛ? Ɛhɛe! Kakye kɛ Seetan ɛlɛboɔboa ɔ nwo ateta Gyihova nɔhalɛ ɛzonlenlɛ ne kpalɛ. Ɔkulo kɛ yɛnyia adwenle kɛ yɛ ngome a yɛlua a, yɛ anwuma Selɛ ne nee ye ahyehyɛdeɛ ne ɛmbikye yɛ. Mmadie adalɛ ɛhye mɔ ɛdi fee! (Edw. 139:7-12) Ɛzulolɛ bahola aha yɛ kɛ Yizikeɛle la. Bie a yɛnrɛbutu yɛ nyunlu aze kɛ mɔɔ ɔyɛle la. Noko, asoo Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ anwuma la tumi ne, kɛzi ɔkɔ ɔ nyunlu ndɛndɛ, ɔkola ɔkɔ ɛleka biala, ɔkakyihakyi ɔ nwo yɛɛ ye anyunlunyia kpole ne ɛnzi yɛ nwo na ɔmmaa ɛzulolɛ ɛnga yɛ ɔ?

28, 29. Duzu a kile kɛ Gyihova ehwili ne ɛlɛkɔ ɔ nyunlu wɔ ɛvolɛ ɛya ko mɔɔ ɛpɛ nu la anu a?

28 Kakye noko kɛ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa wɔ azɛlɛ ye azo. Menli mɔɔ ɛnli munli la a wɔ ahyehyɛdeɛ ne foa ɛhye anu a. Noko suzu mɔɔ Gyihova ɛyɛ ye wɔ azɛlɛ ye azo la anwo nea! Gyihova ɛmaa menli ɛyɛ debie mɔɔ anrɛɛ bɛdabɛ mumua ne bɛnrɛhola bɛnrɛyɛ ye ɛlɛ la wɔ ewiade ɛleka biala. (Dwɔn 14:12) Wɔmɔ bukebuke Nyamenle Belemgbunlililɛ Di Tumi! buluku ne anu ala, ɔbahakye wɔ edwɛkɛhanlɛ gyima kpole mɔɔ bɛyɛ ye wɔ ɛvolɛ ɛya ko mɔɔ ɛpɛ nu la anu la. Eza yɛbahakye anyuhɔlɛ mɔɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛnyia ye wɔ ngilehilelɛ mɔɔ bɛfa bɛmaa nɔhalɛ Kilisienema, konim mɔɔ yɛli ye wɔ edwɛkɛlilɛ nu nee kɛzi yɛfa ɛlɛtɔlɔneke ninyɛne mɔɔ bɛyɛ ye kenlensa ye yɛyɛ Nyamenle ɛhulolɛdeɛ la!

29 Saa yɛsuzu ninyɛne mɔɔ bɛyɛ bɛva nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛzie ɛkɛ ne bieko wɔ ɛtane ewiade ɛhye awieleɛ mekɛ ye anu la kɔsɔɔti anwo a, ɔmaa ɔda ali kɛ Gyihova ehwili ne ɛlɛtia kpalɛ. Nea nwolɛ adenle mɔɔ yɛnyia kɛ yɛwɔ ahyehyɛdeɛ ɛhye anu na yɛlɛsonle Tumivolɛ zɛhae a!​—Edw. 84:10.

Gyihova ahyehyɛdeɛ ne foa mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la dahuu kɔ ɔ nyunlu (Nea ɛdendɛkpunli 28, 29)

30. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile mɔɔ doa zo la anu a?

30 Noko yɛkola yɛsukoa ninyɛne dɔɔnwo yɛfi ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu. Wɔ tile mɔɔ doa zo la anu yɛbazuzu zɔhane “tease abɔdeɛ” nna ne, anzɛɛ kyɛlɔbe ne mɔ mɔɔ bɛle ngakyile la anwo. Duzu a bɛkola bɛkile yɛ wɔ yɛ anyunlunyia Tumivolɛ, Gyihova Nyamenle ne anwo a?

^ ɛden. 5 Adenle fɔɔnwo ne ɛne, noko ɔbayɛ kɛ adenle ne mɔɔ menli ne vale zo la bayɛ ye mɔnwo nwiɔ.