1.  Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ adu nɛ?

2.  Ngoi mɛndó Yezo ti Mɛsia nɛ?

3.  Kɔdɛ ti sarangɔ tɛrɛ mɛ ndo yɔ ya adiri na mɛ̃nɛ tɛrɛ zo

4.  Kangbingɔ tɛrɛ tɛ kɔli na wali

5.  Afɛtɛ na amilulu mɛndɛ̃

6.  Ngã mɛ alengbi ti gbɔ̃ngɔ azi mɛndɛ̃

7.  Kpale mɛ ba dɛngɔ buze nga na gwengɔ na zo ka gbɛlɛ leta

 1. Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ adu nɛ?

E hĩnga “Babilonɛ mɛ kota kɔdɔrɔ ngasia?” Ni ndo fa asambela zu ti nvɛ̃nɛ. (Suma 17:5) E ba alo olo mɛ:

• Lo mu lɛ gigi zu. Ngbangɔ tɛnɛ ya Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ dundo “azi ti lɛ sese butu butu, azi mɛ ndotɛnɛ yanga ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃.” Lo “kondo agbia ti lɛ sese zu.”​—Suma 17:15, 18.

• Ta wali niko du ngunu kɔi ti politikɛ bere ti buze ma. Na lo mɛ ya, na ngoi mɛ gbanda agbɛ̃ wali niko ko, “Agbia ti lɛ sese” na “awa dɛngɔ buze” na hũngɔ gbanda ni.​—Suma 18:9, 15.

• Lo ndo kala lo na ili Nzapa. A ndo ili lo ya wali ti ngbabo na lo mɛ ya, lo li mangbi na agbia ti politikɛ na ndombali falanga nga na aye mɛndɛ̃. (Suma 17:1, 2) Lo ndo handa azi ti lɛ sese zu. Wa lo li nga ya azi gba kpili.​—Suma 18:23, 24.

Diri ka ndo wangɔ ti 13 paragrafɛ ti 6

 2. Ngoi mɛndó Yezo ti Mɛsia nɛ?

Ngbangɔ piandó tɛnɛ ya, ayɔ ya apɔsɔ 69 aɔ uzu ti nɛngɔ ya Mɛsia ga.​—Di Danyele 9:25.

• Ngoi mɛndó apɔsɔ 69 banda na ni nɛ? Na bulu ti 455 U.N.E. Na bulu niko, guvɛrnɛrɛ Nehemia gwendó ka Yeruzalɛmɛ ti “lɛkɛngɔ nga na kingɔ fãni mɛndɛ” gbata niko.​—Danyele 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.

• Apɔsɔ 69 lindó angoi kɛ? Aprɔfɛsi mɛndɛ̃ ti ya Ngbangɔ ndo tɛnɛ ya bí kɔi ndo fa bulu kɔi. (Mitango 14:34; Ezekiele 4:6) Afa ya pɔsɔ kɔi kɔi alengbi na bulu mbalambala. Na bangɔ prɔfɛsi mɛ, apɔsɔ 69 alengbi na abulu 483 (pɔsɔ 69 x bí 7).

• Apɔsɔ 69 asukandó na bulu ti kɛ̃? Se e dikɔ abulu 483 bandangɔ na bulu ti 455 U.N.E. ko, e na singɔ na bulu ti 29 N.E. a Ni la du nvɛ̃ni bulu mɛndó Yezo mu na batisimɔ wa lo ti ngandó Mɛsia!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Diri ka ndo wangɔ ti 15 paragrafɛ ti 5

 3. Kɔdɛ ti sarangɔ tɛrɛ mɛ ndo yɔ ya adiri na mɛ̃nɛ tɛrɛ zo

Mbanga kɔdɛ ti sarangɔ na tɛrɛ mɛndɛ̃ ndo yɔ ya adiri na mɛ̃nɛ tɛ zo nvɛ̃ni tɛrɛ lo. Ambanga akɔdɛ ni du kpãngɔ mɛ̃nɛ tɛ zo kɔi tɛrɛ zo mɛndɛ̃, bere batangɔ mɛ̃nɛ tɛ mɔ nvɛ̃ni ka ndo mɛndɛ̃ uzu ti nɛngɔ ya asu mɔ. Ta awakristo alengbi ti yengɔ kɔdɛ niko ma.​—Kolimbola Mibeko 15:23.

