Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Meʻa ʻe Fai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá

Ko e Meʻa ʻe Fai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá

“Ke hoko hoʻo Pule [“puleʻangá,” NW], ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.”—MĀTIU 6:10.

1. Ko e hā ʻe ʻuhinga ki ai ʻa e hoko mai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?

 ʻI HE akoʻi ʻe Sīsū ʻa hono kau muimuí ke nau lotu ʻo kole ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, naʻá ne ʻiloʻi ko ʻene hoko maí te ne ʻomai ai ha ngataʻanga ki he pule fakaetangata he laui afeʻi taʻu ʻo ʻataʻatā mei he ʻOtuá. ʻI he lolotonga ʻo e taimi kotoa ko iá, naʻe ʻikai ke fakahoko ʻa e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní fakalūkufua. (Sāme 147:​19, 20) Ka ʻi he hili ʻa hono fokotuʻu ʻo e Puleʻangá ʻi hēvaní, ʻe fai leva ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi he feituʻu kotoa pē. Ko e taimi ki he fetongi fakaofo mei he pule fakaetangatá ki he Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá ʻoku ofí ni ʻaupito.

2. Ko e hā ʻe fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e fetongi mei he pule fakaetangatá ki he pule ʻa e Puleʻangá?

2 Ko hono fakaʻilongaʻi ʻa e fetongi ko ʻení ʻe hoko ia ʻi he vahaʻa taimi naʻe ui ʻe Sīsū ko e “mamahi lahi, ʻa ia kuo teʻeki hano tatau mei he kamataʻanga ʻo mamani ʻo aʻu mai ki he taimi ni, ʻoi, pea ʻe ʻikai ʻaupito toe ʻi ai.” (Mātiu 24:21) ʻOku ʻikai tala mai ʻe he Tohitapú ia ʻa e lōloa ʻo e taimi ko iá, ka ko e ngaahi fakatuʻutāmaki ko ia ʻe hoko ʻi he lolotonga ʻo iá ʻe kovi ange ia ʻi ha meʻa pē kuo mātā ʻe he māmaní ʻi ha taimi. ʻI he kamataʻanga ʻo e mamahi lahí, ʻe ʻi ai ha meʻa ʻe hoko ko ha meʻa fakaʻohovale ʻaupito ia ki he tokolahi taha ʻo e kakai ʻi he māmaní: ko e fakaʻauha ʻo e lotu loi kotoa pē. ʻE ʻikai hoko ia ko ha meʻa fakaʻohovale ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, he kuo fuoloa ʻenau fakatuʻotuʻa mai ki he meʻá ni. (Fakahā 17:​15-17; 18:​1-24) ʻE ngata ʻa e mamahi lahí ʻi ʻĀmaketone ʻi hono laiki ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e fokotuʻutuʻu faka-Sētané fakakātoa.—Taniela 2:44; Fakahā 16:​14, 16.

3. ʻOku anga-fēfē hono fakamatalaʻi ʻe Selemaia ʻa e ikuʻanga ʻo e kau talangataʻá?

3 ʻE ʻuhinga ki he hā ʻa e meʻá ni ki he kakai ʻoku “taʻeʻilo ʻOtua, pea ki he kau taʻetalangofua ki he Kosipeli” fekauʻaki mo hono Puleʻanga fakahēvani ʻi he toʻukupu ʻo Kalaisí? (2 Tesalonaika 1:​6-9) ʻOku tala mai kiate kitautolu ʻe he kikite ʻa e Tohitapú: “Vakai, ko e kovi é ʻe ʻalu mei he puleʻanga ki he puleʻanga, pea ʻe langaʻi hake ha fuʻu afa mei he ngaahi ngataʻanga ʻo mamani. Pea ʻe fokotuʻutuʻu ʻa e ta ʻa Sihova ʻi he ʻaho ko ia mei he ngataʻanga ʻe taha ʻo mamani, ʻo aʻu ki hono ngataʻanga ʻe taha: ʻe ʻikai tengihia kinautolu, pea ʻe ʻikai tanaki, pea ʻe ʻikai tanu; te nau hoko ko e kinohaʻa pe ʻi he funga kelekele.”—Selemaia 25:​32, 33.

