1, 2. (a) Chifukwa wuli Israyeli wakaŵa nga mberere yakusolokera pakati pa mphumphi? (Wonani chithuzi chakwamba.) (b) Kasi Ŵaisrayeli na mathemba ghawo ŵakazomerezga vichi?

 MTUNDU wa Israyeli ukaŵa nga ni mberere iyo yasolokera pakati pa mphumphi kwa vyaka vinandi chomene. Kumafumiro gha dazi kwa Israyeli kukakhalanga Ŵaamoni, Ŵamowabu, na Ŵaedomu. Ŵafilisiti, awo ŵakaŵa ŵalwani ŵa Israyeli nyengo yitali chomene, ŵakakhalanga kumanjiliro gha dazi. Kumpoto kukaŵa msumba wa Ture, chigaŵa chisambazi na chankhongono pa nkhani za malonda. Ŵaeguputo awo ŵakalongozgekanga na Farawo, uyo wakaŵa chiuta wawo kweniso themba, ŵakakhalanga kumwera.

² Yehova wakaŵavikiliranga Ŵaisrayeli ku ŵalwani ŵawo para ŵamugomezga. Kweni nyengo na nyengo, ŵanthu aŵa pamoza na mathemba ghawo ŵakatoleranga nkharo ziheni za mitundu iyo yikaŵazingilizga. Yumoza mwa ŵanthu awo ŵakaleka kugomezgeka kwa Yehova, wakaŵa Themba Ahabu. Ahabu wakaŵa themba la ufumu wa mafuko 10 wa Israyeli pa nyengo iyo Yehoshafati wakaŵira themba la Yuda. Ahabu wakatora mwana wa themba la Sidoni, ilo likaŵa na mazaza pa msumba usambazi wa  Ture. Mwanakazi uyu, zina lake Yezebeli, wakanjizga kusopa Baala mu Israyeli, ndipo wakapuluska mfumu wake Ahabu kuti wafipiske kusopa kutuŵa.—1 Mathe. 16:30-33; 18:4, 19.

3, 4. (a) Kasi Ezekiyeli wakamba kuyowoya chomene za anjani? (b) Kasi tidumbiskanenge mafumbo wuli?

³ Yehova wakaŵachenjezga kale ŵanthu ŵake za ivyo viŵachitikirenge para ŵaleka kugomezgeka kwa iyo. Pamanyuma Yehova wakatondeka kujikora. (Yer. 21:7, 10; Ezek. 5:7-9) Mu 609 B.C.E., ŵasilikari ŵa Babuloni ŵakizaso kachitatu mu Charu cha Layizgano. Pakajumpha vyaka pafupifupi 10 kufuma apo ŵakawukira charu ichi kachiŵiri. Pa nyengo iyi, ŵakanozgeka kubwangandura viliŵa vya Yerusalemu na kukoma wose awo ŵakagalukira Nebukadinezara. Ezekiyeli wakati wawona kuti ŵalwani ŵamba kuzingilizga msumba kweniso mauchimi agho wakayowoya ghakufiskika, wakamba kuyowoya chomene ivyo vichitikirenge mitundu iyo yikazingilizga Charu cha Layizgano.

⁴ Yehova wakamuphalira Ezekiyeli kuti ŵalwani ŵa Yuda ŵasekelerenge pakuwona Yerusalemu wakuparanyika ndipo ŵasuzgenge ŵanthu awo ŵapona. Kweni mitundu iyo yikanyozanga zina la Yehova na kusuzga panji kunanga ŵanthu ŵake, nayo yikaŵa pafupi kukhawura chifukwa cha ivyo yikachita. Kasi tingasambirako vichi ku vyakuchita vya Ŵaisrayeli na mitundu iyi? Kasi mauchimi gha Ezekiyeli ghakuyowoya vya mitundu iyi ghakutipa chigomezgo wuli?

5, 6. Kasi pakaŵa ubali wuli pakati pa Ŵaamoni na Ŵaisrayeli?

⁵ Tingayowoya kuti Ŵaamoni, Ŵamowabu, na Ŵaedomu, ŵakaŵa ŵabali ŵa Israyeli. Nangauli ŵanthu aŵa ŵakaŵa paubali ndipo ŵakafuma kumoza, kweni mitundu iyi yikaŵatinkha nyengo yitali ŵanthu ŵa Chiuta na ‘kuŵanyoza’ chomene.—Ezek. 25:6.

