Cakacaka ena “Were”​—Ni Bera na Tatamusuki

ERATOU lomatarotaro na nona tisaipeli na Qasenivuli Levu. Se qai talanoataka oti ga o Jisu na italanoa lekaleka ni witi kei na sila ca. Oqo e dua vei ira na vosa vakatautauvata e kaya ena siga oya. Levu vei ira na vakarorogo era lako ni sa oti nona vosa. Ia eratou kila na nona imuri ni tiko na ibalebale ni nona vosa vakatautauvata​—vakauasivi na ka e baleta na witi kei na sila ca. Eratou kila ni sega ni dau talanoa wale tu ga o Jisu.

E volatukutukutaka o Maciu na ka eratou a taroga: “Ni vakamacalataka mai vei keitou na vosa vakatautauvata ni sila ca mai na were.” E mani vakamacalataka vei iratou o Jisu na vosa vakatautauvata qai kaya ni na yaco na vukitani ena kedra maliwa sara mada ga era kaya tiko nira nona tisaipeli. (Maciu 13:​24-30, 36-38, 43) E yaco dina na veika oqo, qai tete totolo sara na vukitani ni mate oti na yapositolo o Joni. (Cakacaka 20:​29, 30; 2 Cesalonaika 2:​ 6-12) Ni dau vakayacoka na nodra ivakavuvuli na vukitani, e donu vinaka kina na taro e taroga o Jisu ena Luke 18:8: “Ni sa lako mai na Luve ni tamata, ena kunea beka na vakabauta e vuravura, se segai?”

Na nona lako mai o Jisu e vakatakila na tekivu ni nodra “tamusuki” na lotu Vakarisito era vaka na witi. E ivakatakilakila tale ga ni “gauna ni ivakataotioti ni ivakarau ni veika” na gauna e tekivu ena 1914. E sega ni dodonu meda kurabuitaka ni so era sa tekivu taleitaka na ka dina ena iVolatabu ni sa voleka na gauna ni tatamusuki.​—Maciu 13:​39, NW.

Ni dikevi na itukutuku ni veigauna e vakaraitaka ni tekivu mai ena ika15 ni senitiuri me lako mai, e levu sara na tataleitaki, o ira sara mada ga ena loma ni lotu ni Veivanua Vakarisito era vaka na “sila ca” se ra viavia vakarisito. E levu na tamata lomadina era tekivu dikeva na iVolatabu kei na ivola vukevuke vakaivolatabu na concordance baleta ni sa tu vakarawarawa.

Toso Cake na Rarama

O Henry Grew e dua vei ira na turaga lomadina vaka oqo ena itekivu ni ika19 ni senitiuri. E turaga ni Birmingham, mai Igiladi, a sucu ena 1781 qai mate ena 1862. Ni se qai yabaki 13, eratou soko kosova na wasawasa na Atlantic i Mereke na nona vuvale, eratou yaco yani e kea ena 8 Julai, 1795. Eratou vakaitikotiko e Providence, ena yasana o Rhode Island. Erau vakavulici koya na nona itubutubu me taleitaka na iVolatabu. Ena 1807 ni sa yabaki 25, e sureti o Grew me lai italatala ni lotu Baptist e Hartford, ena yasana o Connecticut.

E taura vakabibi na nona itavi qai saga me vukei ira na nona lewe ni ivavakoso mera muria na ka e kaya na iVolatabu. Ia e vakabauta ni dodonu mera kau tani mai na ivavakoso o ira era nakita mera cakacala. Ena so na gauna, e dau vakaitavi kei ira tale na so, ena nodra vakasivoi mai na ivavakoso o ira era veibutakoci kei ira era cakava e so na ka tawasavasava.

E tiko tale e so na leqa me baleta na lotu e sega ni taleitaka. Era dauniyau, ra qai liutaka tale ga na lagasere na tagane era sega ni lewenilotu. E  rawa tale ga nira vosayaco ena ivavakoso ra qai lewa e so na kena taba ni cakacaka. Yavutaki ena ivakavuvuli ni tawase tani mai vuravura, e vakabauta o Grew ni o ira ga na tagane yalodina e dodonu mera taura na itavi oqo. (2 Korinica 6:​14-18; Jemesa 1:27) E raica o koya ni nodra lagasere ena vakavinavinaka o ira na tawavakabauta e vaka ga era vosavakacacataka tiko na Kalou. Ena vuku ni nona rai, e mani vakuai kina o Grew mai na lotu ena 1811. Era biuta tale ga na lotu oya o ira e duavata na nodra rai kei Grew.