Ko e Ngataʻanga ʻo e Anga-Fulikivanú

4. Ko e hā ʻoku fakatonuhiaʻi ai ʻa Sihova ʻi hono fakangata ʻa e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení?

4 ʻI he laui afeʻi taʻu, kuo kātakiʻi mai ai ʻe Sihova ʻa e anga-fulikivanú, ʻo fuoloa feʻunga ki he faʻahinga tāutaha ʻoku loto-totonú ke nau sio ko e pule fakaetangatá ʻoku fakatuʻutāmaki. Ko e fakatātaá, ʻi he senituli hono 20 ʻataʻatā pē, naʻe laka hake ai ʻi he kakai ʻe toko 150 miliona naʻe tāmateʻi ʻi he ngaahi tau, ngaahi liukava, mo e ngaahi maveuveu fakalotofonua kehe, fakatatau ki he maʻuʻanga fakamatala ʻe taha. Ko e anga-fītaʻa ʻa e tangatá naʻe tautefito hono mātaá he lolotonga ʻa e Tau II ʻa Māmaní ʻi he mate ai ʻa e toko 50 miliona nai, ʻa ia ko e tokolahi ʻo kinautolú naʻa nau mate ʻi ha tuʻunga fakalilifu ʻi he ngaahi kemi fakamamahi ʻa e kau Nasí. Hangē pē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻe he Tohitapú, ʻi hotau taimí ‘ko e kakai kovi mo fakahekeheké te nau fakaaʻau atu mei he kovi ki he kovi.’ (2 Timote 3:​1-5, 13) ʻI he ʻahó ni, ʻoku mafolalahia ʻa e ʻulungaanga taʻetāú, faihiá, fakamālohí, fakameleʻí, mo e paetaku ki he ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻoku fakatonuhiaʻi fakaʻaufuli ʻa Sihova ʻi hono ʻomai ʻa e ngataʻanga ki he fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení.

5, 6. Fakamatalaʻi ʻa e anga-fulikivanu naʻe ʻi ai ʻi Kēnani ʻo e kuonga muʻá.

5 Ko e tuʻunga ʻi he lolotonga ní ʻoku meimei tatau ia mo ia naʻe ʻi Kēnani ʻi he taʻu nai ʻe 3,500 kuo maliu atú. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Ko e ngaahi meʻa ʻoku fakaliliʻa ki ai ʻa Sihova, ʻa ia ʻoku ne fehiʻa ki ai, kuo nau fai ia ki honau ngaahi ʻotua; he naʻa mo ʻenau fanau tangata mo ʻenau fanau fefine kuo nau fakamomofi ʻi he afi ki honau ngaahi ʻotua.” (Teutalonome 12:31) Naʻe fakahā ʻe Sihova ki he puleʻanga ʻo ʻIsilelí: “Ko e kovi ʻa e ngaahi puleʻanga na, ʻa ia ʻoku fai ai honau kapusi ʻe Sihova ko ho ʻOtua mei ho ʻao.” (Teutalonome 9:5) Naʻe pehē ʻe he faihisitōlia Tohitapu ko Henry H. Halley: “Ko e lotu kia Pēalí, ʻAsitelotí, mo e ngaahi ʻotua Kēnani kehé naʻe kau ki ai ʻa e ngaahi kātoanga konā mo fakalusa lahi tahá; ko honau ngaahi temipalé naʻe hoko ko e ngaahi senitā ʻo e tōʻonga koví.”