⁶ Pulikani vya Ŵaamoni. Ŵanthu aŵa ŵakababika mwa mwana mwanakazi muchoko wa Loti, mwana wa mukuru wa Abrahamu. (Gen. 19:38) Chiyowoyero chawo chikayananga chomene na Chihebere mwakuti panji ŵanthu ŵa Chiuta ŵakachimanyangaso. Yehova wakakanizga Ŵaisrayeli kurwa nkhondo na Ŵaamoni chifukwa chakuti ŵakaŵa ŵabali ŵawo. (Doto. 2:19) Kweni mu mazuŵa gha Ŵeruzgi, Ŵaamoni ŵakakolerana na Egiloni, themba la Mowabu pakusuzga Ŵaisrayeli. (Ŵeru. 3:12-15, 27-30) Pamanyuma, Sauli wati waŵa themba, Ŵaamoni ŵakawukira Israyeli. (1 Sam. 11:1-4) Mu mazuŵa gha Themba Yehoshafati, Ŵaamoni ŵakakoleranaso na Mowabu kuti ŵawukire Charu cha Layizgano.—2 Mid. 20:1, 2.

7. Kasi Ŵamowabu ŵakachitanga nawo wuli ŵabali ŵawo, ŵana ŵa Israyeli?

⁷ Ŵamowabu nawo ŵakafuma mwa Loti, ŵakababika mwa mwana wake mulara mwanakazi. (Gen. 19:36, 37) Yehova wakakanizga Ŵaisrayeli ‘kurwa nkhondo na Mowabu.’ (Doto. 2:9) Kweni  Ŵamowabu ŵakaŵachitira lusungu yayi ŵanyawo. M’malo mwa kovwira ŵabali ŵawo Ŵaisrayeli, awo ŵakafumanga ku wuzga ku Eguputo, Ŵamowabu ŵakakhumbanga kuŵakanizga kunjira mu Charu cha Layizgano. Balaki, themba la Mowabu, wakachema Balamu kuti watembe Ŵaisrayeli, ndipo Balamu wakasambizga Balaki uyo wakanyenga ŵanalume ŵa Israyeli kwamba kuchita uzaghali na kusopa vikozgo. (Maŵa. 22:1-8; 25:1-9; Chivu. 2:14) Ŵamowabu ŵakayuzga ŵabali ŵawo vyaka vinandi chomene, m’paka mu nyengo ya Ezekiyeli.—2 Mathe. 24:1, 2.

8. Chifukwa wuli Yehova wakati Ŵaedomu mbabali ŵa Israyeli, kweni Ŵaedomu ŵakachitanga wuli?

⁸ Ŵaedomu ŵakafuma mwa Esau, wamleza munyake na Yakhobe. Ubali wa Ŵaedomu na Israyeli ukaŵa wapafupi chomene, lekani Yehova wakatenge Ŵaedomu na Ŵaisrayeli mphaukuru na unung’una. (Doto. 2:1-5; 23:7, 8) Nangauli vikaŵa nthena, Ŵaedomu ŵakamba kuyuzga Ŵaisrayeli kwambira waka apo ŵakaŵa paulendo kufuma ku Eguputo m’paka apo Yerusalemu wakaparanyikira mu 607 B.C.E. (Maŵa. 20:14, 18; Ezek. 25:12) Pa nyengo yira, Ŵaedomu ŵakasekelera kuwona Ŵaisrayeli ŵakusuzgika, ndipo ŵakachochozeranga Ŵababuloni kuti ŵaparanye Yerusalemu, kweniso ŵakajandanga Ŵaisrayeli awo ŵachimbira ndipo ŵakaŵakoranga na kuŵapeleka ku ŵalwani.—Sal. 137:7; Obad. 11, 14.

9, 10. (a) Kasi ntchivichi chikachitikira Ŵaamoni, Ŵamowabu, na Ŵaedomu? (b) Kasi ni vichi ivyo vikulongora kuti mbanthu wose yayi ŵa mu mitundu iyi awo ŵakatinkhanga Ŵaisrayeli?

