1.  Te Mukʼul Babilonia

2.  ¿Bin-ora chiknaj te Mesías?

3.  Te bin-utʼil ya stuuntesik te chʼichʼ te doctoretik

4.  Te machʼatik ya yijkitay sbaik

5.  Kʼinetik

6.  Chamel te ya xkʼax ta stojol yantik

7.  Schajpanel kʼop

 1. Te Mukʼul Babilonia

¿Bin yuʼun ya kaltik te jaʼ skʼoplal spisil te lotil religionetik te Mukʼul Babiloniae? (Apocalipsis 17:5). Kiltik oxeb swentail.

• Ay ta swolol Balumilal. Te «jʼantsinel-ants» nakal te banti ay «bayel ants-winiquetic» sok «nacionetic», sok «ya scuentahin te ajwaliletic te ayic ta bahlumilal» (Apocalipsis 17:15, 18).

• Ma jaʼuk skʼoplal te política ni jaʼuk te niwak manbajel sok chonbajel. Te Biblia ya yal te kuxulikto-a «te ajwaliletic ta bahlumilal» sok «te jchombajeletic» te kʼalal ya yichʼ lajinel te Mukʼul Babilonia (Apocalipsis 18:9, 15).

• Ya sbolobtesbey skʼoplal te Dios. Ya yichʼ albeyel «jʼantsinel-ants» ta skaj te jun ya x-aʼtej sok te ajwaliletik yuʼun ya x-akʼbot takʼin sok yantikxan koltayel (Apocalipsis 17:1, 2). Ya sloʼlay te ants winiketik ta swolol Balumilal sok jaʼ ta smul te bayal machʼatik lajemike (Apocalipsis 18:23, 24).

Sujtan ta lección 13, punto 6

 2. ¿Bin-ora chiknaj te Mesías?

Te Biblia yalojix-a te nail ya xkʼax 69 semana yuʼun ya xchiknaj-a te Mesías (kʼopona Daniel 9:25).

• ¿Bin-ora jajch te 69 semana? Ta jaʼbil 455. Ta jaʼbil-abi, te ajwalil Nehemías kʼot ta Jerusalén yuʼun ya schaʼpas (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8).

• ¿Jayeb tiempo jalaj te 69 semana? Ay albilkʼopetik ta Biblia te ya yal te jun kʼajkʼal jich kʼoem bitʼil jun jaʼbil (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Jich yuʼun, te jun semanae jukeb jaʼbil kʼoem. Teme ya jpastik multiplicar 69 semana por 7, ya xlokʼ 483 jaʼbil.

• ¿Bin-ora tsʼakaj te 69 semana? Ta jaʼbil 29 te kʼalal talemix-a te Cristo, melel ta jaʼbil 455, te kʼalal mato talem-a te Cristo kʼalal ta jaʼbil 29, kʼax tal te 483 jaʼbile. a Ta jaʼbil 29 la yichʼ jaʼ te Jesús sok jich kʼot ta Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Sujtan ta lección 15, punto 5

 3. Te bin-utʼil ya stuuntesik te chʼichʼ te doctoretik

Ay chaʼoxchajp te bin-utʼil ya stuuntesik te jchʼichʼeltik te doctoretik, pero ma spisiluk lek. Jich bitʼil, ma xkakʼtik ta lokʼesel jchʼichʼeltik yuʼun yan machʼa ya stuuntes, ni jaʼuk ya kakʼtik ta kʼejel yuʼun ya yichʼ tuuntesel ta jun operación te ya kichʼtike (Deuteronomio 15:23).

Pero, ay yantikxan te lekniwan te ya kichʼtik pasbeyel, jich bitʼil te análisis yuʼun jchʼichʼeltik, te hemodiálisis, te hemodilución o te stuuntesel te máquina de recuperación de sangre o te máquina de circulación extracorpórea (o bomba de derivación cardiopulmonar). b Ta jujuntul ya jtatik ta nopel bin-utʼil ya yichʼ tuuntesel te jchʼichʼeltik te kʼalal ya kichʼtik jun operación, ya jlokʼestik jun análisis o ya jtuuntestik poxiletik. Yanyantik bitʼil ya x-aʼtejik te doctoretike. Jaʼ yuʼun, teme ay ya kichʼtik pasbeyel junuk te bin la kaltikixe, te j-abat yuʼun Dios ya skʼan ya sjojkʼoy ta lek bin-nix ya yichʼ pasbeyel-a te schʼichʼele. Pasbeya aba te jojkʼoyeletik ini:

• Teme ya yichʼ lokʼesel jtsʼinuk ta jbakʼetal te jchʼichʼel sok maba ya xbeen-nix ta jchial, ¿mabal yakuk xkʼopoj koʼtan yuʼun teme ya jchaʼkichʼ sok te ma xyichʼ malel ta lum? (Deuteronomio 12:23, 24).

