Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 13

“Ka Ɛzonlenlɛsua Ne Anwo Edwɛkɛ”

“Ka Ɛzonlenlɛsua Ne Anwo Edwɛkɛ”

YIZIKEƐLE 43:10

BODANE: Mɔɔ Yizikeɛle ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ lɛ anyunlunyia anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kile la

1-3. (a) Duzu ati a ɛzonlenlɛsua kpole ne anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kyekyele Yizikeɛle arɛle a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Duzu a yɛbazuzu nwo a?

PƐ Yizikeɛle mɔɔ yeli ɛvolɛ 50 la anwo nvoninli. Ɔkola ɔkakye ɛvolɛ 25 mɔɔ yeva yedɛnla akɛlɛzonlenlɛ nu la. Ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm la ɛzɛkye. Saa Yizikeɛle zuzule kɛ ɔbazonle kɛ ɛsɔfo wɔ lɔ a, ye nzuzulɛ ne yɛle mgbane. Ɛnee yeha ɛvolɛ 56 na akɛlɛzonlenlɛ ne ara awieleɛ, yemɔti ɔze kɛ ɔnrɛdɛnla aze ɔnrɛnwu menli mɔɔ bazia ahɔ bɛ sua zo la, na akee yeayɛ ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ bɛbazi ye bieko la. (Gyɛ. 25:11) Edwɛkɛ ɛhye mɔ maanle ɔlile nyane ɔ?

2 Gyihova lale atiakunlukɛnlɛma ali maanle Yizikeɛle nyianle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ bie. Ɔda ali kɛ ɔkyekyele nrenyia nɔhavo ɛhye arɛle na ɔmaanle ɔnyianle anyelazo! Bɛvale ngapezonli ne bɛhɔle ye sua zo bɛhɔziele ye wɔ boka tendenle kpalɛ bie azo. Mɔɔ ɔwɔ ɛleka ɛhye la, “nrenyia bie mɔɔ ɔ nwo ta kɛ kɔbele la” rale ɔ nwo ɛkɛ. Anwumabɔvolɛ zɔhane vale ye hɔkpɔsale ɛzonlenlɛsua kpole bie anu. (Kenga Yizikeɛle 40:1-4.) Ɛbaha kɛ ɛzonlenlɛsua kpalɛ! Mɔɔ ɔnwunle ye la maanle ye diedi nu mianle, ɔdɔle ɔ nwo zo na bie a ɔzinle ɔ nwo ekyii. Ɛnee yenwu ɛzonlenlɛsua ɛhye anwo ninyɛne ne mɔ bie ɛlɛ ɛdeɛ, noko ɛnee ɔle ngakyile bɔkɔɔ ɔfi mɔɔ ɔze ye wɔ Gyɛlusalɛm la anwo.

3 Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anwo edwɛkɛ a wɔ Yizikeɛle buluku ne adile ngɔnla ne mɔɔ li awieleɛ la anu a. Bɛmaa yɛzuzu subane mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛnyia ye la anwo, wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛneɛnlea ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anu na yɛakpondɛ ndelebɛbo la. Akee yɛbazuzu nwo saa mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye la a le sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ ɛvoya dɔɔnwo anzi la a. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, yɛbazuzu mɔɔ ɛnee ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kile maa Yizikeɛle nee menli ne la anwo.

Ɔhyia Kɛ Yɛsuzu Nwo Bieko

4. Kɛzi yɛhilehilele ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anu ɛ, na duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye ɛnɛ a?

4 Yɛ mbuluku ne mɔ hanle kɛ, Yizikeɛle nwunle Gyihova sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle nwolɛ edwɛkɛ hɔmanle Hibuluma ne la. * Edwɛkɛ zɔhane ati, saa yɛgyinla ngilenu mɔɔ Pɔɔlo vale maanle wɔ ɛdanlɛsua ne anwo la azo a, bie a yɛbaha kɛ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne anwo ninyɛne dɔɔnwo le sɛkɛlɛneɛ anzɛɛ debie mɔɔ bara nu kpole kenle bie la. Noko, asɔneyɛlɛ mɔɔ bɛfa bɛsukoa debie nee edwɛkɛ nwo ɛdwenledwenlenlɛ kpalɛ ɛmaa yɛnwu kɛ saa yɛlɛkilehile ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne anu a, ɔwɔ kɛ yɛdua adenle mɔɔ ɔ bo ɛdelɛ ɛnyɛ se la azo.