6 Naʻe fakahāhaaʻi ʻe Halley ʻa hono lahi naʻe aʻu ki ai ʻenau fulikivanú, he ʻi he taha ʻo e ngaahi feituʻu lahi peheé, “naʻe maʻu hake ai [ʻe he kau keli fakatotoló] ha ngaahi fuʻu siā ʻoku kei ʻi ai ʻa e ngaahi toetoenga ʻo e fānau ko ia naʻe feilaulauʻaki kia Pēalí.” Naʻá ne pehē: “Naʻe fakamoʻoniʻi ʻa e hoko ʻa e feituʻú fakakātoa ko ha faʻitoka ki he fanga kiʻi pēpē toki fanauʻí. . . . Naʻe lotu ʻa e kau Kēnaní, ʻo fai ʻaki ʻa e kau ki he ʻulungaanga taʻetāú, ʻi he tuʻunga ko ha ouau fakalotu, ʻi he ʻao ʻo honau ngaahi ʻotuá; pea ʻi he hili iá, naʻe fai ʻaki ʻa hono fakapoongi ʻenau ʻuluaki fānaú, ko ha feilaulau ki he ngaahi ʻotua tatau pē ko ʻení. ʻOku ngalingali, ʻi he tuʻunga lahi, naʻe hoko ʻa e fonua ko Kēnaní ʻo faʻahinga taha mo Sōtoma mo Komola ʻi ha tuʻunga fakaepuleʻangá. . . . Naʻe maʻu ʻe ha sivilaise ʻo e anga mousaʻa fakalielia mo fakamanu peheé ha faʻahinga totonu ke nau kei ʻi ai? . . . Ko e kau keli fakatotolo ko ia ʻoku nau keli ʻi he ngaahi tuʻunga maumau ʻo e ngaahi kolo Kēnaní ʻoku nau fakatumutumu ʻi he ʻikai fakaʻauha vave ange kinautolu ʻe he ʻOtuá.”

Maʻu Tukufakaholo ʻa e Māmaní

7, 8. ʻE anga-fēfē hono fakamaʻa ʻe he ʻOtuá ʻa e māmani ko ʻení?

7 Hangē pē ko hono fakamaʻa ʻe he ʻOtuá ʻa Kēnaní, ʻe vavé ni ke ne fakamaʻa ʻa e māmaní kotoa pea foaki ia ki he faʻahinga ʻoku nau fai hono finangaló. “Ko e kau angatonu te nau nofoʻia ʻa e fonua, pea ko e haohaoa te ne ʻi ai ai pe. Ka ko e kakai kovi ʻe tuʻusi mei he fonua, ʻio, ko kinautolu ʻoku fai kākā ʻe taʻaki mei ai.” (Palovepi 2:​21, 22) Pea ʻoku pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “ʻOku toe siʻi pea mole ʻa ia ʻoku faikovi . . . Ka ʻe maʻu ʻa e fonua ʻe he faʻa kataki; pea te nau fefiefiaʻi ʻi he melino lahi.” (Sāme 37:​10, 11) ʻE toe toʻo atu foki mo Sētane, koeʻuhi “ke ʻoua te ne toe kākāʻi ʻa e kakai kaeʻoua ke kakato ʻa e [taʻu] ʻe taha afe.” (Fakahā 20:​1-3) ʻIo, “ʻoku fakaʻaʻau ke mole ʻa mamani mo ʻene holi aʻana: ka ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻoku ne nofo maʻu ʻo taʻengata.”—1 Sione 2:17.

8 ʻI hono fakakātoa ʻo e ʻamanaki maʻongoʻonga ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau loto ke moʻui taʻengata ʻi he māmaní, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Oku monuia ae agamalu: he te nau maʻu ae fonua.” (Mātiu 5:​5PM) ʻOku hangehangē naʻá ne lave ki he Sāme 37:​29, ʻa ia naʻe tomuʻa tala ai: “Ko haʻa fai totonu te nau maʻu ʻa e fonua, pea te nau nofo ai ʻo tuputupuʻa.” Naʻe ʻilo ʻe Sīsū ko e taumuʻa ia ʻa Sihová ke ʻai ʻa e faʻahinga loto-totonú ke nau nofo ʻi ha māmani palataisi ʻo taʻengata. ʻOku pehē ʻe Sihova: “Ko au ia kuo u ngaohi ʻa mamani, ʻa e tangata mo e manu ʻoku ʻi he funga fonua, ʻaki hoku ivi lahi, . . . pea ʻoku ou foaki ia kiate ia ʻoku ha totonu kiate au.”—Selemaia 27:5.