⁹ Yehova wakeruzga mitundu iyi chifukwa cha umo yikachitiranga na ŵanthu ŵake. Wakati: ‘Nizamupeleka Ŵaamoni kuŵa chiharo cha ŵanthu ŵakumafumiro gha dazi. Ntheura Ŵaamoni ŵazamukumbukikaso chara pakati pa mitundu.’ Wakatiso: “Nizamupeleka cheruzgo mu charu cha Mowabu, ndipo ŵazamumanya kuti ine ndine Yehova.” (Ezek. 25:10, 11) Pakati pajumpha vyaka vinkhondi kufuma apo Yerusalemu wakaparanyikira, mauchimi agha ghakamba kufiskika apo Ŵababuloni ŵakathereska Amoni na Mowabu. Pakuyowoya vya Edomu, Yehova wakati wadumurengemo “munthu na chiŵeto” kweniso “kumuzgora mayiyi.” (Ezek. 25:13) Nga umo vikayowoyekera, mitundu ya Amoni, Mowabu, na Edomu yili kumara.—Yer. 9:25, 26; 48:42; 49:17, 18.

¹⁰ Kweni mbanthu wose yayi ŵa mu mitundu iyi awo ŵakatinkhanga ŵanthu ŵa Chiuta. Ŵanyake nga Zeleki Muamoni na Itima Mumowabu, ŵakaŵa ŵamoza mwa vinkhara vya nkhondo ivyo vikendanga na Themba Davide. (1 Mid. 11:26, 39, 46; 12:1) Rute Mumowabu wakamba kusopa Yehova mwakugomezgeka.—Rute 1:4, 16, 17.

11. Kasi tingasambirako vichi ku vyakuchita vya Ŵaisrayeli na Ŵaamoni, Ŵamowabu, na Ŵaedomu?

¹¹ Kasi tikusambirako vichi ku vyakuchita vya Ŵasrayeli na mitundu iyi? Chakwamba, para Ŵaisrayeli ŵaleka kuŵa maso, ŵakatoleranga mitheto ya chisopa chautesi ya ŵabali ŵawo, nga nkhusopa Baala Peyori, chiuta wa Mowabu kweniso Moleki, chiuta wa  Ŵaamoni. (Maŵa. 25:1-3; 1 Mathe. 11:7) Nase vyanthena ivi vingatichitikira. Ŵabali ŵithu awo Mbakaboni yayi ŵangatichichizga kuti tisuleko fundo za Chiuta. Chiyelezgero, ŵangapulikiska yayi chifukwa icho tikukondwelerako yayi Isitara, kupana vyawanangwa pa Khisimasi, panji kuchitako mitheto yinyake yakumanyikwa iyo yikukolerana na vigomezgo vya chisopa chautesi. Nyengo zinyake pakughanaghana kuti ŵakutikhumbira viwemi, ŵangatichichizga kuti tisuleko fundo izo tikwendera, nanga pangaŵa pachoko waka. Kweni ntchakuzirwa chomene kuti tileke kuthera para vyaŵa nthena. Nga umo vikaŵira na Israyeli, nanga tingathera pachoko waka, mbwenu vinthu vyanangika kale.

12, 13. Kasi tingakumana na masuzgo wuli, kweni ntchivichi chingachitika para tikulutilira kugomezgeka?

¹² Tingasambiraso fundo yinyake pa ivyo vikachitikanga pakati pa Ŵaisrayeli na Ŵaamoni, Mowabu, na Edomu. Ŵabali ŵithu awo Mbakaboni yayi ŵangatisuska na kutitinkha chomene. Yesu wakachenjezga kuti nyengo zinyake uthenga uwo tikupharazga ungapatura “mwana mwanalume na awiske, mwana msungwana na anyina.” (Mat. 10:35, 36) Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kuti ŵaleke kwambana na ŵabali ŵawo, ndipo nase tikukhumba yayi kwambana na ŵabali ŵithu awo Mbakaboni yayi. Kweni tingazizwanga yayi para ŵanthu ŵakutisuska.—2 Tim. 3:12.

