1-3. (a) Na cava e kidroa kina o Isikeli? Cava tale ga e vulica o Isikeli ni vakarusai o Jerusalemi? (b) Na taro cava ena veivosakitaki?

E KIDROA o Isikeli! Se qai raivotutaka ga na ka vakasisila era cakava tiko na Jiu vukitani ena valenisoro e Jerusalemi. * O ira na talaidredre qori era vakadukadukalitaka na vanua a dau caka tu kina na sokalou savasava e Isireli. E sega ni yaco ga e kea. E robota na vanua o Juta na itovo voravora, qai sega ni caka rawa e dua na ka. Ni vakacudrui Jiova vakalevu na ka era cakava na nona tamata digitaki, e tukuna kina vei Isikeli: “Au na cudruvi ira vakalevu.”—Isik. 8:17, 18.

² Sa wacava na rarawa i Isikeli me kila ni vakacudrui Jiova o Jerusalemi kei na kena valenisoro a dau caka tu kina na sokalou savasava, ena vakarusa tale ga! Sa rauta me veinanuyaka o Isikeli: ‘Bau dua e yalodina e tiko ena koro? Vakacava era na vakabulai? Ke ra vakabulai, ena caka vakacava?’ E sega ni vinakati vua me waraka vakadede na kena isau. Ni se qai rogoca tiko ga na itukutuku ni veilewai kei Jerusalemi, sa rogo levu mai e dua na domo e kacivi ira tiko na dauveisausaumi ni  Kalou. (Isik. 9:1) Ni toso tiko na raivotu, e vulica na parofita nira na vakarusai o ira ga e dodonu mera rusa, ena sega ni caka vakaveitalia, e vakacegui koya sara ga qori. Io, era na vakabulai na yalodina!

³ Nida sa volekata na icavacava ni ituvaki qo, de dua eda na vaqaqa se o cei ena vakabulai ena veivakararawataki levu sa voleka qo. Meda dikeva mada: (1) Na cava e qai raica ena raivotu o Isikeli? (2) E vakayacori vakacava na raivotu ena nona gauna? (3) Na cava e kena ibalebale ena noda gauna?

4. Vakamacalataka na ka e qai raica, e rogoca tale ga o Isikeli ena raivotu.

⁴ Na cava e qai raica, e rogoca tale ga o Isikeli ena raivotu? (Wilika Isikeli 9:1-11.) E vitu na tagane eratou gole “mai na matamata e cake e qara ina vualiku,” de dua e volekata na ivakatakarakara ni vuvu se na vanua era tagicaka tiko kina na yalewa na kalou o Tamusi. (Isik. 8:3, 14) Eratou curu na vitu na tagane ena raranivale e loma ni valenisoro, ratou qai duri volekata na icabocabonisoro kopa. Ia eratou sega ni lai vakacaboisoro. Sa oti na gauna ni vakacaboisoro ena valenisoro. E ono vei ratou na tagane, ratou “taura tiko na nodratou iyaragi ni ravuravu.” Na kena ikavitu e duidui sara. E vakaisulu lineni, e sega ni vakaiyaragi, ia e taura tiko “e dua na ileu ni iqi nei vunivola” se me vaka e tukuni ena ivakamacala e ra, na “itawatawa ni iqi nei vunivola.”

5, 6. Na cava eda rawa ni tukuna me baleti ira na vakatakilakilataki? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

⁵ Na cava ena cakava na tagane e taura tiko na ileu ni iqi? E lesi koya o Jiova ena dua na itavi bibi: “Mo lako ena lomanikoro, oya e loma i Jerusalemi, mo vakatakilakilataka na yadredra era rarawataka, era vutugutaka na ka vakasevaki kece e vakayacori tiko ena koro.” De dua e nanuma lesu o Isikeli na gauna era vakatakilakilataka kina na ulu ni nodra katuba kei na kena duru ena dra o ira na itubutubu yalodina e Isireli, me kua kina ni vakamatei na nodra ulumatua. (Lako 12:7, 22, 23) Vakacava, e tautauvata qori kei na inaki e vakatakilakilataki kina na yadredra na tamata ena raivotu i Isikeli, oya ni vakarusai o Jerusalemi me vakabulai o koya e laurai vua na ivakatakilakila?