Kanda ta bo akɔdɛ zu ti sarangɔ tɛrɛ la ndo du siɔni ma. Na ndakisa, lingɔ zo ekzamɛ ti mɛ̃nɛ bere lingɔ zo hémodialyse, bere hémodilution, bere lekisangɔ mɛ̃nɛ tɛ zo kaya masini mɛ ndo li kwa mɛ le bɛ e ná poumons ndo li. Wa Kristo kɔi kɔi la na kumba ti pɔnangɔ ye mɛ lo ye ya ali na mɛ̃nɛ tɛ lo na ngoi mɛ ndo salela kɔdɛ kɔi ti sarangɔ lo, bere na ngoi mɛ ndo li lo ekzamɛ bere ngoi mɛ ando salela kɔdɛ mɛndɛ̃ ti sarangɔ lo. Ta amonganga zu ndo salela kɔdɛ ti sarangɔ na azi lɛni kɔi ma. Ni la uzu ti nɛngɔ ya asu wakristo kɔi, ali lo ekzamɛ bere asalela kɔdɛ kɔi ti sarangɔ na lo ko, ayɔ ya lo gi hĩnga nzɔ̃ni se mɛ na salelangɔ na mɛ̃nɛ tɛ lo. Ayɔ ya zo kɔi kɔi hũnda tɛrɛ lo na ando mɛ:

• Se du ya abenda mɛ̃nɛ tɛ mbi akpã katɛ ti pɛ ndunu ngoi mɛ? Mbi na hũngɔ ni ya ni du bo mɛ̃nɛ tɛ mbi mɛ ta yɔ ya “asa ka tise mabere ngu” ma?​—Kolimbola Mibeko 12:23, 24.

• Se du ya abenda mɛ̃nɛ tɛ mbi asa yɔrɔ da, wa adiri na ni tɛrɛ mbi mɛ? Na bangɔ andia ti Ngbangɔ mɛ mbi hĩnga, ta ni na giangɔ bingangɔ li tɛ mbi ma? Mbi lengbi ti yengɔ kɔdɛ ti sarangɔ tɛrɛ niko?

Diri ka ndo wangɔ ti 39 paragrafɛ ti 3

 4. Kangbingɔ tɛrɛ tɛ kɔli na wali

Ta Ngbangɔ zi lége hɛ̃ azi mɛ li libala ya ala kangbi ma, kanda ni tɛnɛ yangondo ya se zo kangbi na ya lo bere kɔ lo ko, ta ni hɛ̃ lo lége ti dungɔ na wali bere kɔli mɛndɛ̃ ma. (1 Kɔrinto 7:10, 11) Abɛse nga so ko, ye mɛ lengbi ti lingɔ ya zo kangbi na ya lo bere kɔ lo da.

• Se zo kɛ̃ kãngɔ ndasewa tɛ lo: Se kɔli kɛ̃ hɛ̃ngɔ azi ti ndasewa tɛ lo ye ti mi mɛ ala na gwɛ̃ ni, wa ni li ya ala zanga ye mɛ lengbi ti zangɔ la ti nɛngɔ ya, ala bata dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la.​—1 Timɔte 5:8.

• Lingɔ ye na zaga tɛrɛ zo: Sɔ̃ngɔ bere lingɔ lo ti zaga tɛrɛ wali bere kɔli na ndenge mɛ lengbi ti lingɔ ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo ati na ya kpengba lo.​—Galatia 5:19-21.

• Kpãngɔ mangbi tɛ zo na Yehova na ya kpengba lo: Se du ya kɔli ndo gbanzi ya lo bere wali ndo gbanzi kɔ lo ya ta lo vɔrɔ Yehova ma.​—Awa Pangɔ Kwa 5:29.

Diri ka ndo wangɔ ti 42 paragrafɛ ti 3

  5. Afɛtɛ na amilulu mɛndɛ̃

Awakristo ndo kɛ̃ lingɔ afɛtɛ nga na amilulu mɛ ta Yehova ndo sepala na ni ma. Kanda wakristo kɔi kɔi lengbi ti pɔnangɔ ye mɛ lo na lingɔ na ngoi ti afɛtɛ niko na landangɔ se mɛ Ngbangɔ wa na bingangɔ li tɛ lo. E ba andakisa olo mɛ.