5, 6. (a) Pɔɔlo kilehile ɛdanlɛsua ne anu la, kɛzi ɔlale mɛlɛbɛnwoaze ali ɛ? (b) Ɛdanlɛsua ne anu ninyɛne nwo edwɛkɛ boni a Pɔɔlo hanle a, na kɛzi ɔbamaa yɛade ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne abo ɛ?

5 Yɛnrɛhola yɛnrɛha kɛ mɔɔ ɔnwunle ye la le ngapezo anzɛɛ sɛkɛlɛneɛ mɔɔ ɔkile debie. Duzu ati ɔ? Suzu neazo kɛnlɛma bie anwo nea. Mɔɔ Pɔɔlo ɛlɛka ɛdanlɛsua ne nee sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne anwo edwɛkɛ la, ɔbobɔle ninyɛne ngakyile mɔɔ wɔ ɛdanlɛsua ne anu, le kɛ nvutuke kyɛnze ne mɔɔ bɛkpu ayilevuanlɛ wɔ nu, ngyekyeleɛ ɛlɛka ne ati ne yɛɛ nvutuke kanrɛlɛ ne mɔɔ mana wɔ nu la aluma. Asoo ɔhanle kɛ ninyɛne zɔhane mɔ anu biala le ngapezo mɔɔ ɔkile debie ɔ? Ɔda ali kɛ sunsum ne ammaa yeanga ye zɔ. Emomu, Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Tɛ mekɛ ɛhye a yɛbaha ɛhye mɔ anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a.” (Hib. 9:4, 5) Ɛnee Pɔɔlo lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbali sunsum ne adehilelɛ zo na yeabɛlɛ ɔ nwo aze yeahendɛ Gyihova.​—Hib. 9:8.

6 Yɛbahola yɛagyinla ɛhye azo yɛahilehile ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne anu. Ɔdaye noko ɔ nwo edwɛkɛ zonle. Ɔti saa yɛhyia ngilenu bieko a, ɔwɔ kɛ yɛkendɛ Gyihova. (Kenga Maeka 7:7.) Asoo ɔwɔ kɛ yɛka kɛ Gyihova sunsum ne ɛtɛfale ngilenu bieko ɛtɛmaanle ɔ? Kyɛkyɛ!

Asoo Yizikeɛle Nwunle Sunsum Nu Ɛzonlenlɛsua Kpole Ne?

7, 8. (a) Ndelebɛbo boni a kɛkala bɛyɛ nzenzaleɛ wɔ nu a? (b) Ngakyile boni a wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne nee Pɔɔlo sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne avinli a?

7 Kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛha la, yɛ mbuluku ne mɔ ɛha ye wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu kɛ Yizikeɛle nwunle Gyihova sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle nwolɛ edwɛkɛ hɔmaanle Hibuluma ne la. Noko debiezukoalɛ dɔɔnwo ɛmaa yɛnwu kɛ Yizikeɛle annwu sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne. Duzu ati ɔ?

8 Mɔɔ limoa, ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye la ɛnfɛta ngilehilenu ne mɔɔ Pɔɔlo vale maanle la. Nea ɛhye: Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ Mosisi mekɛ zo ɛdanlɛsua ne le debie kpole bie ɛlawolɛ nee ye sɔhovolɛ. Ɛdanlɛsua ne le kɛ mɔɔ Sɔlɔmɔn nee Zɛlɛbabɛle zile mɔɔ ɛnee bɛzɔho bɛ nwo la. Ekpumgbunli bie wɔ nu mɔɔ bɛfɛlɛ ye “Nwuanzanwuanza Nu Nwuanzaanwu Ɛleka.” Pɔɔlo vɛlɛle ekpumgbunli zɔhane “nwuanzanwuanza ɛleka mɔɔ menli a vale bɛ sa yɛle” a, kile kɛ ɔle “kpalɛ ne sɔhovolɛ,” na tɛ kpalɛ mumua ne ɔ. Ɛnee kpalɛ ne a le boni? Pɔɔlo hanle kɛ: “Anwuma lɔ.” (Hib. 9:3, 24) Asoo yemɔ a Yizikeɛle nwunle ye a​—anwuma lɔ ɔ? Kyɛkyɛ. Debie biala ɛngile kɛ ɔnwunle ninyɛne mɔɔ wɔ anwuma lɔ la.​—Fa toto Daneɛle 7:9, 10, 13, 14 anwo.

