7-تاراۋ
حالىقتار «مەنىڭ ەحوبا ەكەنىمدى بىلەتىن بولادى»
ويباعدار: يسرايلدەن جانە ەحوبانىڭ ەسىمىن قارالاعان حالىقتاردان الار ساباعىمىز
1، 2. ا) قالايشا يسرايل قاسقىرلاردىڭ ورتاسىندا قالعان جالعىز قويعا ۇقسادى؟ (تاراۋدىڭ باسىنداعى سۋرەتتى قاراڭىز.) ٵ) يسرايلدىكتەر مەن ولاردىڭ پاتشالارى قايتا-قايتا نە ىستەدى؟
يسرايل جۇزدەگەن جىلدار بويى ٷيىر-ٷيىر قاسقىرلاردىڭ ورتاسىندا قالعان جالعىز قويداي بولدى. شىعىس جاقتان اممون، مواب پەن ەدوم حالقى قاۋىپ توندىرسە، باتىس جاقتا يسرايلدىڭ اتا جاۋى فىلىستىرلەر تۇرىپ جاتتى. سولتۇستىكتە ساۋدا-ساتتىقتىڭ ورداسى، اسقان باي ٵرى مىقتى قالا تير ورنالاستى. ال وڭتۇستىكتە پاتشالارى پەرعاۋىندى قۇدايداي كورەتىن مىسىر ەلى جاتتى.
2 يسرايلدىكتەر ەحوباعا ارقا سۇيەگەن كەزدەرى ەحوبا ولاردى جاۋلارىنىڭ ۋىسىنان قۇتقارىپ وتىردى. ٴبىراق ولار پاتشالارىمەن بىرگە قايتا-قايتا جان-جاعىنداعى حالىقتاردىڭ ىقپالىنا بەرىلىپ، وزدەرىن ارامداۋمەن بولدى. سونداي پاتشالاردىڭ ٴبىرى زۇلىم پاتشا احاب ەدى. يسرايلدىڭ ون رۋلى پاتشالىعىنا بيلىك ەتكەن ول ياھۋدا پاتشاسى جوسافاتپەن ٴبىر ۋاقىتتا ٶمىر ٴسۇردى. احاب ساۋلەتى اسىپ، وركەندەپ تۇرعان تير قالاسىن بيلەگەن سيدوندىق پاتشانىڭ قىزىنا ۇيلەندى. ەزابەل دەگەن بۇل ايەل ٴيسرايلدى باعالعا تابىندىرۋ ٷشىن الدىنا جان سالمادى. ونىڭ قولشوقپارىنا اينالعان ىنجىق كۇيەۋى دە تازا عيباداتتى بارىنشا لاستادى (پات. 1-ج. 16:30—33؛ 18:4، 19).
3، 4. ا) ەزەكيەل ەندىگى نازارىن كىمدەرگە بۇردى؟ ٵ) ٴبىز قانداي سۇراقتارعا توقتالامىز؟
3 ەحوبا حالقىنا وپاسىزدىقتىڭ اشتى سالدارى جايىندا ايتىپ ەسكەرتكەن ەدى. ەندى، مىنە، ونىڭ شىدامى شەگىنە جەتتى! (ەرم. 21:7، 10؛ ەزەك. 5:7—9). ب.ز.ب. 609-جىلى بابىل اسكەرى ۋادە ەتىلگەن جەرگە ٷشىنشى رەت جورىق جاسادى. ولاردىڭ بۇل ولكەگە اياق باسپاعاندارىنا ون جىلداي بولىپ قالعان ەدى. بۇل جولى بابىلدىقتار يەرۋساليم قابىرعالارىن قۇلاتىپ، ناۆۋحودونوسورعا قارسى باس كوتەرگەندەردىڭ كوزىن قۇرتپايىنشا شەگىنبەيدى. جاۋ قالانى قورشاۋعا الىپ، ەزەكيەل ايتقان پايعامبارلىقتار بىرىنەن سوڭ ٴبىرى جۇزەگە اسا باستاعاندا، پايعامبار ەندىگى نازارىن يسرايلدىڭ اينالاسىنداعى حالىقتارعا بۇردى.
ەسىمىن قارالاعان حالىقتاردى ەحوبا جازاسىز قالدىرمايدى
4 يەرۋساليم جەرمەن-جەكسەن بولعاندا، ياھۋدانىڭ جاۋلارى ٴماز-مەيرام بولاتىنىن، ونىمەن قويماي امان قالعان ياھۋديلەرگە كۇن كورسەتپەيتىنىن ەحوبا الدىن الا ايتقان ەدى. ٴبىراق وعان قارسى شىعاتىن، ونىڭ حالقىن قۋعىندايتىن نەمەسە تەرىس جولعا ازعىراتىن حالىقتاردى ەحوبا جازاسىز قالدىرمايدى. ٴبىز يسرايل مەن ونىڭ اينالاسىنداعى سول حالىقتاردان قانداي ساباق الامىز؟ ەزەكيەلدىڭ سول حالىقتارعا ايتقان پايعامبارلىقتارىندا ٴبىز ٷشىن قانداي ٷمىت بار؟
ٶز باۋىرىن تابالاعان حالىقتار
5، 6. اممون مەن يسرايل حالقىنىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بولدى جانە امموندىقتار ولارعا قالاي قارادى؟
5 اممون، مواب پەن ەدوم، تۇپتەپ كەلگەندە، يسرايلدىڭ قانداس تۋىستارى ەدى. تۋىستىق بايلانىستارىنا، ورتاق تاريحتارىنا قاراماستان، ولار «يسرايل ەلىن تابالاپ»، جىلدار بويى جاۋلاسۋمەن بولدى (ەزەك. 25:6).
