Skip to content

Skip to table of contents

Puleʻanga ʻo e ʻOtuá​—Ko e Tuʻunga-Pule Foʻou ki he Māmaní

Puleʻanga ʻo e ʻOtuá​—Ko e Tuʻunga-Pule Foʻou ki he Māmaní

Puleʻanga ʻo e ʻOtuá​—Ko e Tuʻunga-Pule Foʻou ki he Māmaní

“[Ko e] puleʻanga . . . te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia, kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.”​—TANIELA 2:​44.

1. Ko e hā ʻa e tuipau ʻoku malava ke tau maʻu ʻi he fekauʻaki mo e Tohitapú?

 KO E Tohitapú ko e meʻa fakahā ia ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “I hoo mou maʻu ae folofola ae Otua aia ne mou fanogo ai iate kimautolu, nae ikai te mou maʻu ia o hage koe lea ae tagata, kae hage koia oku mooni, koe folofola ae Otua.” (1 Tesalonaika 2:​13PM) ʻOku maʻu ʻe he Tohitapú ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ki he ʻilo fekauʻaki mo e ʻOtuá: ko e fakamatala fekauʻaki mo hono ʻulungāngá, ko ʻene ngaahi taumuʻá, pea mo ʻene ngaahi fiemaʻu kiate kitautolú. ʻOku ʻi ai ʻa e akonaki lelei taha ki he moʻui fakafāmilí mo e tōʻonga fakaʻahó. ʻOkú ne fakaikiiki mai ʻa e ngaahi kikite naʻe fakahoko ʻi he kuohilí, ʻoku lolotonga fakahoko ʻi he taimi ní, pea ʻe fakahoko ʻi he kahaʻú. ʻIo, “ko e potu Folofola kotoa pe ne fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga foki ki he akonaki, ki he fakaʻilo hala, ki he fakatonutonu, ki he ngaohia ke maʻoniʻoni: koeʻuhiā ke tuʻu kakato ʻa e tangata fakaʻotua, kuo ʻosi sāuni ki he ngāue lelei fulipe.”—2 Timote 3:​16, 17.

2. Naʻe anga-fēfē hono fakamamafaʻi ʻe Sīsū ʻa e kaveinga ʻo e Tohitapú?

2 Ko e meʻa mahuʻinga taha ʻi he Tohitapú ko hono kaveingá: ko hono fakatonuhiaʻi ʻa e tuʻunga-hau ʻo e ʻOtuá (ʻa ʻene totonu ke pulé) fakafou ʻi hono Puleʻanga fakahēvaní. Naʻe ʻai ʻe Sīsū ʻa e meʻa ko iá ko e poini tefito ia ʻo ʻene ngāue fakafaifekaú. “Naʻe kamata ʻa Sisu ke malanga, ʻo pehe, Mou fakatomala, he kuo ofi ʻa e Puleʻanga ʻo Hevani.” (Mātiu 4:17) Naʻá ne fakahaaʻi ʻa e tuʻunga ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e meʻa ko iá ʻi heʻetau moʻuí, ʻi he naʻinaʻi mai: “Ka mou fuofua kumi ae buleaga oe Otua, mo ene maonioni.” (Mātiu 6:​33PM) Naʻá ne toe fakahaaʻi ʻa hono mahuʻinga ʻo e meʻa ko iá ʻaki hono akoʻi hono kau muimuí ke nau lotu ki he ʻOtuá: “Ke hoko [mai] hoʻo Pule (“puleʻanga,” NW) ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi mamani.”—Mātiu 6:10.