⁶ E matata na kena isau nida dikeva na vuna e biu kina na ivakatakilakila. Me vakatakilakilataki na yadredra o ira na “rarawataka, era vutugutaka” na ka vakasisila “e vakayacori tiko ena koro.” Na cava gona eda rawa ni tukuna me baleti ira na vakatakilakilataki? Eda rawa ni tukuna nira rarawataka dina na qaravi matakau ena valenisoro, na ivalavala voravora, itovo vakasisila, kei na lawaki e takalevu e Jerusalemi.  (Isik. 22:9-12) Era sega tale ga ni vunitaka na nodra rai. Era vakaraitaka sara ga na yalomalumalumu qori ena ka era cakava kei na ka era tukuna nira vakasisilataka na ka e caka tiko kei na nodra gumatuataka na sokalou savasava. O Jiova ena vakabulai ira na yalodina va qori ena nona yalololoma.

7, 8. Eratou na ravuravu vakacava na tagane eratou taura tu na iyaragi ni ravuravu? Na cava tale ga ena yaco kina?

⁷ Eratou na qarava gona vakacava na nodratou itavi na ono na tagane eratou vakaiyaragi ni ravuravu? E rogoca o Isikeli nona vakaroti ratou o Jiova: Muri koya na tagane e taura tu na ileu ni iqi qai vakamatei ira kece vakavo ga o ira e vakatakilakilataki na yadredra. E kaya tale o Jiova: “Mo dou tekivu ena noqu tikina tabu.” (Isik. 9:6) Me ratou tekivu sara ga ena loma kei Jerusalemi, oya na valenisoro, sa sega tale ni vanua tabu vei Jiova. Era na vakamatei sara ga e liu “na qase era  tiko ena mata ni vale,” qo o ira na 70 na qase ni Isireli era cabora tiko na ka boi vinaka vei ira na kalou lasu ena valenisoro.—Isik. 8:11, 12; 9:6.

⁸ Na cava e qai yaco? Ni se raivotu tiko ga o Isikeli, e rogoca ni sa tukutuku vei Jiova na tagane e taura tu na ileu ni iqi ni kaya: “Au sa vakayacora na ka oni vakaroti au kina.” (Isik. 9:11) Eda na vaqaqa: ‘Na cava e qai yaco vei ira na lewenivanua e Jerusalemi? Vakacava a bau bula e dua e yalodina ni vakarusai o Jerusalemi?’

9, 10. O cei soti na yalodina era bula ni vakarusai o Jerusalemi? Na cava eda rawa ni tukuna me baleti ira?

⁹ Wilika 2 Veigauna 36:17-20. E vakayacori na parofisai i Isikeli ena 607 B.G.V. ni vakarusai Jerusalemi kei na kena valenisoro na mataivalu ni Papiloni. Era vaka ‘na bilo ena liga i Jiova’ na kai Papiloni ni vakayagataki ira o Jiova mera totogitaki ira na kai Jerusalemi tawayalodina. (Jere. 51:7) Vakacava, era mate kece? Sega. E tukuni ena raivotu i Isikeli ni so era na sega ni vakarusai vei ira na kai Papiloni.—Vkte. 18:22-33; 2 Pita 2:9.

¹⁰ Era bula eso na yalodina, okati kina o ira na luvei Rekapaiti, o Epetimeleki na kai Iciopea, o Jeremaia na parofita, kei Peruki na nona vunivola. (Jere. 35:1-19; 39:15-18; 45:1-5) Eda rawa ni tukuna gona ena raivotu i Isikeli ni o ira sara ga qori era “rarawataka, era vutugutaka na ka vakasevaki kece” e caka e Jerusalemi. (Isik. 9:4) Ni bera na veivakarusai, e macala ga nira vakaraitaka nodra sevaka mai vu ni lomadra na ca ra qai vakaliuca na sokalou savasava, sa rauta mera vakabulai.