6 مىسالعا امموندىقتاردى الايىق. بۇلار لۇتتىڭ كىشى قىزىنان تاراعان ۇرپاقتار ەدى. ال لۇت ىبىرايىمنىڭ تۋعان باۋىرىنىڭ ۇلى بولاتىن (مۇس. 1-ج. 19:38). امموندىقتاردىڭ ٴتىلى ەۆرەي تىلىنە وتە ۇقساس بولعاندىقتان، قۇداي حالقى ولاردىڭ ٴتىلىن جاقسى تۇسىنسە كەرەك. تۋىسقاندىق بايلانىستارىن ەسكەرىپ، ەحوبا يسرايلدىكتەرگە اممون حالقىنا قارسى سوعىس اشپاۋدى بۇيىرعان ەدى (مۇس. 5-ج. 2:19). ٴبىراق بيلەردىڭ زامانىندا امموندىقتاردىڭ وزدەرى مواب پاتشاسى ەگلونعا جاقتاسىپ، يسرايلدىكتەرگە قارسى اتتاندى (بي. 3:12—15، 27—30). كەيىننەن ساۋل پاتشانىڭ تۇسىندا دا امموندىقتار يسرايلگە شاپقىنشىلىق جاسادى (سام. 1-ج. 11:1—4). جوسافات پاتشانىڭ كەزىندە دە ولار موابپەن تاعى ٴبىر رەت كۇشتەرىن بىرىكتىرىپ، ۋادە ەتىلگەن جەردى باسىپ الماق بولدى (شەج. 2-ج. 20:1، 2).
7. موابتىقتار ٶز تۋىستارى يسرايلدىكتەرگە قالاي قارادى؟
7 موابتىقتار بولسا لۇتتىڭ ۇلكەن قىزىنان تاراعان ۇرپاقتار بولاتىن (مۇس. 1-ج. 19:36، 37). ەحوبا يسرايلگە ولارعا دا قارسى سوعىس اشۋعا تيىم سالعان (مۇس. 5-ج. 2:9). ٴبىراق موابتىقتار جاقسىلىققا جاماندىقپەن قايتاردى. مىسىرداعى قۇلدىقتان شىققان تۋىستارىنا قول ۇشىن بەرۋدىڭ ورنىنا، موابتىقتار ولاردىڭ جولىن كەس-كەستەپ، ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرۋلەرىنە كەدەرگى جاسادى. مواب پاتشاسى بالاق يسرايل ەلىن قارعاپ بەرسىن دەپ بالاعام دەگەن كىسىنى جالدادى. بالاعام وعان يسرايلدىك ەرلەردى پۇتقا تابىنۋشىلىق پەن ازعىندىققا ەلىكتىرۋدىڭ ايلا-امالىن ۇيرەتتى (مۇس. 4-ج. 22:1—8؛ 25:1—9؛ ايان 2:14). قاسكوي موابتىقتار عاسىرلار بويى، وسىناۋ ەزەكيەلدىڭ كۇندەرىنە دەيىن يسرايلدىكتەرگە تىنىشتىق بەرمەدى (پات. 2-ج. 24:1، 2).
8. نەگە ەحوبا ەدوم مەن ٴيسرايلدى باۋىرلار دەپ اتادى، ٴبىراق ەدومدىقتار نە ىستەدى؟
8 ەدومدىقتار جاقىپتىڭ ەگىزى ەساۋدان تاراعان. ەدوم مەن يسرايلدىڭ وتە جاقىن تۋىس بولعانى سونشا — ەحوبا ولاردى باۋىرلار دەپ اتاعان (مۇس. 5-ج. 2:1—5؛ 23:7، 8). سويتسە دە ەدومدىقتار يسرايلدىكتەردىڭ مىسىردان شىققان كەزىنەن باستاپ ب.ز.ب. 607-جىلى يەرۋساليم قۇلاعان كەزگە دەيىن ولارمەن جاۋلاستى (مۇس. 4-ج. 20:14، 18؛ ەزەك. 25:12). ولار يەرۋساليمدى تالقانداپ جاتقان بابىلدىقتاردى قولپاشتاپ، يسرايلدىڭ قاسىرەتىنە قۋانعاندارى بىلاي تۇرسىن، قالادان قاشىپ شىققانداردى ۇستاپ الىپ، جاۋ قولىنا بەرىپ وتىردى (ٴزاب. 137:7؛ اباد. 11، 14).
