Skip to content

Skip to table of contents

Fakamālō kia Sihova—Fakafou ʻi he Ngāue Taimi-Kakató!

Fakamālō kia Sihova—Fakafou ʻi he Ngāue Taimi-Kakató!

Talanoa ki he Moʻuí

Fakamālō kia Sihova—Fakafou ʻi he Ngāue Taimi-Kakató!

FAKAMATALA FAI ʻE STANLEY E. REYNOLDS

Naʻe fāʻeleʻi au ʻi Lonitoni, ʻIngilani, ʻi he 1910. Hili ʻa e Tau I ʻa Māmaní, naʻe hiki ʻa ʻeku ongo mātuʻá ki ha kiʻi kolo Wiltshire naʻe ui ko Westbury Leigh. ʻI heʻeku kei siʻí, naʻá ku faʻa fifili, ‘Ko hai ʻa e ʻOtuá?’ Naʻe ʻikai ʻaupito lava ʻe ha taha ke ne tala mai kiate au. Pea naʻe ʻikai ʻaupito lava ke u mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe fiemaʻu ai ʻe ha kiʻi kakai tokosiʻi hangē ko ia ko kimautolú ha faiʻanga lotu ʻe ua pea pehē ki ha falelotu ke lotu ai ki he ʻOtuá.

ʻI HE 1935, ko e taʻu ia ʻe fā ki muʻa ke kamata ʻa e Tau II ʻa Māmaní, ko au mo hoku kiʻi tehina ko Dick, naʻá ma heka pasikala ki Weymouth ʻi he matāfonua fakatonga ʻo ʻIngilaní ki ha kiʻi taimi mālōlō nofo kemi. ʻI heʻema tangutu ʻi homa tēnití ʻo fanongo ki he ngangana hifo ʻa e ʻuhá mo fifili pe ko e hā te ma faí, naʻe ʻaʻahi mai ha tangataʻeiki taʻumotuʻa ʻo tuʻuaki mai kiate au ha tohi tokoni ako faka-Tohitapu ʻe tolu​—The Harp of God, Light I, mo e Light II. Naʻá ku maʻu kinautolu, ʻo fiefia ke maʻu ha meʻa ke fakanongaʻaki ʻa e pipikoʻiá. Naʻá ku hoko leva ai ʻo mālieʻia ʻi he meʻa naʻá ku laú, ka naʻe siʻi ʻa ʻeku fakakaukau te ne liliuʻi kotoa ʻa ʻeku moʻuí​—pea mo hoku tokouá foki.

ʻI heʻeku foki ki ʻapí, naʻe tala mai kiate au ʻe heʻeku faʻeé ko Kate Parsons, ʻa ia naʻe nofo ʻi homau koló, naʻá ne tufaki ʻa e faʻahinga tohi faka-Tohitapu tatau. Naʻe ʻiloa ia koeʻuhi, neongo naʻá ne motuʻa ʻaupito, naʻá ne heka ʻi ha kiʻi motopaiki ke ʻaʻahi ki he kakai ʻi homau feituʻu moveteveté. Naʻá ku ʻalu ke sio kiate ia, pea naʻá ne tuku fiefia mai ke u maʻu ʻa e tohi Creation mo e Riches pea pehē ki he ngaahi tohi kehe ʻa e Sōsaieti Taua Leʻó. Naʻá ne toe tala mai kiate au ko e taha ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

Hili hono lau ʻa e ngaahi tohí fakataha mo ʻeku Tohitapú, naʻá ku ʻiloʻi ai ko Sihova ʻa e ʻOtua moʻoní pea naʻá ku loto ai ke lotu kiate ia. Ko ia naʻá ku ʻave ha tohi fakafisi ki homau siasí pea kamata ke maʻu ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻi he ʻapi ʻo John mo Alice Moody. Naʻá na nofo ʻi Westbury, ʻa homau kolo ofi taha maí. Naʻa mau toko fitu pē ʻi he ngaahi fakataha ko iá. Ki muʻa pea ʻi he hili ʻa e ngaahi fakatahá, naʻe tā ʻe Kate Parsons ʻa e hāmoní ʻi heʻemau hivaʻi fakataha ʻa e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá ko e ngataʻanga pē ia homau leʻó!