Tuʻunga-Pule Foʻou ki he Māmaní

3. Ko e hā ʻoku mahuʻinga fakahangatonu ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá kiate kitautolú?

3 Ko e hā ʻoku mahuʻinga lahi pehē ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá? Koeʻuhi ʻe vavé ni ke ne fai ha meʻa ʻa ia te ne liliu ai ʻo taʻengata ʻa e tuʻunga-pule ʻo e māmani ko ʻení. ʻOku fakahaaʻi ʻe he kikite ʻi he Taniela 2:44: “ʻI he taimi ʻo e ngaahi tuʻi ko ia [ʻoku lolotonga pule ʻi he māmaní], ko e ʻOtua ʻo Langi te ne fokotuʻu ha puleʻanga [ko ha founga-pule ʻi hēvani] ʻe ʻikai fulihi ʻo taʻengata; pea ko hono pule ʻe ʻikai tuku ki ha kakai kehe: ka te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia [ngaahi founga-pule fakaemāmaní], kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.” ʻI he taimi ʻe pule fakaʻaufuli ai ʻa e Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá, ʻe ʻikai ʻaupito toe puleʻi ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e māmaní. Ko e pule maveuveu mo taʻefakafiemālie ʻa e tangatá ʻe hoko taʻengata ia ko ha meʻa pē ʻo e kuohilí.

4, 5. (a) Ko e hā ko Sīsū ai ʻa e tokotaha ʻoku taau lahi taha ke hoko ko e Tuʻi ʻo e Puleʻangá? (e) Ko e hā ʻa e ngafa ʻe maʻu ʻe Sīsū ʻi he kahaʻu vave maí?

4 Ko e Tokotaha-Pule Tefito ʻi he Puleʻanga fakahēvaní, ʻi he malumalu ʻo e tataki fakahangatonu ʻa Sihová, ko e tokotaha taau lahi tahá ia​—ʻa Kalaisi Sīsū. Ki muʻa ke haʻu ki he māmaní, naʻá ne ʻi ai ʻi hēvani ʻi he tuʻunga ko e “tufunga lahi” ʻa e ʻOtuá, ʻi he hoko ko e ʻuluaki ʻo e ngaahi fakatupu kotoa pē ʻa e ʻOtuá. (Palovepi 8:​22-31) “Ko e Imisi ia ʻo e ʻOtua ko e Taʻehamai, ko e ʻUluaki ia naʻe fakatupu, ko e Kimuʻa ʻi he meʻa kotoa pe kuo ngaohi: koeʻuhi naʻe tefito kiate ia ʻa e ngaohi ʻo e meʻa kotoa pe, ʻa e meʻa ʻi he langi mo e meʻa ʻi mamani.” (Kolose 1:​15, 16) Pea ʻi he taimi naʻe fekauʻi mai ai ʻe he ʻOtuá ʻa Sīsū ki he māmaní, naʻá ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē. Naʻá ne kātekina ʻa e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻa lahi tahá pea pekia ʻi he anga-tonu ki heʻene Tamaí.​—Sione 4:34; 15:10.

5 Koeʻuhi ko ʻene mateaki ki he ʻOtuá ʻo aʻu ki he pekiá, naʻe fakapaleʻi ai ʻa Sīsū. Naʻe fokotuʻu hake ia ʻe he ʻOtuá ki hēvani pea ʻoange kiate ia ʻa e totonu ke ne hoko ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga fakahēvaní. (Ngāue 2:​32-36) ʻI he tuʻunga ko e Tuʻi ʻo e Puleʻangá, ʻe maʻu ai ʻe Kalaisi Sīsū ʻa e ngafa fakaofo mei he ʻOtuá ke ne taki ʻa e laui mano ʻo e ngaahi meʻamoʻui laumālie mālohí ʻi hono toʻo atu ʻa e pule fakaetangatá mei he māmaní pea fakamaʻa atu ʻa e fulikivanu kotoa mei hotau foʻi kolopé. (Palovepi 2:​21, 22; 2 Tesalonaika 1:​6-9; Fakahā 19:​11-21; 20:​1-3) ʻE hoko leva ʻa e Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo Kalaisí ko e mafai fakaepule foʻoú ia, ʻa e founga-pule pē taha ki he māmaní fakakātoa.​—Fakahā 11:15.