9، 10. ا) امموننىڭ، مواب پەن ەدومنىڭ اقىرى قانداي بولدى؟ ٵ) سول حالىقتاردىڭ ىشىندە يسرايلگە جاقسى قاراعان ادامدار دا بولعانىن قايدان بىلەمىز؟
9 ەحوبا حالقىنا قاستاندىق جاساعان وسى حالىقتاردىڭ ٴبارىن جاۋاپقا تارتتى. ول بىلاي دەدى: «مەن... امموندى شىعىس ادامدارىنىڭ يەلىگىنە بەرەمىن. سوندا امموندىقتار بۇدان بىلاي حالىقتار اراسىندا ەسكە الىنبايتىن بولادى. ال موابقا شىعارعان ۇكىمىمدى جۇزەگە اسىرعانىمدا، ولار مەنىڭ ەحوبا ەكەنىمدى بىلەتىن بولادى» (ەزەك. 25:10، 11). يەرۋساليم قۇلاعاننان كەيىن بەس جىلداي ۋاقىت وتكەن سوڭ بابىلدىقتار اممون مەن موابتى تىزە بۇكتىرگەن كەزدە، ەحوبانىڭ ايتقان سوزدەرى ورىندالا باستادى. ال ەدومعا قاتىستى ەحوبا: «مەن... ونىڭ تۇرعىندارى مەن مالىن قۇرتىپ جىبەرىپ، ەلىن قاڭىراتىپ بوس قالدىرامىن»،— دەگەن بولاتىن (ەزەك. 25:13). الدىن الا ايتىلعانداي، اممون دا، مواب تا، ەدوم دا اقىرى جويىلىپ كەتتى (ەرم. 9:25، 26؛ 48:42؛ 49:17، 18).
10 دەگەنمەن سول حالىقتاردىڭ اراسىندا قۇداي حالقىمەن جاۋلاسپاي، ولارعا جاقسى قاراعان ادامدار دا بولدى. مىسالى، ٴداۋىت پاتشانىڭ مىقتى ساربازدارىنىڭ اراسىندا امموندىق سەلەك پەن موابتىق يەتماح دەگەن باتىرلار بولعان (شەج. 1-ج. 11:26، 39، 46؛ 12:1). ەحوباعا ادالدىقپەن عيبادات ەتكەن رۋت تا مواب حالقىنان ەدى (رۋت 1:4، 16، 17).
قىسىمعا بەرىلىپ، قۇداي زاڭدارىنان اتتاي سالۋدان اۋلاق بولىڭىز
11. يسرايلدىكتەردىڭ اممون، مواب جانە ەدوم حالىقتارىمەن ارالاسقانىنان قانداي ساباق الامىز؟
11 يسرايلدىكتەردىڭ اممون، مواب جانە ەدوم حالىقتارىمەن ارالاسقانىنان قانداي ساباق الامىز؟ ولار ساق بولماي، تۋىستاس حالىقتاردىڭ ىرقىنا بەرىلە سالعاندا، ارالارىنا جالعان عيبادات ەنىپ الدى. سودان ولار موابتىڭ پەعور باعالىنا، امموننىڭ مولەك تاڭىرىنە تابىنىپ، وزدەرىن ارامدادى (مۇس. 4-ج. 25:1—3؛ پات. 1-ج. 11:7). اباي بولماساق، مۇنداي تۇزاققا ٴبىز دە ٴتۇسىپ قالۋىمىز مۇمكىن. ەحوباعا سەنبەيتىن تۋىسقاندارىمىز ٴبىزدى قىسپاقتاپ، قۇداي زاڭدارىنان اتتاي سالۋعا تۇرتكىلەيتىن شىعار. ولار ٴبىزدىڭ جاڭا جىل، تۋعان كۇن سياقتى مەيرامداردى نە ٷشىن تويلامايتىنىمىزدى، ٴدىني نانىمدارمەن بايلانىستى باسقا دا داستۇرلەردى نە ٷشىن ۇستانبايتىنىمىزدى تۇسىنبەيتىن بولار. يگى نيەتپەن ولار «ٴبىر رەت ىستەي سالساڭ، ەشتەڭەڭ كەتپەيدى عوي» دەپ، قۇداي زاڭىنان اتتاي سالۋعا كوندىرگىسى كەلەر. مۇندايدا ولاردىڭ ىرقىنا بەرىلىپ قالماعانىمىز اسا ماڭىزدى! سەبەبى يسرايل حالقىنىڭ جاعدايىنان كورگەنىمىزدەي، ٴبىر عانا شالىس قادامنىڭ ٶزى ۇلكەن اپاتقا اكەپ سوعۋى مۇمكىن.