11. O cei e vakatayaloyalotaki ratou na ono na tagane eratou taura tu na iyaragi ni ravuravu kei na tagane e taura tu na ileu ni iqi nei vunivola?

¹¹ Vakacava era qai vakatakilakilataki dina o ira na yalodina qo mera bula? E sega ni dua na vanua e volai kina ni qai gole i Jerusalemi o Isikeli se dua tale na parofita me lai vakatakilakilataka sara ga na yadredra na yalodina. Macala gona ni raivotu vakaparofisai i Isikeli e dusia na ka tawarairai e yaco tiko mai lomalagi. Na tagane e taura tu na ileu ni iqi nei vunivola kei ratou na le ono na tagane eratou taura tu na iyaragi ni ravuravu, eratou vakatayaloyalotaki ira na kabula vakayalo yalodina i Jiova, era dau tu vakarau mera cakava na lomana. (Same 103:20, 21) E vakayagataki ira na nona agilosi o Jiova mera veidusimaki ena vakatauci ni lewa vei ira na lewe i Jerusalemi tawayalodina. Na kena vakayacori qori e dusia ni vakatakilakilataki tiko na yadredra o ira mera vakabulai. Era vakadeitaka tale ga na agilosi nira na sega ni veivakamatei vakaveitalia.

12, 13. (a) Na cava e cudruvi Jerusalemi kina o Jiova? Cava meda namaka kina ni na yaco tale ga qori ena noda gauna? (b) Vakacava e dusi lotu ni Veivanua vaKarisito na nona tawayalodina o Jerusalemi? Vakamacalataka. (Raica na kato “E Vakatayaloyalotaki Lotu ni Veivanua vaKarisito o Jerusalemi?”)

¹² Ena sega ni vakatauvatani rawa na veilewai ena vakarau tauca na Kalou, oya “na veivakararawataki levu ena ivakatagedegede e sega ni bau vakilai vakadua mai na ivakatekivu kei vuravura me yacova mai qo, io, ena sega tale ni qai yaco e muri.” (Maciu 24:21) Nida waraka tiko na gauna vakatubuqoroqoro qori, e basika kina eso na taro bibi: Vakacava na veivakarusai e vakarau yaco qo, era na vakamatei ga kina eso? Era na vakatakilakilataki na dau sokalou savasava i Jiova mera bula? Vakacava ena vakayacori tale ga ena noda gauna na raivotu vakaparofisai i Isikeli me baleta na tagane e taura tu na ileu ni iqi? Na kedratou isaunitaro kece na io. Na vuna? Meda dikeva tale mada na raivotu i Isikeli.

¹³ O se nanuma tiko na vuna e cudruvi Jerusalemi makawa kina o Jiova? Dikeva tale mada na Isikeli 9:8, 9. (Wilika.) Na gauna e leqataka kina o Isikeli nira na rairai vakarusai o “ira kece na vo tiko e Isireli,” e qai vakamacalataka o Jiova e va na vuna ena vakataulewa kina. Kena imatai, ni “sa rui sivia na nodra cala” na matanitu. * Kena ikarua, e “robota” na vanua e Juta “na vakadavedra.” Kena ikatolu, e ‘levu na veidabui’ e Jerusalemi, na koroturaga ni matanitu o Juta. Kena ikava, era vakaiulubale nira kaya ni “sega ni raica” o Jiova na ca ni nodra ivalavala. Na ka era cakava qori e dusia sara tu ga na ivakarau kei vuravura nikua e takalevu kina na itovo vakasisila, voravora, veidabui qai sega na vakabauta. Ni “sega ni dau veiveisau” o Jiova, na ka vata ga e vakavuna na nona cudru ena gauna i Isikeli, ena yaco tale ga ena noda gauna qo. (Jeme. 1:17; Mala. 3:6) Meda namaka gona, ni tiko na ka me ratou cakava ena noda gauna qo o ratou na ono na tagane eratou taura tu na iyaragi ni ravuravu kei na tagane e taura tu na ileu ni iqi!