6. Ko e hā ʻa e faʻahinga pule ʻoku malava ke tau ʻamanekina mei he Tuʻi ʻo e Puleʻangá?

6 ʻOku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e Tokotaha-Pule foʻou ki he māmaní: “Nae foaki kiate ia ae bule, moe nāunāu, mo ha buleaga, koeuhi ke tauhi kiate ia ae gaahi kakai kotoabe, moe gaahi buleaga, moe gaahi lea.” (Taniela 7:​14PM) Koeʻuhi ʻe faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻe hoko ʻa e melino mo e fiefia lahi ʻi he malumalu ʻo ʻene pulé. (Mātiu 5:5; Sione 3:16; 1 Sione 4:​7-10) “Ko e meʻa ki he tupulaki ʻa ʻene founga-pulé pea mo e melinó ʻe ʻikai hano ngataʻanga, . . . ke pouaki ia ʻaki ʻa e fakamaau totonu pea mo e māʻoniʻoni.” (Aisea 9:​7, Revised Standard Version) Ko ha tāpuaki lahi ē ʻe hoko ʻi hono maʻu ha Tokotaha-Pule ʻa ia ʻokú ne pule ʻaki ʻa e ʻofá, fakamaau totonú, mo e māʻoniʻoní! Ko ia, ʻoku tomuʻa tala mai ʻi he 2 Pita 3:13: “ʻI he funga ʻo e talaʻofa ʻa ʻEne ʻAfio ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou [Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá] mo ha fonua foʻou [ko ha sōsaieti fakaemāmani foʻou], ʻa ia ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.”

7. ʻOku anga-fēfē hono fakahoko he ʻahó ni ʻa e Mātiu 24:14?

7 Ko hono moʻoní, ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e ongoongo lelei taha ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau ʻofa ki he meʻa ʻoku totonú. Ko e ʻuhinga ia, ʻi he hoko ko e konga ʻo e fakaʻilonga ko ia ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he “kuonga fakamui” ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení, naʻe tomuʻa tala ai ʻe Sīsū: “ʻE ʻoua ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala ki he ngahi kakai kotoa pe, pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.” (2 Timote 3:​1-5; Mātiu 24:14) ʻOku lolotonga fakahoko ʻa e kikite ko iá he taimí ni, ʻi hono līʻoa ʻe he toko ono miliona nai ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi fonua ʻe 234 ha ngaahi houa laka hake he taha pilioná ʻi he taʻu ʻi he talanoa ki he niʻihi kehé ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI he feʻungamālié, ko honau ngaahi faiʻanga lotu taki taha ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe 90,000 nai ʻi māmani lahí ʻoku ui ia ko ha Kingdom Hall. * ʻOku haʻu ki ai ʻa e kakaí ke ako fekauʻaki mo e founga-pule foʻou ʻoku tuʻunuku maí.

Ngaahi Kaungāpule

8, 9. (a) Ko fē ʻoku haʻu mei ai ʻa e kau kaungāpule ʻo Kalaisí? (e) Ko e hā ʻa e tuipau ʻoku lava ke tau maʻu ʻi he pule ʻa e Tuʻí mo hono kau kaungāpulé?

8 ʻE ʻi ai ʻa e ngaahi kaungāpule mo Kalaisi Sīsū ʻi he Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá. Naʻe tomuʻa tala ʻi he Fakahā 14:​1-4 ko e faʻahinga ʻe toko 144,000 ʻe “fakatau mei he kakai” pea fokotuʻu hake ki he moʻui fakahēvaní. ʻOku kau ki he faʻahingá ni ʻa e kau tangata mo e kau fefine, ʻa ia ʻi he ʻikai ke fai ha tauhi kiate kinautolú, naʻa nau tauhi anga-fakatōkilalo ʻa e ʻOtuá mo e kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. “Te nau nofo ko e kau taulaʻeiki ʻa e ʻOtua mo Kalaisi, pea te nau Hau mo ia ʻi he taʻu ʻe taha afe.” (Fakahā 20:6) Ko honau tokolahí ʻoku fuʻu siʻisiʻi ange ia ʻi he “fuʻu kakai lahi, ʻa ia ʻe ʻikai lava ʻe ha taha hono lau, ko ha kakai mei he puleʻanga kotoa pē, mo e ngaahi matakali, mo e ngaahi faʻahinga, mo e ngaahi lea” ʻa ia te nau hao atu ʻi he ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení. ʻOku kau mo e faʻahingá ni ʻi hono fai ʻa e “tauhi . . . ʻi he ʻaho mo e po” ki he ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai te nau maʻu ha ui fakahēvani. (Fakahā 7:​9, 15) ʻOku nau fokotuʻu ʻa e uho ʻo e māmani foʻoú ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga ʻe pule mai ki ai ʻa e Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá.​—Sāme 37:29; Sione 10:16.