12، 13. ٴبىز قانداي قارسىلىققا كەزىگۋىمىز ىقتيمال جانە ادالدىق ساقتاساق، بۇل قانداي وڭ ناتيجەسىن بەرۋى مۇمكىن؟
12 يسرايل مەن اممون، مواب، ەدوم حالىقتارىنىڭ اراسىنداعى جاعدايدان ماڭىزدى ٴبىر ساباق الۋعا بولادى. ٴبىز دە ەحوباعا سەنبەيتىن تۋىسقاندارىمىزدىڭ تاراپىنان قاتتى قارسىلىق كورۋىمىز مۇمكىن. يسا ايتىپ كەتكەندەي، ۋاعىزداپ جۇرگەن حابارىمىز «ۇلىن اكەسىنەن، قىزىن شەشەسىنەن... اجىراتىپ» جاتاتىن كەزدەر بولادى (مات. 10:35، 36). مۇندايدا ەحوبانىڭ يسرايلدىكتەرگە تۋىسقان حالىقتارعا سوعىس اشپاۋدى بۇيىرعانىنا ساي، ٴبىز دە سەنبەيتىن تۋىستارىمىزبەن ۇرىس-كەرىس باستامايمىز. ال وزدەرى بىزگە قارسى شىققان جاعدايدا، ەش تاڭعالمايمىز (ٴتىم. 2-ح. 3:12).
13 تۋىستارىمىز عيباداتىمىزعا تىكەلەي قارسىلىق كورسەتپەگەن جاعدايدا، ولاردىڭ ىقپالى ەحوبانىكىنەن باسىم ٴتۇسىپ جۇرمەسىن. ويتكەنى ەحوبا جۇرەگىمىزدىڭ تورىنەن ورىن الۋعا لايىق (ماتاي 10:37 وقىڭىز). بۇعان قوسا، ەحوباعا ادال بولىپ قالساق، تۋىستارىمىزدىڭ كەيبىرى سەلەك، يەتماح جانە رۋت سياقتى تازا عيبادات ەتۋشىلەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋى مۇمكىن (ٴتىم. 1-ح. 4:16). سوندا ولار دا جالعىز شىنايى قۇدايعا قىزمەت ەتۋدەن باقىت تاۋىپ، ونىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنىپ، قاناتىنىڭ استىنان پانا تابا الادى.
«ولاردى قاتتى جازالاپ، اياۋسىز ٶشىمدى الامىن»
14، 15. فىلىستىرلەر يسرايلدىكتەرگە قالاي قارادى؟
14 فىلىستىرلەر قاناحان جەرىنە كريت ارالىنان كوشىپ كەلگەن. كەيىننەن ەحوبا قاناحان جەرىن ىبىرايىم مەن ونىڭ ۇرپاقتارىنا بەرەمىن دەپ ۋادە ەتتى. ىبىرايىم دا، ونىڭ ۇلى ىسقاق تا فىلىستىرلەرمەن قانداي دا ٴبىر قارىم-قاتىناستا بولعان (مۇس. 1-ج. 21:29—32؛ 26:1). ۋاقىت وتە يسرايل حالقى ۋادە ەتىلگەن جەرگە اياق باستى. بۇل كەزدە فىلىستىرلەر جەر قايىستىرعان اسكەرى بار مىقتى حالىققا اينالىپ ۇلگەرگەن ەدى. ولار باعال-زەبۋب، داگون سەكىلدى جالعان تاڭىرلەرگە تابىناتىن (سام. 1-ج. 5:1—4؛ پات. 2-ج. 1:2، 3). يسرايلدىكتەردىڭ دە سول تاڭىرلەرگە باس ٴيىپ كەتكەن كەزدەرى بولعان (بي. 10:6).
15 حالقى ادالدىق ساقتاماعان كەزدەرى ەحوبا ولاردى فىلىستىرلەردىڭ قولىنا بەرىپ، ۇستەمدىك ەتكىزدى. فىلىستىرلەر قۇداي حالقىن جىلدار بويى قانادى (بي. 10:7، 8؛ ەزەك. 25:15). ولار قاتاڭ شەكتەۋلەر ورناتىپ، يسرايلدىكتەردى قيا باستىرمادى *، ٴتىپتى كوبىسىن قىرىپ تاستادى (سام. 1-ج. 4:10). الايدا يسرايلدىكتەر وكىنىپ، جامان جولدارىنان قايتقاندا، ەحوبا ولارعا كومەكتەسىپ وتىردى. ول سامسون، ساۋل، ٴداۋىت سياقتى ادامدار ارقىلى ٶز حالقىن قۇتقاردى (بي. 13:5، 24؛ سام. 1-ج. 9:15—17؛ 18:6، 7). فىلىستىرلەردىڭ جەرىنە الدىمەن بابىلدىقتار، كەيىن گرەكتەر شابۋىل جاساعان كەزدە، ەزەكيەل پايعامبارلىق ەتكەندەي، ەحوبا «ولاردى قاتتى جازالاپ، اياۋسىز ٶشىن الدى» (ەزەك. 25:15—17).
