Toj tsots skʼoplal li chʼichʼe, yuʼun jaʼ kuxulutik˗o yuʼun. Ta skoj ti jaʼ la spasutik li Diose, jaʼ oy ta sba chalbutik kʼu yelan skʼan jtunestik. ¿Kʼusi yaloj ta sventa li chʼichʼe? ¿Mi xuʼ van jlajestik o ti jtikʼbe jbatike? ¿Kʼusi van xuʼ skoltaot sventa xanaʼ kʼu yelan xuʼ xatunes li chʼichʼe?

1. ¿Kʼu yelan chil Jeova li chʼichʼe?

Li Jeovae xi laj yalbe li yajtuneltak ta voʼnee: «Li xkuxlejal li kʼusi kuxajtike jaʼ li xchʼichʼele» (Levitiko 17:14). Jaʼ kuxlejal chil Jeova li chʼichʼe. Ta skoj ti toj chʼul chil Jeova li kuxlejale, chʼul chil ek li chʼichʼe.

2. ¿Mi chopol chil Dios ti jtunestik li chʼichʼe?

Li ta skʼakʼalil Noe xchiʼuk ta skʼakʼalil j˗israeletike, li Jeovae laj yalbe yajtuneltak ti mu slajesik li chʼichʼe (kʼelo Jenesis 9:4 xchiʼuk Levitiko 17:10). Ta mas tsʼakal xtoke, li Jeovae la xchaʼal li mantal taje. Li jtsop jbeiltasvanej, jaʼ xkaltik, li jtakboletik xchiʼuk moletik ti tskʼelik li tsobobbail ta voʼnee xi laj yalbeik mantal li jchʼunolajeletike: ‹Tsʼiko abaik ta sventa li chʼichʼe› (kʼelo Echos 15:28, 29).

¿Kʼusi skʼan xal ti ta jtsʼik jbatik ta sventa li chʼichʼe? Kʼalal chalbot doktor ti xatsʼik aba o ti mu xavuchʼ li poxe, ta xachʼun, ¿jechuke? Pe ¿mi ta van xalajes veʼliletik ti yichʼoj poxe o mi ta van xatikʼbe aba ta sbe achʼichʼel li poxe? Muʼyuk, ¿jechuke? Jaʼ jech ek ta sventa li chʼichʼe. Mi ta jkʼan ta jchʼunbetik smantal li Diose, muʼyuk me ta jtiʼtik chʼichʼ mi jaʼuk chonbolometik ti muʼyuk lokʼesbil xchʼichʼele. Jech xtok, mu stakʼ jlajestik veʼliletik ti kapbil ta chʼichʼe.

Pe ¿kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa ti kʼu yelan tstunesik chʼichʼ li doktoretike? Junantik ti kʼu yelan tstunesik o chpoxtavanik li doktoretike tskontrain li smantal Diose. Taje te skʼoplal kʼalal tstikʼbeik chʼichʼ junuk krixchanoe o jtosuk li ta smukʼta chʼakbenal chʼichʼ ti jaʼik li glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas xchiʼuk plasma. Pe bakʼintike, mu jamaluk xvinaj mi tskontrain smantal Dios ti kʼu yelan chpoxtavan li doktoretike. Kalbetik junchibuk skʼelobil. Sventa xpoxtavanike, bakʼintike tstunesik sbikʼtal chʼakbenaltak chʼichʼ ti jaʼ te chlokʼ tal li ta smukʼta chʼakbenaltake. Bateltik xtoke, jaʼ tstunesbeik xchʼichʼel stuk li buchʼu chichʼ poxtaele. Mi laj xa ox jkʼelbetik lek skʼoplal ta jujutose, ta jujuntal xa me ta jnoptik kʼusi ta jpastik (Galatas 6:5). a

 JCHANTIK TO BATEL MAS

3. Lekuk kʼusi xkʼot ta nopel avuʼun

¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel avuʼun ta sventa li chʼichʼe? Kʼelik li VIDEOE. Mi laje, albeik skʼoplal kʼu yuʼun skʼan jtsaktik ta venta li kʼusitik chal liʼe:

• Kʼanbo apʼijil li Diose (Santiago 1:5).

• Saʼo beiltasel ta Vivlia xchiʼuk kʼelo kʼuxi xuʼ xavakʼ ta akuxlejal (Proverbios 13:16).

• Kʼelo kʼusitik yan poxtael chakʼik li ta alumale.

• Kʼelo kʼusitik poxtael ti muʼyuk chachʼame.

• Junuk avoʼonton xakom ta skoj li kʼusi chanop chapase (Echos 24:16). b

• Teuk me ta ajol ti muʼyuk buchʼu xuʼ xalbot kʼusi xuʼ xapas ta sventa li kʼusi voʼot oy ta aba snopele: mi jaʼuk amalal, avajnil, junuk mol ta tsobobbail o li buchʼu chakʼbot chanubtasel ta Vivliae (Romanos 14:12).

• Tsako ta vun ti kʼu yelan chakʼan poxtaele.

4. Ta jsaʼkutik lekil poxtael

Ti ta jchʼunbetik smantal Dios ta sventa li chʼichʼe maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa ta jkʼantik lek poxtaele. Kʼelik li VIDEOE.

Kʼelik Tito 3:2 xchiʼuk albeik skʼoplal li sjakʼobil liʼe:

• ¿Kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk manxoukutik noʼox kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil li doktoretike?

 5. Li sbikʼtal chʼakbenaltak chʼichʼe

Li chʼichʼe oy chantos smukʼta chʼakbenaltak: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas xchiʼuk plasma. Li ta jujutos smukʼta chʼakbenaltake, chlokʼ yan sbikʼtal chʼakbenaltak. c Junantik li sbikʼtal chʼakbenaltak chʼichʼe tstunesik ta poxiletik o tstunesik kʼalal oy buchʼu ep chmal xchʼichʼele.

Jujun yajtunel Jeova skʼan stsak ta venta kʼusi chal Vivlia kʼalal tsnop mi chchʼam o mi muʼyuk li sbikʼtal chʼakbenaltak chʼichʼe. Junantike xuʼ van muʼyuk chchʼamik jtosuk poxtael ti yichʼoj li sbikʼtal chʼakbenaltak chʼichʼe. Junantik xtoke chchʼamik, yuʼun muʼyuk chopol chilik.

Kʼalal chanop kʼusi chapase, xiuk xajakʼbe abae:

• «¿Kʼuxi van chkalbe doktor ti oy junantik ta jchʼam o junantik muʼyuk li sbikʼtal chʼakbenaltak chʼichʼe?».

 ¿KʼUSI LA ACHAN?

Li Jeovae tskʼan ti chʼuluk xkiltik li chʼichʼe.

Svulesobil ta joltik

• ¿Kʼu yuʼun chʼul chil Jeova li chʼichʼe?

• Kʼalal chal Vivlia ti skʼan jtsʼik jbatik ta sventa li chʼichʼe, ¿kʼuxi jnaʼojtik ti te tsakal skʼoplal li yichʼel chʼichʼe?

• ¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel avuʼun ta sventa li yichʼel chʼichʼe?