Ngaahi Muʻaki ʻAhó

Naʻe lava ke u sio ai naʻa mau moʻui ʻi he ngaahi ʻaho mahuʻinga, pea naʻá ku fakaʻamu ke u kau ʻi he ngāue fakamalanga ko ia naʻe kikiteʻi ʻi he Mātiu 24:14. Ko ia naʻe tuku ʻa ʻeku ifí, fakatau mai haʻaku kiʻi kato, peá u fai ʻa ʻeku fakatapui ki he ʻOtua Lahi, ko Sihová.

ʻI ʻAokosi 1936, ko Joseph F. Rutherford, ʻa e palesiteni ʻo e Sōsaieti Taua Leʻó, naʻe ʻaʻahi ki Glasgow, Sikotilani, ke lea ʻi he kaveinga ko e “ʻĀmaketone.” Neongo ko Glasgow naʻe kilomita nai ʻe 600 hono mamaʻó, naʻá ku fakapapauʻi ke u ʻi ai pea ke papitaiso ʻi he fakataha-lahi ko iá. Naʻe nounou ʻeku paʻangá, ko ia ai naʻá ku ʻave ʻeku pasikalá ʻi he lēlué ki Carlisle, ko ha kolo ʻi he kauʻāfonua Sikotilaní, pea ʻaka mei ai ʻi he kilomita ʻe 160 mamaʻo atu ki he tokelaú. Naʻá ku toe ʻaka ʻi he konga lahi taha ʻo ʻeku foki ki ʻapí, ʻo foki atu kuó u ongosia fakaesino kae fakaivimālohi fakalaumālie.

Mei he taimi ko iá ʻo faai mai ai, naʻá ku ʻaka holo ai ʻi ha taimi pē naʻá ku ʻalu ai ke vahevahe atu ʻa ʻeku tuí ki he kakai ʻi he ngaahi kolo ofi maí. ʻI he ngaahi ʻaho ko iá ko e tokotaha Fakamoʻoni taki taha naʻe ʻi ai ʻene kaati fakamoʻoni mo ha pōpoaki Fakatohitapu ki he kakai ʻi he ngaahi ʻapí ke nau lau. Naʻa mau toe ngāueʻaki ʻa e ngaahi kalamafoni takitaki ke tā ai ʻa e ngaahi peleti kalamafoni ʻo e ngaahi malanga faka-Tohitapu naʻe fai ʻe he palesiteni ʻo e Sōsaietí. Pea ko e moʻoni, naʻa mau toʻotoʻo maʻu pē ha kato makasini, a ʻa ia naʻá ne fakaʻilongaʻi kimautolu ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova.

Tāimuʻa ʻi he Taimi Taú

Naʻe papitaiso hoku tehiná ʻi he 1940. Naʻe kamata ʻa e tau hono ua ʻa māmaní ʻi he 1939, pea naʻá ma fakatou sio ai ki he fiemaʻu fakavavevave ki ha kau malanga taimi-kakato. Ko ia ai, naʻá ma ʻoatu ʻa ʻema tohi kole tāimuʻa. Naʻá ma houngaʻia ke vaheʻi fakataha ki he ʻapi tāimuʻa ʻi Bristol, ʻo kau fakataha ai mo Edith Poole, Bert Farmer, Tom mo Dorothy Bridges, Bernard Houghton, mo e kau tāimuʻa kehe ʻa ia kuo fuoloa ʻa ʻema mālieʻia ʻi heʻenau tuí.