9, 10. Ngakyile boni a wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne nee sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne avinli wɔ afɔlebɔlɛ nwo a?

9 Debie mɔɔ maa yɛnwu ye kpalɛ kɛ ngakyile wɔ Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne nee Pɔɔlo edwɛkɛ ne anu la a le afɔlebɔlɛ ne mɔ. Yizikeɛle dele kɛ bɛvale afɔlebɔlɛ nwo adehilelɛ dɔɔnwo bɛmaanle menli ne, mgbanyima ne mɔ yɛɛ ɛsɔfo ne mɔ. Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛbɔ bɛdabɛ mumua ne bɛ ɛtane nwo afɔle. Yɛɛ eza ɔwɔ kɛ bɛbɔ anzodwolɛ afɔle mɔɔ ɔda ali kɛ bɛbahola bɛabɔ nu bɛali ye wɔ ɛzonlenlɛsua ne aleɛlilɛ azua ne mɔ anu la. (Yiz. 43:18, 19; 44:11, 15, 27; 45:15-20, 22-25) Asoo bɛbɔle afɔle ɛhye mɔ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbɔ ye fane dɔɔnwo la bie wɔ sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne anu?

Tɛ Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne a le sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne

10 Mualɛ ne le sikalɛ yɛɛ nuhua la ɛkɛ. Pɔɔlo hanle kɛ: “Mɔɔ Kelaese rale kɛ ninyɛne mgbalɛ mɔɔ ɛra la anwo ɛsɔfo kpanyinli la, ɔwolole ɛdanlɛsua kpole mɔɔ di munli tɛla biala mɔɔ tɛ sonla a vale ɔ sa zile la anu, kile kɛ, ɔmboka abɔdeɛ ɛhye anwo. Ɔwolole nwuanzanwuanza ɛleka ne kokye, na ɔliele yɛ dahuu, noko yeanva mbɔnkye nee nlankɛ mralɛ mogya, ɔvale ɔdaye mumua ne ye mogya.” (Hib. 9:11, 12) Ɔti, wɔ ɛzonlenlɛsua ɛhye anu, afɔle kokye ala a bɛbɔ ye wɔ ɛkɛ ne ɛlɛ a. Yemɔ a le ɛkpɔnenlɛ afɔlebɔlɛ ne na Ɛsɔfo Kpanyinli Kpalɛ mumua ne, Gyisɛse Kelaese a bɔle a. Ɔda ali kɛ, tɛ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ bɛbava mbɔnkye nee nlankɛ bɛabɔ afɔle dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne la a le sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne a.

11. Wɔ Yizikeɛle mekɛ zo, duzu ati a ɛnee mekɛ ɛtɛdwule kɛ Nyamenle da sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne anwo nɔhalɛ ne ali a?

