Skip to content

Skip to table of contents

Bupanduluzi Buyungizyidwe

Bupanduluzi Buyungizyidwe
  1.  Kuzyiba Babuloni Mupati

  2.  Ino Ndilili Mesiya Naakali Kuyoolibonya?

  3.  Nzila Zyabusilisi Zijatikizya Bulowa

  4.  Kwaandaana Mucikwati

  5.  Mazuba Aakulyookezya Alimwi Amazuba Aakusekelela

  6.  Malwazi Aayambukila

  7.  Makani Aajatikizya Makwebo Alimwi Amilawo

 1. Kuzyiba Babuloni Mupati

Ino tuzyi buti kuti “Babuloni Mupati” wiiminina bukombi boonse bwakubeja? (Ciyubunuzyo 17:5) Amulange twaambo ootu:

  • Mukaintu ooyu nkwali alimwi ulabeleka munyika yoonse. Babuloni Mupati waambwa kuti ukkede atala ‘amakamu aabantu alimwi amasi.’ Ujisi “bwami bweendelezya bami bamunyika.”​—Ciyubunuzyo 17:15, 18.

  • Takonzyi kuba mbunga zyamapolitikisi naa zyamakwebo. “Bami bamunyika” alimwi ‘abasambazi’ bayoofwutuka kulunyonyooko lwakwe.​—Ciyubunuzyo 18:9, 15.

  • Tayiisyi kasimpe kajatikizya Leza. Wiitwa kuti muvwuule akaambo kakuti upanga cilongwe amfwulumende kutegwa ajane mali naa zintu zimwi. (Ciyubunuzyo 17:1, 2) Weena bantu mumasi oonse. Alimwi nguujisi mulandu kujatikizya bantu banji ibali mukujaigwa.​—Ciyubunuzyo 18:23, 24.

Amujokele kuciiyo 13 kaambo 6

 2. Ino Ndilili Mesiya Naakali Kuyoolibonya?

Bbaibbele lyakasinsima kuti kwakali kuyakwiinda mvwiki zili 69 kutegwa alibonye Mesiya.​—Amubale Daniele 9:25.

  • Ino ndilili mvwiki zili 69 nozyakali kuyootalika? Mumwaka wa 455 B.C.E. Kuciindi eeco, Mweendelezi Nehemiya wakasika mu Jerusalemu kutegwa ‘abukulusye akuyakulula’ munzi.​—Daniele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.

  • Ino mvwiki zili 69 zyakatola ciindi cilamfwu buti? Mubusinsimi bwamu Bbaibbele bumwi, buzuba bwiiminina mwaka. (Myeelwe 14:34; Ezekieli 4:6) Nkokuti mvwiki aimwi, iiminina myaka iili ciloba. Mubusinsimi oobu, mvwiki zili 69 zilampa myaka iili 483 (mvwiki zili 69 x mazuba aali 7).

  • Ndilili mvwiki zili 69 nozyakamana? Kubala myaka iili 483 kuzwa mu 455 B.C.E. kutuleta mumwaka wa 29 C.E. a Ooyu ngomwaka wini Jesu naakabbapatizyigwa akuba Mesiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Amujokele kuciiyo 15 kaambo 5

 3. Nzila Zyabusilisi Zijatikizya Bulowa

Kuli nzila zyabusilisi zijatikizya kubelesya bulowa bwamulwazi kubugama. Zimwi zyanzila eezyi, mbuli kusanga bulowa naa kuyobola bulowa bwamuntu kutegwa bukabelesyegwe kumbele aakwaandulwa, tazizumizyidwe ku Banakristo.​—Deuteronomo 15:23.

Nokuba boobo, nzila zimwi zilakonzya kuzuminwa. Nzila eezyi zibikkilizya kupimwa bulowa, kubelesya muncini uusanzya bulowa ikuti insa yomwe naa zyoonse kazitabeleki (hemodialysis), kugusya bulowa bumwi mumubili, kubusanganya amisamu imwi oobo bwasyaala akupilusya boobo bwagwisyigwa mumulwazi amana kwaandulwa (hemodilution), nzila yakubelesya bulowa bwamulwazi naamana kwaandulwa ibwasanzyigwa akupilusyigwa mumubili (cell-salvage), kubelesya muncini uupompa muya ngotuyoya mubulowa mbubonya mbuucita moyo amapunga (heart-lung bypass machine.) Munakristo umwi aumwi weelede kulisalila mbobuyoobelesyegwa bulowa bwakwe ciindi aakwaandulwa akupimwa kutegwa kuzyibwe naa kuli cilubide mumubili naa ikujana busilisi bumwi bweelede kubelesyegwa aciindi eeco. Musilisi umwi aumwi ulakonzya kuzibelesya nzila zyabusilisi eezyi munzila iindene asyoonto. Aboobo katanazumina kwaandulwa kuli koonse, kupimwa kutegwa kuzyibwe naa kuli cilubide mumubili naa busilisi bweelede kubelesyegwa, Munakristo umwi aumwi weelede kubuzya kutegwa azyibe kabotu bulowa bwakwe mbobuyoobelesyegwa. Amulange-lange mibuzyo iitobela:

  • Ino kuti naa bulowa bwangu bumwi buyoonyonwa kuzwa mumubili wangu alimwi buya akucileka kweenda kwaciindi cili mbocibede? Sena manjezyeezya aangu alandizumizya kubona bulowa oobu kuti bucili cibeela camubili wangu, akuti tabuyandiki kubutila “ansi”?​—Deuteronomo 12:23, 24.

  • Mbuti kuti nondisilikwa bulowa bwangu bumwi bwagusyigwa, bwasanganizyigwa amisamu imwi, mpoonya akupilusyigwa mumubili wangu? Sena manjezyeezya aangu aakayiisyigwa Bbaibbele alakonzya kundikatazya, naa ndilakonzya kwiizumina nzila iili boobo?

Amujokele kuciiyo 39 kaambo 3

 4. Kwaandaana Mucikwati

Ijwi lya Leza likulwaizya mulumi amukaintu kuti tabeelede kwaandaana alimwi lilacisalazya kuti kwaandaana takubapi lwaanguluko lwakukwatana amuntu uumbi. (1 Bakorinto 7:10, 11) Nokuba boobo, kuli bukkale bumwi ibupa Banakristo bamwi ikuyeeya kwaandaana.

  • Kutalanganya mukwasyi acaali: Mulumi ulakaka kujanina mukwasyi zintu ziyandika kumubili, cakuti mukwasyi taucijisi nzyouyandika mubuumi.​—1 Timoteyo 5:8.

  • Kuumwa naa kutundululwa: Kuumwa naa kutundululwa kulakonzya kupa umwi wabanabukwetene kulimvwa kuti buumi bwakwe buli muntenda.​—Bagalatiya 5:19-21.

  • Kukasyigwa kukomba cakuti cilongwe camuntu a Jehova caba muntenda: Mulumi naa mukaintu upa kuti kacitakonzyeki kuli ngwakwetene limwi kubelekela Jehova.​—Milimo 5:29.

Amujokele kuciiyo 42 kaambo 3

 5. Mazuba Aakulyookezya Alimwi Amazuba Aakusekelela

Banakristo tabatoli lubazu mumazuba aakulyookezya aatamukkomanisyi Jehova. Pele Munakristo umwi aumwi weelede kubelesya manjezyeezya aakwe aayiisyidwe Bbaibbele kutegwa asale ncakonzya kucita mubukkale bumwi kujatikizya mazuba aakulyookezya aali boobo. Amubone zikozyanyo zisyoonto.

  • Umwi wamupa mooni uujatikizya buzuba bwakulyookezya. Mulakonzya kwaamba buyo kuti, “Ndalumba.” Ikuti muntu ooyo kayanda kwiiya zinji, mulakonzya kumupandulwida kaambo ncomutasekeleli buzuba bwakulyookezya oobo.

  • Ngomukwetene limwi, uutali umwi wa Bakamboni ba Jehova, wamutamba kucakulya antoomwe abanamukwasyi lyabuzuba bwakulyookezya. Ikuti naa manjezyeezya aanu amuzumizya kuunka, mulakonzya kumupandulwida ngomukwetene limwi kakucili ciindi kuti, ikuti naa kuyooba zilengwa zyabantu batakombi Leza kucakulya eeco, tamukatoli lubazu mulinzizyo.

  • Basikumulemba mulimo bamupa bbonaasi ciindi camazuba aakulyookezya. Sena mweelede kwiikaka bbonaasi eeyo? Peepe. Sena basikumulemba mulimo baibona kuti ncibeela cakusekelela buzuba bwakulyookezya, naa baibona buyo kuti ninzila yakutondezya kulumba kumulimo mubotu ngomubeleka?

  • Muntu umwi wamupa cipego ciindi camazuba aakulyookezya. Sikumupa cipego ulakonzya kwaamba kuti: “Ndilizyi kuti tamusekeleli buzuba oobu bwakulyookezya, pele ndiyanda buyo kumupa cipego eeci.” Ambweni muntu ooyo utondezya buyo bwaabi. Kulubazu lumwi, sena kuli kaambo ncomuyeeyela kuti usola buyo kusunka lusyomo lwanu naa kupa kuti mujatikizyigwe munzila iimwi mukusekelela buzuba oobo? Mwamana kukalanga-langa kaambo aaka, cili kulindinywe kusala kucitambula cipego naa kucikaka. Mukusala koonse nkomucita, mweelede kuzumanana kuba amanjezyeezya mabotu alimwi akusyomeka kuli Jehova.​—Milimo 23:1.

