1.  Babilonɛba bɛ fɛn jumɛn de jira?

2.  Masiya tun bɛna na dugukolo kan waati jumɛn?

3.  Joli sen bɛ furakɛli cogo fɛɛrɛ minnu na.

4.  Cɛ ni a muso farali

5.  Seliw

6.  Bana yɛlɛmataw

7.  Baarakow ani sariyakow

 1. Babilonɛba bɛ fɛn jumɛn de jira?

An b’a dɔn cogo di ko diinɛ nkalonmaw bɛɛ lajɛlen de ye Babilonɛba ye? (Jirali 17:5) An ka fɛn saba lajɛ:

• A bɛ ka baara kɛ diɲɛ fan bɛɛ. A jiralen bɛ ko Babilonɛba sigilen bɛ “jamakulubaw ni siyaw” kan. A sigilen bɛ “dugukolo kan masakɛw bɛɛ kun na.”—Jirali 17:15, 18.

• Babilonɛba tɛ politikiko fangatigiya bolo dɔ ye, wa jagoko fangatigiya bolo dɔ fana tɛ. ‘Dugukolo kan masakɛw’ ani ‘jagokɛlaw’ bɛna to ni na Babilonɛba halakilen kɔ.—Jirali 18:9, 15.

• Babilonɛba bɛ ka Ala tɔgɔ tiɲɛ. A welela jatɔmuso ka d’a kan a ye bɛnkanw don a ni gofɛrɛnɛmanw cɛ walasa ka wari ani nafa wɛrɛw sɔrɔ. (Jirali 17:1, 2) A bɛ ka siyaw bɛɛ lafili. Ani a kɛra mɔgɔ caman ka saya sababu ye.—Jirali 18:23, 24.

Segin ka taa kalansen 13nan tomi 6nan kan

 2. Masiya tun bɛna na dugukolo kan waati jumɛn?

Bibulu tun kɔnna k’a fɔ ko Masiya bɛna na dugukolo kan dɔgɔkun 69 laban waati la.—Daniɛl 9:25 kalan.

• O dɔgɔkun 69 daminɛna tuma jumɛn? O daminɛna san 455 Krisitatile ɲɛ (K.Ɲ.). O waati de la gɔfɛrɛnɛrɛ Nehemi sera Jerusalɛm walasa ka o dugu “jɔ ko kura.”—Daniɛl 9:25; Nehemi 2:1, 5-8.

• O dɔgɔkun 69 bɛnna waati hakɛ joli ma? Bibulu kiraya kuma dɔw la, tile kelen bɛ san kelen jira. (Nɔnburuw 14:34; Ezekiɛl 4:6) O la, dɔgɔkun kelen bɛ san wolonwula jira. Nin kiraya kuma in na, dɔgɔkun 69 bɛnna san 483 ma. (dɔgɔkun 69 x tile 7, o ye 69 sigiyɔrɔma 7 ye).

• O dɔgɔkun 69 banna tuma jumɛn? Ni an ye san 483 jate daminɛ san 455 la K.Ɲ. o bɛ an lase san 29 ma Krisitatile la (K.L.). a O san yɛrɛ de la tigitigi Yesu batisera ani ka kɛ Masiya ye!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Segin ka taa kalansen 15nan tomi 5nan kan

 3. Joli sen bɛ furakɛli cogo fɛɛrɛ minnu na.

Furakɛli cogo fɛɛrɛ dɔw la, baara bɛ kɛ ni banabagatɔ yɛrɛ joli ye. Olu dɔw dagalen tɛ krecɛnw ma. Misali la, krecɛn tɛ a joli di mɔgɔ wɛrɛ ma, wa a fana tɛ sɔn u ka a yɛrɛ joli bɔ k’a mara ka tila ka o don a la tuguni ni a ka opereli bɛ kɛ.—Dutɛrɔnɔmɛ 15:23.

