1-3. (a) E aera ngke e kubanako Etekiera, ao tera are e a ataia ibukini kamaunaakin Ierutarem? (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi?

BON te kubanako iroun Etekiera! E a tibwa tia n nora te miitara ae taekani baika riribaaki ake a karaoi n te tembora i Ierutarem I-Iutaia ake taan tannako man te koaua. * A kamwaraea nibwan te taromauri ae itiaki i Iteraera taani karitei akanne. Ma tiaki tii te tembora ae kamwaraeaki, bwa e buta naba aban Iuta n te iowawa. E rangi ni maraki nanon Iehova n te bae a karaoia ana aomata ake e rineiia, ngaia are e a tuanga Etekiera ae kangai: “N na karaoa te bwai teuana n uniu ae korakora.”​—Etek. 8:​17, 18.

² Ai marakira Etekiera n ataakin ae e a riki Ierutarem ma temborana are tabu ngkoa, bwa kaunan Iehova ao e nang kamaunai! E boni bae n raraoma ni kangai Etekiera: ‘Ai tera aroia ake a kakaonimaki ake n te kaawa? A na kamaiuaki? Ao n te aro raa? E waekoa ni kaekaaki raraomana anne. E aki maan imwin ongona taekan te motikitaeka ae kakaiaki ibukin Ierutarem, ao e a ongo naba te bwanaa ae korakora ae weteiia taani karokoa ana motikitaeka te Atua. (Etek. 9:1) Ni waakinakon te  miitara ao e a karauaki nanon te burabeti aei, n ataakin ae a na bon aki bane ni kamaunaaki aomata. Eng, e na bon reke maiuia naaka a tau ni kamaiuaki!

³ Ngkai ti a uakaan ma tokin te waaki ae buakaka ae ngkai, ti bae naba n raraoma bwa antai aika a na kamaiuaki n rokon te kamaunaaki ae korakora. Ti na rinanona ngkai bwa: (1) Tera are e noria Etekiera imwina n te miitara? (2) E kangaa ni kakororaoaki te miitara anne n ana bong? (3) Tera nanon te miitara ni burabeti anne n ara bong aikai?

4. Kabwarabwaraa te baere e noria imwina Etekiera ao n ongo n te miitara.

⁴ Tera are e noria imwina Etekiera ao n ongo n te miitara? (Wareka Etekiera 9:​1-11.) A kaoti mwaane aika itiman “mani mataroan te oo are mai eta are kaitaraa meang,” tao n uakaan ma nneni ngkoa te bouannanti ni katauaninne ke te tabo are a tanginiwenei iai aine ibukin te atua ae Tammuti. (Etek. 8:​3, 14) A rinnakoa katawanangin te tembora are mai nanona mwaane aika itiman aikai ao a tei i rarikin te baonikarea ae te buraati. Ma a aki roko bwa a na uota te karea, bwa e a toki butimwaean te karea n te tembora aei iroun Iehova. A tei naake onoman ao “e toa temanna ma temanna n ana bwai ni buaka ae te kai n oro i nanoni baina.” E kaokoro tein are te kaitiman. E kunnikainna n te rinen ao e taua tiaki te bwai ni buaka, ma “nnen ana ingke te tia koroboki.”

5, 6. Tera ae ti kona n taekinna ibukia naake a kanikinaeaki? (Nora te taamnei ni moan te mwakoro aei.)

⁵ Tera ae e na karaoia teuare iai irouna nnen te ingke? E anganaki tabena ae kakawaki iroun Iehova ae kangai: “Naako rinanon te kaawa, rinanon Ierutarem, ao kanikinaei ramwaia aomata aika ikenrawa ma ni ngirangira ibukini baika riribaaki ni kabane, aika karaoaki n te kaawa.” Tao n te tai anne, e bae Etekiera n uringia kaaro ake I-Iteraera ake a kakaonimaki, ake a kaaki te kanikina ae te raraa i etan aia mataroa ao i aoni bouaia, bwa te kanikina ae a na kamaiuaki iai aia karimoa. (TeOti. 12:​7, 22, 23) N ana miitara Etekiera, te koaua bwa a na kamaiuaki naba naake a kanikinaeaki ramwaia iroun teuare iai irouna nnen te ingke, mani kamaunaan Ierutarem?