Ko ha kiʻi veeni siʻisiʻi naʻe tohi ai ʻa e “KAU FAKAMOʻONI ʻA SIHOVÁ” ʻi hono ongo tafaʻakí ʻi he ngaahi mataʻitohi mataʻāʻā naʻe vave ʻa ʻene aʻu mai ke ʻave kimautolú. Ko e fakaʻulí ko Stanley Jones, ʻa ia naʻe hoko ki mui ko ha misinale ʻi Siaina pea naʻe tuku pōpula ai feʻunga mo e taʻu ʻe fitu ʻi he pilīsone tauteá koeʻuhi ko ʻene ngāue fakamalangá.

ʻI he fakalalahi ʻa e taú, naʻe tātātaha ke mau mohe ʻi ha pō kakato. Naʻe ngangana takatakai ʻa e pomú ʻi homau ʻapi tāimuʻá, pea naʻe pau ke mau fakasio maʻu pē ki ha ngaahi palani ʻo kau ki ha ngaahi misaile. ʻI ha efiafi ʻe taha naʻa mau mavahe ai mei he senitā ʻo Bristol hili ha ʻāsemipilī lelei naʻe maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻe toko 200 pea mau aʻu ki he tuʻunga malu taʻepau ʻo homau ʻapí ʻo fou ʻi ha ʻuha hifo ʻo e ngaahi kongokonga ngeʻesi mahafu ʻa e ngaahi vakapuna taú.

ʻI he pongipongi hono hokó naʻá ku foki ai mo Dick ki he koló ke tānaki mai ha ngaahi meʻa naʻá ma tuku ai. Naʻá ma moʻutāfuʻua. Naʻe ʻauha ʻa Bristol. Ko e senitā kotoa ʻo e koló kuo movete ia pea vela ʻosiʻosi. Ko e Hala Park, ʻa ia naʻe tuʻu ai homau Fale Fakatahaʻangá, ko ha fokotuʻunga maka kohu ia. Kae kehe, naʻe ʻikai ke mate pe lavea ha Kau Fakamoʻoni. Fakafiefiá, ne mau ʻosi fetuku ʻemau ʻū tohi faka-Tohitapú mei he Fale Fakatahaʻangá pea tufaki ia ki he ngaahi ʻapi ʻo e ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻangá. Naʻa mau fakamālō kia Sihova ʻi he ongo meʻa fakatouʻosi ko iá.

Tauʻatāina Taʻeʻamanekina

Ko e Fakatahaʻanga Bristol ʻa ia naʻá ku ngāue ai ko e ʻovasia tauhí naʻe tupu ia ʻo aʻu ki he kau faifekau ʻe toko 64 ʻi he taimi naʻá ku maʻu ai ʻa ʻeku ngaahi pepa ko hono fili au ki he ngāue fakakautaú. Naʻe ʻave ʻa e Kau Fakamoʻoni tokolahi kehe ki pilīsone koeʻuhi ko ʻenau tuʻu-ʻataá, pea naʻá ku ʻamanekina ʻe tuʻusi tatau mo ʻeku tauʻatāina ke malangá. Naʻe fakamāuʻi ʻa ʻeku keisí ʻi ha Fakamāuʻanga fakakolo ʻi Bristol, ʻa ia ko Tokoua Anthony Buck, ko ha ʻōfisa pilīsone ia ki muʻa, naʻá ne fakafofongaʻi aú. Ko ha tangata loto-toʻa, mo taʻemanavahē ia, ko ha tokotaha tuʻu mālohi maʻá e moʻoni ʻo e Tohitapú, pea ko ha ola ʻo ʻene fakafofonga leleí, naʻe tuku taʻeʻamanekina mai kiate au ʻa e fakaʻatā kakato mei he ngāue fakakautaú ʻi he tuʻunga ke hokohoko atu ʻa ʻeku ngāue fakafaifekau taimi-kakató!