Ko ha Māmani Foʻou Fakaofo

9. Ko e faʻahinga māmani fēfē ʻe fakahoko mai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?

9 ʻI he hili ʻa ʻĀmaketoné, ʻe fakahoko mai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ha “fonua foʻou” fakaofo ʻa ia ʻe “nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.” (2 Pita 3:13) Ko ha fiemālie lahi ē ki he kau hao atu ʻi ʻĀmaketoné ke nau ʻatā mei he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa fakafeʻātungia mo fulikivanu ko ʻení! He fiefia lahi ē ko kinautolu ke hū atu ki he māmani foʻou māʻoniʻoní ʻi he malumalu ʻo e founga-pule Puleʻanga fakahēvaní, fakataha mo e vakai atu ki he ngaahi tāpuaki fakaofó mo e moʻui taʻengatá!—Fakahā 7:​9-17.

10. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa kovi ʻe ʻikai ke kei ʻi ai ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻangá?

10 ʻE ʻikai toe fakamanamanaʻi ʻa e kakaí ʻaki ʻa e taú, faihiá, fiekaiá, pe naʻa mo e fanga manu fekaí. “Te u fai ha kovinanite melino mo [hoku kakaí], pea te u ʻai ke ngata mei he fonua ʻa e manu kovi . . . Pea ʻe tuku hake hono fua ʻe he ʻakau ʻo e vao, pea ʻe tuku atu ʻe he fonua hono mahu, pea te nau nofo nonga pe ʻi honau kelekele.” “Te nau tuki huotoho ʻaki ʻenau ngaahi heleta, mo e ngaahi hele ʻauhani ʻaki honau tao: ʻe ʻikai ofa ha heleta ʻe ha puleʻanga ki ha puleʻanga, pea ʻe ʻikai kei fai ha akotau. Ka te nau nofo taki taha ʻi hono lolo vaine, pea ʻi hono lolo fiki; ʻo ʻikai mafakahohaʻa kinautolu ʻe ha taha.”—Isikeli 34:​25-28; Maika 4:​3, 4.

11. Ko e hā ʻoku malava ai ke tau tuipau ko e ngaahi mahamahaki fakaesinó ʻe fakangata ia?

11 Ko e mahamahakí, faingataʻá, pea naʻa mo e maté ʻe toʻo atu ia. “ʻOku ʻikai ha nofo ai te ne pehe, ʻOku ou mahaki: ko e kakai ʻoku nofo ai ʻe fakamolemole ʻenau angahala.” (Aisea 33:24) “[Ko e ʻOtuá] te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau mata; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia; kuo mole ʻa e ngaahi meʻa muʻa. . . . Ko eni ʻoku ou fakafoʻou ʻa e meʻa kotoa pe.” (Fakahā 21:​4, 5) ʻI he taimi naʻá ne ʻi māmani aí, naʻe fakahāhaaʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene malava ke fai ʻa e ngaahi meʻa ko iá ʻaki ʻa e mālohi naʻe ʻoange kiate ia ʻe he ʻOtuá. ʻI he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoní, naʻe ʻalu holo ai ʻa Sīsū ʻi he fonuá kotoa ʻo fakamoʻui ʻa e mamateá mo faitoʻo ʻa e kau mahakí.​—Mātiu 15:​30, 31.

12. Ko e hā ʻa e ʻamanaki ki he kau maté?

12 Naʻe fai ʻe Sīsū ʻo toe lahi ange. Naʻá ne fokotuʻu ʻa e maté. Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ki ai ʻa e kakai anga-fakatōkilaló? ʻI he taimi naʻá ne fokotuʻu hake ai ha kiʻi taʻahine taʻu 12, ko ʻene ongo mātuʻá ‘naʻá na ofo ai i he ofo lahi.’ (Maake 5:​42PM) Ko e toe fakatātā ʻeni ʻe taha ʻo e meʻa ʻe fai ʻe Sīsū ʻi māmani lahi ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻangá, he ʻi he taimi ko iá ʻe “hoko ha toetuʻu ʻa e angatonu mo e angahala fakatouʻosi.” (Ngāue 24:15) Sioloto atu ki he ofo lahi ʻi he taimi ʻe toe foki fakakulupu mai ai ʻa e kau maté ki he moʻuí pea toe fakataha mo e faʻahinga naʻa nau ʻofa aí! ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻe ʻi ai ha ngāue fakaeako lahi ʻi he malumalu ʻo e tokangaʻi ʻe he Puleʻangá koeʻuhi ʻe “fonu ʻa mamani ʻi he ʻiloʻi ʻo Sihova, ʻo hange ko e mafola ʻa e vai ʻi he tahi.”—Aisea 11:9.