9 ʻI hono fili ʻa e faʻahinga te nau pule fakataha mo Kalaisi ʻi hēvaní, naʻe fili ʻe Sihova ʻa e faʻahinga anga-tonu ʻo e tangatá ʻa ia naʻa nau hokosia ʻa e moʻuí fakataha mo hono ngaahi palopalemá kotoa. ʻOku ʻikai meimei hala ha meʻa kuo fou mai ai ʻa e kakaí kuo teʻeki ke hokosia mo ia foki ʻe he ngaahi tuʻi-taulaʻeiki ko ʻení. Ko ia, ko ʻenau moʻui ʻi he māmaní te ne fakalahi ʻa ʻenau malava ke pule mai ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻa mo Sīsū tonu “naʻa ne lavaʻi ʻene talangofua, ko e ako ʻe heʻene ngaahi mamahi.” (Hepelu 5:8) Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻo kau kiate ia: “Talaʻehai ʻoku tau maʻu ha taulaʻeiki-lahi ʻoku taʻemalavea ʻi hotau ngaahi vaivaiʻanga, kaekehe ʻoku tau maʻu ha toko taha kuo ʻosi ʻahiʻahi ʻi he meʻa kotoa pe, hange ko kitautolu, kae ʻikai haʻane angahala.” (Hepelu 4:15) He fakafiemālie lahi ē ke ʻilo ko e māmani foʻou māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻe puleʻi ai ʻa e kakaí ʻe he ngaahi tuʻi mo e kau taulaʻeiki ʻofa mo ongongofua!

Naʻe ʻi he Taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻa e Puleʻangá?

10. Ko e hā naʻe ʻikai ko ha konga ai ʻo e muʻaki taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻa e Puleʻanga ʻo hēvaní?

10 Ko ha konga ʻo e muʻaki taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻa e Puleʻanga fakahēvaní ʻi he taimi naʻá ne fakatupu ai ʻa ʻĀtama mo ʻIví? ʻI he fakamatala ʻa Sēnesi ki he fakatupú, ʻoku ʻikai ha lave ia ai ki ha Puleʻanga ʻe pule ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Ko Sihova tonu ʻa hona Tokotaha-Pulé, pea kapau pē naʻá na talangofua kiate ia, naʻe ʻikai ha fiemaʻu ia ki ha faʻahinga tuʻunga-pule kehe. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Senesi vahe 1 ʻo pehē ko Sihova, fakafou nai ʻi hono ʻAlo ʻuluaki-fakatupu fakahēvaní, naʻe feangai ia mo ʻĀtama mo ʻIvi. ʻOku ngāueʻaki ʻe he fakamatalá ʻa e ongo kupuʻi lea hangē ko e “naʻe folofola kiate kinaua ʻe he ʻOtua” mo e “pea folofola ʻa e ʻOtua” kiate kinaua.—Senesi 1:​28, 29; Sione 11:1.