11 Ɛhye fa yɛ kɔ debie mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ ɔti Yizikeɛle annwu sunsum nu ɛzonlenlɛsua kpole ne la azo: Ɛnee mekɛ ɛtɛdwule mɔɔ Nyamenle bala nɔhalɛ zɔhane ali a. Bɛlimoale bɛhanle Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anwo edwɛkɛ bɛhilele Dwuuma mɔɔ ɛnee wɔ Babelɔn la. Ɛnee bɛwɔ Mosisi Mɛla ne abo. Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛsia bɛkɔ Gyɛlusalɛm na bɛdi nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo Mɛla zɔhane azo bɛsi ɛzonlenlɛsua ne nee ye afɔlemokyea ne bieko. Akee bɛbahɔ zo bɛabɔ afɔle wɔ ɛkɛ, na ɛhye hɔle zo ɛvolɛ kɛyɛ ɛya nsia. Saa bɛnwunle sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ ɛsɔfo kpanyinli ne vale ɔdaye mumua ne ye ngoane bɔle afɔle wɔ ɛkɛ, na yemɔ anzi bɛpɛle afɔle gyɛne kɔsɔɔti anu la a, anrɛɛ nea kɛzi Dwuuma bade nganeɛ a! Anrɛɛ kɛzi bɛbade ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ zɔhane abo ɛ? Asoo anrɛɛ ɔnrɛmaa kpɔkɛ mɔɔ bɛbɔ kɛ bɛdi Mosisi Mɛla ne azo la anu ɛnrɛdo ɔ? Dahuu, Gyihova da nɔhalɛ ne mɔ ali wɔ mekɛ mɔɔ fɛta nee mekɛ mɔɔ ye menli ne ɛziezie bɛ nwo la anu.

12-14. Abusuabɔlɛ boni a wɔ Yizikeɛle ɛzonlenlɛsua ne nee Pɔɔlo sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne anwo ngilenu ne anu a? (Nea ɛlɛka “Ɛzonlenlɛ Azua Ngakyile, Ɛzukoalɛdeɛ Ngakyile.”)

12 Ɛnee akee abusuabɔlɛ boni a wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne nee sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne avinli a? Pɔɔlo anva ye edwɛkɛ ne anzie ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne azo, emomu ɔvale ɔziele Mosisi mekɛ zo ɛdanlɛsua ne azo. Pɔɔlo bobɔle ninyɛne mɔɔ ɛnee wɔ Sɔlɔmɔn nee Zɛlɛbabɛle ɛzonlenlɛ azua ne mɔ anu na bie vindele ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne noko anu la dɔɔnwo aluma. Noko, Yizikeɛle nee Pɔɔlo hanle ninyɛne gyɛne anwo edwɛkɛ. * Bɛ mbuluku ne mɔ ɛnle ko ɛdeɛ, noko ko biala foa ɔ gɔnwo ɛdeɛ zo. Kɛzi?

13 Ɔwɔ kɛ yɛsuzu abusuabɔlɛ mɔɔ wɔ Baebolo nu edwɛkɛ nwiɔ ɛhye mɔ avinli la anwo zɛhae: Yɛsukoa Gyihova ɛzonlenlɛ nwo ngyehyɛleɛ yɛfi Pɔɔlo ɛkɛ, yɛɛ yɛsukoa Gyihova ɛzonlenlɛ nwo ngyinlazo yɛfi Yizikeɛle ɛkɛ. Pɔɔlo hilele yɛ Gyihova ɛzonlenlɛ nwo ngyehyɛleɛ ne. Ɔmaanle yɛnwunle mɔɔ sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne anwo ninyɛne le kɛ ɛsɔfo kpanyinli ne, afɔlebɔlɛ ne, afɔlemokyea ne yɛɛ Nwuanzanwuanza Nu Nwuanzaanwu Ɛleka ne kile la. Noko Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛzonlenlɛsua ne si nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo ngyinlazo ne mɔ mɔɔ kpogya la azo. Ɔmaa yɛpɛ ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ wɔ Gyihova ngyinlazo ne mɔ anu la nvoninli kpalɛ wɔ yɛ adwenle nee yɛ ahonle nu.

14 Ndelebɛbo fofolɛ ɛhye mɔɔ yɛnyia ye la kile duzu? Ɔngile kɛ yɛngola yɛnzukoa ninyɛne dɔɔnwo yɛnvi ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu ɛnɛ. Amaa yɛanwu kɛzi ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne boa yɛ la, bɛmaa yɛnlea kɛzi ɔboale Dwuuma nɔhavoma wɔ Yizikeɛle mekɛ zo nee ɔ nzi la.

Duzu A Ɛnee Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ Ne Kile Maa Dwuuma Ne A?