16، 17. فىلىستىرلەردىڭ يسرايلگە قالاي قاراعانىنان قانداي وي تۇيەمىز؟
16 فىلىستىرلەردىڭ يسرايلگە قالاي قاراعانىنان قانداي وي تۇيەمىز؟ ەحوبانىڭ قازىرگى حالقى دا ادامزات تاريحىنداعى ەڭ مىقتى دەگەن ۇكىمەتتەردىڭ تاراپىنان قارسىلىق كورۋدە. ٴبىراق ٴبىزدىڭ يسرايلدىكتەردەن ايىرماشىلىعىمىز، سىناقتارعا سىنباي، ەحوباعا ادال بولىپ كەلەمىز. دەسە دە تاريحىمىزدا تازا عيباداتقا وشىككەن جاۋلاردىڭ جەڭىسكە جەتىپ جاتقانداي كورىنگەن كەزدەرى بولدى. مىسالى، XX عاسىردىڭ باسىندا قۇراما شتاتتار ۇيىمىمىزدىڭ جەتەكشىلەرىن ونداعان جىلدارعا تۇرمەگە كەسىپ، قۇداي حالقىنىڭ ٸسىن توقتاتپاق بولدى. ال ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە گەرمانياداعى ناسيستىك پارتيا قۇداي حالقىنىڭ كوزىن قۇرتۋ ٷشىن مىڭداعانىن تۇرمەگە جاۋىپ، جۇزدەگەنىن ولىمگە كەستى. سول سوعىستىڭ ارتىنشا كەڭەس وداعى دا ەحوبا كۋاگەرلەرىن جىلدار بويى قۋدالاپ، باۋىرلاستاردىڭ كەيبىرىن ەڭبەكپەن تۇزەتۋ لاگەرلەرىنە جىبەردى، ال باسقالارىن الىس ايماقتارعا جەر اۋداردى.
17 ۇكىمەتتەر الدە دە ۋاعىز ىسىنە تيىم سالىپ، قۇداي حالقىن تۇرمەگە جاۋىپ، ٴتىپتى كەيبىرىمىزدى ولىمگە كەسەر. بۇدان بويىمىزدى ۇرەي بيلەپ، سەنىمىمىز السىرەپ جۇرمەسىن. ويتكەنى ەحوبا ٶزىنىڭ ادال حالقىن ساقتاپ قالادى! (ماتاي 10:28—31 وقىڭىز). وسىعان دەيىن قاراستىرعان ەجەلدەگى ٸرى دە مىقتى، اتاعى جەر جارعان ۇكىمەتتەر بۇگىندە قايدا؟ ولار جوق. ال ەحوبانىڭ حالقى بارعان سايىن وركەندەپ، قاتارى كۇن ساناپ ارتۋدا. كوپ ۇزاماي جەر بەتىندەگى ۇكىمەتتەردىڭ ٴبارى فىلىستىرلەردىڭ كەبىن كيەدى: ولار ەحوبانىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىن بولادى. ٴفىلىستىر حالقى سياقتى ولار دا جەر بەتىنەن عايىپ بولادى!
«مول داۋلەت» قورعاي المايدى
18. تير قالاسى نەسىمەن ايگىلى بولدى؟
18 ەجەلگى تير * قالاسى ساۋدا-ساتتىق قىز-قىز قايناعان ۇلى يمپەريانىڭ قاق جۇرەگىندە ورنالاسقان ەدى. ٴتيردىڭ باتىسقا بەت العان ساۋدا كەمەلەرى جەرورتا تەڭىزىمەن ٵرلى-بەرلى تىنباي جۇزەتىن. ونىڭ ساۋدا جولدارى قۇرلىقتى دا قامتىپ، شىعىستاعى الىس-الىس يمپەريالارعا دەيىن سوزىلىپ جاتاتىن. تۇكپىر-تۇكپىردەگى ەلدەرمەن عاسىرلار بويى ساۋدا جاساسقان بۇل شاھار بايىعان ۇستىنە بايي بەردى. ونىڭ ساتۋشىلارى مەن ساۋداگەرلەرىنىڭ بايلىققا كومىلىپ، ماستانعاندارى سونشا — وزدەرىن بەكزادا ساناعان (يشايا 23:8).
19، 20. تير تۇرعىندارى مەن گيبەوندىقتاردىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
19 ٴداۋىت پەن سۇلەيمەن پاتشانىڭ تۇسىندا يسرايل حالقى تير تۇرعىندارىمەن تىعىز قارىم-قاتىناس جاساعان. تيرلىكتەر ٴداۋىتتىڭ سارايىن جانە سۇلەيمەننىڭ عيباداتحاناسىن سوعۋعا قاجەتتى قۇرىلىس زاتتارىن، ۇستالارى مەن شەبەرلەرىن جىبەرىپ وتىرعان (شەج. 2-ج. 2:1، 3، 7—16). بۇل يسرايل ەلىنىڭ ٴتورت تەرەزەسى تەڭ، دۇركىرەپ تۇرعان كەزى ەدى (پات. 1-ج. 3:10—12؛ 10:4—9). ٴتيردىڭ مىڭداعان ادامى قانداي كەرەمەت مارتەبەگە يە بولدى دەسەڭىزشى! ولار تازا عيبادات جايلى، ەحوبا جايلى ٴبىلىپ، شىنايى قۇدايعا قىزمەت ەتۋدىڭ نەتكەن باتا ەكەنىن ٶز كوزدەرىمەن كوردى!