11. Ko e hā ʻa e kamataʻanga haohaoa naʻe maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá?

11 ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Naʻe ʻafio ʻa e ʻOtua ki he meʻa kotoa pe kuo ne ngaohi, pea tā kuo lelei ʻaupito.” (Senesi 1:31) Ko e meʻa kotoa pē naʻe ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení naʻe haohaoa fakaʻaufuli. Naʻe nofo ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi ha palataisi. Naʻá na maʻu ʻa e ʻatamai mo e sino haohaoa. Naʻe malava ke na fetuʻutaki mo hona Tokotaha-Ngaohí pea mo ia kiate kinaua. Pea ʻi he kei anga-tonu ai peé, te na fanauʻi mai ai ʻa e fānau haohaoa. Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha fiemaʻu ia ki ha founga-pule foʻou fakahēvani.

12, 13. ʻI he tupu ʻo tokolahi ʻa e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá, ko e hā ne mei malava ai ke kei fetuʻutaki pē ʻa e ʻOtuá mo kinautolú?

12 ʻI he tupu ʻo tokolahi ʻa e fāmili ʻo e tangatá, ʻe anga-fēfē ʻa e fetuʻutaki ʻa e ʻOtuá mo e kotoa ʻo kinautolú? Fakakaukau ange ki he ngaahi fetuʻu ʻo e langí. ʻOku fakakulupu fakatahaʻi kinautolu ʻi he pupunga fetuʻu hangē ha motú ʻoku ui ko e ngaahi kaniva. Ko e ngaahi kaniva ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ha foʻi fetuʻu ʻe taha piliona. Ko e niʻihi kehe ʻoku ʻi ai ha tiliona nai. Pea ʻoku fakafuofua ʻe he kau saienisí ʻoku 100 piliona nai ʻa e ngaahi kaniva ʻi he ʻuniveesi ʻoku ala mamata ki aí! Neongo ia, ʻoku pehē ʻe he Tokotaha-Fakatupú: “Tangaki ki ʻolunga homou mata, ʻo vakai. Ko hai kuo ne fakatupu ʻa e ngaahi meʻa ko é? Ko ia ʻoku taki mai mo lau honau kongakau: ʻoku ne ui honau hingoa tāutaha; ko e meʻa ʻi he lahi hono ngaahi ivi, mo e tuʻu kaukaua hono ngu, ʻoku ʻikai ha taha ʻe to.”—Aisea 40:26.

13 Koeʻuhi ʻoku malava ʻe he ʻOtuá ke ne ʻafioʻi ʻa e tuʻunga ʻo e ngaahi meʻa fakahēvani kotoa ko ʻení, kuo pau ʻe ʻikai ko ha palopalema ia kiate ia ke ne ʻafioʻi ʻa e tuʻunga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku tokosiʻi ʻaupito angé. Naʻa mo e taimí ni, ko e laui miliona ʻo ʻene kau sevānití ʻoku nau lotu fakaʻaho kiate ia. ʻOku aʻu vave hake ʻa e ngaahi lotu ko iá ki he ʻOtuá. Ko ia, ko e fetuʻutaki mo e kotoa ʻo e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá ne ʻikai mei hoko ia ko ha palopalema kiate ia. Naʻe ʻikai te ne mei fiemaʻu ʻe ia ha Puleʻanga fakahēvani ke ne ʻafioʻi ai ʻa e tuʻunga ʻo kinautolú. Ko ha fokotuʻutuʻu fakaofo ē—ke maʻu ʻa Sihova ko ha Tokotaha-Pule, ke fetuʻutaki hangatonu kiate ia, pea ke maʻu ʻa e ʻamanaki ko e ʻikai ʻaupito ke mate, kae moʻui taʻengata ʻi ha māmani palataisi!

“ʻOku ʻIkai ʻi he Tangata”