O bɛɛ n’a ta, krecɛn bɛ se ka sɔn furakɛli cogo fɛɛrɛ dɔw ma. Ninnu sen bɛ olu la: Joli sɛgɛsɛgɛli walasa k’a lajɛ ni bana b’a la, joli saniyali ka nɔgɔw bɔ a la, i yɛrɛ joliji salasala cogo k’a kɛ ji salasala ye, o fɛɛrɛ (hémodilution), walima joli min bɛna bɔ, o kunbɛnni (la récupération du sang épanché) walima yɛrɛ masini min bɛ bila mɔgɔ dusukun ni a fogonfogon nɔ na waatinin kɔnɔ. Baara bɛ kɛ ni i yɛrɛ joli ye cogo min na opereli, joli sɛgɛsɛgɛli walima furakɛli cogo fɛɛrɛ wɛrɛ waati la, krecɛnw bɛɛ kelen-kelen de ka kan ka o latigɛ u yɛrɛw ye. A bɛ se ka kɛ ko dɔgɔtɔrɔw bɛɛ tɛ baara kɛ ni nin furakɛli cogo fɛɛrɛw ye cogo kelen na. O la, sani krecɛn ka sɔn opereli suguw bɛɛ, joli sɛgɛsɛgɛli suguw bɛɛ walima furakɛli cogo suguw bɛɛ ma, a ka kan k’a ɲini k’a dɔn baara bɛna kɛ ni a yɛrɛ joli ye cogo min na tigitigi. Bɛɛ kelen-kelen ka kan ka nin ɲininkali ninnu kɛ a yɛrɛ la:

• Ni ne joli dɔ samana ka bɔ ne farikolo la, ani o joli min samana ka bɔ, ni o ka boli-boli jɔra waatinin kɔnɔ dun? Yala ne dusukun bɛ sɔn a ma halisa ko o joli sen bɛ joli la min bɛ ne farikolo la ani ko o joli man kan ka “bɔn duguma” wa?—Dutɛrɔnɔmɛ 12:23, 24.

• Ni furakɛli cogo fɛɛrɛ dɔ kɔnɔna na, u ka kan ka ne joli dɔ sama ka bɔ ne farikolo la, ka o joli labaara ani ka tila ka segin ka o don ne farikolo la dun? Ka kɛɲɛ ni fɛnw ye ne ye minnu kalan Bibulu kɔnɔ, yala ne dusukun bɛna ne jalaki o furakɛli cogo fɛɛrɛ sugu kosɔn wa? Walima ne dusukun bɛ se ka sɔn o furakɛli cogo fɛɛrɛ sugu ma?

Segin ka taa kalansen 39nan tomi 3nan kan

 4. Cɛ ni a muso farali

Bibulu b’a fɔ ko furucɛ ni a muso kana fara ɲɔgɔn na. A fana b’a fɔ k’a jɛya ko farali tɛ jo di u fila si ma walasa u ka segin ka furu wɛrɛw kɛ. (1 Kɔrɛntekaw 7:10, 11) O bɛɛ n’a ta, ko dɔw la, krecɛn dɔw y’a ɲini ka fara u furuɲɔgɔnw na.

• Ni furucɛ y’a bɔ a yɛrɛ la ka ban k’a ka denbaya magoɲɛfɛnw di u ma: Ni furucɛ banna ka a ka denbaya magoɲɛfɛnw di u ma bolofɛnw ta fan fɛ, fo hali fɛn fosi tɛ kɛ u bolo bilen u bɛ balo ni min ye.—1 Timote 5:8.

•   Binnkanni wale jugubaw farikolo ta fan fɛ: O wale suguw bɛ kɛ furuɲɔgɔn min na, o bɛ se ka o furuɲɔgɔn ka kɛnɛya farikolo ta fan fɛ walima a ka ɲɛnamaya bila farati la.—Galasikaw 5:19-21.

• Jɛɲɔgɔnya min bɛ krecɛn ni Jehova cɛ ni o bilara farati la tiɲɛ yɛrɛ la: Ni furuɲɔgɔnma kelen ka kɛwalew bɛ furuɲɔgɔn tɔ kelen dɔ in bali pewu-pewu Jehova batoli la.—Kɛwalew 5:29.

Segin ka taa kalansen 42nan tomi 3nan kan

 5. Seliw

Krecɛnw tɛ u sen don seliw la minnu ko man di Jehova ye. Nka krecɛnw bɛɛ kelen-kelen de ka kan ka baara kɛ ni u yɛrɛw dusukun ye min kolola Bibulu fɛ walasa k’a latigɛ u bɛna min kɛ ko dɔw kɔnɔna na minnu ɲɛsinnen bɛ o seliw ma. Misali damadɔw filɛ.

