1.  Ko oi a Papelonia te Sili?

2.  Ne ‵Tau o Sae Mai Anafea te Mesia?

3.  Togafiti Fakatokita Kolā e Aofia i ei te Toto

4.  Avaga Māvae

5.  Aso Malō‵lo mo Aso Fakamanatu

6.  Masaki ‵Pisi

7.  Faifaiga Fakapisinisi mo Mea Tau te Tulafono

 1. Ko oi a Papelonia te Sili?

E iloa pefea ne tatou me i “Papelonia te Sili” e fakaata mai i ei a lotu ‵se katoa? (Fakaasiga 17:⁠5) Mafaufau ki manatu ‵tonu konei:

• E oko atu tena pulega ki te lalolagi kātoa. E fai pelā me i Papelonia te Sili e sagasaga i luga i “vaitino mo atufenua.” E isi sena “pule ki luga i tupu o te lalolagi.”​—⁠Fakaasiga 17:15, 18.

• E se mafai o fakauiga a ia ki malo fakapolitiki io me ko tino faipisinisi. Ka ‵sao atu a “tupu o te lalolagi” mo “tino faipisinisi” māfai ko fakaseai a ia.​—⁠Fakaasiga 18:9, 15.

• E akoako atu ne ia a mea sē ‵tonu e uiga ki te Atua. E taku a ia ki se fafine talitāgata me e fai taugasoa mo malo ke maua a tupe mo nisi mea ‵gali. (Fakaasiga 17:1, 2) E takitaki ‵se ne ia a tino o atufenua katoa. Kae e pogai mai foki i a ia a te ‵mate o tino e tokouke.​—⁠Fakaasiga 18:23, 24.

Toe foki ki te mataupu 13 manatu 6

 2. Ne ‵Tau o Sae Mai Anafea te Mesia?

Ne ‵valo mai i te Tusi Tapu me ka isi ne vaiaso e 69 ke oko ki te taimi e sae mai i ei te Mesia.​—⁠Faitau te Tanielu 9:25.

• Ne kamata anafea a vaiaso e 69? I te tausaga ko te 455 T.L.M. I te taimi tenā, ne oko atu te Kovana ko Neemia ki Ielusalema “ke toe fakafou aka kae toe faite” te fa‵kai.​—⁠Tanielu 9:25; Neemia 2:1, 5-8.

• E pefea te leva o te 69 vaiaso? I nisi valoaga i te Tusi Tapu, a te aso e tasi e ‵pau mo se tausaga. (Numela 14:34; Esekielu 4:⁠6) Tela la, a vaiaso takitasi e ‵pau mo tausaga e fitu. I te valoaga tenei, a te 69 vaiaso e ‵pau mo tausaga e 483 (69 vaiaso x 7 aso).

• Ne palele atu anafea te 69 vaiaso? Kafai e lau ne tatou a te 483 tausaga mai te 455 T.L.M. e oko atu ei tatou ki te tausaga ko te 29 T.A. a Tenei eiloa te tausaga ne papatiso i ei a Iesu kae fai mo fai te Mesia!​—⁠Luka 3:1, 2, 21, 22.

Toe foki ki te mataupu 15 manatu 5

 3. Togafiti Fakatokita Kolā e Aofia i ei te Toto

E isi ne togafiti fakatokita kolā e fakaaoga eiloa i ei a toto o te tino masaki. A nisi togafiti konei​—⁠e pelā mo te tukuatuga o toto o se tino io me ko te tausiga eiloa o ana toto mai mua o fai te ­‵tipiga​—⁠e se talia eiloa ne Kelisiano.​—⁠Teutelonome 15:⁠23.

Kae e isi ne togafiti e mafai eiloa o fakaaoga. E aofia i mea konei a te iloiloga o te toto, hemodialysis, hemodilution, io me ko te masini telā e fakaaoga ki te fatu mo te māmā. E ‵tau o fakaiku aka ne Kelisiano taki tokotasi a te auala ka fakaaoga ei ana toto i te taimi e fai ei te tipitipiga, asiga fakatokita, io me ko te fakaaogaga o togafiti ‵fou. E kese‵kese a auala e fai ei ne tokita a togafiti konei. Tela la, a koi tuai o talia se togafiti, asiga fakatokita, io me ko te fakaaogaga o togafiti ‵fou, e ‵tau mo se Kelisiano o sukesuke me se a te mea ka fai ki tena toto. Ke mafaufau ki fesili konei:

• Kae e a māfai ko ave ki tua oku toto mo toku foitino kae ko tai ‵lave malie mō se taimi i tua? E mata, ka talia ne toku loto lagona ke kilo atu ki toto konā e pelā me ne vaega o toku foitino kolā e se manakogina ke ‵ligi “ki te laukele”?​—⁠Teutelonome 12:23, 24.