20 ٴبىراق اقشاعا قۇنىققان تير حالقى بايلىقتىڭ سوڭىنان قۋۋدى دوعارمادى. ولار قاناحان جەرىندەگى مىقتى قالا گيبەوننىڭ تۇرعىندارىنان ۇلگى الۋدى ويلامادى دا. گيبەوندىقتار ەحوبانىڭ ۇلى ىستەرى تۋرالى جاي ەستىپ-اق، وعان قۇلداي قىزمەت ەتۋگە دايىن بولعان ەدى (ەشۋا 9:2، 3، 22—10:2). ال تير تۇرعىندارى قۇداي حالقىنا قارسى شىعۋعا دەيىن بارىپ، ٴتىپتى ولاردى قۇلدىققا ساتۋدان دا تايىنبادى (ٴزاب. 83:2، 7؛ جوەل 3:4، 6؛ اموس 1:9).
ەشقاشان بايلىقتى زاڭعار دۋالداي كورىپ، ودان قورعانىش ىزدەمەيىك
21، 22. ٴتيردىڭ باسىنا قانداي كۇن تۋدى جانە بۇلاي بولۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
21 ەحوبا ەزەكيەل ارقىلى تيرگە بىلاي دەدى: «ەي، تير، ٴبىلىپ قوي! تەڭىز تولقىنداردى قالاي كوتەرسە، مەن دە كوپتەگەن حالىقتاردى ساعان قارسى كوتەرەمىن. ولار ٴتيردىڭ قابىرعالارىن دا، مۇنارالارىن دا تاس-تالقان ەتەدى. مەن ونىڭ توپىراعىن سىپىرىپ تاستاپ، ٶزىن جالاڭ جارتاسقا... اينالدىرامىن» (ەزەك. 26:1—5). تير حالقى بيىكتىگى 46 مەتر قالا قابىرعالارىنا قالاي سەنىم ارتسا، مول داۋلەتتەرىنە دە ٴدال سولاي سەنىم ارتتى. ٴبىراق ولار سۇلەيمەننىڭ: «بايدىڭ داۋلەتى بەكىنىسى مىقتى قالاداي، ٶز قيالىندا زاڭعار دۋالداي»،— دەگەن ەسكەرتۋىنە دەن قويعاندارى ٴجون بولار ەدى (ناق. س. 18:11).
22 ەزەكيەلدىڭ پايعامبارلىعى بابىلدىقتاردىڭ، كەيىننەن گرەكتەردىڭ قولىمەن جۇزەگە اسقاندا، تير تۇرعىندارى ەڭسەلى قابىرعالارى مەن مول داۋلەتتەرى ەش قورعاي المايتىنىن، بۇلارى جاي قيال ەكەندىگىن ٴتۇسىندى. بابىل اسكەرى يەرۋساليمدى كۇيرەتكەننەن كەيىن، تيرگە قارسى اتتانىپ، قالانىڭ قۇرلىقتاعى بولىگىن 13 جىل بويى قورشاۋدا ۇستادى (ەزەك. 29:17، 18). كەيىن ب.ز.ب. 332-جىلى ەسكەندىر زۇلقارنايىن ەزەكيەل ايتىپ كەتكەن پايعامبارلىقتاردىڭ ايرىقشا بولىگىن جۇزەگە اسىردى *. ونىڭ اسكەرى قۇرلىقتاعى قيراپ جاتقان تير قالاسىنان قالعان تاستاردى، اعاشتار مەن توپىراقتى سۋعا لاقتىرىپ، قالانىڭ ارالداعى بولىگىنە قاراي جول سالدى (ەزەك. 26:4، 12). سوسىن قابىرعانى بۇزىپ كىرىپ، قالانى تالان-تاراج ەتىپ توناپ، ساربازدارى مەن تۇرعىندارىنىڭ مىڭداعانىن ولتىرسە، ون مىڭداعانىن قۇلدىققا ساتتى. تير تۇرعىندارى «مول داۋلەتتىڭ» شىن قورعانىش بولا المايتىنىن شەكەلەرىنە ٴتيىپ بارىپ ٴتۇسىندى، ٵرى ولار ەحوبانىڭ كىم ەكەنىن ٴبىلدى! (ەزەك. 27:33، 34).
