Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KITANGO 16

“Ukabike Tuyukilo pa Bilungi”

“Ukabike Tuyukilo pa Bilungi”

Ezikyo 9:4

PAIMENA KITANGO: Bantu ba Lesa bakishinka bajingako mu moba a kwa Ezikyo byo bebabikile tuyukilo twa kupuluka ne atweba kwitubika tuyukilo mu ano moba byo kulumbulula

1-3. (a) Ñanyi kintu kyalengejile Ezikyo kukumya, kabiji Ezikyo wayukile’mba konaunwa kwa Yelusalema kukekala byepi? (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

EZIKYO wakuminye bingi! Wamwene mu kimwesho bya bunya byaubilenga Bayudea basatukile mu nzubo ya Lesa mu Yelusalema. * Bano bansatuki baletele bubipisho mu nzubo ya Lesa mwapopwelanga bena Isalela bonse. Bino buno bubi kechi bwajingatu pa nzubo ya Lesa ne. Ntanda yonse ya Yuda mwavujile bingi bumbanzhi ne bantu babulanga kulapila. Bino bintu byamufichishe bingi Yehoba ku muchima. Wabuujile Ezikyo amba: “Nkebakambula.”—Ezi. 8:17, 18.

2 Kyamukolele bingi ku muchima Ezikyo byo ayukile’mba Yehoba ukonauna Yelusalema, muzhi mwajinga nzubo ya Lesa yo bazhilulwile. Ezikyo wafwainwa walangulukilenga’mba: ‘Kikekala byepi ku bantu bakishinka baji mu uno muzhi? Nanchi bakapuluka nyi? Bakapuluka byepi?’ Kechi pabanjile ne, ano mepuzho a kwa Ezikyo akumbwilwe. Ponkapo waumvwine jiwi ja kukambizha ba kuya na kwipaya bantu basatukijile Lesa. (Ezi. 9:1) Kino kimwesho byo kyatwajijile, ngauzhi Ezikyo waishile kuyuka kuba’mba Lesa kechi ukavizhatu bantu bonse ne. Bakishinka bakapuluka.

3 Mpelo ya buno bwikalo byo yafwenya kala pepi, ne atweba twakonsha kutendeka kulanguluka’mba kana tukapuluka pa malwa akatampe nyi? Onkao mambo, twayai twisambe pa ano mepuzho asatu: (1) Ñanyi bintu bikwabo Ezikyo byo amwene mu kimwesho? (2) Kino kimwesho kyafikile byepi mu moba ajingako Ezikyo? (3) Kino kimwesho kya bungauzhi kikafika byepi mu ano moba?

“Ita Bantu Basakonauna Muzhi”

4. Lumbululai bintu Ezikyo byo amwene ne kumvwa mu kimwesho.

4 Ñanyi bintu bikwabo Ezikyo byo amwene mu kimwesho? (Tangai Ezikyo 9:1-11.) Banabalume batanu na babiji baishile kufumina ku “kibelo kya peulu kyatala ku kabeta ka ku buyeke.” Kyamweka kwajinga kwipi na kipashañano kyafichishanga Lesa ku muchima nangwa kwajinga banabakazhi bajijilenga lesa wabo aye Tamuza. (Ezi. 8:3, 14) Bano banabalume batanu na babiji batwelele mu kipango kya mukachi ne kwimana ku kya kusokelapo bitapisho kya mukuba. Bano banabalume kechi baishile na kupana bitapisho ne. Mambo pa kyokya kimye, Yehoba kechi watambwilanga bitapisho byo balambulanga pa nzubo ya Lesa ne. Banabalume batanu na umo “bonse pa muntu pa muntu basendele kya kwipayañenako mu maboko abo.” Bino mwanamulume wa butanu na bubiji wapuseneko. Uno mwanamulume wavwajile kisapi kya linenyi saka akasa mu lubunda wanji “fukuta mwajinga bya kunembako munembeshi,” tubyambo twa panshi twaamba’mba, nangwa’mba, “kintu kya munembeshi mwikala inki.”