⁶ E teretere te kaeka ngkana ti iangoa raoi bukin te kanikina. E riai ni kanikinaeaki ramwaia naake a “ikenrawa ma ni ngirangira” ibukini baika riribaaki ake a “karaoaki n te kaawa.” Tera ae ti kona n taekinna ibukia naake a kanikinaeaki? A rangi ni karawawataaki, tiaki tii ibukin taromauriani bouannanti n te tembora, ma ibukin naba te iowawa ni kabane, te wene ni bure, ao te buakaka are e a kabutaa Ierutarem. (Etek. 22:​9-12) A aki naba karabai aia namakin naakai. E oti raoi n aia taeka ma aia  mwakuri naaka a raoiroi nanoia aikai, bwa a koro n ribaa te baere karaoaki n te aba, ao a tangira te taromauri ae itiaki. Ibukin ana nanoanga Iehova, e na kamaiuia aomata aika tau ni kamaiuaki aikai.

7, 8. A kangaa ni karaoa tabeia mwaane ake iai aia bwai ni buaka ae te kai n oro, ao tera mwina?

⁷ A na kangaa ngkanne ni karaoa tabeia mwaane ake onoman ake iai aia bwai ni buaka ae te kai n oro? E ongo Etekiera ana kaetieti Iehova nakoia ae kangai: Rimwin teuane iai irouna nnen te ingke ao tiringia aomata, ma tii kamaiuia akana kanikinaeaki ramwaia. E taku Iehova: “Kam riai ni moanna man au tabo ae tabu.” (Etek. 9:6) A riai naakai ni moana aia mwakuri man te tabo ae kakawaki i Ierutarem ae te tembora, are e a aikoa ngkai tabu iroun Iehova. A na moani kamateaki “unimwaane ake a mena i matan te tembora,” ake aia unimwaane I-Iteraera ake 70  ake n te tembora, ake a kareani baika boiarara nakoia atua aika kewe.​—Etek. 8:​11, 12; 9:6.

⁸ Tera tokina? Ngke e reita matakuna ao ongorana Etekiera, ao e a ribootina ae kangai nakon Iehova teuare iai irouna nnen te ingke: “I a tia ni karaoa te baere ko tua nakoiu.” (Etek. 9:11) Ti kona n iango ni kangai: ‘Ai tera ngkanne aroia kaain Ierutarem? Iai aika kakaonimaki aika reke maiuia?’

9, 10. Antai tabeman riki aika kakaonimaki ake a reke maiuia imwini kamaunaan Ierutarem, ao tera ae ti kona n taekinna ibukia?

⁹ Wareka 2 Rongorongo 36:​17-20. E kakororaoaki ana taetae ni burabeti Etekiera n 607 B.C.E. ngke e kamauna Ierutarem ma temborana ana taanga ni buaka Baburon. N aron te ‘mwangko i nanoni bain Iehova,’ e a kabonganaia kaaini Baburon Iehova ni katuuaaeaia iai kaain Ierutarem aika aki kakaonimaki. (Ier. 51:7) A bane ni kamaunaaki aomata? A aki. E a kaman taekinaki n ana miitara Etekiera bwa iai aika a na aki kamaunaaki irouia kaaini Baburon.​—KBwaai 18:​22-33; 2Bet. 2:9.

¹⁰ Iai aika kakaonimaki aika reke maiuia, n aroia naba tibun Rekaba, Ebetamereka are te I-Itiobia, Ieremia are te burabeti, ao Baruka are ana tia koroboki. (Ier. 35:​1-19; 39:​15-18; 45:​1-5) Ti kona n taekinna man ana miitara Etekiera, bwa a bae aomata akanne n “ikenrawa ma ni ngirangira ibukini baika riribaaki ni kabane” ake a karaoaki i Ierutarem. (Etek. 9:4) Imwain te kamaunaaki, a boni bae ni kaotiota nanoia n rawa nakon te buakaka ao n tangira te taromauri ae itiaki, are e a reke iai maiuia.

11. A tei ibukia antai mwaane ake onoman ake iai aia bwai ni buaka aika kaai n oro, ao teuare iai irouna nnen ana ingke te tia koroboki?