• Ni mɔgɔ dɔ ye i selimafo. I bɛ se k’a fɔ dɔrɔn a tigi ye ko, “i ni ce”. Ni a tigi b’a fɛ ka fɛn caman dɔn o ko kan, i bɛ se k’a ɲɛfɔ a ye kun min na i tɛ o seli kɛ.

• Ni i furuɲɔgɔn tɛ Jehova Seere ye, ni o y’a ɲini i fɛ aw ka dumuni kɛ ni aw somɔgɔ dɔw ye seli dɔ la. Ni i dusukun bɛ sɔn a ma i ka taa o dumunikɛyɔrɔ la, i bɛ se ka kɔn k’a ɲɛfɔ i furuɲɔgɔn ye ko, ni josɔnnaw ka laadalakow bɛna kɛ o dumunikɛyɔrɔ la, i tɛna i sen don olu kɛli la.

• Ni i ka patɔrɔn ye ladiyalifɛn di i ma seliw waati la. Yala i ka kan ka ban o ladiyalifɛn ma wa? I jagoyalen tɛ ka ban o ma. Yala i ka patɔrɔn bolo, ladiyalifɛn in sen bɛ seli kɛli la wa? Walima a bolo, o ladiyalifɛn ye cogo dɔ ye dɔrɔn, min fɛ a b’a ka waleɲumandɔn jira i la i ka baara ɲuman kosɔn wa?

• Ni mɔgɔ dɔ ye nilifɛn dɔ di i ma seli waati la. Nilifɛn dibaga bɛ se k’a fɔ ko: “Ne b’a dɔn ko i tɛ nin seli kɛ. O bɛɛ n’a ta, ne b’a fɛ ka nin di i ma.” Laala a tigi b’a fɛ ka ɲumanya de kɛ i ye dɔrɔn. Walima kun jɔnjɔn bɛ i bolo min na i b’a miiri ko a tigi b’a fɛ ka i ka dannaya kɔrɔbɔ wa? Walima yɛrɛ ko a b’a fɛ ka i sen don o seli kɛli la wa? Ni i ye i hakili jagabɔ o ɲininkaliw kan ka ban, i yɛrɛ b’a latigɛ ni i bɛ sɔn o nilifɛn na walima ni i tɛ sɔn a la. An bɛ latigɛli minnu bɛɛ kɛ, an t’a fɛ an dusukun ka an jalaki olu si ko la. An fana b’a fɛ ka to kantigiya la Jehova kɔ o latigɛliw bɛɛ la.—Kɛwalew 23:1.

Segin ka taa kalansen 44nan tomi 1 kan

 6. Bana yɛlɛmataw

Ikomi an bɛ mɔgɔw kanu, an bɛ an janto kosɛbɛ an kana bana yɛlɛmataw yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛw la. Ni an b’a dɔn ko o bana sugu bɛ an na, walima ni an b’a miiri ko laala o bana sugu bɛ an na ani ko an bɛ se ka o yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛw la, o la, an bɛ an janto an yɛrɛ la kosɛbɛ. An bɛ o kɛ ka d’a kan Bibulu ye nin ci fɔ an ye ko: “I ka i mɔgɔ ɲɔgɔn kanu i ko i yɛrɛ.”—Romɛkaw 13:8-10.

Bana yɛlɛmata bɛ mɔgɔ min na, o tigi bɛ se ka o kanuya sugu jira tɔw la cogo di? O tigi man kan k’a bɔ a yɛrɛ la ka a ka kanuya jira mɔgɔw la a kɛtɔ ka a poron u kan walima ka u da susu. Ni mɔgɔ dɔw b’a miiri ko walisa ka u ka so kɔnɔmɔgɔw lakana, u tɛ se ka o banabagatɔ sugu wele ka na u ka so kɔnɔ, o man kan ka kɛ baasi ye a bolo. Bana min bɛ yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛ la, ni o bɛ mɔgɔ dɔ la, o tigi ka kan ka o fɔ diinɛ maakɔrɔkulu ka baarako labɛnbaga ye sani a ka batise. O la, kow bɛ sigi sen kan walasa ka batɛmu tala tɔw lakana. Ni mɔgɔ dɔ ni banabagatɔ dɔ gɛrɛla ɲɔgɔn na, min ka bana bɛ yɛlɛma mɔgɔ wɛrɛ la, o tigi ka kan k’a bɔ a yɛrɛ la ka taa a joli sɛgɛsɛgɛ walasa k’a dɔn ni bana t’a la sani a ka mɔgɔ dɔ sirataama furu kama. Ni i ye kow kɛ o cogo la, i b’a jira o fɛ ko i bɛ i mago don tɔw la, ko i tɛ ‘miiri i yɛrɛ ka kow la dɔrɔn.’—Filipekaw 2:4.