Naʻá ku fiefia lahi ke maʻu ʻa ʻeku tauʻatāiná, pea naʻá ku fakapapauʻi ke ngāueʻaki ia ke malanga ʻi he tuʻunga lahi taha ʻe ala lavá. ʻI heʻeku maʻu ha ui ke līpooti ki he ʻōfisi vaʻa ʻi Lonitoní ke talanoa kia Albert D. Schroeder, ko e ʻovasia ʻo e vaʻá, naʻe fakanatula pē ʻa ʻeku fifili pe ko e hā ne tuku tauhi mai kiate aú. Fakaʻuta atu ki heʻeku ʻohovalé ʻi hono fakaafeʻi au ke u ʻalu ki Yorkshire ke ngāue ai ko ha ʻovasia fefonongaʻaki, ʻo ʻaʻahi ki ha fakatahaʻanga kehekehe ʻi he uike taki taha ke tokoniʻi mo fakalototoʻaʻi ʻa e fanga tokouá. Naʻá ku ongoʻi mātuʻaki taʻefeʻunga ki ha vāhenga-ngāue pehē, ka naʻá ku maʻu ʻa e fakaʻatā mei he ngāue fakakautaú pea naʻá ku ʻatā ke ʻalu. Ko ia, naʻá ku tali ʻa e tataki ʻa Sihová peá u ʻalu loto-lelei.

Naʻe fakafeʻiloaki au ʻe Albert Schroeder ki he fanga tokouá ʻi ha ʻasemipilī ʻi Huddersfield, pea ʻi ʻEpeleli 1941, naʻá ku kamata ai ʻi hoku vāhenga-ngāue foʻoú. He fiefia moʻoni ē ke hoko ʻo ʻiloʻi siʻi fanga tokoua ko iá! Ko ʻenau ʻofá mo e anga-leleí naʻá ne ʻai au ke u toe houngaʻia lahi ange ʻi hono maʻu ʻe Sihova ha kakai ʻoku nau līʻoa kakato kiate ia mo feʻofaʻaki.​—Sione 13:35.

Ngaahi Monū Lahi Ange ʻo e Ngāué

Naʻe fai ha fakataha-lahi fakafonua ʻaho ʻe nima fakangalongataʻa ʻi he 1941 ʻi he Holo Leicester De Montfort. Neongo ʻa e fakafuofua ʻo e meʻakaí mo e fakangatangata ʻi he fefonongaʻaki fakafonuá, naʻe tupulaki ʻa e maʻu fakatahá ki ha tumutumu ʻo e toko 12,000 ʻi he Sāpaté; ka, ʻi he taimi ko iá naʻe laka siʻi hake pē ʻi he toko 11,000 ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi he fonuá. Naʻe tā ai ʻa e ngaahi malanga ʻa e palesiteni ʻo e Sōsaietí naʻe hikí, pea naʻe tukuange mai ai ʻa e tohi ko e Children. Ko e fakataha-lahi ko iá naʻe hoko moʻoni ia ko ha makamaile ʻi he hisitōlia fakateokalati ʻo e kakai ʻa Sihova ʻi Pilitāniá, ʻi hono fai hangē ko iá ʻi he uhouhonga ʻo e Tau II ʻa Māmaní.

ʻIkai fuoloa hili ʻa e fakataha-lahi ko ení, naʻá ku maʻu ai ha fakaafe ke ngāue fakataha mo e fāmili Pēteli Lonitoní. Naʻá ku ngāue ai ʻi he ongo potungāue fakaheka mo faʻo tohí pea ki mui ai ʻi he ʻōfisí, ʻo ngāue ki he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e ngaahi fakatahaʻangá.