¹¹ Te koaua bwa a boni kanikinaeaki ibukin te kamaiuaki naake a kakaonimaki? E aki taekinaki bwa e rinanon Ierutarem Etekiera ke te burabeti riki temanna, ni kanikinaei ramwaia naake a kakaonimaki. E oti ngkanne bwa ana miitara Etekiera aei e kaota te bae riki i karawa ae e aki noraki irouia aomata. Teuare iai irouna nnen ana ingke te tia koroboki ao naake onoman ake iai aia bwai ni buaka ae te kai n oro, a tei ibukia ana anera Iehova aika kakaonimaki, ake a tatauraoi ni karaoa nanona. (TaiAre. 103:​20, 21) E boni kabonganaia ana anera Iehova ni motiki taekaia kaain Ierutarem ake a aki kakaonimaki. A taraia raoi anera aikai bwa a na aki bane ni kamaunaaki aomata, n te aro ae kaanga a kanikinaei ramwaia naake a riai ni kamaiuaki.

12, 13. (a) E aera Iehova ngke e kabwaroa unna i aon Ierutarem, ao e aera ngkai ti riai ni kantaningaa naba anne n ara bong aikai? (b) Te koaua bwa kaain Ierutarem ake a aki kakaonimaki boni bannan te botaki n Aro ake aongkoa Kristian? Kabwarabwaraa. (Nora te bwaoki ae “Ierutarem Bannan te Botaki n Aro Ake Aongkoa Kristian?”)

¹² Ti nang waekoa n nora ana motikitaeka te Atua ae akea n ai arona, ae taekan “te rawawata ae korakora ae tuai ni kaoti mangke e moani karikaki te aonnaba ni karokoa ngkai, ao e na aki manga kaoti rimwi.” (Mat. 24:21) Ngkai ti tabe n tataningaa te rawawata anne, a a ueke titiraki aika kakawaki: E koaua ae a na aki bane ni kamaunaaki aomata? A na kanikinaeaki ibukin te kamaiuaki taan taromauria Iehova ni koaua? N taekana teuana, e na kakororaoaki naba n ara bong aikai ana taetae ni burabeti Etekiera ae taekan teuare iai irouna nnen te ingke? Kaekaan titiraki aika tenua aikai, bon eng. E aera bwa ti kona n taekina anne? Ibukini kaekaana, ti na okira ana miitara Etekiera.

¹³ Ko uringnga bwa e aera Iehova ngke e kabwaroa unna i aon Ierutarem rimoa? Nora riki Etekiera 9:​8, 9. (Warekia.) Ngke e raraomaeakinia “nikiraia tibun Iteraera ni kabane” Etekiera n rokon te kamaunaaki, ao Iehova e a kaotii naba aua bukini karaoan te motikitaeka. Te moan, “aia bure” te natannaomata “e a bon rangi ni korakora.” * Te kauoua, “e a on te aba [ae Iuta] n te katuturaraa.” Te katenua, “e a onrake . . . n te buakaka” Ierutarem are kautun te aba ae Iuta. Te kaaua, a kakaraoi mwakuri aika buakaka aomata aikai bwa irouia “akea te bwai ae e noria” Iehova. Tiaki titeboo taeka akanne ma taekan te waaki ae ngkai ae e a buta iai te aroaro ni maiu ae kamwara, te iowawa, te babakanikawai, ao akean te onimaki? Bon titeboo raoi, ao kioina ngkai “e aki bibitaki” Iehova, e na boni karaoa naba n ara bong aikai te baere e karaoia n ana tai Etekiera ngke e roko unna ae riai. (Iak. 1:17; Maraki 3:6) Ai riaira ngkanne kantaningaan ae iai aia mwakuri ni boong aikai, mwaane ake onoman ake iai aia bwai ni buaka ae te kai n oro ao teuare iai irouna nnen te ingke!

14, 15. Baikara katoto ake a kaotia bwa Iehova e anga te kauring nakoia aomata imwain rokon te kamaunaaki?