“ʻE faifai pea hoko ha toetuʻu ʻa e angatonu mo e angahala fakatouʻosi”

Fakatonuhiaʻi ʻa e Tuʻunga-Hau ʻo Sihová

13. ʻE anga-fēfē hono fakahāhaaʻi ʻa e totonu ʻo e pule ʻa e ʻOtuá?

13 ʻI he aʻu ki he ngataʻanga ʻo e pule taʻu ʻe taha afe ʻa e Puleʻangá, ʻe ʻosi fakafoki ai ʻa e fāmili ia ʻo e tangatá ki he tuʻunga haohaoa ʻi he ʻatamaí mo e sinó. ʻE hoko ʻa e māmaní ia ko ha ngoue ʻo ʻĪteni ʻi māmani lahi, ko ha palataisi. ʻE ʻosi aʻusia ai ʻa e melino, fiefia, maluʻanga, pea mo ha sōsaieti fakaetangata anga-ʻofa. Naʻe halaʻatā ke mātā ʻi ha taimi ha meʻa peheni ia ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá ki muʻa ʻi he pule ʻa e Puleʻangá. Ko ha fuʻu kehekehe lahi ē ʻe toki fakahaaʻi ai ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi taʻu ʻe laui afe ki muʻa ʻo e tuʻunga-pule fakamamahi ʻa e tangatá pea mo e tuʻunga-pule fisifisimuʻa ʻi ha afeʻi taʻu ʻa e Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá! ʻE ʻosi hā ai ko e pule ʻa e ʻOtuá fakafou ʻi hono Puleʻangá ʻoku māʻolunga fakaʻaufuli hake ia ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa. Ko e totonu ʻa e ʻOtuá ke pulé, ʻa hono tuʻunga-haú, ʻe ʻosi fakatonuhiaʻi fakaʻaufuli ia.

14. Ko e hā ʻe hoko ki he kau angatuʻú ʻi he ngata ʻa e taʻu ʻe taha afé?

14 ʻI he ngataʻanga ʻo e taʻu ʻe taha afé, ʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova ʻa e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá ke nau ngāueʻi ʻenau tauʻatāina ke filí pe ko hai ʻoku nau loto ke nau tauhí. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ʻo pehē “ʻe vete ʻa Setane mei hono pilisone.” Te ne toe feinga ke takihalaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ko e niʻihi ʻo kinautolu te nau fili ke nau ʻataʻatā mei he ʻOtuá. Ke taʻofi ke ‘ikai toe tubu ae mamahí o liuga uá,’ ʻe fakaʻauhamālie ʻe Sihova ʻa Sētane, ko ʻene kau tēmenioó, pea mo e faʻahinga kotoa ʻoku nau angatuʻu ki he tuʻunga-hau ʻo Sihová. Heʻikai ha taha te ne lava ke ne fakafepaki ʻo pehē ko e faʻahinga ko ia ʻoku fakaʻauha taʻengata ʻi he taimi ko iá naʻe ʻikai te nau maʻu ha faingamālie, pe ko honau ʻalunga fehālaakí naʻe tupu ia mei he taʻehaohaoá. ʻIkai, te nau hangē ko e haohaoa ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻa ē naʻá na fili loto-lelei ke na angatuʻu ki he pule māʻoniʻoni ʻa Sihová.—Fakahā 20:​7-10; Nehumi 1:​9PM.