Naʻe pau ke fāinga ʻa e fāmili Pētelí mo e ngaahi ʻoho ʻa e ngaahi vakapuna taú ʻi Lonitoni ʻi he pō mo e ʻaho, pea pehē ki he ngaahi toutou fakatotoloʻi ʻe he kau maʻu mafaí ʻa e fanga tokoua fuafatongia naʻe ngāue ʻi aí. Ko Pryce Hughes, Ewart Chitty, mo Frank Platt ne ʻave kotoa kinautolu ki pilīsone ʻi heʻenau tuʻu-ʻataá, pea faifai atu pē ʻo tipooti ʻa Albert Schroeder ki he ʻIunaite Seteté. Neongo ʻa e ngaahi faingataʻa ko ení, naʻe hokohoko atu pē ʻa hono tokangaʻi lelei ʻo e ngaahi fakatahaʻangá mo e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá.

Hoko Atu ki Kiliati!

ʻI he taimi ne ngata ai ʻa e taú ʻi he 1945, naʻá ku tohi kole ai ki ha ako fakamisinale ʻi he Akoʻanga Tohitapu mo e Taua Leʻo ko Kiliatí pea naʻe tali au ki he kalasi hono valú ʻi he 1946. Naʻe fokotuʻutuʻu ʻa e Sōsaietí ki ha faʻahinga ʻo kimautolu, kau ai ʻa Tony Attwood, Stanley Jones, Harold King, Don Rendell, mo Stanley Woodburn, ke folau mei he taulanga toutai Cornish ʻo Fowey. Naʻe puka ʻe ha Fakamoʻoni fakalotofonua ʻemau folaú ʻi ha kiʻi vaka uta koloa naʻe uta ai ʻa e ʻumea siaina. Naʻe mātuʻaki ʻefiʻefi homau ngaahi nofoʻangá, pea naʻe faʻa fonu tahi ʻa e fungavaká. He fiefia ē ko kimautolu ʻi he faifai pea mau fakaofiofi atu ki homau taulanga hūʻangá, ko Filatelifia!

Naʻe fakaʻofoʻofa ʻa e tuʻuʻanga ʻo e akoʻanga Kiliatí ʻi South Lansing ʻi he konga tefito fakatokelau ʻo Niu ʻIoké, pea ko e ako naʻá ku maʻu aí ne toe ʻuhinga lahi ange ia kiate au. Ko e kau ako heʻemau kalasí naʻa nau haʻu mei he ngaahi fonua ʻe 18​—ko e ʻuluaki taimi ia naʻe malava ai ʻe he Sōsaietí ke fakahū mai ha kau faifekau mātuʻaki tokolahi mei he ngaahi fonua mulí​—pea naʻa mau hoko kotoa ai ko e ngaahi kaumeʻa vāofi. Naʻá ku fiefia lahi ʻi he feohi mo hoku kaungālokí, ko Kalle Salavaara mei Finilani.

Naʻe vave ʻa e laka ʻa e taimí, pea ʻi he fakaʻosinga ʻo e māhina ʻe nimá, ko e palesiteni ʻo e Sōsaietí, ʻa Nathan H. Knorr, naʻe aʻu mai mei he ʻuluʻiʻōfisi Brooklyn ke foaki homau ngaahi tipilomá pea ke tala mai pe ko fē homau ngaahi vāhenga-ngāué. ʻI he ngaahi ʻaho ko iá, naʻe ʻikai ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi feituʻu ʻe ʻave kinautolu ki aí ka ʻi hono toki fanongonongo ia ʻi he kātoanga foaki tohi fakamoʻoni akó. Naʻe vaheʻi au ke u foki ki he Pēteli Lonitoní ke hokohoko atu ʻa ʻeku ngāue ʻi aí.