الىنباس قامالداي كورىنگەن تير اقىرى جەرمەن-جەكسەن بولدى (22-ابزاستى قاراڭىز)
23. تير تۇرعىندارىنان قانداي ساباق الامىز؟
23 تير تۇرعىندارىنان قانداي ساباق الامىز؟ ٴبىز ەشقاشان «الدامشى بايلىقتى» زاڭعار دۋالداي كورىپ، ودان قورعانىش ىزدەمەيمىز (مات. 13:22). «قۇدايعا جانە بايلىققا بىردەي قىزمەت ەتۋ» مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ٴبىز جاقسى تۇسىنەمىز (ماتاي 6:24 وقىڭىز). تەك ەحوباعا جان-تانىمەن قىزمەت ەتەتىندەر عانا شىن قاۋىپسىز بولادى (مات. 6:31—33؛ جوح. 10:27—29). تيرگە قارسى ايتىلعان پايعامبارلىقتار دالمە-ٴدال ورىندالعانداي، وسى دۇنيەنىڭ جويىلۋىنا قاتىستى پايعامبارلىقتار دا ٷتىر-نۇكتەسىنە دەيىن ورىندالادى. ەحوبا قۇلقىنى ەش تويمايتىن، ٶز پايداسىن عانا ويلايتىن ساۋدا جۇيەسىن جويعاندا، بايلىققا سەنىم ارتقاندار ەحوبانىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىن بولادى.
«قامىس تاياق سياقتى» بولعان ساياسي كۇش
24—26. ا) ەحوبا مىسىردى نەگە «قامىس تاياق» دەپ اتادى؟ ٵ) سەدەكيا پاتشا ەحوبانىڭ نۇسقاۋىن قالاي اياقاستى ەتتى جانە ونىڭ اقىرى قانداي بولدى؟
24 ٴجۇسىپتىڭ زامانىنا دەيىنگى ۋاقىتتان باستاپ بابىلدىقتار يەرۋساليمگە قارسى اتتانعان كەزگە دەيىن، ۋادە ەتىلگەن جەردىڭ ايماعىندا مىسىر ەلىنىڭ ساياسي ىقپالى كۇشتى بولدى. تاريحى كونەدەن باستاۋ العان مىسىر تامىرى تەرەڭگە جايىلعان مىزعىماس الىپ اعاشتاي كورىندى. ٴبىراق ەحوبامەن سالىستىرعاندا، ول «قامىس تاياق سياقتى» ٵلسىز ەدى (ەزەك. 29:6).
25 بۇل جايت وپاسىز سەدەكيا پاتشانىڭ ساناسىنا جەتپەدى. ەحوبا وعان ەرەميا پايعامبار ارقىلى بابىل پاتشاسىنا باعىنۋدى ايتقان ەدى (ەرم. 27:12). سەدەكيانىڭ ٶزى دە ناۆۋحودونوسورعا قارسى شىقپاۋدى قۇداي اتىمەن انت ەتكەن بولاتىن. ٴبىراق كەيىن ول ەحوبانىڭ نۇسقاۋىن دا، بابىل پاتشاسىنا بەرگەن سەرتىن دە ەلەمەي، مىسىرعا جۇگىنىپ، بابىلمەن شايقاسۋعا كومەك سۇرادى (شەج. 2-ج. 36:13؛ ەزەك. 17:12—20). وكىنىشكە قاراي، مىسىردىڭ ساياسي كۇشىنە سەنگەن يسرايلدىكتەر وزدەرىن پالەگە دۋشار ەتتى (ەزەك. 29:7). مىسىر قانشا جەردەن «الىپ تەڭىز قۇبىجىعىنداي» ايبارلى كورىنبەسىن، ەحوبا ونىڭ «جاق سۇيەگىنە قارماق سالىپ»، ٴنىل وزەنىندەگى قولتىراۋىنداي تارتىپ شىعارىپ ولتىرەتىنىن ايتتى. كەيىن ول مىسىرعا بابىل اسكەرىن اتتاندىرىپ، وسى سوزدەرىن جۇزەگە اسىردى (ەزەك. 29:3، 4، 9—12، 19).
26 ادالدىق ساقتاماعان سەدەكيا پاتشانىڭ اقىرى قانداي بولدى؟ ول ەحوباعا قارسى باس كوتەرگەندىكتەن، ەزەكيەل بۇل «زۇلىم باسشىنىڭ» ٴتاجى دە، بيلىگى دە قۇرىپ كەتەتىنىن ايتتى. ٴبىراق بۇل پايعامبارلىقتا ٷمىت ساۋلەسى دە بار ەدى (ەزەك. 21:25—27). ەحوبا پاتشالار اۋلەتىنەن ٴتاجدىڭ «زاڭدى يەسى» شىعىپ، تاققا وتىراتىنىن ايتتى. ونىڭ كىم ەكەنىن ٴبىز كەلەسى تاراۋدان بىلەمىز.