15. (a) Edwɛkɛ titili mɔɔ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu la a le boni? (b) Ngakyile boni a wɔ Yizikeɛle tile 8 nee Yizikeɛle tile 40 kɔdwu 48 avinli a?

15 Amaa yɛanwu kɛzi Baebolo ne bua kpuya zɔhane la, bɛmaa yɛzuzu kpuya bie mɔ mɔɔ bɛbamaa yɛanwu edwɛkɛ ne anye zo kpalɛ la anwo. Mɔɔ limoa, edwɛkɛ titili mɔɔ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu la a le boni? Yemɔ a le kɛ bɛbava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ne bieko! Ɔda ali kɛ ɛnee Yizikeɛle ze ɛhye wienyi. Ɛnee yehɛlɛ edwɛkɛ mɔɔ wɔ Yizikeɛle tile 8 ne la. Gyihova maanle ɔnwunle tɛnlabelɛ ɛtane ne mɔɔ ɛnee wɔ Gyɛlusalɛm ɛzonlenlɛsua ne anu la. Na ɔbayɛ kɛ ɔ nye liele wɔ mekɛ mɔɔ ɔhɛlɛle edwɛkɛ mɔɔ wɔ tile 40 kɔdwu 48 mɔɔ ɔle ngakyile ɔfi alimoa ɛdeɛ ne anwo la. Ɛke, ɛnee bɛtɛguale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo evinli, emomu yɛnwu nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ di munli la anwo neazo​—adenle kpalɛ mɔɔ bɛdua zo bɛsonle Gyihova kɛ mɔɔ Mosisi Mɛla ne kile la.

16. Kɛzi Yizikeɛle ɛzonlenlɛsua ne si mɔɔ ɛnee Ayezaya ɛha nwolɛ edwɛkɛ ɛvolɛ ɛya ko mɔɔ ɛpɛ nu la azo ɛ?

16 Saa bɛbava Gyihova ɛzonlenlɛ ne bɛazie ɔ bo zo ne bieko a, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkpogya ye zo. Wɔ ɛvolɛ ɛya ko mɔɔ ɛpɛ nu la anu, Ayezaya hɛlɛle kɛ: “Wɔ mekɛ mɔɔ li awieleɛ la anu, boka ne mɔɔ Gyihova sua ne gyi zolɛ la bagyinla kpundii wɔ awoka ne mɔ ati zo, na bɛbamaa ye zo bɛadɛla awoka ngyikyi ne mɔ.” (Aye. 2:2) Ɔnwunle ye wienyi kɛ bɛbava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ne bieko na bɛakpogya ye zo, kɛ asɛɛ ɔgyi boka tendenle bie azo la. Nienwu a ɛnee Yizikeɛle wɔ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anu a? Ɔwɔ “boka tendenle bie azo” ɔlɛnea Gyihova sua ne! (Yiz. 40:2) Ɔti, ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne si zo kɛ bɛbava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ne bieko.

Yizikeɛle ɛzonlenlɛsua ne kpogya, ɔwɔ anwuma (Nea ɛdendɛkpunli 16)

17. Ka Yizikeɛle tile 40 kɔdwu 48 anu edwɛkɛ ne sikalɛ.

17 Suzu mɔɔ ɔnwunle ye nee mɔɔ ɔdele, kɛ mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ tile 40 kɔdwu 48 la anwo ekyii. Mɔɔ anwumabɔvolɛ ne ɛlɛsuzu nlenkɛ mgbole ne mɔ, bane ne, alienwo ne mɔ yɛɛ ɛzonlenlɛsua ne la, ɛnee ɔlɛnea. (Yiz. 40-42) Akee edwɛkɛ bie mɔɔ yɛ anyelielɛ la zile: Gyihova anyunlunyia ne rawolole ɛzonlenlɛsua ne anu! Gyihova dule ye menli ne mɔɔ ɛnee bɛde atua la, ɛsɔfo ne mɔ yɛɛ mgbanyima ne mɔ folɛ. (Yiz. 43:1-12; 44:10-31; 45:9-12) Yizikeɛle nwunle kɛ azule bie vi ɛzonlenlɛsua ne anu ɛlɛse, na mɔɔ ɔhɔguale Nyevile Wulera ne anu la bɛnyianle ngoane nee nyilalɛ. (Yiz. 47:1-12) Akee ɔnwunle kɛ bɛhyehyɛ azɛlɛ ne anu pɛpɛɛpɛ, na bɛlɛsonle nɔhalɛ nu wɔ azɛlɛ ne avinli. (Yiz. 45:1-8; 47:13–48:35) Edwɛkɛ titili ne a le boni? Ɛnee Gyihova ɛlɛmaa ye menli ne anwosesebɛ kɛ bɛbava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ne bieko na bɛakpogya ye zo. Ɔbara na yeayila ye ɛzonlenlɛsua ne, nyilalɛ vi ɛzonlenlɛsua zɔhane anu bara, ɔbayɛ ayile, ɔbava ngoane yeara na yeamaa bɛayɛ azɛlɛ ne fofolɛ.