Foki ki Lonitoni

Ko e ngaahi taʻu hili ʻa e taú ko ha ngaahi taʻu fefeka ia ʻi Pilitānia. Ko e meʻakaí mo e ngaahi meʻa lahi kehe naʻe fiemaʻú, ʻo kau ai ʻa e pepá, naʻe hokohoko atu ʻa hono fakafuofuá. Ka naʻe maʻu pē ʻemau fiemaʻú, pea naʻe lakalakaimonū ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻanga ʻo Sihová. ʻI he tānaki atu ki he ngāue ʻi Pētelí, naʻá ku ngāue ʻi he ngaahi ʻasemipilī fakavahé mo e fakafeituʻú pea ʻaʻahi ki he ngaahi fakatahaʻangá, ʻo kau ai ʻa e niʻihi ʻi ʻAilani. Ko ha toe monū ia ke feʻiloaki mo Erich Frost mo e fanga tokoua mo e tuofāfine kehe mei ʻIulope pea ke ako meiate kinautolu ha meʻa fekauʻaki mo e mateaki-angatonu ʻa e kaungā Fakamoʻoni ko ia naʻa nau fehangahangai mo e ngaahi meʻa fakalilifu ʻo e ngaahi kemi Nasi fakamamahí. Ko e ngāue Pētelí ko ha monū faitāpuekina moʻoni ia.

Naʻá ku ʻiloʻi ʻa Joan Webb feʻunga mo e taʻu ʻe hongofulu, ko ha tāimuʻa makehe naʻe ngāue ʻi Watford, ko ha kolo ʻi he tokelau pē ʻo Lonitoní. ʻI he 1952 naʻá ma mali ai. Naʻá ma loto fakatouʻosi ke hokohoko atu ʻi he ngāue taimi-kakató, ko ia ai naʻá ma fiefia ʻi he taimi ko ia naʻe fakanofo ai au ko ha ʻovasia fefonogaʻaki, hili ʻa ʻeku mavahe mei Pētelí. Ko ʻema ʻuluaki feituʻú naʻe ʻi he matāfonua fakatonga ʻo ʻIngilaní, ʻi Sussex mo Hampshire. Naʻe ʻikai faingofua ʻa e ngāue fakafeituʻú ʻi he ngaahi ʻaho ko iá. Naʻá ma fononga lahi ʻi he pasí, pasikalá, mo lue lalo. Naʻe maʻu ʻe he ngaahi fakatahaʻanga lahi ʻa e ngaahi feituʻu lalahi mo e ngaahi kolo ʻuta, ʻa ia naʻe faʻa faingataʻa ke aʻu ki ai, ka naʻe hokohoko atu ʻa e tupu ʻikai toe holo ʻa e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoní.

Kolo Niu ʻIoké, 1958

ʻI he 1957, naʻá ku maʻu ai ha fakaafe ʻe taha mei Pēteli: “Te ke saiʻia ke haʻu ki he ʻōfisí ʻo tokoni ki he ngaahi fokotuʻutuʻu fefonongaʻaki ki he ʻasemipilī fakavahaʻapuleʻanga ofi mai ʻe fai ʻi he Yankee Stadium pea mo e Polo Grounds ʻi Kolo Niu ʻIoke ʻi he 1958?” Naʻá ku femoʻuekina leva mo Joan ʻi he ngāue ki he ngaahi tohi kole mei he fanga tokouá ki he ngaahi vakapuna mo e ngaahi vaka naʻe haea ʻe he Sōsaietí. Naʻe iku eni ki he ʻAsemipilī ʻiloa Fakavahaʻapuleʻanga ko e Finangalo Faka-ʻOtuá, naʻe kau ki ai ha fuʻu kau fanongo kāfakafa ʻe toko 253,922. ʻI he fakataha-lahi ko ení, naʻe fakahāhā ai ʻe he toko 7,136 ʻenau fakatapui kia Sihová ʻaki honau fakauku ʻi he vaí​—ʻo laka liunga ua ia ʻi he tokolahi naʻe papitaiso ʻi he kātoanga fakahisitōlia ʻo e Penitekosi 33 T.S., hangē ko ia naʻe līpooti ʻi he Tohitapú.​—Ngāue 2:​41.