14. Ko e hā ʻe fiemaʻu ai ʻo taʻengata ʻa e pule ʻa Sihová ki he faʻahinga ʻo e tangatá?

14 Kae kehe, ko e faʻahinga ʻo e tangatá—naʻa mo e faʻahinga haohaoá—ʻe fiemaʻu taʻengata kiate kinautolu ʻa e pule ʻa Sihová. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí he naʻe ʻikai ke fakatupu kinautolu ʻe Sihova fakataha mo e malava ke nau hoko ʻo lavameʻa ʻi he ʻataʻatā mei heʻene pulé. Ko ha lao ia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe Selemaiá: “ʻOku ou ʻilo, ʻe Sihova, ʻoku ʻikai ʻi he tangata hono hala: ʻoku ʻikai ʻi he tangata ʻoku haʻele ke fakaʻuli ʻene ʻalu. Akonakiʻi au, ʻe Sihova.” (Selemaia 10:​23, 24) ʻE hoko ko e meʻa ngalivale ia ki he faʻahinga ʻo e tangatá ke fakakaukau ʻe malava ke nau lavameʻa ʻi hono puleʻi ʻa e sōsaietí ʻo ʻikai puleʻi kinautolu ʻe Sihova. ʻE hoko ʻo kehe ʻaupito ia mei he founga naʻe ngaohi ai kinautolú. Ko e ʻataʻatā mei he pule ʻa Sihová, kuo pau ke iku ia ki he siokita, tāufehiʻa, anga-fakamamahi, fakamālohi, ngaahi tau, mo e mate. ‘Ko e pule ha tangata ki he kakaí te nau kovi ai.’—Koheleti 8:9.

15. Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻa naʻe hoko mai mei he fili kovi naʻe fai ʻe heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá?

15 Ko hono pangó, naʻe fili ʻa ʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá ʻo pehē naʻe ʻikai fiemaʻu kiate kinaua ʻa e ʻOtuá ke hoko ko hona Tokotaha-Pule, peá na fili ai ke moʻui ʻo ʻataʻatā meiate ia. Ko hono olá, naʻe ʻikai ke kei fakatolonga kinaua ʻe he ʻOtuá ʻi he haohaoá. Naʻá na hangē leva ʻi he taimi ko ʻení ha meʻangāue fakaʻuhila ʻoku tuʻusi mei heʻene maʻuʻanga ʻuhilá. Ko ia, ʻi he faai mai ʻa e taimí, te na māmālie hifo ai pea tuʻu—ʻi he maté. Naʻá na hoko ai ʻo hangē ha sīpinga kuo fakameleʻí, pea ko e tuʻunga pē ia naʻe malava ke na fakahoko ki heʻena fānaú. (Loma 5:12) “Ko Makatuʻu [Sihova] ia—ʻoku haohaoa ʻene ngaue; ko ʻene ngaahi founga kotoa ʻoku fakakonisitutone: . . . Kuo nau fai kākā ki ai (talaʻehai ko ʻene fanau, ko honau mele pe).” (Teutalonome 32:​4, 5) Ko e moʻoni, naʻe tākiekina ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻe he meʻamoʻui laumālie angatuʻu ʻa ia naʻe hoko ko Sētané, ka naʻá na maʻu ʻa e ʻatamai haohaoa pea naʻe mei malava ai ke na fakataleʻi ʻa ʻene ngaahi fokotuʻu halá.—Senesi 3:​1-19; Semisi 4:7.

16. ʻOku anga-fēfē ʻa e fakamoʻoni ʻa e hisitōliá ki he nunuʻa ʻo e ʻataʻatā mei he ʻOtuá?

16 ʻOku fakamoʻoni lahi ʻaupito ʻa e hisitōliá ki he nunuʻa ʻo e ʻataʻatā mei he ʻOtuá. ʻI he laui afeʻi taʻu, kuo ʻahiʻahiʻi ai ʻe he kakaí ʻa e faʻahinga founga-pule kotoa pē ʻa e tangatá, ʻa e founga fakaʻekonōmika mo e fakasōsiale kotoa pē. Ka, ʻoku hokohoko atu pē ʻa e fulikivanú ia ʻo “fakaaʻau atu mei he kovi ki he kovi.” (2 Timote 3:13) Naʻe fakamoʻoni ki ai ʻa e senituli hono 20. Naʻe fonu ia ʻi he tāufehiʻa fulikivanu pea mo e tuʻunga lahi taha ʻo e fakamālohí, ngaahi taú, fiekaiá, masivá, mo e faingataʻaʻiá ʻi ha toe taimi pē ʻi he hisitōliá. Pea tatau ai pē pe ko e hā ha ngaahi fakalakalaka kuo fai ʻi he tuʻunga fakafaitoʻó, ʻe mate ʻi ha taimi ʻa e tokotaha kotoa pē. (Koheleti 9:​5, 10) ʻI he feinga ke nau tataki pē honau hala ʻo kinautolú, kuo fakaʻatā ai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa kinautolu ke nau hoko ʻo maʻu ʻe Sētane mo ʻene kau tēmenioó, ʻi heʻene pehē faú ʻoku ui ai ʻe he Tohitapú ʻa Sētane ko e “ʻotua ʻo e tuʻu ko eni.”—2 Kolinito 4:4.

