Nota Fakaʼoki
1. E fakaʼuiga ki le ā a Papilone Lasi?
Koleā e mafai ai ke tou pati e fakaʼuiga a “Papilone Lasi” ki lotu sala fuli? (Apokalipisi 17:5) Ta tioʼi a tali e tolu:
-
Kua mafola ana aga i le mālamanei kātoa. E pati i le Tosi-Tapu, ko Papilone Lasi e ‘eke aia i ni kakai, mo ni fenua, mo ni puleʼaga’ ti e ‘pule aia ki sau fuli o le mālamanei.’—Apokalipisi 17:15, 18.
-
E leʼaise ko se makeke fakapolitike pe fakasosiale. Mokā puliʼi loa a Papilone Lasi “ko sau fuli o le malama nei” ti mo “le kau fai koloa,” koi lotou maʼuʼuli.—Apokalipisi 18:9, 15.
-
E fakamatagafuaʼi e ia le Atua i ana aga. E fakatatau a Papilone Lasi i le Tosi-Tapu ki se fafine fai feʼauʼaki. E fai e ia ni fakapapau mo puleʼaga fakatagata la ke maʼua e ia mei ai ni koloa ti mo ni paʼaga. (Apokalipisi 17:1, 2) E fakasesēʼi e ia le kakai o puleʼaga fuli. Ti na toe tupu meiate ia le mate o se kakai tokaʼapi.—Apokalipisi 18:23, 24.
2. Ko le temi fea na tonu ke sā ai le Mesia?
Na fakasā i le Tosi-Tapu, e sā loa le Mesia i le fakaʼoki o se temi ko vāsaʼa e 69.—Lau Taniela 9:25.
-
Ko le temi fea na kamata ai a vāsaʼa e 69? Na kamata i le fētuʼu 455 i muʼa o le temi o Sesu, i le temi na kaku ai a Selemia o ‘toe laga le kolo’ o Selusalemi.—Taniela 9:25; Neemia 2:1, 5-8.
-
E fakaʼuiga a vāsaʼa anā e 69 ki temi e fia? I ʼiki māsau fakapolofeta, e fakaʼuiga le aso e tasi ki le fētuʼu kātoa. (Numelo 14:34; Esekiele 4:6) Ko ia, ko le vāsaʼa kātoa e fakaʼuiga ki fētuʼu e 7. Ko le loaloaga o vāsaʼa e 69 ko fētuʼu e 483 (vāsaʼa e 69 x aso e 7).
-
Na ʼoki a vāsaʼa e 69 i le temi fea? Kāpau e tou kamata lau a fētuʼu anā e 483 mei le fētuʼu 455 i muʼa o le temi o Sesu, ti e tou kaku ki le fētuʼu 29 sili le temi o Sesu. a Ti ko le fētuʼu tonu lenā na papitema ai Sesu ti mo liliu ko le Mesia.—Luka 3:1, 2, 21, 22.
3. Ko Faitoʼo Alā e Fakaʼaogaʼi Ai Le Toto
E fakaʼaogaʼi i ʼiki faitoʼo le toto o ona leia e masaki. E leʼaise tali e le kau Kilisiteano a ʼiki faitoʼo. Sakinake la, e leʼaise soli e se Kilisiteano lona toto ki se tasi, e leʼaise tali e ia ke toʼo lona toto o tuku keseʼi i muʼa o le fai o se tafa.—Tetelonome 15:23.
Kae e lagi tali loa e se Kilisiteano a ʼiki faitoʼo. O fai la pe le toʼo toto, le mio toto, le hémodilution, le fakaʼaogaʼi o le toto leia na sali. Ti e fakalogo ki le Kilisiteano takitokatasi le toʼo o se tonu ki le faʼasiga fakaʼaogaʼi o lona toto mokā fai se tafa, pe toʼo ke tioʼi pe iai se masaki pe mokā toʼo e ia se faitoʼo. E leʼaise fakaʼaogaʼi tatau e le kau toketā fuli a faitoʼo anā. Ko ia, i muʼa o le tali e se Kilisiteano se tafa pe ko le tioʼi pe iai se masaki pe ko le toʼo o se faitoʼo, e tonu ke iloa mālie e ia pe fakaʼaogaʼi fefeʼaki loa lona toto. E tonu loa ke tou tasi fai a vesili anei:
-
Kāpau e mavae loku toto i loku tino ti e mafai ke taʼofi fakatemi a lona sali, e tokamālie loa ko ia loku leʼoloto mokā kau fakaʼuiga fai le toto lenā koi pipiki ki lotu tino o leʼaise ʼaoga ke liligi “ki le kele”?—Tetelonome 12:23, 24.