ʻE ʻikai ʻaupito ngalo ʻia Joan mo au ʻa e anga-lelei ʻa Tokoua Knorr ʻi heʻene fakaafeʻi fakafoʻituitui kimaua ke kau ki he ʻasemipilií ke tokoni ki hono tokangaʻi ʻa e kau fakafofonga naʻe aʻu mai ki he Kolo Niu ʻIoké mei he ngaahi fonua ʻe 123. Ko ha meʻa fakafiefia mo fakafiemālie ia naʻá ma hokosia fakatouʻosi.

Ngaahi Tāpuaki ʻo e Ngāue Taimi-Kakató

ʻI heʻema fokí, naʻá ma hokohoko atu ʻi he ngāue fefonongaʻakí ʻo aʻu ki he toki hoko mai ʻa e ngaahi palopalema fakaemoʻui leleí. Naʻe tuku falemahaki ʻa Joan, pea naʻá ku kiʻi pā kalava. Naʻá ma hiki ki he tuʻunga tāimuʻa makehé ka naʻá ma maʻu ki mui ʻa e monū ʻo e toe ngāue fakataimi ʻi he ngāue fakafeituʻú. Faifai atu pē, naʻá ma foki ki Bristol ʻa ia naʻá ma nofomaʻu ai ʻi he ngāue taimi-kakató. Ko hoku tehiná, ʻa Dick, ʻoku nofo ofi mai mo hono fāmilí, pea ʻokú ma faʻa talanoa ʻo fakamanatu ʻa e ngaahi meʻa he kuohilí.

Naʻe maumau ʻo taʻetoealafakaleleiʻi ʻa ʻeku sió ʻi he matala ʻa e kili ʻufiʻufi ʻo e matá ʻi he 1971. Talu mei ai mo ʻeku faingataʻaʻia lahi ʻi he lautohí, ko ia ai ʻoku ou ʻiloʻi ko ha tokonaki fakaofo ʻa e ngaahi kāsete hiki ʻo e ngaahi tohi faka-Tohitapú meia Sihova. ʻOku ou kei fai mo Joan ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻi ʻapi, pea ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuó ma maʻu ai ʻa e monū ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻe toko 40 nai ke nau hoko ki ha ʻiloʻi ʻo e moʻoní, ʻo kau ai ʻa e fāmili ʻe toko fitu ʻe taha.

ʻI heʻema fakatapui ʻema moʻuí kia Sihová laka hake ʻi he taʻu ʻe 60 kuohilí, ko ʻema holí ia ke hū ki he ngāue taimi-kakató pea nofo maʻu ʻi ai. He houngaʻia ē ko kimaua ʻi he kei maʻu ʻa e mālohi ke tauhi ʻa e Tokotaha Lahi ko Sihová​—ko e founga pē ia ʻe taha ʻe lava ke ma fakamālō ai kiate ia ʻi heʻene anga-lelei kiate kimauá pea ki homa ngaahi taʻu fiefia fakatahá!

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko ha kiʻi kato tupenu ʻa ia naʻe lava ke tautau ʻi he umá pea naʻe faʻufaʻu ia ki hono ʻave holo ʻo e ngaahi tatau ʻo e Taua Leʻo mo e Consolation (ʻa ia naʻe hoko ki mui, ko e Awake!).

[Fakatātā ʻi he peesi 25]

Mo hoku tokoua ko Dick (taupotu ki he toʻohemá; ko Dick ē ʻoku tuʻú) mo e kau tāimuʻa kehe ʻi muʻa ʻi he ʻapi tāimuʻa ʻi Bristol

[Fakatātā ʻi he peesi 25]

Ko e ʻapi tāimuʻa ʻi Bristol ʻi he 1940

[Fakatātā ʻi he peesi 26]

Ko Stanley mo Joan Reynolds ʻi hona ʻaho malí, ʻi Sanuali 12, 1952, mo e ʻahó ni