ʻE foki mai ʻa e kau mateakí ki ha vahaʻangatae lelei mo Sihova

15. Ko e hā ʻa e vahaʻangatae ʻe maʻu ʻe he kau mateakí mo Sihová?

15 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ngalingali ko e fuʻu tokolahi taha ʻo e kakaí te nau fili ke pouaki ʻa e tuʻunga-hau ʻo Sihová. ʻI he fakaʻauhamālie atu ʻa e kau angatuʻú kotoa, ʻe tuʻu ʻa e kau māʻoniʻoní ʻi he ʻao ʻo Sihová, kuo nau paasi ʻi he ʻahiʻahiʻi fakaʻosi ʻo ʻenau mateakí. ʻE tali leva ʻe Sihova ʻa e kau mateaki ko ʻení ke nau hoko ko hono ngaahi foha mo hono ngaahi ʻofefine. Te nau foki mai leva ai ki he vahaʻangatae naʻe maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi pea mo e ʻOtuá ʻi he ki muʻa ke na angatuʻú. Ko ia ai, ʻe fakahoko ai ʻa e Loma 8:21: “Naʻa mo ia, ʻa Natula [faʻahinga ʻo e tangatá], ʻe faifai pea fakaʻataʻatā mei heʻene popula ki he ʻauha, kae fakahoko ia ki he tauʻataina [lāngilangiʻia] ʻa e fanau ʻa e ʻOtua.” ʻOku tomuʻa tala ʻe he palōfita ko ʻAiseá: “[Ko e ʻOtuá] te ne folofua ʻa mate ʻo taʻengata; pea ko Atonai Sihova te ne holoholo ʻa e loʻimata mei he mata fuape.”—Aisea 25:8.

Ko e ʻAmanaki ʻo e Moʻui Taʻengatá

16. Ko e hā ʻoku totonu ai ke fakatuʻotuʻa atu ki he pale ko e moʻui taʻengatá?

16 Ko ha ʻamanaki fakaofo ē ʻoku fakatatali mai ki he kau anga-tonú, ke nau ʻilo ʻe lilingi taʻengata hifo ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu ha ngaahi ʻaonga fonu mahuohua fakalaumālie mo fakamatelie! Naʻe lea tonu ʻaki ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Oku ke mafola ho nima, mo fakamakona ae holi [totonu] ae mea moui kotoabe.” (Sāme 145:​16PM) ʻOku fakalototoʻaʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻo e kalasi fakaemāmaní ke nau ʻai ʻa e ʻamanaki ko ʻeni ʻo e moʻui ʻi he Palataisí ko e konga ia ʻo ʻenau tui kiate iá. Neongo ko e pole fekauʻaki mo e tuʻunga-hau ʻo Sihová ʻoku mahuʻinga angé, ʻoku ʻikai te ne kole ʻe ia ki he kakaí ke nau tauhi kiate ia ʻo taʻekau ai ha ʻamanaki ki ha pale. ʻI he kotoa ʻo e Tohitapú, ko e mateaki ki he ʻOtuá pea mo e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengatá ʻoku haʻi fakataha taʻealafakamavaheʻi ia ʻi he tuʻunga ko e ongo konga ia ʻo e tui ʻa ha Kalisitiane ki he ʻOtuá. “Ko ia ʻoku ʻunuʻunu ki he ʻOtua, kuo pau ʻoku ne tui ʻoku ʻi ai ia, pea te ne hanga ʻo totongi kiate kinautolu ʻoku kumi hākili kiate ia.”—Hepelu 11:6.

17. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhaaʻi ʻe Sīsū naʻe totonu ke poupouʻi kitautolu ʻe heʻetau ʻamanakí?

17 Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo koe ko e Otua moʻonia pe taha, pea mo Sisu ne ke fekau mai ko e Misaia.” (Sione 17:3) ʻI hení naʻá ne haʻi fakatahaʻi ai ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá mo ʻene ngaahi taumuʻá pea mo e pale ʻoku ʻomai ʻe he meʻa ko ʻení. Ko ha fakatātā, ʻi he kole ʻa ha tokotaha faihala ke manatuʻi ia ʻi he hili ʻa e hoko mai ʻa Sīsū ʻi hono Puleʻangá, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Te ke ʻi Palataisi mo au.” (Luke 23:43) Naʻe ʻikai te ne tala ange ki he tangatá ke ne tui neongo kapau naʻe ʻikai te ne maʻu ha pale. Naʻá ne ʻilo ʻoku fiemaʻu ʻe Sihova ʻene kau sevānití ke nau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi ha māmani palataisí ke tokoni ki hono poupouʻi kinautolu ʻi heʻenau fetaulaki mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe ʻi he māmani ko ʻení. Ko ia ai, ko e fakatuʻotuʻa atu ki he palé ko ha tokoni mātuʻaki mahuʻinga ia ki he kātaki ʻi he tuʻunga ko ha Kalisitiané.