• Se zo tɛnɛ hɛ̃ mɔ ya nzɔ̃ yenga ko, mɔ lengbi ti tɛnɛngɔ ya, “mɛrsi.” Wa se lo du na gwɛ̃ ti hĩngangɔ lo mɛndɛ̃ ko, mɔ lengbi ti kambisangɔ hɛ̃ lo nda mɛ ta mɔ ndo li yenga niko ma.

• Se kɔ mɔ bere ya mɔ mɛ ta lo Tɛmwɛ tɛ Yehova ma ayɔ ka ti mɔ ya ĩ gwɛ̃ ĩ tɛ ye ndoni kɔi na azi ti ndasewa na lá ti fɛtɛ kɔi mɛ. Se bingangɔ li tɛ mɔ hɛ̃ mɔ lége ya mɔ gwe ko, na dungɔ nzɔ̃ni ya mɔ pa hɛ̃ lo uzu ya se du ya ala na lingɔ ye mɛ Ngbangɔ ndo kɛ̃ kai ko, ta mɔ na lingɔ ni ma.

• Se gbia kwa hɛ̃ mɔ falanga bere ye mɛndɛ̃ na ngoi ti fɛtɛ. Mɔ na kɛ̃ngɔ ni? Ta mɔ kɛ̃ mbala kɔi ma. Lo hɛ̃ mɔ ni na lo ti fɛtɛ, bere na lo mɛ ya lo ndo sepala na kwa tɛ mɔ?

• Se zo hɛ̃ mɔ ye na ngoi ti fɛtɛ. Se lo tɛnɛ hɛ̃ mɔ ya: “Mbi hĩnga ya ta mɔ ndo li fɛtɛ olo ma, wa mbi ye bo hɛ̃ngɔ mɔ ye olo mɛ.” Ngoi mɛndɛ̃ zo niko ye fangɔ nzɔ̃ bɛ na mbage tɛ mɔ. Ayɔ nga ya mɔ gi hĩngangɔ bere zo niko aye tarangɔ loyengɔ tɛ mɔ bere lo ye ya mɔ li fɛtɛ niko? Na gesi mɔ lengbi ti pɔnangɔ mungɔ bere kɛ̃ngɔ mungɔ ye niko. Na ya ekateli zu mɛ elengbi ti mungɔ ayɔ ya e fa ya e na bingangɔ li ti nzɔ̃ni, wa e ye nga ngbãngɔ mbilimbili ka mbage tɛ Yehova.​—Awa Pangɔ Kwa 23:1.

Diri ka ndo wangɔ ti 44 paragrafɛ ti 1

 6. Ngã mɛ alengbi ti gbɔ̃ngɔ azi mɛndɛ̃

Na lo mɛ ya e ndo ye azi ko, e ndo li zu ti nɛngɔ ya ta ngã mɛ e nani a gbɔ̃ azi mɛndɛ̃ ma. Ni la se e du na ngã mɛ alengbi ti gbɔ̃ngɔ azi mɛndɛ̃ ko, e du na kpengba lɛ. E ndo li ngaso so tɔndɔngɔ ndia ti Ngbangɔ mɛ: “Ale mɔ ye fɔ̃ mɔ nga ma se mɛ mɔ ndoye na tɛrɛ mɔ nvɛni.”​—Roma 13:8-10.