• Teme jtul doctor ya slokʼesbon te jchʼichʼel yuʼun ya slekubtes sok ya schaʼyotsesbonik ta jbakʼetal o ya stuuntesik bitʼil poxil, ¿lekbal ya kaʼiy jba yuʼun o mabal xkʼopoj koʼtan yuʼun ta swenta te bin jnopojix ta Bibliae?

Sujtan ta lección 39, punto 3

 4. Te machʼatik ya yijkitay sbaik

Te sKʼop Dios maba ya yal te ya xjuʼ ya yijkitay sbaik te machʼatik nujpunemike sok ya yal ta jamal te ma xjuʼ ya xchaʼnujpunik te machʼatik ya yijkitay sbaike (1 Corintios 7:10, 11). Pero ay j-abatetik yuʼun Dios te yaniwan xjajch snopik teme ya yijkitay te sjoyik ta skaj ini:

• Ma skʼan ya yakʼbey te bin ya xtuun yuʼun te sfamilia: Te mamalalil maba ya skʼan ya yakʼbey te bin ya xtuun yuʼun te sfamiliae, ni jaʼuk te bin ya xtuun yuʼunik ta jujun kʼajkʼal (1 Timoteo 5:8).

•   Bayal ya xmajawan: Te utsʼinel ya xjuʼ ya yakʼbey sta tulan swokol o te ya xlaj yuʼune (Gálatas 5:19-21).

• Ya xjuʼ ya x-akʼbot yijkitay te Jehová: Kʼax tulan te kontrainel ya yakʼ te smamalal o te yinam te ya xmakot ta yichʼel ta mukʼ te Jehová sok ta schʼuunel te mantaliletik yuʼune (Hechos 5:29).

Sujtan ta lección 42, punto 3

 5. Kʼinetik

Te j-abatotik yuʼun Dios maba ya jpastik kʼinetik te maba lek ya yil te Jehová. Pero jaʼ chikan te bin ya yalbotik te koʼtantik te pʼijubenix ta Biblia, ta jujuntul ya jtatik ta nopel te bin ya jpastik te kʼalal ay bin snitojbey sba skʼoplal sok te kʼinetike. Kiltik te ejemploetik ini:

• Kʼalal ay machʼa ya yalbat «Feliz Navidad». Ya xjuʼ ya awalbey: «Wokolawal». Teme ya skʼan ya snaʼxane, ya xjuʼ ya acholbey yaʼiy bin yuʼun maba ya apas te kʼin-abi o yantikxan kʼinetik.

• Te amamalal o te awinam, te ma testigouk yuʼun Jehová, ya yikʼat ta weʼel sok te sfamilia ta yorail jun kʼin. Teme ma xkʼopoj awoʼtan yuʼun te ya xbaate, nail cholbeya yaʼiy teme ay jun costumbre ya spasike, maba ya apas te jaʼate.

• Te apatron ya yakʼbat majtan takʼin (bono) ta yorail jun kʼin. ¿Yabal skʼan ya apʼaj? Maniwan. ¿Jaʼbal ya yakʼbat ta swenta te kʼine? ¿O jaʼnaxbal yuʼun te ya skʼan ya yalbat wokol yuʼun te awaʼtele?

• Ay machʼa ya yakʼbat amajtan ta yorail jun kʼin. Jichniwan ya yalbat ini: «Jnaʼojix te maba ya apas te kʼine, pero lokʼ ta koʼtan te ya kakʼbat ini». Laniwan yakʼbat yuʼun slekil yoʼtan. Pero, ¿mabal yuʼunuk ya skʼan ya spasat ta prueba o yuʼun ya skʼan te ya apas te kʼin-abi? Te kʼalal la anopix ta lek-ae, jaʼatme ya anaʼ teme ya atsak o maʼuk. Te kʼalal ay bin ya jtatik ta nopel spasel, jaʼ ya jkʼantik te ma xkʼopoj koʼtantik yuʼun sok te junuk koʼtantik ta stojol te Jehová (Hechos 23:1).