Ko e Kahaʻu ʻo e Puleʻangá

18, 19. Ko e hā ʻe hoko ki he Tuʻí mo e Puleʻangá ʻi he ngataʻanga ʻo e Pule Afeʻi Taʻú?

18 Koeʻuhi ko e Puleʻangá ko ha founga-pule tokoni pē ia naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ki hono ʻomai ʻa e māmaní mo hono kau nofo aí ki he tuʻunga haohaoá mo fakalelei ai kiate iá, ko e hā ʻa e ngafa ai ki he Tuʻi ko Sīsū Kalaisí pea mo e ngaahi tuʻi mo e kau taulaʻeiki ʻe toko 144,000 ʻi he hili ʻa e Afeʻi Taʻú? “Toki hoko ʻa e ngataʻanga, ʻo ka tukuange ʻe ia ʻa e puleʻanga ki he ʻOtua, ʻio, ki he Tamai: ʻo ka kuo ne fakakaʻanga ʻa e pule kotoa pe mo e tuʻunga kotoa pe mo e malohi. He kuo pau pe ke ne Hau, kaeʻoua ke ne tuku ʻa e fili kotoa pe ki hono lalo vaʻe.”—1 Kolinito 15:​24, 25.

19 ʻI hono tuku atu ʻe Kalaisi ʻa e Puleʻangá ki he ʻOtuá, ʻoku anga-fēfē leva hono mahinoʻi ʻa e ngaahi konga Tohitapu ko ia ʻoku lea ʻo kau ki ai ʻe tolonga ia ʻo taʻengatá? Ko e ngaahi lavameʻa ʻa e Puleʻangá ʻe tolonga ʻo taʻengata. ʻE fakalāngilangiʻi ʻa Kalaisi ʻo taʻengata koeʻuhi ko hono ngafa ʻi he ngāue ki hono fakatonuhiaʻi ʻa e tuʻunga-hau ʻo e ʻOtuá. Ka koeʻuhi ko e angahalá mo e maté ʻoku toʻo fakaʻaufuli atu ia ʻi he taimi ko iá, pea kuo ʻosi huhuʻi mo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku ngata ai heni ʻa e fiemaʻu kiate ia ʻi he tuʻunga ko ha Tokotaha-Huhuʻí. ʻE ʻosi fakahoko kakato ʻa e Pule Taʻu ʻe Taha Afe ʻa e Puleʻangá; ko ia ai ʻe ʻikai toe ʻi ai ha fiemaʻu ia ʻo ha founga-pule tokoni ke kei tuʻu ʻi he vahaʻa ʻo Sihova mo e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá. Ko ia, ʻe “tāfataha ʻa e ʻOtua ʻi he meʻa kotoa pe.”—1 Kolinito 15:28.

20. ʻE lava fēfē ke tau ʻilo pe ko e hā ʻoku tuku tauhi mai ʻi he kahaʻú kia Kalaisi mo e toko 144,000?

20 Ko e hā ʻa e ngafa ʻi he kahaʻú ʻe maʻu ʻe Kalaisi mo hono kaungāpulé ʻi he hili ʻa e kakato ʻa e Pule Afeʻi Taʻú? ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha lau ki ai ʻa e Tohitapú ia. Ka, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi ʻe foaki ʻe Sihova kiate kinautolu ʻa e toe ngaahi monū lahi ʻo e ngāué ʻi he kotoa ʻo ʻene fakatupú. ʻOfa ke pouaki ʻe kitautolu kotoa ʻo e ʻaho ní ʻa e tuʻunga-hau ʻo Sihová pea ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá, koeʻuhi ʻi he kahaʻú, te tau moʻui ai ʻo ʻilo ʻa e meʻa kuo fakataumuʻa ʻe Sihova ki he Tuʻí pea mo hono kaungātuʻí mo e kaungā taulaʻeikí, pea pehē ki heʻene ʻuniveesi fakaofó kotoa!