Ngasia la zo mɛ na ngã mɛ alengbi ti gbɔ̃ngɔ azi mɛndɛ̃ lengbi ti fangɔ ya lo ndo ye azi mɛndɛ̃ nɛ? Ta lo lengbi ti bɔmbɔngɔ azi bere gbɔ̃ngɔ ti la ma. Ta lo lengbi ti mangɔ ngɔnzɔ bere hũngɔ siɔni na ngoi mɛ azi mɛndɛ̃ kɛ̃ ilingɔ lo ka tɛ la ma. Uzu ti nɛngɔ ya lo mu batisimɔ, ayɔ ya lo tɛnɛ hɛ̃ wa bangɔ ndo kwa tɛ abiazi ti nɛngɔ ya ala li zu ya ta ngã tɛ lo agbɔ̃ azi mɛndɛ̃ mɛ na mungɔ batisimɔ ndoni kɔi na lo ma. Uzu ti nɛngɔ ya lo hũnda zo na libala ko, ayɔ ya lo li ekzamɛ ti mɛ̃nɛ tɛ lo. Lingɔ ngaso ndo afa ya mɔ ndo ye azi mɛndɛ̃ wa ta mɔ ndo ‘li ye mɛ nzɔ̃ni bo na lo tɛ mɔ nvɛ̃ni ma, kanda ale mɔ li nga ye mɛ nzɔ̃ni na lo tɛ afɔ̃ mɔ.’​—Filipɛ 2:4.

Diri ka ndo wangɔ ti 56 paragrafɛ ti 2

 7. Kpale mɛ ba dɛngɔ buze nga na gwengɔ na zo ka gbɛlɛ leta

Se du ya e ndo su na mbɛti mangbi zu mɛ e li mɛ aba dɛngɔ buze bere falanga na zo kɔi abɛse du nyita e wakristo ko, ta kpengba kpale mɛndɛ̃ na singɔ ma. (Yirimia 32:9-12) Ngoi mɛndɛ̃ awakristo lengbi ti zangangɔ mangbi ka popo tɛ la na ndo lo mɛ ba falanga bere alo mɛndɛ̃. Ti nɛngɔ ya ala bata siriri ko, ala lengbi ti onzingɔ ni iɔ bo ala sɛ.

Ngasia la elengbi ti onzingɔ lo ti ngbondoni mabere bubangɔ zo bere kalangɔ lo tɛrɛ zo nɛ? (Di Matie 18:15-17.) Yezo fa e na lége taa mɛ elengbi ti lingɔ na ni:

1. Li kpengbani ti nɛngɔ ya ĩ onzi kpale niko bo na popo tɛ ĩ sɛ.​—Ba vɛrsɛ 15.

2. Se ta ĩ mangbi ma ko, hũnda nyita kɔi mɛ lo kpengbani na ya nyingɔ bere ayata sɛ ti ya bombi ti nɛngɔ ya ĩ na la ĩ gwe.​—Ba vɛrsɛ 16.

3. Se du ya ta lo ma ĩ ma ko, tɛnɛ hɛ̃ abiazi ti ya bombi.​—Ba vɛrsɛ 17.

Na ya alo gba, ta elengbi ti gwengɔ na ayata e ka gbɛlɛ leta ma, na lo mɛ ya ni lengbi ti gbɛ̃ngɔ ndima ti ili Yehova nga na bombi tɛ lo. (1 Kɔrinto 6:1-8) Kanda ambanga alo mɛndɛ̃ ndo yɔ ya a gwe nani ka gbɛlɛ leta: hongɔ libala, zo mɛ ayangambi na dungɔ ka tɛ lo na, falanga ti kãngɔ na wa dungɔ ayangambi kɔi na ayangambi, zo mɛ na mungɔ falanga ti asiransɛ, azi mɛ yɔ ya afuta la se du ya kompanyi ati, bere mbɛti mɛ ndo fa zo mɛ na mungɔ ye mɛ wakwá ni zia. Se wakristo gwe na zo kɔi ka gbɛlɛ leta na lo ti kɔi ti alo olo mɛ ko, ta lo ko nyɔ̃ ndia tɛ Nzapa ma.

Se wakristo li lo ti siɔni nvɛ̃ni tɛrɛ nyita lo wakristo, na ndakisa lo bombi tɛrɛ lo na lo na ndo ngunu, lo gbɛ̃ nyingambi, lo si gbɛlɛ lo ti nɛngɔ ya ni li lo siɔni, lo nzĩ ye tɛ lo ti kota falanga, bere lo ho zo ko, se wakristo gwe na nyita lo wakristo ka gbɛlɛ leta na lo ti kɔi ti alo olo mɛ ko, ta lo ko nyɔ ndia tɛ Nzapa ma.

Diri ka ndo wangɔ ti 56 paragrafɛ ti 3