Ko e Meʻaʻofa ʻo e Fili Tauʻatāiná

17. Naʻe pau ke ngāueʻaki fēfē ʻa e meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e fili tauʻatāiná?

17 Ko e hā ʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau ʻalu ʻi heʻenau founga pē ʻa kinautolú? Koeʻuhi naʻá ne fakatupu kinautolu fakataha mo e meʻaʻofa fakaofo ʻo e fili tauʻatāiná, ʻa e tufakanga ʻo e tauʻatāina ke filí. “Ko fē pē ha feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa e laumālie ʻo Sihová, ʻoku ʻi ai ʻa e tauʻatāiná,” ko e lau ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá. (2 Kolinito 3:​17NW) ʻOku ʻikai loto ha taha ia ke hoko ko ha lōpoti, ʻo ʻai ha taha kehe ke ne fakapapauʻi ʻi he sēkoni kotoa ʻo e ʻahó ʻa e meʻa te ne leaʻakí mo faí. Ka naʻe fiemaʻu ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau ngāue falalaʻanga ʻaki ʻa e meʻaʻofa ʻo e fili tauʻatāiná, ke nau sio ki he fakapotopoto ʻo hono fai hono finangaló pea kei moʻulaloa ai pē kiate iá. (Kaletia 5:13) Ko ia, ko e tauʻatāiná naʻe ʻikai ʻuhingá ke fakaʻaufuli, he ʻe iku ia ai ki he maumau-laó. Naʻe pau ke ʻi ai hano puleʻi ʻo ia ʻi loto ʻi he ngaahi fakangatangataʻanga ʻo e ngaahi lao anga-ʻofa ʻa e ʻOtuá.

18. Ko e hā kuo fakahāhaaʻi ʻe he ʻOtuá ʻaki hono fakaʻatā ʻa e tangatá ke ne ngāueʻaki ʻa e tauʻatāina ke filí?

18 ʻI hono fakaʻatā ʻa e fāmili ʻo e tangatá ke ʻalu ʻi heʻene founga pē ʻaʻaná, kuo fakahāhā tā tuʻo taha ai ʻe he ʻOtuá ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ʻa ʻene tuʻunga-pulé. Ko e founga ʻo ʻene pulé, ʻa hono tuʻunga-haú, ko e founga totonú pē ia ʻe taha. ʻOku iku ai ki he fiefia, fiemālie, mo e lakalakaimonū lahi tahá. Ko hono ʻuhingá he naʻe ngaohi hotau ʻatamaí mo hotau sinó ʻe Sihova ke ngāue lelei tahá ʻi heʻene fehoanaki mo ʻene ngaahi laó. “Ko au Sihova ko ho ʻOtua, ʻoku ou ako koe ke fai meʻa ʻaonga, ʻoku ou tataki koe ʻi he hala ʻoku totonu ke ke fou ai.” (Aisea 48:17) Ko e tauʻatāina ke fili ʻi loto ʻi he ngaahi fakangatangataʻanga ʻo e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá ʻe ʻikai fakakavenga ia ka ʻe iku atu ia ki ha faikehekehe fakafiefia ʻi he meʻakaí, ngaahi ʻapí, pōtoʻí, mo e mūsiká. ʻI hono ngāueʻi totonú, ne mei iku ai ʻa e fili tauʻatāiná ki ha moʻui fakaofo mo fakamānako ai pē ʻi ha māmani palataisi.