¹³ Nangauli panji ŵabali ŵithu ŵakutisuska yayi kuti tikusopa Yehova, kweni tingazomerezganga yayi kuti tenderenge chomene fundo zawo m’malo mwa fundo za Yehova. Chifukwa wuli? Chifukwa Yehova ndiyo ngwakwenelera kuŵa pakwamba mu mtima withu. (Ŵazgani Mateyu 10:37.) Chinyake ntchakuti para tili ŵakugomezgeka kwa Yehova, ŵabali ŵithu ŵanyake ŵangaŵa nga ni Zeleki, Itima, na Rute, ndipo nawo ŵangamba kusopa Yehova. (1 Tim. 4:16) Nawo ŵaŵenge ŵakukondwa kuteŵetera Chiuta waunenesko yekha, ndipo waŵatemwenge na kuŵavikilira.

14, 15. Kasi Ŵafilisiti ŵakachitanga nawo wuli Ŵaisrayeli?

¹⁴ Ŵafilisiti ŵakasama ku chirwa cha Kirete ndipo ŵakaluta ku charu icho pamanyuma Yehova wakalayizga kuti wachipelekenge kwa Abrahamu na ŵana ŵake. Abrahamu na Yisake ŵakakhalapo nawo ŵanthu aŵa. (Gen. 21:29-32; 26:1) Apo Ŵaisrayeli ŵakanjiranga mu Charu cha Layizgano, Ŵafilisiti ukaŵa mtundu wankhongono, ndipo ukaŵa na ŵankhondo ŵaluso. Ŵanthu aŵa ŵakasopanga ŵachiuta ŵatesi, nga ni Baala-zebubu na Dagoni. (1 Sam. 5:1-4; 2 Mathe. 1:2, 3) Nyengo zinyake Ŵaisrayeli nawo ŵakasopangako ŵachiuta aŵa.—Ŵeru. 10:6.

¹⁵ Yehova wakazomerezga Ŵafilisiti kuti ŵayuzge Ŵaisrayeli vyaka vinandi chifukwa cha kuleka kugomezgeka kwawo. (Ŵeru. 10:7, 8; Ezek. 25:15) Ŵafilisiti ŵakaŵika vilango vinonono pa Ŵaisrayeli a ndipo ŵakakomaso Ŵaisrayeli ŵanandi. (1 Sam. 4:10)  Kweni para Ŵaisrayeli ŵapera na kuwelera kwa Yehova, wakaŵathaskanga. Yehova wakatuma ŵanthu nga ni Samusoni, Sauli, na Davide kuti ŵawombore ŵanthu ŵake. (Ŵeru. 13:5, 24; 1 Sam. 9:15-17; 18:6, 7) Nga umo Ezekiyeli wakayowoyera, Ŵafilisiti ‘ŵakalangika mwaukali’ apo pakwamba Ŵababuloni ŵakawukira charu chawo ndipo pamanyuma Ŵagiriki.—Ezek. 25:15-17.

16, 17. Kasi tingasambirako vichi ku vyakuchita vya Ŵaisrayeli na Ŵafilisiti?

¹⁶ Kasi tikusambirako vichi ku vyakuchita vya Ŵaisrayeli na Ŵafilisiti? Ŵanthu ŵa Yehova mazuŵa ghano ŵakususkika na mitundu yankhongono chomene. Mwakupambana na Israyeli, ise talutilira kuyima nganganga kwa Yehova. Nangauli vili nthena, nyengo zinyake ŵalwani ŵa kusopa kutuŵa ŵangawoneka nga kuti ŵaluska. Chiyelezgero, kukwambilira kwa vyaka vya m’ma 1900, boma la United States likadumura kuti ŵanthu awo ŵakalongozganga gulu ŵajalirike mu jele vyaka vinandi na chilato chakuti ŵalekeske ntchito ya ŵanthu ŵa Yehova. Pa nyengo ya nkhondo yachiŵiri ya pa charu chose, chipani cha Nazi ku Germany chikayezga kumara ŵanthu ŵa Chiuta, chikajalira ŵanthu masauzandi na kukomaso ŵanandi. Nkhondo yira yikati yamara, wupu wa Soviet Union ukamba kulimbana na Ŵakaboni ŵa Yehova, ukatumanga ŵabali ŵithu ku misasa yakusuzgirako ŵanthu panji kukaŵaŵika mu vyaru vyakutali chomene uko kukaŵavya ŵanthu.