14, 15. Na ivakaraitaki cava e dusia ni dau veivakasalataki o Jiova ni bera ni veivakarusai?

¹⁴ E vakayacori gona vakacava ena noda gauna na parofisai i Isikeli? Ke da dikeva tale na sala e vakayacori kina na raivotu ena gauna makawa, eda na kila na ka meda namaka ena gauna qo kei na gauna se bera mai. Dikeva mada eso na ka sa yaco oti, se da na qai raica me vakayacori kina na parofisai i Isikeli.

¹⁵ Dau veivakasalataki e liu o Jiova ni bera ni veivakarusai. Me vaka eda raica ena Wase 11 ni ivola qo, e lesi Isikeli o Jiova me “nodra ivakatawa na vuvale ni Isireli.” (Isik. 3:17-19) Tekivu ena 613 B.G.V., e matata na ivakasala i Isikeli vei ira na Isireli me baleta na veivakarusai sa voleka mai. Era veivakasalataki tale ga eso na parofita, me vakataki Aisea kei Jeremaia, me baleta na ca ena yacovi Jerusalemi. (Aisea 39:6, 7; Jere. 25:8, 9, 11) Ena noda gauna qo, e vakayagataka o Jiova ena vuku  i Karisito e dua na ilawalawa lailai era lumuti mera vakani ira na dausokalou savasava era lewenivuvale, mera veivakasalataki me baleta na veivakararawataki levu sa roro voleka mai.—Maciu 24:45.

16. Nida tamata i Jiova, eda na vakatakilakilataki ira na bula? Vakamacalataka.

¹⁶ O ira na tamata i Jiova era sega ni vakatakilakilataki ira na bula. Nanuma tiko ni a sega ni tukuni vei Isikeli me gole i Jerusalemi me vakatakilakilataki ira na bula. O keda tale ga na tamata i Jiova nikua eda na sega ni vakaroti meda vakatakilakilataki ira na dodonu mera bula. Ia eda vakaroti meda vunau, me vaka nida lewenivuvale vakayalo i Karisito. Eda vakaraitaka ni bibi na ivakaro qori ena noda gumatua ni vunautaka na Matanitu ni Kalou da qai vakarogoya ni sa voleka ni vakarusai na ituvaki ca ni vuravura qo. (Maciu 24:14; 28:18-20) Koya gona eda sa vakaitavi sara tiko ga ena nodra vukei na yalomalumalumu mera mai tokona na sokalou savasava.—1 Tim. 4:16.

17. Na cava me cakava e dua ena gauna qo me rawa ni vakatakilakilataki ena gauna se bera mai?

¹⁷ Bibi meda vakabauta rawa qo meda kua kina ni rusa. Me vaka ga eda sa raica mai, o ira na bula ni vakarusai o Jerusalemi ena 607 B.G.V., era se vakaraitaka makawa sara na nodra cata mai vu ni lomadra na ca kei na nodra vakaliuca na sokalou savasava. Qori tale ga na ka ena yaco nikua. Ni bera na veivakarusai, e bibi vua na tamata yadua me vu dina mai  lomana na nona ‘rarawataka kei na nona vutugutaka’ na ca ena vuravura qo. Mera kua ni vunitaka na nodra rai, mera vakaraitaka sara ga ena ka era cakava kei na ka era tukuna nira vakaliuca na sokalou savasava. Era na cakava vakacava qori? Mera kauai ena vunau e caka tiko nikua, mera vakaisulu tiko ga ena itovo vaKarisito, mera papitaiso me ivakaraitaki ni nodra yalayala vei Jiova, ra qai yalodina ni tokoni ira na taci Karisito. (Isik. 9:4; Maciu 25:34-40; Efeso 4:22-24; 1 Pita 3:21) Era na vakatakilakilataki ga mera bula o ira na muria tiko na sala qori nikua, era na bula sivia tale ga na veivakararawataki levu nira dau sokalou savasava.