¹⁴ E kangaa ngkanne ni kakororaoaki ana miitara Etekiera n ara bong aikai? Ngkana ti nora aroni kakororaoan te miitara aei n taai ake ngkoa, ti a kona naba n ataa ngkanne te bae e na riki ngkai ao n taai aika imwaira. Iangoi bwaai tabeua aika ti a tia n nori ke aika ti na nori, ni kakororaoan ana taetae ni burabeti Etekiera.

¹⁵ E anga te kauring Iehova nakoia aomata imwain rokon te kamaunaaki. N aron ae ti noria ni Mwakoro 11 n te boki aei, e mwiokoa Etekiera Iehova bwa “te tia tantani ibukia tibun Iteraera.” (Etek. 3:​17-19) Ni moa man 613 B.C.E., e a anga te kauring ae mataata Etekiera nakoia I-Iteraera ae e a kaan roko te kamaunaaki. A tataekina naba te kauring burabeti ake tabeman n aron Itaia ao Ieremia, ae e na roko te kabuanibwai i aon Ierutarem. (Ita. 39:​6, 7; Ier. 25:​8, 9, 11) N ara bong aikai ao e a tia Iehova rinanoni Kristo, ni kamanena te kurubu ae uarereke ae kaainaki irouia ana toro aika kabiraki, bwa a na kaamwarakeia taan taromauri ni koaua ake tabonibai, ao a na anga naba te kauring nakoia aomata ibukin te rawawata ae korakora ae e a rangi ni kaan roko.​—Mat. 24:45.

16. Te koaua bwa ngaira aika ana aomata Iehova ti kanikinaeia aomata ake a na kamaiuaki? Kabwarabwaraa.

 ¹⁶ A aki kanikinaeia naake a na kamaiuaki ana aomata Iehova. Uringnga are e aki tuangaki Etekiera bwa e na rinanon Ierutarem ao ni kanikinaeia aomata ibukin te kamaiuaki. N aron anne, a aki mwiokoaki ana aomata Iehova ni boong aikai bwa a na kanikinaeia naake a tau ni kamaiuaki. Ma ngkai tabonibai ngaira aika kaaini batani Kristo, ti a mwiokoaki bwa ti na uarongorongo. Ti kaotia bwa e kakawaki iroura te mwioko aei n arora n ingainga n tibwaa te rongorongo ae raoiroi ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua, ao n ingainga n tataekina te kauring ae e a rangi ni kaan tokin te aonnaba ae buakaka aei. (Mat. 24:14; 28:​18-20) Ngaia are bon iai naba tibwangara ni buokaia akana raoiroi nanoia bwa a na uataboa te taromauri ae itiaki.​—1Tim. 4:16.

17. Tera ae a riai ni karaoia ngkai aomata bwa a aonga ni kanikinaeaki n te tai ae imwaira?

¹⁷ A riai aomata ni kaotiota aia onimaki ngkai, bwa a aonga ni kamaiuaki n rokon te kamaunaaki. N aron are ti noria, naake a kamaiuaki ni kamaunaan Ierutarem n 607 B.C.E. a kaotiota nanoia n rawa nakon te buakaka ao n tangira te taromauri ae itiaki, imwain rokon te kamaunaaki. Titeboo naba ma boong aikai. Imwain rokon te kamaunaaki, a riai n “ikenrawa ma ni ngirangira” aomata, ae nanona bwa a na rangi n rawawata ibukin te buakaka n te aonnaba aei. Ao a na aki karabai aia namakin, ma a riai ni kaotiota tangiran te taromauri ae itiaki, n aia taeka ao n aia  mwakuri. A na kangaa ni karaoa anne? A riai ni butimwaea te rongorongo ae tataekinaki ngkai, a na teimatoa ni karin aroaroni Kristo, a na bwabetitoaki ni kaota aia katabu nakon Iehova, ao a na kakaonimaki ni koaua ni boutokaiia tarini Kristo. (Etek. 9:4; Mat. 25:​34-40; IEbe. 4:​22-24; 1Bet. 3:21) Bon tii naake a karaoi baikanne ao a rinanon te rawawata ae korakora bwa taan taromauri ni koaua, aika a na kanikinaeaki ibukin te kamaiuaki.