¹⁷ Nyengo zinyake maboma ghangalutilira kukanizga ntchito ya kupharazga, kujalira mu jele ŵanthu ŵa Chiuta, nanga nkhukomapo ŵanji ŵa ise. Kasi tikwenera kuchita wofi panji kutaya chipulikano chifukwa cha vinthu ivi? Yayi! Yehova wasungilirenge ŵanthu ŵake ŵakugomezgeka. (Ŵazgani Mateyu 10:28-31.) Tawonapo kale kuti maboma ghankhongono kweniso ghankhaza ghakumara, apo ŵanthu ŵa Yehova ŵakulutilira kusazgikira. Sonosono apa, maboma ghose gha ŵanthu ghazamuwona ivyo vikachitikira  Ŵafilisiti, ghazamuchichizgika kumanya Yehova. Mtundu wa Ŵafilisiti uli kumara, nawo ŵazamumara!

18. Kasi Ture ukaŵa ufumu wa mtundu wuli?

¹⁸ Msumba wakale wa Ture b ukaŵa pakatikati pa chigaŵa chankhongono chomene pa malonda mu nyengo yakale. Kumanjiliro gha dazi, msumba uwu ukaŵa na ngalaŵa za malonda izo zikambukanga Nyanja ya Meditereniyani. Kumafumiro gha dazi, Ture wakachitanga malonda gha pa mtunda na maufumu ghakutali. Msumba uwu ukawunjika usambazi unandi chomene kufuma ku vyaru vyakutali ivi kwa vyaka vinandi. Ŵamalonda ŵake kweniso awo ŵakamuguranga malonda ŵakasambazgika chomene mwakuti ŵakajiwonanga kuti mbakuchindikika.—Yes. 23:8.

19, 20. Kasi ŵanthu awo ŵakakhalanga mu Ture ŵakapambananga wuli na awo ŵakakhalanga mu Gibiyoni?

¹⁹ Mu nyengo ya Themba Davide na Solomoni, Ŵaisrayeli ŵakachitapo malonda na ŵanthu ŵa ku Ture. Ŵanthu ŵa ku Ture ŵakapeleka vinthu na ŵamisiri kuti ŵawovwire Davide kuzenga nyumba yake kweniso pamanyuma kovwira Solomoni kuzenga tempile. (2 Mid. 2:1, 3, 7-16) Pa nyengo iyi, mtundu wa Ture ukasanga kuti Ŵaisrayeli ŵakaŵa ŵanthu ŵakugomezgeka chomene. (1 Mathe. 3:10-12; 10:4-9) Apa ŵanthu ŵa ku Ture ŵanandi ŵakaŵa na mwaŵi wakuti ŵangasambira kusopa kutuŵa, kumanya Yehova, na kujiwonera ŵekha uwemi wa kuteŵetera Chiuta waunenesko!

²⁰ Nangauli ŵakaŵa na mwaŵi uwu, kweni ŵanthu ŵa ku Ture maso ghawo ghakaŵa pa vinthu vyakuthupi. Ŵakatondeka kuchita ivyo ŵanthu ŵa msumba wankhongono wa Gibiyoni ŵakachita, awo ŵakati ŵapulika waka vya milimo yikuru ya Yehova ŵakachitapo kanthu na kwamba kumuteŵetera. (Josh. 9:2, 3, 22–10:2) Nakuti ŵanthu ŵa ku Ture ŵakamba kususka ŵanthu ŵa Chiuta na kuguliskapo ŵanyake ku wuzga.—Sal. 83:2, 7; Joye. 3:4, 6; Am. 1:9.

21, 22. Ntchivichi chikachitikira Ture, ndipo chifukwa wuli?

 ²¹ Yehova wakaphalira ŵanthu ŵa ku Ture kwizira mwa Ezekiyeli kuti: “Wona, nimikana nawe Ture, ndipo nizenge na mitundu yinandi kuti yikuwukire, nga umo nyanja yikwizira na majigha ghake. Mitundu iyi yiparanyenge viliŵa vya Ture na kuwiskira pasi vigongwe vyake, ndipo niyorengemo dongo na kumuzgora kuŵa jalawe lambura kanthu.” (Ezek. 26:1-5) Ŵanthu ŵa ku Ture ŵakagomezganga kuti usambazi wawo ndiwo uŵavikilirenge, ŵakawuwonanga kuti ngwakukhora nga ni viliŵa vya msumba wawo vyakutalika mamita 46. Ivyo ŵakachita apa vikuyana waka na ivyo Solomoni wakayowoya kuti: “Chuma cha munthu musambazi ni msumba wake wakukhora, wakuchiwona nga ntchiliŵa chakumuvikilira.”—Zinth. 18:11.