Segin ka taa kalansen 56nan tomi 2nan kan

 7. Baarakow ani sariyakow

An bɛ se ka an yɛrɛ tanga gɛlɛya caman ma ni an bɛ an ka bɛnkanw bɛɛ sɛbɛn minnu bɛ wariko kan. Hali ni an ye o bɛnkan sugu don an ni an krecɛn ɲɔgɔn de cɛ, an bɛ o sɛbɛn. (Jeremi 32:9-12) Hali tuma dɔw la, bɛnbaliya fitininw bɛ se ka don krecɛnw ni ɲɔgɔn cɛ wari ani fɛn wɛrɛw ko la. U ka kan ka se ka o bɛnbaliyakow ɲɛnabɔ teliyala ani hɛrɛ kɔnɔna na. Wa, o ko suguw bɛ minnu kun kan, olu dɔrɔn ka kan ka se ka o ɲɛnabɔ u dama ni ɲɔgɔn cɛ.

Nka an ka kan ka ko gɛlɛnw ɲɛnabɔ cogo di? Misali la, ni balima dɔ ye i tɔgɔ tiɲɛ walima ka i namara? (Matiyu 18:15-17 kalan.) Yesu ye fɛn saba fɔ an ye an bɛ se ka minnu kɛ:

1. A ɲini ka o ko ɲɛnabɔ aw ni ɲɔgɔn cɛ.—Tilayɔrɔdennin 15 lajɛ.

2. Ni aw ma se ka o ko ɲɛnabɔ aw ni ɲɔgɔn cɛ, a ɲini krecɛn kelen walima fila fɛ minnu kɔgɔlen don alako tan fɛ, olu ka fara i kan.—Tilayɔrɔdennin 16 lajɛ.

3. O bɛɛ la, ni o ko ma ɲɛnabɔ, o waati de la, i ka kan ka o ko fɔ diinɛ maakɔrɔw ye.—Tilayɔrɔdennin 17 lajɛ.

O ko suguw caman na, an man kan ka taa ni an balimaw ye kiritigɛso la, bawo o bɛ se ka mɔgɔw bila u ka ko jugu miiri Jehova ani jɛkulu ko la. (1 Kɔrɛntekaw 6:1-8) O bɛɛ n’a ta, ko dɔw bɛ yen minnu bɛ se ka ɲɛnabɔ kiritigɛso la, i n’a fɔ: Furusa, ni furusa kɛra denw bɛ to mɔgɔ min bolo, ni furuɲɔgɔnmaw farala ɲɔgɔn na walima ni u ka furu sara, furuɲɔgɔnma kelen ka kan ka min sara furuɲɔgɔn tɔ kelen dɔ in ye, fɛn min ka kan ka sara ni aksidan walima o ɲɔgɔnna kow kɛra, ni mɔgɔ binna jagokow walima o n’a ɲɔgɔnna kow la, ani ciyɛn sɛbɛn ko. Ni krecɛn y’a ɲɛsin kiritigɛso ma walisa ka o ko suguw ɲɛnabɔ, a ma Bibulu laadilikanw sɔsɔ.

Ni ko juguba dɔ kɛra i n’a fɔ: Binnkanni cɛnimusoya sira la, denmisɛnw minɛcogo juguya, binnkanni wale wɛrɛw, sonyalibaw walima mɔgɔfaga, ni krecɛn ye olu kofɔ polisiw ye, a ma Bibulu laadilikanw sɔsɔ.

Segin ka taa kalansen 56nan tomi 3nan kan