• Kae e a māfai ne tapale oku toto i se togafiti fakatokita kae toe fakafoki atu ki loto i toku foitino? E mata, ka se ‵lei ei toku loto lagona telā ko oti ne akoako ki te Tusi Tapu, io me ka talia ne au te togafiti tenā?

Toe foki ki te mataupu 39 manatu 3

 4. Avaga Māvae

E se fakamalosi mai i te Muna a te Atua a te avaga māvae kae e se fakaasi mai foki i ei me e maua ne lāua se pogai ke toe a‵vaga. (1 Kolinito 7:10, 11) Kae e isi ne taimi, e mafau‵fau a nisi Kelisiano ki te avaga māvae.

• E se fia tausi atu ki te kāiga: E ita te avaga tagata ma tausi atu ki te kāiga i mea faka-te-foitino, ke oko loa ki te taimi ko seai ei ne mea mō tausi te kāiga.​—⁠1 Timoteo 5:⁠8.

• Fakasauaga matagā: Ko fakasauaga kolā e mafai o iku atu ki te tulaga telā ko fakamataku ki te ola o te avaga.​—⁠Kalatia 5:19-21.

• Ko tu i se tulaga fakamataku a te fesokotakiga o se tino mo Ieova: Ko fakafaigata ne se tokotasi a te taviniga a tena avaga ki a Ieova.​—⁠Galuega 5:29.

Toe foki ki te mataupu 42 manatu 3

  5. Aso Malō‵lo mo Aso Fakamanatu

E se ‵kau atu a Kelisiano ki aso malō‵lo kolā e se fiafia ki ei a Ieova. Kae e ‵tau mo Kelisiano taki tokotasi o fakaaoga tena loto lagona, telā ko oti ne akoako ki te Tusi Tapu, ke fakafesagai atu ki tulaga kese‵kese e uiga ki vaegā aso malō‵lo penā. Mafaufau ki nai fakaakoakoga.

• Ko fakamanuia atu se tino ki a koe i se aso malōlō. E mafai fua o fai atu koe, “Fakafetai.” Kae kafai e fia iloa ne te tino a mea e uke atu, ko fakamatala atu ei a pogai e se fakamanatu ne koe te aso malōlō tenā.

• Ko ‵kami koe ne tau avaga, telā e sē se Molimau a Ieova, ke ‵kai fakatasi mo nisi kāiga i se aso malōlō. Kafai e ‵lei ki tou loto lagona ke fano koe, ke na fakamatala atu muamua ki tau avaga, me kafai e isi ne faifaiga fapaupau i te ‵kaiga tenā, ka se aofia eiloa koe i ei.

• Ko ofo atu ne tou pule se pōnesi i se aso malōlō. E mata, e se ‵tau o talia ne koe te pōnesi tenā? Ikai. E mata, e kilo atu tou pule ki te pōnesi tenā e pelā me se vaega o te aso fakamanatu, io me se auala fua ke fakaasi atu tena loto fakafetai ki au galuega ‵lei ne fai?

• Ko tuku atu ne se tino se meaalofa i te aso malōlō. E mafai o fai atu te tino tenā: “E iloa ne au me e se fakamanatu ne koe a te aso malōlō, kae e manako eiloa au ke tuku atu te mea tenei.” Kāti ko fakaasi atu fua ne te tino tenā a te uiga atafai. I te suā feitu, e mata, e taumafai fua a ia o tofotofo aka tou fakatuanaki io me fai fua ke aofia koe i te fakamanatuga tenā? Kafai ko oti ne mafaufau koe ki ei, ko fai ei tau fakaikuga me talia io me se talia te meaalofa tenā. I te faiga o ‵tou fakaikuga katoa, e ma‵nako eiloa tatou ke maua se loto lagona ‵lei kae fakamaoni ki a Ieova.​—⁠Galuega 23:⁠1.