Yizikeɛle ɛzonlenlɛsua kɛnlɛma ne maa yɛnwu kɛzi bɛbava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ne bieko la (Nea ɛdendɛkpunli 17)

18. Asoo ɔwɔ kɛ yɛfa ɛzonlenlɛsua ne anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kɛ mɔɔ bɛha ye ala la? Kilehile nu.

18 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, asoo ɔwɔ kɛ yɛfa ye kɛ mɔɔ bɛha ye ala la? Kyɛkyɛ. Ɔbayɛ kɛ Yizikeɛle nee menli ne mɔɔ ɔhanle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne ɔhilele bɛ la nwunle ye ɛkɛ ne ala kɛ ɔnle kɛ bɛfa ye kɛ mɔɔ bɛha ye ala la. Duzu ati ɔ? Kakye kɛ Yizikeɛle nwunle ɛzonlenlɛsua ɛhye wɔ “boka tendenle bie” azo. Ɛhye nee Ayezaya ngapezo ne yia kɛnlɛma ɛdeɛ, noko ɛleka mɔɔ ɛzonlenlɛsua ne gyi la ɛnfɛta fee. Ɛnee Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛsua ne gyi Molaya Boka ne azo wɔ Gyɛlusalɛm, na ɛkɛ ne ala a kenle ko dedee bɛbazi ye bieko a. Noko, ɛnee ɔle “boka tendenle” ɔ? Kyɛkyɛ. Ɛnee awoka gyɛne mɔɔ nee Molaya Boka ne tendenle sɛ anzɛɛ wale tɛla ye la ɛbɛnga ye ɛyia. Bieko, ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ ɔnwunle ye la le totohyia kpalɛ. Ɛnea ye tɛtɛlɛ mɔɔ bɛlie nwolɛ bane la a, ɔle totohyia somaa mɔɔ ɔnrɛhɔ Molaya Boka ne ati zo a. Anrɛɛ ɔnrɛhɔ Gyɛlusalɛm, suakpole mumua ne mɔɔ ɛnee wɔ ɛkɛ wɔ Sɔlɔmɔn mekɛ zo bɔbɔ la azo! Bieko noko, ɔda ali kɛ ɛnee menli ne anye ɛnla kɛ azule kpalɛ bavi ɛzonlenlɛsua ne anu na yeaze yeahɔgua Nyevile Wulera ne anu, ɛleka mɔɔ ɔbayɛ nzule ne ayile la. Mɔɔ li awieleɛ la, bɛnrɛhola bɛnrɛnyia azɛlɛ sɛsɛ na bɛahyehyɛ nu pɛpɛɛpɛ bɛamaa mbusua ne mɔ wɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne mɔɔ gua awoka zo la azo, kɛ mɔɔ bɛha ye wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu la. Ɔti ɔnle kɛ yɛfa ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye kɛ mɔɔ bɛha ye ala la.

19-21. Kɛzi ɛnee Gyihova kpondɛ kɛ Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne ka menli ne ɛ, na duzu ati ɔ?