5, 6. Ki ka kyamwekele ku bantu bo babikile tuyukilo? (Monai kipikichala kitanshi.)

5 Ñanyi mwingilo wajinga na uno mwanamulume wajinga na fukuta? Yehoba wamupele mwingilo wanema bingi. Wamwambijile’mba: “Yanga mu muzhi wa Yelusalema ukabike tuyukilo pa bilungi bya bantu baji na bulanda, babena kubinza na mambo a bya bunya bibena kubiwa mu muzhi.” Kyamweka Ezikyo pa kyokya kimye walangulukilenga pa bashakulu ba bena Isalela bakishinka byo bashingile mashi ku mashiki abiji a ku bibelo, ne pa mapulanga ajinga peulu ya bibelo pa kuba’mba baana babo babeji babule kwibepaya. (Lupu. 12:7, 22, 23) Nanchi mu kimwesho kyamwene Ezikyo, bantu bo babikile tuyukilo ku wasendele fukuta wa bya kunembako munembeshi kechi bebepayile kimye kyo baonawine Yelusalema nenyi?

6 Twakonsha kumvwisha mukumbu wa buno bwipuzho inge twalanguluka pa kyalengejilenga kwibabika tuno tuyukilo. Tuno tuyukilo betubikilenga pa bilungi bya bajinga na ‘bulanda, babinzhilenga’ na mambo a bintu bya bunya ‘byaubiwenga mu muzhi.’ Pano mambo ka o bebabikijile tuno tuyukilo? Mambo kibakolanga bingi ku muchima pa kumona bantu byo bapopwelanga bankishi pa nzubo ya Lesa, byavujile bukapondo, bulalelale ne mazhikakanwa mu muzhi wa Yelusalema. (Ezi. 22:9-12) Kabiji kyamweka kechi bakasulukile ne, mambo abino bintu bibakatezhenga bingi ku michima yabo. Byubilo ne byambo bya bano bantu bakishinka, byamwesheshe patoka byo bakebeshanga bupopweshi bwa kine ne byo bashikilwe bintu byatama byaubiwenga mu ntanda. O ene mambo, Yehoba mu lusa lwanji o ebapulwishishe.

7, 8. Banabalume bajinga na bya kwipayañenako baingijile byepi mwingilo wabo, kabiji ki ka kyamwekele?

7 Pano abano banabalume basendele bya kwipayañenako mu maboko abo baingijile byepi mwingilo wabo? Ezikyo waumvwine Yehoba saka ebakambizha’mba: Londelai wasenda fukuta. Mwipaye bonsetu, mushepotu bo babika tuyukilo pa bilungi byabo. Yehoba waambile’mba: “Mwafwainwa kwibepaya kutendekela pa nzubo yami yazhila.” (Ezi. 9:6) Bano banabalume bebakambizhe kutendekela kwipaya bantu ba mu Yelusalema, pa nzubo ya Yehoba yo bazhilulwile. “Batatwijilepo kwipaya bakulumpe bajinga kulutwe ya nzubo ya Lesa,” bonka bakulumpe 70 ba bena Isalela baimene kulutwe mu nzubo ya Lesa na kufutumuna binunka bulongo ku bankishi.—Ezi. 8:11, 12; 9:6.

8 Ki ka kyalondejilepo? Mu kino kimwesho kechi baambapo’mba mwanamulume wasendele bya kunembako watainepo bakishinka ne kwibabika tuyukilo twa kwibapulusha ne. Bino Ezikyo byo atwajijile na kutala ne kuteleka, wamwene uno mwanamulume wajinga na fukuta mwajinga bya kunembako byo abwelele na kupana sawakya kwi Yehoba amba: “Nauba bintu byonkatu byo mwankambizhe.” (Ezi. 9:11) Twakonsha kwipuzha’mba, ‘Ñanyi bintu byamwekejile bangikazhi ba mu Yelusalema? Nanchi kwajingapo bantu bakishinka bapulukile nyi?’