Wasei Tani Mai na Lotu ni Veivanua Vakarisito

Eratou tekivu vulica sara na iVolatabu o iratou na ilawalawa oqo, oka kina o Henry Grew. E kena inaki me ratou bulataka sara ga na ivakavuvuli vakaivolatabu. Na nodratou vuli e vakavuna me ratou kila vinaka kina na ka dina mai na iVolatabu qai rawa tale ga ni ratou vakavotuya na cala ni lotu ni Veivanua Vakarisito. Me kena ivakaraitaki ena 1824, e vola o Grew e dua na ivakamacala momona e vakacala kina na Letoluvakalou. Dikeva na matata ni ka e vola: “ ‘Na siga ko ya kei na tiki-ni-siga ko ya sa sega e dua e kila, ko ira na agilose mai lomalagi e segai, se na Luvena, a TAMAQU duaduaga.’ [Marika 13:32] Raica e ke na nodratou vakaduiduitaki na va na ka bula oqo. Na Tamata, na Agilosi, na Luvena, kei na Tamana. . . . E vakavulici keda e ke na noda Turaga ni Tamana ga e kila na siga oya. Ia e sega ni dina kevaka e dina na ka era nanuma e so ni ratou dua ga na Kalou o iratou na lewe tolu oqo, na Tamana, na Vosa, kei na Yalo Tabu; me vaka e kaya na [ivakavuvuli ni Letoluvakalou] . . . erau kila vata na Luvena kei na Tamana.”

E vakavotuya o Grew na nodra veivakaisini na iliuliu ni lotu kei ira na turaganivalu ena nodra kaya voli nira dauveiqaravi i Karisito. E kaya ena 1828: “E dredre meda vakasamataka e dua na lotu Vakarisito me curu ina nona loqi me masulaki ira na kena meca, ia ni oti ga oya e liutaki ira tale na nona mataivalu mera kauta na nodra iyaragi mera lai vakamatei ira kina vakaloloma na kedra meca era se qai masulaka oti ga. Ena dua na yasana, e cakava vata ga na ka a cakava na nona Turaga ni sa voleka ni mate ena kaunirarawa; ia, ena dua tale na yasana e vakatotomuri cei tiko? A masulaki ira na vakamatei koya o Jisu. O ira na lotu Vakarisito era vakamatei ira tale era masulaka.”

E vakamatatataka tale o Grew ena nona vola: “Ena gauna cava meda na vakabauti koya kina na Kalou Cecere e vakadeitaka vei keda ni na ‘sega ni vakalialiai?’ Ena gauna cava eda na kila kina na lotu dina e vinakata vei keda meda kua vakadua ni vakaitovotaka ‘na itovo e ca?’ . . . Ena beitaki sara ga vaka ca na Luve ni Kalou me vakalaiva e dua na nona lewenilotu me valavala vakaagilosi ena so na gauna oti oya me qai vakalaivi koya tale me valavala vakatimoni, se vakaevei?”

Sega Nida Sucukaya Mai na Bula Tawamudu

Ni se bera na gauna ni retio kei na retioyaloyalo, e dua na sala e rawa ni vakaraitaka kina na nona nanuma e dua oya na nona vola qai veisoliyaka na ivolacebaceba. Ena 1835 a vola kina o Grew e dua na ivolacebaceba e tukuna vakadodonu na kena sega ni vakaivolatabu na ivakavuvuli ni tawamate rawa ni yalo kei na eli bukawaqa. E kila o koya ni ivakavuvuli oqo e vosavakacacataki kina na Kalou.

E vakayacoka sara vakalevu na ivola oqo. Ena 1837 e kunea kina o George Storrs e dua na kena ilavelave ena sitima ni vanua. E yabaki 40 na turaga oqo. Nona koro dina o Lepanoni ena yasana o New Hampshire, ia sa lai vakaitikotiko e Utica, ena yasana o Niu Yoka.

E italatala levu ena lotu Wesele o koya. Ni wilika na ivolacebaceba oya, e kurabui ena kaukaua ni kena vakacalai na ivakavuvuli ni lotu ni Veivanua Vakarisito, na ivakavuvuli e se sega vakadua ni bau vakatitiqataka. E sega ni kila se o cei a vola na ivola me yacova sara na yabaki 1844 ni rau qai sota kei Henry Grew mai Philadelphia, ena yasana o Pennsylvania, na vanua erau vakaitikotiko vata kina. Ia e vulica taudua ga o Storrs ena loma ni tolu na yabaki na veika e wilika mai na ivolacebaceba oya qai talanoataka vei ira na italatala tale e so.