²² Ŵababuloni kweniso Ŵagiriki ŵakati ŵafiska uchimi wa Ezekiyeli, ŵanthu ŵa ku Ture ŵakasanga kuti ivyo ŵakaghanaghananga vyakuti usambazi wawo na viliŵa vyawo viŵavikilirenge, vikaŵa vyawaka. Ŵababuloni ŵakati ŵaparanya Yerusalemu, ŵakalimbana na Ture vyaka 13. (Ezek. 29:17, 18) Pamanyuma mu 332 B.C.E., Alekizanda Mukuru wakafiska chigaŵa chikuru cha mauchimi gha Ezekiyeli. c Ŵasilikari ŵake ŵakawunjika pamoza vibumira vya chigaŵa cha kumtunda cha msumba wa Ture ndipo ŵakaponya malibwe, makuni, na dongo mu maji, kupanga msewu wakufikira pa chirwa. (Ezek. 26:4, 12) Alekizanda wakadilimura viliŵa, kubwangandura msumba, wakakoma ŵasilikari ŵanandi na ŵanthu bweka, ndipo ŵanandiso ŵa iwo wakaŵaguliska ku wuzga. Ŵanthu ŵa ku Ture ŵakachichizgika kumumanya Yehova ndipo ŵakasambira kuti ‘chuma chinandi’ chikupeleka chivikiliro cheneko yayi.—Ezek. 27:33, 34.

23. Kasi tikusambirako vichi ku ŵanthu awo ŵakakhalanga mu Ture?

²³ Kasi tikusambirako vichi ku ŵanthu ŵa ku Ture? Tingatemwa yayi kuti “nkhongono yakupusika ya usambazi” yitipangiske kugomezga vinthu vyakuthupi, kuviwona nga ntchiliŵa chakutivikilira. (Mat. 13:22) Vingachitika yayi kuti pa nyengo yimoza tiŵe “ŵazga ŵa Chiuta na Usambazi.” (Ŵazgani Mateyu 6:24.) Ŵekha awo ŵakuteŵetera Yehova na umoyo wawo wose ndiwo mbakuvikilirika nadi. (Mat. 6:31-33; Yoh. 10:27-29) Mauchimi ghakuyowoya vya umaliro wa charu ichi ghazamufiskika ghose, nga umo ghakafiskikira mauchimi ghakuyowoya vya Ture. Pa nyengo iyo, awo ŵakugomezga usambazi ŵazamuchichizgika kumumanya Yehova apo wazamuparanya charu chakuzura na uryezi kweniso ukhuluku ichi.

24-26. (a) Chifukwa wuli Yehova wakati Eguputo ni “thete”? (b) Kasi Themba Zedekiya likachita wuli na ulongozgi wa Yehova, ndipo ntchivichi chikachitika?

²⁴ Charu cha Eguputo chikamba kuŵa na mazaza mu vigaŵa vya Charu cha Layizgano kumanyuma chomene pambere Yosefe wandaŵeko m’paka mu nyengo iyo Ŵababuloni ŵakawukira Yerusalemu. Pakuti Ŵaeguputo ŵakaŵako kwamba kale chomene,  ŵakawonekanga nga kuti mbakukhazikika, nga ni khuni lichekuru. Kweni pakuyaniska na Yehova, Eguputo wakaŵavya nkhongono nga ni “thete.”—Ezek. 29:6.