Kino Kimwesho Kyafikile Byepi mu Moba Ajingako Ezikyo?

9, 10. Bañanyi bapulukile byo baonawine Yelusalema, kabiji twakonsha kwambapo’mba ka pe abo?

9 Tangai 2 Byambo bya Moba 36:17-20. Buno bungauzhi bwaawile Ezikyo bwafikile mu 607 B.C.E., kimye nzhita ya bena Babilona kyo yaonawine muzhi wa Yelusalema ne nzubo ya Lesa pamo. Bena Babilona bajinga nobe katomeno “mu kuboko kwa Yehoba,” mambo Yehoba wibengijishe pa kupoomwena bukaji bwanji pa muzhi wa Yelusalema ne konauna babi. (Yele. 51:7) Nanchi baipailetu bantu bonse nyi? Ine. Byonka byaambijile jimo kimwesho kyamwene Ezikyo, bena Babilona kechi baipailetu bantu bonse ne.—Nte. 18:22-33; 2 Pe. 2:9.

10 Bantu bakishinka bavula bapulukile. Pa bano pajinga bena Lekaba, Ebeda-meleka mwina Etiopya, ngauzhi Yelemiya ne munembeshi wanji aye Baluka. (Yele. 35:1-19; 39:15-18; 45:1-5) Kwesakana na byaambile kimwesho kyamwene Ezikyo, bano twakonsha kwamba’mba bajinga ‘na bulanda kabiji babinzhilenga na mambo a bintu bya bunya byaubiwenga’ mu muzhi wa Yelusalema. (Ezi. 9:4) Uno muzhi saka bakyangye kumonauna, bafwainwa bashikilwe bingi bubi bwajingamo, kabiji batonganga bingi bupopweshi bwa kine. Kuba bino kwibalengejile kupuluka.

11. Banabalume batanu na umo basendele bya kwipayañenako mu maboko abo ne mwanamulume wajinga na fukuta wa bya kunembako munembeshi bemenako bañanyi?

11 Nanchi bano bakishinka kya kine bebabikile tuyukile pa bilungi nyi? Mu Baibolo, kafwako panembwa’mba Ezikyo nangwa ngauzhi mukwabo kuba’mba wayile mu Yelusalema na kubika tuyukilo pa bilungi bya bantu bakishinka ne. Kyamweka, kimwesho kyamwene Ezikyo kyaambilenga pa byaubiwenga ku mupashi, byabujile kukonsha kumona bantu. Mu kino kimwesho, mwanamulume wajinga na fukuta mwajinga bya kunembako munembeshi ne banabalume batanu na umo basendele kya kwipayañenako mu maboko abo, bemenako bamalaika bakishinka ba Yehoba, benengezha kuba kyaswa muchima wa Yehoba. (Sala. 103:20, 21) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yehoba waingijishe bamalaika kutangijila bintu pa konauna bena Yelusalema bamusatukijile. Aba bapulukile kyajingatu nobe bebabikile tuyukilo pa bilungi byabo, mambo bamalaika bamwene kuba’mba bantu bakishinka kechi bebepayila kumo ne.

Kino Kimwesho kya Bungauzhi Kyamwene Ezikyo Kikafika Byepi mu Ano Moba?

12, 13. (a) Mambo ka Yehoba o apoomwejile bukaji bwanji pa Yelusalema, kabiji mambo ka o akobila bino ne mu ano moba? (b) Nanchi Kilishitendomu wimenako Yelusalema wa kala nyi? Lumbululai. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Nanchi Kilishitendomu Wimenako Yelusalema wa Kala Nyi?