Sega ni dua e vakacala na ka e vulica, mani nanuma kina o George Storrs ni na sega ni  yalodina vua na Kalou ke lewenilotu Wesele tiko ga. Ena 1840 e vakacegu kina mai na lotu qai lai vakaitikotiko e Albany, ena yasana o Niu Yoka.

Ena itekivu ni vulaitubutubu ni yabaki 1842, e vosa veitaravi kina vakaono o Storrs me ono na macawa ena ulutaga “Na Vakadidike​—Era Tawamate Rawa na Tamata iValavala ca?” E levu sara era taleitaka mani nanuma o koya me tabaki tale, ia ni oti e 40 na yabaki sa soli rawa e 200,000 na ilavelave e Mereke kei Peretania. Erau cakacaka vata o Storrs kei Grew ena kena vakacalai na ivakavuvuli ni tawamate rawa ni yalo. A yalodina tiko ga ena cakacaka vakaitalatala o Grew me yacova na nona mate ena 8 Okosita, 1862, mai Philadelphia.

Ni oti toka ga na nona vunau vakaono o Storrs, e rogoca qai taleitaka na veika e vunautaka o William Miller, e dua e namaka na nona lesu mai vakarairai o Karisito ena 1843. E voleka ni rua na yabaki na nona vunautaka tiko na itukutuku oqo o Storrs ena tokalauvualiku kei Mereke. Ni oti na 1844, sa sega tale ni via tukuna na tikinisiga me lesu mai kina na Karisito, ia e sega ni tarova ke dua e via dikeva vakaivolatabu na tikina oqori. E vakabauta o Storrs ni sa voleka sara ni lesu mai na Karisito, e bibi kina vei ira na lotu Vakarisito mera yadra tiko vakayalo. Ia e mani biuta na ilawalawa nei Miller nira vakabauta na ivakavuvuli lasu me baleta na tawamate rawa ni yalo, na vakamai ni vuravura, kei na kena sega na inuinui ni bula tawamudu vei ira era mate nira lecava na ivakavuvuli dina.

E Yaco i Vei na Loloma ni Kalou?

E cata sara ga o Storrs na nodra vakabauta na lotu Kavitu, ni Kalou ena vakaturi ira na tamata ca, oti me qai vakamatei ira tale. E sega ni raica rawa o koya e dua na ivakadinadina ena iVolatabu me na cakava na Kalou e dua na ivakarau torosobu me qai veisausaumitaka na ca. Yaco sara me ratou vakadeitaka o Storrs kei na nona ilawalawa ni o ira na tamata ivalavala ca era na sega ni vakaturi. E dredre dina me ratou vakamacalataka na tikinivolatabu e tukuni kina nira na vakaturi na tamata tawayalododonu, ia na ka eratou sa vakadeitaka e rairai salavata kei na loloma ni Kalou. Sa voleka sara na gauna me vakamatatataki kina vakavinaka na inaki ni Kalou.

Ena 1870 e tauvimate o Storrs qai sega ni cakacaka rawa tu me vicavata na vula. Ena loma ni gauna oqo, e vakananuma lesu kina na veika sa bau vulici ena 74 na yabaki sa oti. E kaya ni calata o koya na inaki bibi duadua ni Kalou ina kawatamata me vaka e vakaraitaki ena nona veiyalayalati kei Eparama​—nira na ‘kalougata na veimatanitu kece ga e vuravura ni a vakarorogo vua na Kalou o Eparama.’​—Vakatekivu 22:18; Cakacaka 3:25.

 Na veika oqo e solia vua e dua na vakasama vou. Kevaka mera vakalougatataki “na veimatanitu kecega,” ena vinakati mera na rogoca kece na itukutuku vinaka. Era na rogoca vakacava? Sega beka nira sa mate tu e milioni vakamilioni? Ni tomana na nona dikeva na iVolatabu, e raica rawa ni rua tiko na iwasewase ni tamata “ivalavala ca”: o ira era nakita na nodra besetaka na loloma ni Kalou kei ira era mate ena dela ni nodra lecaika.