18. (a) E na kangaa Iesu Kristo ni kanikinaeia akana tau ni kamaiuaki ao n ningai? (b) A kainnanoa kanikinaeaia taani kabiraki aika kakaonimaki? Kabwarabwaraa.

¹⁸ E na kanikinaeia akana tau ni kamaiuaki Iesu. N ana bong Etekiera ao bon tabeia anera kanikinaeaia nakon te kamaiuaki naake a kakaonimaki. Ni boong aikai, ao teuare iai irouna nnen ana ingke te tia koroboki e bon tei ibukin Iesu Kristo ngkana e a ‘roko ni mimitongina’ bwa te tia Motiki taekaia natannaomata nako. (Mat. 25:​31-33) Rokon Iesu anne e na riki n tain te rawawata ae korakora, imwini kamaunaaia Aaro aika kewe. * N te tai ane kakawaki anne, ae imwain raoi Aremaketon, ao e nang motiki taekaia aomata Iesu bwa tiibu ke kooti. A nangi motikaki taekaia “te koraki ae uanao” ke ni kanikinaeaki bwa tiibu, ae nanona bwa a nangi “nako . . . nakon te maiu are aki toki.” (TeKao. 7:​9-14; Mat. 25:​34-40, 46) Tera aroia taani kabiraki aika kakaonimaki? A aki kainnanoa kanikinaeaia ibukin te kamaiuaki n Aremaketon. Ma a na kamatoaaki kanikinaeaia  imwaini mateia ke imwain raoi te rawawata ae korakora. Ao teutana te tai imwain raoi Aremaketon, ao a a rierake naba nako karawa.​—TeKao. 7:​1-3.

19. Antai aika a na raona Iesu ni motika taekan te waaki ae ngkai i aon te aba? (Nora te bwaoki ae “Te Ikenrawa ma te Ngirangira, te Kanikinaeaki ao te Kai n Oro​—N Ningai ao n te Aro Raa?”)

¹⁹ A na motika taekan te waaki ae ngkai i aon te aba te Uea i karawa ae Iesu Kristo ma ana taanga ni buaka. N ana miitara Etekiera, ao mwaane ake onoman ake iai aia bwai ni buaka ae te kai n oro, a aki moana kamaunaaia aomata n uaa tian ana mwakuri ni kanikina teuare bwainna n te rinen. (Etek. 9:​4-7) N aron anne, e na moanaki te kamaunaaki imwin tian Iesu ni motiki taekaia aomata man natannaomata nako ao ni kanikinaeia tiibu ibukin te kamaiuaki. Ao n te buaka ae Aremaketon, e na kairiia taanga ni buaka ake i karawa Iesu, ao n raonaki irouia anera aika tabu ao raona n tautaeka ake 144,000 bwa a na kamauna te aonnaba ae buakaka aei, ao ni kairiia taan taromauri ni koaua nakon te aonnaba ae raoiroi ae boou.​—TeKao. 16:​14-16; 19:​11-21.

20. Baikara reireiara aika karaunano man ana miitara Etekiera are taekan teuare iai irouna nnen ana ingke te tia koroboki?

²⁰ Ai kakaitaura ngaira n reirei aika karaunano man ana miitara Etekiera ae taekan teuare iai irouna nnen ana ingke te tia koroboki! Ti kona ni kakoauaa raoi bwa Iehova e na bon aki kamaunaia aika raoiroi i rarikia ake a buakaka. (TaiAre. 97:10) Ti a ataa te bae ti riai ni karaoia ngkai bwa ti aonga ni kanikinaeaki n te tai ae imwaira ibukin te kamaiuaki. Ngkai taan taromauria Iehova ngaira, ti motinnanoia bwa ti na kabanea ara konaa n uataboa tataekinan te rongorongo ae raoiroi, ao n anga te kauring nakoia naake a ikenrawa ma ni ngirangira ni buakakan ana aonnaba Tatan. Ngaia are ti a mwiokoaki ni buokaia naake a “tauraoi nanoia . . . nakon te maiu are aki toki” bwa a na raonira n te taromauri ae itiaki, ao a kona naba ni kanikinaeaki ibukin te kamaiuaki nakon ana aonnaba ae boou ae raoiroi te Atua.​—Mwa. 13:48.