12 Katatakatu tukamone luzhachisho lwa Yehoba bantu lo bakyangye kumonapo ne. Luno luzhachisho ke “malwa akatampe, akyangye kumwekapo kala kufumatu ku ntendekelo ya pano pa ntanda kufika ne buji lelo, kabiji kechi akamwekapo jibiji ne.” (Mat. 24:21) Byo tubena kupembelela ano malwa akatampe, twafwainwa kulanguluka pa ano mepuzho anema bingi. Nanchi kukekalapo bakapuluka inge ano malwa akatampe afika nyi? Nanchi bapopweshi ba Yehoba ba kine bakekala nobe bebabika tuyukilo nyi? Nangwa’mba, nanchi kimwesho kya bungauzhi kyamwene Ezikyo mwajinga mwanamulume wasendele fukuta kikafika ne mu ano moba nyi? Mukumbu wa ano onse mepuzho asatu ke wa kuba’mba, ee. Mambo ka o twaambila bino? Pa kuba’mba tutane mukumbu, twayai twisambe jikwabo pa kino kimwesho kyamwene Ezikyo.

13 Nanchi mubena kuvuluka ene mambo Yehoba o aonawijile muzhi wa Yelusalema wa kala nyi? Tangai jikwabo Ezikyo 9:8, 9. (Tangai.) Ezikyo byo aakaminwe kuba’mba Yehoba usakonauna “bena Isalela bonse bashalapo,” Yehoba wamubuujile bishinka bina byalengejile kuba’mba alete lonaiko. Kitanshi, “bubi” bwa bena Isalela mambo ‘bwabayishe.’ * Kya bubiji, ‘baichilanga mashi’ mu kyalo kya Yuda. Kya busatu, mu Yelusalema, mu muzhi mukatampe wa bena Yuda ‘mwakumbene mazhikakanwa.’ Kya buna, bantu bejimbaikilenga abo bene kuba’mba, “Yehoba kechi ubena kumona” bintu byatama byo baubilenga ne. Ne mu ano moba, bumbanzhi, mazhikakanwa ne kubula lwitabilo kwasampukila ne pa katele. Abino byo byubilo bikalengela Yehoba konauna bantu. Kya kine, Yehoba ye Lesa “ubula kwaluka,” bintu byamufichishanga ku muchima kala, ne mu ano moba byo bikakolomona bukaji bwanji jikwabo. (Yako. 1:17; Mala. 3:6) Onkao mambo, banabalume batanu na umo basendele bya kwipayañenako ne mwanamulume wajinga na fukuta bakengila mwingilo wabo ne mu ano moba.

Katatakatu banabalume batanu na umo baji na bya kwipayañenako bakengile mwingilo wabo (Monai mafuka 12, 13)

14, 15. Ñanyi bintu bimwesha’mba Yehoba ujimunako bantu saka akyangye kuleta lonaiko?

14 Pano, nga kimwesho kya bungauzhi kyamwene Ezikyo kibena kufika byepi mu ano moba? Kulanguluka pa kino kimwesho byo kyafikile kala kwitulengela kuyuka bintu bibena kumweka mu ano moba ne bikamweka kulutwe. Twayai twisambe pa bintu bimo bibena kufikizha bungauzhi bwa kwa Ezikyo byo tubena kwimwena ne biji pepi kumweka.

15 Yehoba ujimuna bantu saka kukiji kimye. Byonka byo twisambile mu Kitango 11 kya uno buku, Yehoba watongwele Ezikyo “kwikala kasopa wa ba mu nzubo ya Isalela.” (Ezi. 3:17-19) Ezikyo watendekele kujimunako bena Isalela mu 613 B.C.E., pa lonaiko lwaishilenga. Bangauzhi bakwabo nabiji Isaya ne Yelemiya nabo bajimwinengako bena Yelusalema pa bya malwa byajinga pepi kwibafikila. (Isa. 39:6, 7; Yele. 25:8, 9, 11) Mu ano moba, Yehoba ubena kwingijisha Kilishitu pa kutangijila kajibumba kacheche ka bakalume banji bashingwa bo apa mwingilo wa kujiisha bapopweshi banji ba kine, ba mu nzubo yanji. Kabiji wibapa ne mwingilo wa kujimunako bantu bonse pa malwa akatampe afwenya kala pepi.—Mat. 24:45.