-
E fefeʼaki mokā toʼo se koga o loku toto o filo mo se vai ti e toe fakaulu ki loku tino? E sosa loa ko ia loku leʼoloto leia e akoʼi e le Tosi-Tapu? Pe tali ko ia e loku leʼoloto le fakaʼaogaʼi lenā o loku toto?
4. Le Tasi Nofo
E pati i le Tosi-Tapu e leʼaise tonu ke tasi nofo se taumātuʼa. Ti e toe fakasā i ai e leʼaise tonu ki se tasi ia lāua ke toe āvaga mokā lā tasi nofo. (1 Kolinito 7:10, 11) Kae i ʼiki anoʼaga na fakatuʼutuʼu e ʼiki Kilisiteano ke lotou tasi nofo.
-
E leʼaise tokaga le tagata āvaga ki neʼa e ʼaoga ki lona gā fāmili: E leʼaise tokaga fakamālielie le tagata ki le maʼuli fakatino o lona gā fāmili o leʼaise lotou maʼua ai a neʼa tāfito e ʼaoga kia lātou.—1 Timoteo 5:8.
-
Ko se tasi e agamakeke: Ko se tasi e agamakeke e mafai ke fai e ia se neʼa e fakatupu tuʼutāmaki ai ki le maʼuli o lona āvaga.—Kalate 5:19-21.
-
E tuʼutāmaki lona maʼuli fakalaumālie: E lagi faiga tuʼumaʼu lona soa ke taʼofi e ia lana tausi kia Seova.—Tosi Gaoi 5:29.
5. Ko Aso Fakafiafia
E leʼaise kau le kau Kilisiteano ki aso fakafiafia alā e leʼaise mālieʼia e Seova. Kae ko ʼiki anoʼaga e kau ki aso fakafiafia anā, e fakalogo ki le Kilisiteano takitokatasi lana tuku ke takitakiʼia e lona leʼoloto e akoʼi e le Tosi-Tapu ke iloa e ia pe koleā ka fai e ia. Tou tioʼi ni faifaitaki.
-
E pati atu se tasi ke manuʼia le aso leinei kiate koe. E mafai fai lau fakamālō ake ki ai. Kāpau e fia matala se tasi ki lona tupuʼaga, e mafai lau fakamatala ake pe koleā e leʼaise ke fai le aso fakafiafia lenā.
-
E fakaafe a koe e lou soa leia e leʼaise tausi kia Seova ke kolua kakai fakatasi mo le fāmili i se aso fakafiafia. Kāpau e leʼaise sosa lou leʼoloto, e mafai lau fakamatala feneʼeki ake ki lou soa: Kāpau e fai se agaifenua fakapagani i le fakatasitasi lenā, e leʼaise ke kau loa ki ai.
-
E lī atu sou pilimi i aso lalasi o le fakaʼoki o le fētuʼu. E tonu ko ia ke ke fakafiti ki ai? E tasi fakalogo fai ki le Kilisiteano. Kāpau e ke tali le pilimi lenā, e manatu loa ko ia lou patōlō e ke fai a le aso fakafiafia lenā? Pe na soli atu ko ia e ia le pilimi lenā ke fakasā ai lana mālieʼia lau gaʼoi?
-
E soli atu e se tasi sou neʼa alofa i se aso fakafiafia. E pati atu a ia: “E kau iloa e leʼaise ke fai le aso fakafiafia leinei, kae e kau fia soli atu fai le gā neʼa alofa leinei.” E lagi ko le kilisiteano lenā e fia agamālie faʼi mo koe. E iai ko ia ni tupuʼaga ke ke manatu ai e faiga ke ʼasiʼasiʼi e ia lau tui pe ke kau ki le aso fakafiafia lenā? I le ʼoki o lau fakakaukau ki le koga lenā, e tonu loa ke ke filifili pe ke tali pe leʼai a le neʼa alofa lenā. Ka tou toʼo se tonu, e tou fia taupau se leʼoloto e mālie ti mo nofo agatonu kia Seova.—Tosi Gaoi 23:1.
6. Ko masaki faigataʼa alā e mafai ke kava
E tokaga loa se Kilisiteano ke leʼaise pikiʼia a ʼiki i se masaki o tupu ko lona alofa kia lātou. E māʼoki le koga lenā mo kāpau e masaki, kae tāfito mo kāpau e nofo mo se masaki leia e kava. Ko ia e fakalogo loa ki le fakatotonu leinei i le Tosi-Tapu: “E ke alofa loa ki lou oloi ofaipe koe totonu.”—Loma 13:8-10.