Toe foki ki te mataupu 44 manatu 1

 6. Masaki ‵Pisi

Ona ko te ‵tou a‵lofa ki tino, e fakaeteete malosi tatou ke mo a ma faka‵pisi atu a masaki ‵pisi ki a latou. Tela la, kafai e pokotia tatou i se masaki io me mafau‵fau tatou me ko ‵pisi tatou i ei, ka fakaeteete eiloa tatou ke mo a ma faka‵pisi atu ki nisi tino. E fai ne tatou te mea tenei ona ko te fakatonuga i te Tusi Tapu: “E ‵tau mo koe o alofa ki tou tuakoi e pelā mo koe ki a koe eiloa.”​—⁠Loma 13:8-10.

Se a te uiga tonu o te fakalogo ki te fakatonuga tenei? E se ‵tau mo te tino masaki o ‵sai io me e uma atu ki nisi tino. E se ‵tau mo ia o kaitaua māfai e se ‵kami a ia ne nisi tino ki olotou fale ko te mea ke puipui ei olotou kāiga. Kae koi tuai o papatiso, e ‵tau o fakailoa atu ne ia tena masaki ki te kouotineita o te kau toeaina ko te mea ke fai a fakatokaga ke puipui a nisi tino kolā ka papatiso. A koi tuai o fai famau se tokolua, e ‵tau mo te tino telā ne tuku faka‵sau atu ki se masaki ‵pisi o fano ke iloilo tena toto i te fa‵kaimasaki. Mai te faiga penei, ko fakaasi atu ei ne koe tou alofa ki nisi tino me e “se onoono fua [koe] ki mea e ‵lei ei [koe] kae ki mea foki e ‵lei ei a nisi tino.”​—⁠Filipi 2:⁠4.

Toe foki ki te mataupu 56 manatu 2

 7. Faifaiga Fakapisinisi mo Mea Tau te Tulafono

E mafai o ‵kalo keatea mai i fakalavelave e uke māfai e fakamau faka‵lei ki lalo a feagaiga katoa i mea tau tupe​—⁠ke oko foki loa māfai e aofia i ei a te suā Kelisiano. (Ielemia 32:9-12) I nisi taimi, e mafai loa o isi ne tamā fakalavelave i te va o Kelisiano e uiga ki tupe io me ko nisi mea aka. E ‵tau o faka‵lei fakavave aka ne latou a fakalavelave penā i se auala filemu i a latou eiloa.

E ‵tau o faka‵lei aka pefea ne tatou a fakalavelave ‵lasi, e pelā mo te kaisoa io me ko te gutu fatufatu? (Faitau te Mataio 18:15-17.) Ne tuku mai ne Iesu a mea e tolu ke fai:

1. Taumafai o faka‵lei aka a te fakalavelave i a koulua eiloa.​—⁠Onoono ki te fuaiupu e 15.

2. Kafai e se ‵lei, fakamolemole ki se tino e tokotasi io me tokolua kolā e ma‵tua i te feitu faka-te-agaga i te fakapotopotoga ke olo mo koe.—⁠Onoono ki te fuaiupu e 16.

3. Kafai e se ‵lei loa te fakalavelave, ko fanatu ei koe ki toeaina.​—⁠Onoono ki te fuaiupu e 17.

I te ukega o taimi, e se ‵tau o avatu ne tatou ‵tou taina ki te fono tulafono, me ka fakamasei ei a Ieova mo te fakapotopotoga. (1 Kolinito 6:1-8) Kae e isi eiloa ne fakalavelave kolā e ‵tau o ave ki te tulafono: te ‵talaga o avaga, tausiga o tama‵liki, ‵togiga o tupe, tupe e ‵tau o maua mō kope ne fakamasei, māfai ko mate te pisinisi, io me ko te fakamaoniga o togi. A te Kelisiano telā e ave ne ia a mea konei ki te tulafono ke faka‵lei aka i se auala filemu, e se ‵teke atu a ia ki pati fakatonutonu i te Tusi Tapu.

Kafai e aofia i ei se amioga solitulafono matagā​—⁠pelā mo te puke­mālō, te maneaneaga o tama‵liki, faifaiga fakasaua, kaisoa, io me ko te tatino​—⁠kae lipoti ne se Kelisiano ki tino pule o te malo, e se ‵teke atu a ia ki pati fakatonutonu i te Tusi Tapu.

Toe foki ki te mataupu 56 manatu 3