16. Nanchi atweba bantu ba Yehoba yetu tubika tuyukilo bantu bakapuluka nyi? Lumbululai.

16 Bantu ba Yehoba kechi bo babika tuyukilo bantu bakapuluka ne. Inge mwavuluka, Ezikyo kechi bamubuujilepo kuya mu muzhi wa Yelusalema na kubika bantu tuyukilo pa kuba’mba bakapuluke ne. Kyo kimotu, bantu ba Yehoba lelo jino kechi bebapa mwingilo wa kubika bantu tuyukilo kuba’mba bakapuluke ne. Bino, byo tuji ba mu nzubo ya ku mupashi ya kwa Kilishitu, betupa mwingilo wa kusapwila. Tumwesha kuba’mba twanemeka bingi uno mwingilo kupichila mu kusapwila na mukoyo mambo awama a Bufumu bwa Lesa ne kujimunako bantu kuba’mba ino ntanda yatama katatakatu Lesa eyonaune. (Mat. 24:14; 28:18-20) Onkao mambo, tuji na mwingilo wakukwasha bantu bakishinka kwiya mu bupopweshi bwa kine.—1 Timo. 4:16.

17. Bantu bafwainwa kuba ka lonka luno pa kuba’mba bakebabike tuyukilo twa kupuluka kulutwe?

17 Pa kuba’mba bantu bakapuluke lonaiko lubena kwiya bafwainwa kumweshanga patoka lwitabilo lwabo. Byonka byo twaji kwamba patanshi, bantu bapulukile mu 607 B.C.E., bamwesheshe patoka byo bashikilwe bubi ne byo batonganga bupopweshi bwa kine. Ne mu ano moba kyo kimotu. Lonaiko saka lukyangye kufika, bantu bafwainwa ‘kubinzanga ne kumvwa bulanda,’ ko kuba’mba kushikwa bintu byatama bibena kumweka mu ino ntanda. Kechi bafwainwa kufwilangatu mukachi ne, bafwainwa kumweshanga patoka mu byambo ne mu byubilo byabo kuba’mba bakebesha bingi bupopweshi bwa kine. Bakonsha kuba byepi bino? Bafwainwa kutako muchima ku mambo awama abena kusapwilwa, kwibikako kwikala na byubilo byajingapo ne Kilishitu, kumwesha patoka kwipana kwabo kwi Yehoba kupichila mu kubatizhiwa ne kutundaika balongo ba kwa Kilishitu mu bukishinka. (Ezi. 9:4; Mat. 25:34-40; Efi. 4:22-24; 1 Pe. 3:21) Bantu boba bino, kabiji bakekala mu bupopweshi bwa kine kimye kikeya malwa akatampe, bo bonkatu bakafikilamo kwibabika tuyukilo twa kupuluka.

18. (a) Mu ñanyi jishinda kabiji ñanyi kimye Yesu Kilishitu kyo akabika tuyukilo bantu bakishinka? (b) Nanchi bashingwa nabo bakebabika tuyukilo nyi? Lumbululai.

18 Yesu ye ukabika tuyukilo pa bantu bakapuluka. Mu moba ajingako Ezikyo, bamalaika bo baingijile mwingilo wa kubika tuyukilo pa bantu bapulukile. Mu ano moba, mwanamulume uji na fukuta muji bya kunembako munembeshi, ubena kwimenako Yesu Kilishitu kimye “kyo akeya mu lukumo” na kuchibila mambo bisaka bya bantu. (Mat. 25:31-33) Yesu ukeya mu kimye kya malwa akatampe, bupopweshi bwa bubela saka bebonauna kala. * Pa kyo kya kimye, saka kwashalatu pacheche Amagedonyi kutendeka, Yesu ukazhachisha bantu baji nobe bambuzhi ne kupulusha baji nobe mikooko. “Jibumba jikatampe” ja bantu baji nobe mikooko bakebabingisha nangwa’mba bakebabika tuyukilo twakumwesha kuba’mba “bakekala na bumi bwa myaka ne myaka.” (Lum. 7:9-14; Mat. 25:34-40, 46) Kikekala byepi ku bashingwa bakishinka? Kechi bakebabika tuyukilo twa kupuluka pa Amagedonyi ne. Bino abo bakebabika katetesho kapelako saka bakyangye kufwa nangwa “malwa akatampe” saka akyangye kutendeka. Kabiji bakebatwala mwiulu, Amagedonyi saka ikyangye kutendeka.—Lum. 7:1-3.