Sujtan ta lección 44, punto 1

 6. Chamel te ya xkʼax ta stojol yantik

Kʼux ta koʼtantik te ants winiketike, jaʼ yuʼun ya jtsajtay jbatik ta lek swenta ma jkʼasesbeytik chamel. Jaʼnix jich ya jtsajtay jbatik manchukme ma seguro ayotik te kichʼojtik te chamele. Jaʼ ya jkʼan ya jchʼuuntik te mantalil ini: «Cʼux me xawaʼiy ta awoʼtan apat-axuhc, hich te bin utʼil cʼux yac awaʼiy aba te haʼate» (Romanos 13:8-10).

¿Bin-utʼil ya jchʼuuntik te mantalil ini? Teme ay machʼa yichʼoj jun tulan chamel te ya xjuʼ ya skʼasesbey te yantike, ma skʼan ya slakʼ, ya yujtsʼuy, ya smey o ya stsakbey skʼab te yantike. Sok ma skʼan ya x-ilin teme ay machʼa ma x-ikʼot ta sna ta skaj te ya skʼan ya skanantay te sfamiliae. Te kʼalal snopoj ya yichʼix jaʼ-ae, nail ya skʼan ya yalbey te coordinador yuʼun te ancianoetik te yichʼoj jun chamel te ya xjuʼ ya skʼasesbey te yantike swenta jich ya yilik bin-utʼil ya skanantayik te yantik te ya yichʼik jaʼ-euke. Jaʼnix jich, teme ay machʼa ya slakʼ te tsakbil ta jun chamel te la kaltikixe, ya skʼan ya yakʼ ta ilel schʼichʼel te kʼalal ay machʼa ya xjajch smulan sba soke. Teme jich ya jpastik-abi, ya kakʼtik ta ilel te mukʼ skʼoplal ta koʼtantik te yantik sok te ma jaʼuknax ya jle te kutsil jlekiltik, jaʼnix jich ya jletik te «yutsil slequilic te yantique» (Filipenses 2:4).

Sujtan ta lección 56, punto 2

 7. Schajpanel kʼop

Teme ay machʼa ya jchap jkʼoptik sok ta swenta takʼin, jaʼ lek te ya jpasbeytik sjunal manchukme jaʼ hermano-euk (Jeremías 32:9-12). Manchukme jich ya jpastik-abi, ayniwan bin-ora ya xjajch jteb kʼop ta swenta takʼin o yanxan. Teme ay jich kʼot ta pasele, ya skʼan te leknax sok oranax ya jchajpantik sok mame jpuktik ta alel.

Pero, ¿bin-utʼil ya skʼan chajpanel teme kʼax mukʼ te kʼope jich bitʼil teme ay machʼa elkʼanbot stakʼin o la yichʼ alel lotil ta stojol? (Kʼopona Mateo 18:15-17). Te Jesús la yal oxeb te bin ya skʼan pasele.

1. Nail ya skʼan ya schajpanik ta schebalik te kʼope (ilawil te versículo 15).

2. Teme ma xchajpaj te kʼope, ya xjuʼ ya sleik jtul o chaʼtul hermanoetik te tulan schʼuunel yoʼtanik yuʼun ya xjokinotik (ilawil te versículo 16).

3. Teme ma xchajpaj te kʼope, jaʼme ya skʼan ya yalbeyikix-a te ancianoetike (ilawil te versículo 17).

Maniwan puersauk te ya kikʼtik bael ta stojol j-aʼtel patanetik te hermanoe, melel ya xjuʼ te ma lek ya xjil skʼoplal te Jehová sok te congregación (1 Corintios 6:1-8). Pero ayniwan bin-ora te ya skʼan ya xbootik ta stojol te j-aʼtel patanetik ta schajpanel te kʼopetik ini: slajinbeyel sjunal te nujpunel, yilel machʼa ya xjil ta swenta te alnichʼanetik, skʼanbeyel stojol sweʼel te alnichʼanetik, skʼanbeyel stojol jun seguro, schajpanel te machʼa ma xjuʼix yuʼun stojel te sbete o yilbeyel skʼoplal jun testamento. Teme jtul j-abat yuʼun Dios sok slamalil yoʼtan ya schajpan te kʼopetik-abi ta stojol te j-aʼtel patanetik, maba ya skʼaxuntay te bin ya yal te Bibliae.

Jaʼnix jich, ma skʼaxuntay te bin ya yal te Biblia teme ya yakʼbey demanda te machʼa la stsak yutsʼin jtul alal o te machʼa mukʼixe, la yaʼiy tulan majaw, bayal bin la yelkʼan o la yaʼiy milaw.

Sujtan ta lección 56, punto 3