18. (a) Ena sala cava kei na gauna cava ena vakatakilakilataki ira kina na bula o Jisu Karisito? (b) E dodonu mera vakatakilakilataki o ira na lumuti yalodina? Vakamacalataka.

¹⁸ Era na vakatakilakilataki mai lomalagi o ira na ganiti ira mera bula. Ena gauna i Isikeli, e nodra itavi na agilosi mera vakatakilakilataki ira na yalodina mera bula. Ena noda gauna, na tagane e taura tu na ileu ni iqi nei vunivola e vakatayaloyalotaki Jisu Karisito ni ‘lako mai ena nona lagilagi’ me Turaganilewa vei ira na veimatanitu. (Maciu 25:31-33) Na nona lako mai qori o Jisu ena yaco ena gauna ni veivakararawataki levu, ni sa vakarusai oti o lotu lasu. * Ena gauna dredre qori ni bera na Amaketoni, ena qai lewa o Jisu o koya e sipi se me. Era na lewai se vakatakilakilataki na “isoqosoqo levu” mera sipi, qo  e dusia nira na lako yani mera “bula tawamudu.” (Vkta. 7:9-14; Maciu 25:34-40, 46) Vakacava o ira na lumuti yalodina? Era na sega ni vakatakilakilataki mera bula sivita na Amaketoni. Era na dregati ga ena iotioti ni gauna ni bera nira mate se ni bera na veivakararawataki levu. Ena dua na gauna ni bera na Amaketoni, era sa na tu kece mai lomalagi.—Vkta. 7:1-3.

19. O cei ena tomani Jisu ena vakataulewataki ni ituvaki kei vuravura qo? (Raica na kato “Rarawa kei na Vutugu, Vakatakilakilataki, Ravuravu—Gauna, Vakayacori Vakacava?”)

¹⁹ Ena vakataulewa ena ituvaki kei vuravura qo na Tui vakalomalagi o Jisu Karisito kei na nona mataivalu vakalomalagi. Ena raivotu i Isikeli, eratou sega ni veivakarusai na ono na tagane eratou taura tu na iyaragi ni ravuravu, me yacova ni sa vakaotia na tagane vakaisulu lineni nona cakacaka. (Isik. 9:4-7) Ena va tale ga qori na veivakarusai sa voleka qo, ena tekivu ni oti nona lewai ira na veimatanitu o Jisu kei na nona vakatakilakilataki ira kece na tamata mera sipi se me. Ena ivalu na Amaketoni, ena liutaka o Jisu na mataivalu vakalomalagi, era okati kina na agilosi yalosavasava kei ira kece na le 144,000 era na veiliutaki kei koya, mera vakarusa vakadua na vuravura ca qo, ra qai vakabulai ira ga na dau sokalou savasava ena vuravura vou ni yalododonu.—Vkta. 16:14-16; 19:11-21.

20. Na cava eda vulica ena raivotu i Isikeli me baleta na tagane e taura tu na ileu ni iqi nei vunivola?

²⁰ Dua na ka noda vakavinavinakataka ena nuidei na ka eda vulica ena raivotu i Isikeli me baleta na tagane e taura tu na ileu ni iqi nei vunivola! Eda nuidei ni o Jiova ena vakabulai ira na yalododonu qai vakarusai ira na tamata ca. (Same 97:10) Eda kila na ka meda cakava ena gauna qo meda vakatakilakilataki meda bula. Nida dauveiqaravi i Jiova, eda vakadeitaka meda vakaitavi vakalevu ena kacivaki ni itukutuku vinaka kei na nodra vakasalataki o ira na rarawa ra qai vutugutaka tu na ca ni vuravura i Setani. E ka dokai meda vukei ira “na yalomalumalumu era muria na sala mera bula tawamudu” mera tomani keda ena sokalou savasava, me rawa nira vakatakilakilataki mera bula ena vuravura vou ni yalododonu ni Kalou.—Caka. 13:48.