19. Yesu ukekala ne bañanyi pa kufumyapo buno bwikalo bwatama? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Kubinza ne Kuba Bulanda, Kubika Tuyukilo ne Kwipaya Babi—Bikobiwa Ñanyi Kimye Kabiji mu Ñanyi Jishinda?”)

19 Mfumu wa mwiulu aye Yesu Kilishitu ne nzhita yanji ya bamalaika bakeya na kufumyapo buno bwikalo bwatama. Mu kimwesho kyamwene Ezikyo, banabalume batanu na umo bajinga na bya kwipayañenako kechi batendekele kwipaya bantu, mwanamulume wabikilenga tuyukilo pa bantu saka akyangye kupwisha ne. (Ezi. 9:4-7) Ne mu ano moba, lonaiko lukatendeka inge Yesu wapwisha kuchibila bantu mambo, nangwa’mba kwibabika tuyukilo bantu ba mu bisaka byonse baji nobe mikooko ne baji nobe bambuzhi. Mu kimye kya nkondo ya Amagedonyi, Yesu ukatangijila nzhita ya mwiulu, mukekala bamalaika ne ba 144,000 bo akalamanga nabo. Bakeya na konauna ino ntanda ibi ne kufumyapo bintu byatama byonse, ne kupulusha bapopweshi ba kine bakatwela mu ntanda ipya ya bololoke.—Lum. 16:14-16; 19:11-21.

20. Twafunjilako ka ku kimwesho kyamwene Ezikyo kya mwanamulume uji na fukuta wa bya kunembako munembeshi?

20 Twamusanchila bingi Lesa pa byo twafunda ku kimwesho kyamwene Ezikyo kya mwanamulume wajinga na fukuta wa bya kunembako munembeshi. Twaketekela kuba’mba Yehoba kechi ukonauna baoloka pamo na babi ne. (Sala. 97:10) Twayuka byo twafwainwa kubanga luno pa kuba’mba baketubike tuyukilo twa kupuluka kulutwe. Byo tuji bapopweshi ba Yehoba, twayai tutwajijile kwingila na mukoyo mwingilo wa kusapwila mambo awama, ne kujimunako bantu babena kubinza ne baji na bulanda pa bintu byatama bibena kumweka mu ino ntanda ibi ya kwa Satana. Tuji na mwingilo wakukwasha bantu baji “na michima ya bukishinka ya kukeba bumi bwa myaka ne myaka” kwiya mu bupopweshi bwa kine, pa kuba’mba nabo bakebabike tuyukilo tukebalengela kupuluka ne kutwela mu ntanda ipya ya Lesa ya bololoke.—Byu. 13:48.

^ jifu. 1 Kimwesho kyamwene Ezikyo kya bintu bya bunya byaubiwenga mu nzubo ya Lesa bekyambapo mu Kitango 5 kya uno buku.

^ jifu. 13 Buku umo waamba’mba kyambo kya Kihebelu kya “bubi,” kilumbulula kukizhamo kuba byatama. Buku mukwabo waamba’mba “ke kyambo kyo bengijisha mu bya bupopweshi kilumbulula kuzhatwa na mambo nangwa’mba muntu ye bashikwa kwi Lesa na mambo a kuba byatama.”

^ jifu. 18 Kyamweka, konaunwa kwa Babilona Mukatampe kechi kukalumbulula konauna bantu bonse ba mu bupopweshi bwa bubela ne, mambo pa kyokya kimye ne bantangi ba bupopweshi bakakananga’mba kechi momo bayanga ne.—Zeka. 13:3-6.