19 Mɔɔ tɔ zo nsa, kɛzi ɛnee ɔwɔ kɛ ɔka Yizikeɛle menli ne ɛ? Mɔɔ bɛlɛsuzu nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo ngyinlazo ne mɔɔ kpogya anwo la, anrɛɛ ɔwɔ kɛ ɔka bɛ ɔmaa nyiane ku bɛ. Gyihova zele Yizikeɛle kɛ: “Ka ɛzonlenlɛsua ne anwo edwɛkɛ kile Yizilayɛma.” Ɛnee ɔwɔ kɛ Yizikeɛle kilehile ɛzonlenlɛsua ɛhye anu bɔkɔɔ mɔɔ Yizilayɛma bahola ‘azukoa kɛzi bɛzile ye la anwo debie a.’ Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ menli ne dwenledwenle ɛzonlenlɛsua ne anwo ɛ? Tɛ kɛ ɔmaa bɛazi bie la ati ɔ. Emomu, kɛ mɔɔ Gyihova hanle la, “amaa bɛ nvonleɛ ne mɔ ati bɛabɔ anyiemgba” anzɛɛ nyiane ahu bɛ.​—Kenga Yizikeɛle 43:10-12.

20 Kɛzi ɔbaha menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la na nyiane ahu bɛ ɛ? Nea mɔɔ bɛhanle bɛhilele Yizikeɛle la: “Sonla ra, fa wɔ adwenle kɔ zo, nea na tie debie biala mɔɔ fale Gyihova ɛzonlenlɛsua ne anwo ngyehyɛleɛ nwo nee nwolɛ mɛla ne mɔ mɔɔ mebaha meahile wɔ la kpalɛ.” (Yiz. 44:5) Yizikeɛle dele ngyehyɛleɛ nee mɛla nwo edwɛkɛ dɔɔnwo. (Yiz. 43:11, 12; 44:24; 46:14) Eza bɛhakyele ye ngyinlazo mɔɔ fale kubit tendenle yɛɛ ngyinlazo mɔɔ fale ɛzuzudeɛ mɔɔ fɛta bɔbɔ anwo la fane dɔɔnwo. (Yiz. 40:5; 45:10-12; fa toto Mrɛlɛbulɛ 16:11 anwo.) Wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ko ɛhye anu, ɔvale Hibulu edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “ɛbazuzu,” “ɛzuzudeɛ” nee mɔɔ bokɛboka nwo la ɔlile gyima fane mɔɔ bo 50!

21 Ɛzuzudeɛ, ɛlomboɛ, mɛla, ngyehyɛleɛ​—duzu a ɛnee Gyihova ɛlɛka ahile ye menli ne a? Ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔlɛfa anyebolo edwɛkɛ yeahakye bɛ nɔhalɛ ɛhye mɔɔ anwo hyia la: Gyihova angomekye a fa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo ngyinlazo ne mɔ maa a. Ɛnee ɔwɔ kɛ nyiane ku bɛdabɛ mɔɔ bɛhwe bɛ nwo bɛvi ngyinlazo ɛhye mɔ anwo la! Noko kɛzi ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne maanle Dwuuma ne nyianle ɛzukoalɛdeɛ ɛhye mɔ ɛ? Yɛbazuzu neazo bie mɔ anwo wɔ tile mɔɔ doa zo la anu. Ɔbamaa yɛanwu mɔɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye kile maa yɛ ɛnɛ la.

Kɛmɔti a ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne bamaa nyiane ahu ahonlekpalɛma ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 19-21)

^ ɛden. 4 Sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne a le ngyehyɛleɛ mɔɔ Gyihova ɛyɛ ɛmaa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔgyi Gyisɛse Kelaese ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne azo la. Ɔbɔle ɔ bo 29 Y.M.

^ ɛden. 12 Kɛ neazo la, Pɔɔlo hanle ɛsɔfo kpanyinli ne nee gyima mɔɔ ɔyɛ ye wɔ Mgbɔdalɛ Kenle ne la. (Hib. 2:17; 3:1; 4:14-16; 5:1-10; 7:1-17, 26-28; 8:1-6; 9:6-28) Noko wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu, bɛanga ɛsɔfo kpanyinli ne anzɛɛ Mgbɔdalɛ Kenle ne anwo edwɛkɛ.