Amujokele kuciiyo 44 kaambo 1

 6. Malwazi Aayambukila

Akaambo kakuti tulabayanda bantu, tulabikkila maano kutegwa tutabayambukizyi malwazi. Tulacita oobo kufwumbwa naa tulizyi kuti tulibujisi bulwazi buyambukila naa kuli kaambo katupa kusyoma kuti tulibujisi bulwazi oobo. Tulacita oobu nkaambo Bbaibbele litulailila kuti: “Weelede kuyanda simukobonyoko mbubonya mbuli mboliyanda omwini.”​—Baroma 13:8-10.

Ino mulawo ooyu waamba nzi mubukkale bwini-bwini? Muntu uujisi bulwazi buyambukila teelede kuba nguwe uutalika kutondezya zitondezyo zyabulongwe, mbuli kujata bamwi kumaanza, kubakumbata naa kubamyonta. Teelede kunyema kuti naa bamwi akaambo kakuyanda kukwabilila mikwasyi yabo, tabamutambi kumaanda aabo. Alimwi katanabbapatizyigwa, weelede kumuzyibya sicuuno wakabunga kabaalu kujatikizya bukkale bwakwe kutegwa kubikkwe bubambe bwakukwabilila bamwi ibayanda kubbapatizyigwa. Katanatalika kweebana amuntu umwi, muntu uulangilwa kuba abulwazi buyambukila weelede kuunka kuyoopimwa. Kwiinda mukucita boobu, utondezya kuti ulababikkila maano bamwi ‘mukutabikkila buyo maano kuzintu nzyayanda walo alikke, pele akuzintu nzyobayanda bamwi.’​—Bafilipi 2:4.

Amujokele kuciiyo 56 kaambo 2

 7. Makani Aajatikizya Makwebo Alimwi Amilawo

Tulakonzya kulikwabilila kumapenzi manji kwiinda mukulemba zizuminano zyesu zijatikizya mali, nokuba kuti cijatikizya ndiswe a Munakristo umwi. (Jeremiya 32:9-12) Nokuba boobo, zimwi ziindi Banakristo balakonzya kutamvwana munzila imwi kujatikizya mali naa zintu zimwi. Aboobo beelede kufwambaana kubamba twaambo alimwi caluumuno, kumwi kabali balikke.

Nokuba boobo, mbuti mbotweelede kubamba makani mapati aajatikizya kubeja naa kubejekezyegwa? (Amubale Matayo 18:15-17.) Jesu wakatupa nzila zyotatwe nzyotweelede kutobela:

  1. Amusolekesye kubamba twaambo akati kanu.​—Amubone kapango 15.

  2. Kuti naa tiicabeleka, amulombe umwi naa bobilo basimide mumbungano kuti bamusangane.​—Amubone kapango 16.

  3. Kuti naa alimwi tiicabeleka, ndendilyo lino nomweelede kwaambila baalu.​—Amubone kapango 17.

Kanji-kanji, tatweelede kutola bakwesu naa bacizyi kunkuta akaambo kakuti cilakonzya kubisya zina lya Jehova ampuwo yambungano. (1 Bakorinto 6:1-8) Nokuba boobo, kuli makani mapati alo aayelede kulanganyizyigwa amfwulumende: mbuli kulekana, kuzyiba weelede kubweza mwana, kuzyiba mweelwe wamali mulumi ngayelede kunoopa mukaintu ngobalekana limwi, kubbadelwa mali aa insyuwalansi, kuzyiba weelede kujosyelwa mali kuti kkampani naa makwebo awa alimwi akuzyiba naa cipepa cabwaapauzi bwalubono bwamufwu ncamasimpe. Munakristo uubelesya nkuta kubamba makani mbuli bwayaaya caluumuno kunyina natyola mulawo wamu Bbaibbele.

Kuti cibi cipati cacitwa, mbuli kujata mukaintu, kutundulula mwana, kucisa muntu, kubba, naa kujaya muntu, Munakristo uutola makani aali boobu kumfwulumende kunyina natyola mulawo wamu Bbaibbele.

Amujokele kuciiyo 56 kaambo 3

a Kuzwa mu 455 B.C.E. kusika mu 1 B.C.E. myaka iili 454. Kuzwa mu 1 B.C.E. kusika mu 1 C.E. kuli mwaka omwe. Alimwi kuzwa mu 1 C.E. kusika mu 29 C.E. kuli myaka iili 28. Ikuti twasanganya myaka iili 454+1+28, citupa myaka iili 483.