²⁵ Zedekiya, themba lakugaluka, wakayimanya yayi fundo iyi. Yehova wakachiska Zedekiya kwizira mwa Yeremiya kuti wajipeleke kwa themba la Babuloni. (Yer. 27:12) Zedekiya wakachitaso chilapo mu zina la Yehova chakuti wamugalukirenge yayi Nebukadinezara. Kweni wakasulako ulongozgi wa Yehova, wakaswa chilapo chake na Nebukadinezara, ndipo wakapempha Eguputo kuti wamovwire kulimbana na Ŵababuloni. (2 Mid. 36:13; Ezek. 17:12-20) Ndipouli, Ŵaisrayeli awo ŵakagomezganga nkhongono za Eguputo ŵakajipweteka waka ŵekha. (Ezek. 29:7) Eguputo wakawonekanga nga ni “chikoko cha mu nyanja” chambura kuthereskeka. (Ezek. 29:3, 4) Kweni Yehova wakayowoya kuti wamalanenge na Eguputo nga umo ŵanthu ŵakuchitira pakukoma ng’wina mu Mlonga wa Nayelo. Wakati wazamuŵika mbeja mu mulomo wa Eguputo na kumuguzira ku pharanyiko. Ndivyo wakachita nadi apo wakatuma Ŵababuloni kuthereska Eguputo wakale.—Ezek. 29:9-12, 19.

²⁶ Kasi Zedekiya, munthu wambura kugomezgeka, vikamumalira wuli? Pakuti wakagalukira Yehova, Ezekiyeli wakayowoya kuti “mulongozgi” muheni uyu wapokekenge mphumphu yake, ndipo ufumu wake umalenge. Kweni Ezekiyeli wakapelekaso uthenga wa chigomezgo. (Ezek. 21:25-27) Yehova wakamuphalira kuti wakayowoye  kuti themba lakufuma mu mzere wachifumu, ilo likaŵa na “wenelero” lizenge na kupoka chitengo chaufumu. Mu mutu wakulondezgapo wa buku ili, tiwonenge kuti themba ili likaŵa njani.

27. Kasi tikusambirako vichi ku vyakuchita vya Ŵaisrayeli na Ŵaeguputo?

²⁷ Kasi tikusambirako vichi ku vyakuchita vya Israyeli na Eguputo? Ŵanthu ŵa Yehova mazuŵa ghano ŵakwenera yayi kugomezga maboma ghandyali, kughanaghana kuti ndigho ghangaŵavikilira. Tikwenera kuŵa ku “chigaŵa cha charu chara” nanga mungaŵa mu maghanoghano ghithu. (Yoh. 15:19; Yak. 4:4) Maboma ghandyali ghangawoneka ghankhongono, kweni nga umo vikaŵira na Eguputo wakale, nagho ghali nga ni thete. Ipo ungaŵa uzeleza kugomezga ŵanthu m’malo mwa kugomezga Fumu Yikuru ya chilengiwa chose!—Ŵazgani Salimo 146:3-6.

28-30. Kasi mphambano njakuti wuli pakati pa umo mitundu ‘yizamumanyira’ Yehova na umo ise tikumumanyira Yehova?

²⁸ Yehova wakayowoya mazgu ghakuti mitundu ‘yizamumanya kuti ine ndine Yehova’ mu malo ghanandi mu buku la Ezekiyeli. (Ezek. 25:17) Mazgu agha ghakafiskika mu nyengo yakale apo Yehova wakapeleka cheruzgo pa ŵalwani ŵa ŵanthu ŵake. Kweni ghakaŵa kuti ghazamufiskika chomene mu nyengo yithu yino. Munthowa wuli?

²⁹ Nase, nga mbanthu ŵa Chiuta ŵakale, tazingilizgika na mitundu iyo yikutiwona nga ni mberere iyo yasolokera. (Ezek. 38:10-13) Nga umo tizamuwonera mu Mutu 17 na 18 mu buku ili, sonosono apa, mitundu yizamuwukira ŵanthu ŵa Chiuta uheni chomene. Kweni para ŵazakawukira, ŵazamusambizgika umo nkhongono zanadi zikuŵira. Ŵazamuchichizgika kumanya Yehova, na kuzomera muwuso wake, para wamba kuŵaparanya pa nkhondo ya Aramagedoni.—Chivu. 16:16; 19:17-21.

³⁰ Kweni ise, Yehova wazamutivikilira na kutitumbika. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti sono tikulongora kuti tikumumanya Yehova pakugomezga mwa iyo, kumupulikira, na kusopa iyo pera.—Ŵazgani Ezekiyeli 28:26.