19. Ko e hā ʻa e fetuʻutakiʻanga ʻoku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ke fakalelei ʻaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kiate iá?

19 Ka koeʻuhi ko e kovi ʻa ʻena filí, naʻe fakamavaheʻi ai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa kinautolu meia Sihova, hoko ʻo taʻehaohaoa, hōloa ki he kovi, pea mate. Ko ia, ʻe fiemaʻu leva ke huhuʻi kinautolu mei he tuʻunga fakamamahi ko iá pea fakafoki mai ki ha vahaʻangatae lelei mo e ʻOtuá ʻi he tuʻunga ko hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine. Ko e fetuʻutakiʻanga naʻe fili ʻe he ʻOtuá ke fakahoko ʻaki ʻení ko e Puleʻangá, pea ko e Tokotaha-Huhuʻí leva ko Sīsū Kalaisi. (Sione 3:16) Fakafou ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení, ko e kau fakatomala moʻoní—hangē ko e foha maumau-koloa ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú—ʻe fakalelei kinautolu ki he ʻOtuá pea te ne toe tali kinautolu ko ʻene fānau.—Luke 15:​11-24; Loma 8:21; 2 Kolinito 6:18.

20. ʻOku anga-fēfē hono fakahoko ʻe he Puleʻangá ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá?

20 Kuo pau ke fakahoko ʻa e finangalo ia ʻo Sihová ʻi he māmaní. (Aisea 14:​24, 27; 55:11) Fakafou ʻi hono Puleʻangá ʻi he malumalu ʻo Kalaisí, ʻe fakatonuhiaʻi kakato (fakatonua pe fakamoʻoniʻi) ai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene totonu ke hoko ko hotau Haú. ʻE ʻomai ʻe he Puleʻangá ha ngataʻanga ki he pule fakaetangata mo fakatēmeniō ki he māmaní, pea ko ia pē taha te ne pule mai mei hēvani ʻi ha taʻu ʻe taha afe. (Loma 16:20; Fakahā 20:​1-6) Ka ʻi he lolotonga ʻa e taimi ko iá, ʻe anga-fēfē hono fakahāhaaʻi ʻa e māʻolunga ange ʻa e founga ʻo e pule ʻa Sihová? Pea ʻi he hili ʻa e taʻu ʻe taha afé, ko e hā ʻa e ngafa ʻe maʻu ʻe he Puleʻangá? ʻE lāulea ʻi he kupu hoko maí ki he ongo fehuʻí ni.

[Fakamatala ʻi lalo]

^ pal. 7 ʻOku ui ko e Fale Fakatahaʻanga ʻi Tonga.

Ngaahi Poini ke Fakamanatu

• Ko e hā ʻa e kaveinga ʻo e Tohitapú?

• Ko hai ʻoku faʻu ʻaki ʻa e tuʻunga-pule foʻou ki he māmaní?

• Ko e hā ʻe ʻikai ʻaupito malava ai ke lavameʻa ʻa e pule fakaetangata ʻoku ʻataʻatā mei he ʻOtuá?

• Kuo pau ke ngāueʻaki fēfē ʻa e fili tauʻatāiná?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

Naʻe fakamamafaʻi ʻe he akonaki ʻa Sīsuú ʻa e tuʻunga-pule ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he Puleʻangá

[Fakatātā ʻi he peesi 12]

ʻOku ʻai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e Puleʻangá ko ʻenau akonaki tefito ia ʻi he fonua kotoa pē

[Fakatātā ʻi he peesi 14]

ʻOku fakamoʻoni ʻa e hisitōliá ki he ngaahi ola kovi ʻo e ʻataʻatā mei he ʻOtuá

[Credit Lines]

Kau sōtia WWI: U.S. National Archives photo; kemi fakamamahi: Oświęcim Museum; kiʻi tama: UN PHOTO 186156/J. Isaac