27. يسرايلدىڭ مىسىرعا جۇگىنگەنىنەن قانداي ساباق الامىز؟
27 يسرايلدىڭ مىسىرعا جۇگىنگەنىنەن قانداي ساباق الامىز؟ ٴبىز ساياسي كۇشتەر قورعانىش بولا الادى دەپ ويلاپ، ولارعا سەنىم ارتۋدان اۋلاق بولعانىمىز ٴجون. ٴبىز ٴتىپتى ويشا دا «وسى دۇنيەلىك» بولماۋىمىز كەرەك (جوح. 15:19؛ جاق. 4:4). قانداي دا ٴبىر ۇكىمەت كۇشتى بولىپ كورىنسە دە، ونىڭ ەجەلگى مىسىر سياقتى «قامىس تاياق» قانا ەكەنىن ۇمىتپايىق. بۇكىل الەمنىڭ قۇدىرەتتى ٵمىرشىسى تۇرعاندا جۇمىر باستى كۇناكار پەندەگە ٷمىت ارتۋ نەتكەن اقىماقتىق بولار ەدى! (ٴزابۇر 146:3—6 وقىڭىز).
ٴبىز وڭاشادا دا وسى دۇنيەنىڭ ساياساتىنا ارالاسپاۋىمىز كەرەك (27-ابزاستى قاراڭىز)
حالىقتار «بىلەتىن بولادى!»
28—30. حالىقتاردىڭ جۋىردا ەحوبانىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىنى مەن ٴبىزدىڭ ەحوبانى بىلەتىنىمىزدىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟
28 ەزەكيەل كىتابىندا ەحوبا حالىقتارعا قاتىستى: «ولار مەنىڭ ەحوبا ەكەنىمدى بىلەتىن بولادى»،— دەپ بىرنەشە رەت ايتقان (ەزەك. 25:17). ول ەجەلدە ٶزىنىڭ حالقىمەن جاۋلاسقان حالىقتاردى جازالاعان كەزدە، وسى سوزدەر جۇزەگە اسقان ەدى. ٴبىراق ٴبىزدىڭ كۇندەرىمىزدە ەحوبا بۇل سوزدەرىن ودان دا ۇلكەن كولەمدە ورىنداماق. قالايشا؟
29 قۇدايدىڭ ەجەلدەگى حالقى سياقتى بۇگىندە ٴبىز دە اينالامىزداعى حالىقتارعا قورعانسىز جالعىز قويداي كورىنەمىز (ەزەك. 38:10—13). وسى باسىلىمنىڭ 17، 18-تاراۋلارىنان كورەتىنىمىزدەي، جۋىردا حالىقتار ازۋلارىن اقسيتىپ، قۇداي حالقىنا جان-جاقتان تاپ بەرەدى. ٴبىراق سول ساتتە ولار كىمنىڭ شىنىمەن مىقتى ەكەنىن بىلەتىن بولادى. ەحوبا ولاردى ارماگەددون شايقاسىندا جويعان كەزدە، ولار ەحوبانىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە ٴماجبۇر بولادى، ياعني ونىڭ بۇكىلالەمدىك بيلىگىن مويىنداۋدان باسقا امالدارى قالمايدى (ايان 16:16؛ 19:17—21).
30 ال ٴبىزدى ەحوبا امان ساقتاپ، مول باتاعا كەنەلتەدى. ويتكەنى ٴبىز قازىردىڭ وزىندە مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ەحوبانىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىنىمىزدى دالەلدەپ ٴجۇرمىز: ٴبىز وعان سەنىم ارتامىز، مويىنسۇنامىز جانە وعان تيەسىلى تازا عيباداتىمىزدى ارنايمىز (ەزەكيەل 28:26 وقىڭىز).
^ 15-ابزاس مىسالى، فىلىستىرلەر يسرايلدىكتەرگە ٶز جەرلەرىندە تەمىردەن بۇيىمدار جاساۋعا تيىم سالعان ەدى. يسرايلدىكتەر شارۋاشىلىققا قاجەت قۇرال-سايماندارىن فىلىستىرلەرگە بارىپ قايراتاتىن. ال اقىسىنا بىرنەشە كۇندىك تابىستارىن بەرەتىن (سام. 1-ج. 13:19—22).
^ 18-ابزاس العاشىندا تير قالاسى كارميل تاۋىنان سولتۇستىككە قاراي 50 شاقىرىمداي جەردە، جارتاستى ارالدا تۇرعىزىلسا كەرەك. ال كەيىنىرەك قالانىڭ قۇرلىقتاعى بولىگى پايدا بولعان. تير قالاسىنىڭ ەۆرەيشە اتاۋى — سۋر، ماعىناسى «جارتاس».
^ 22-ابزاس يشايا، ەرەميا، جوەل، اموس پەن زاكاريا دا ٴتيردىڭ قۇلايتىنىن الدىن الا ايتقان. بۇل پايعامبارلىقتار دا ٷتىر-نۇكتەسىنە دەيىن ورىندالدى (يشايا 23:1—8؛ ەرم. 25:15، 22، 27؛ جوەل 3:4؛ اموس 1:10؛ زاك. 9:3، 4).