E fakasā fefeʼaki e se tasi e nofo mo se masaki leia e kava, lona alofa ki ʼiki? E leʼaise tau alofa pe sogi ki ai. E fia puipui e ʼiki olātou fāmili, ko ia e leʼaise ʼita loa mo kāpau e leʼaise lotou fakaafe aia. Ti i muʼa o lona papitema, e fakasā loa e ia ki le kolotinatea o le kolesi o le kau tagata āfea lona anoʼaga. E mafai ai loa ke fai ni fakatuʼutuʼu ke puipui ai lātou alā e toe papitema. Ti e tonu loa kiate ia leia na pikiʼia i se masaki ke fai e ia ni ona sivi i muʼa o lana fakatasi mo se tasi ke lā āvaga. Kāpau e fai e ia le koga lenā, e fakasā ai loa ‘e leʼaise tokaga fua aia ki le neʼa leia e mālie kiate ia totonu, kae e toe tokaga foki aia ki neʼa alā e mālie ki ʼiki.’—Filipe 2:4.
7. Fakatokatoka o visi i le potu o le gaʼoi mo le lao
E mālie ke tou fakatuʼu ki se pepa a felōgoi e fai o uiga mo anoʼaga fakapaʼaga, tatau ai faʼi pe tou fai le koga lenā mo se tasi ake taina. Kāpau e tou fai fenaʼaki, ti e leʼaise soko loa ni vivisia. (Selemia 32:9-12) I ʼiki a temi, e mafai ke soko ni gā vivisia mo ni fetaina o uiga mo le falā pe ko se tasi ake a neʼa. Ko ia, e tonu loa ke lotou fai mo fakatokatoka le anoʼaga i le tokamālie ti ke lotou fai le koga lenā.
Kae e fefeʼaki loa mo kāpau ko se anoʼaga kua veli, sakinake la na soko ai se tukugaveli loi pe ko se kākā? (Lau Mateo 18:15-17.) Na māsau Sesu ki anoʼaga e tolu ke tou mulimuli ki ai:
-
Faiga ke kolua fakatokatoka muʼa, a kolua toka lua faʼi le vivisia lenā.—Tioʼi le vaega 15.
-
Kāpau e leʼaise soko le koga lenā, kole ki ni fetaina e lua pe tasi kua fakapotopoto ke kauga ano mo koe.—Tioʼi le vaega 16.
-
Kāpau e lekise mafai ke fakatokatoka le vivisia, i le temi loa lenā ke ke ano ki le kau tagata āfea.—Tioʼi le vaega 17.
Ko ia e leʼaise tou ave loa otātou fetaina ki le fakamaauʼaga mo kāpau e leʼaise mafai ke tou fakatokatoka le vivisia. Koleā lona tupuʼaga? Talie e māsau veli loa le kakai kia Seova ti mo le kokelekasio. (1 Kolinito 6:1-8) Kae e iai a ʼiki anoʼaga e mafai ai ke tou ave le koga lenā ki le fakamaauʼaga. Sakinake la mo kāpau e kita fia maʼua se pepa fakamāʼoki kua kita māvete mo lokita āvaga, pe ke kita maʼua se tokoi fakapaʼaga ke taupau ai a fānau, pe ko se falā e tonu ke lī ake e lona soa, pe ko se falā mokā na soko kia kita se tuʼutāmaki, pe ke tosi lokita igoa i lātou alā e tonu ke lī ki ai se paʼaga talie na leʼaise saʼele le matani gaʼoi pe fai se pepa fakamāʼoki e tosi ai a fakatuʼutuʼu ki le vaevae o koloa. Kāpau e ano se taina ki le fakamaauʼaga o fakatokatoka se anoʼaga, o fai e ia i le tokamālie, e leʼaise fakafesagai aia ki tokoi o le Tosi-Tapu.
E leʼaise fakafesagai loa se Kilisiteano ki tokoi o le Tosi-Tapu mo kāpau e fakasā e ia ki le kau polisi le maumauʼi o se lao pe ko se tukipō, pe ko se kaiʼā, pe ko le fakaʼalikiʼi o fānau pe fakakinauʼi se tasi pe ko fānau ki le fai o se felāvei fakatino.
a Mei le fētuʼu 455 ki le 1 fētuʼu i muʼa o le temi o Sesu, e tou lau ko fētuʼu e 454. Mei le 1 fētuʼu i muʼa o le temi o Sesu ki le 1 fētuʼu sili le temi o Sesu, ko le fētuʼu kātoa. Ti mei le 1 fētuʼu ki le fētuʼu 29 sili le temi o Sesu, ko fētuʼu e 28. E tou maʼua ai ko fētuʼu e 483.