E vakadeitaka o Storrs ni o ira na mate tu ena dela ni nodra lecaika era na vakaturi ena qai soli na gauna vei ira mera vakadinadinataka kina ni yaga vei ira na isoro ni veivoli i Karisito Jisu. O ira era ciqoma era na bula tawamudu e vuravura. O ira era besetaka era na vakarusai. Io, e vakabauta o Storrs ni o ira kece era na vakaturi mai na mate ena rawa ni vinaka na nodra bula mai muri. Kena ibalebale, ena gauna oya ena sega ni dua tale e mate tu ena ibulubulu ena vuku ni nona ivalavala ca o Atama, o Atama duadua ga. Ia vakacava o ira era bula donuya na gauna ni nona lesu mai na Turaga o Jisu Karisito? E tini raica rawa o Storrs ni kena vunautaki e vuravura raraba na itukutuku vinaka e rawa nira qai tarai kina o ira oqo. E sega ni kila se na vakayacori vakacava, ia e vola ena vakabauta: “Levu era kaya ni na sega ni rawa nira sega ni kila na kena icakacaka, ia e sega ni dua na ka e dredre vua na Kalou.”

E mate o George Storrs ena Tiseba 1879 ena nona vale e Brooklyn, mai Niu Yoka. E voleka sara ga ina vanua e qai mai liutaki kina na cakacaka ni vunau e vuravura raraba a waraka tu mai.

Gadrevi e So Tale na Veivakararamataki

Erau kila vinaka beka o Henry Grew kei George Storrs na ka dina me vakataki keda nikua? Sega. Erau kila na ka erau sa bau rawata ni kaya kina vaka oqo o Storrs ena 1847: “Me datou nanuma ni dua ga na gauna lekaleka na nodatou tawasei kedatou tani mai na butobuto vakayalo; ena sega kina ni kurabuitaki ke datou se daramaka voli ga e so na ‘isulu vakapapiloni’ tou nanuma tu ni ka dina.” Me kena ivakaraitaki, e doka o Grew na ivoli e vakarautaka o Jisu, ia e sega ni kila ni oya sara ga “na ivoli veirauti,” na bula uasivi i Jisu e vakarautaki me isosomi ni bula uasivi a vakayalia o Atama. (1 Timoci 2:​6, NW) E cala tale ga na nona vakabauta o Henry Grew ni na lesu mai o Jisu me mai veiliutaki vakatamata e vuravura. Ia e kauaitaka o Grew na kena vakarokorokotaki na yaca i Jiova, e dua na ulutaga e lewe lailai sara era taleitaka tekivu mai ena ikarua ni senitiuri S.K.

E vaka kina o George Storrs ni cala tu na nona rai me baleta e vica na tikina bibi. E raica rawa na ivakavuvuli lasu e dau wewenigusudra na iliuliu ni lotu, ia so na gauna e lai veibasai sara na ka e nanuma. Me kena ivakaraitaki, e dina ni sega ni taleitaka na nodra rai na iliuliu ni lotu me baleti Setani, e saqata o Storrs na vakasama ni bula dina tiko na Tevoro. E saqata na Letoluvakalou; ia me yacova sara na nona voleka ni  mate, e se lomalomaruataka se dodonu me wiliki na yalo tabu me dua vei iratou na Letoluvakalou se sega. E namaka tiko ni na lesu vakatawarairai mai o Karisito, ia oti e dua na gauna ena qai vakaraitaki koya mai. E dina ni vaka tu oya na nodrau rai, erau lomadina ga rau qai yalomatua, kei na nodrau vakatavuvulitaka sara vakavoleka na ka dina me vakatauvatani kei ira tale e so.

Na “were” ena vosa vakatautauvata i Jisu me baleta na witi kei na sila ca e se bera ni vakarautaki me tamusuki. (Maciu 13:38) Era a cakacaka tiko ena “were” me vakarau tamusuki o Grew, o Storrs, kei na so tale.

Sa tekivu tabaka sara o Charles Taze Russell na ivoladradrau oqo ena 1879 qai vola me baleta nona veiyabaki sa sivi: “E vukei keimami vakalevu na Turaga ni vulici na Nona vosa, e dua a vakayagataki vakalevu o George Storrs na tuakai keimami lomani. E veivuke sara vakalevu ena nona vosa kei na ka e vola; keimami saga me keimami kua ni muri tamata, dina ni so era itovo vinaka sara, ia me keimami ‘imuri ga ni Kalou me vaka na luvena lomani.’ ” Io, o ira na via kila na iVolatabu e rawa ni yaga vei ira na nodrau sasaga o Grew kei Storrs, ia se gadrevi tiko ga me dikevi na Vosa ni Kalou na iVolatabu me ivurevure ni ka dina.​—Joni 17:17.

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 26]

Na Ka e Vakabauta o Henry Grew

Sa vakarogorogocataki na yaca i Jiova, ia e gadrevi me vakarokorokotaki.

Na Letoluvakalou, na tawamate rawa ni yalo, kei na eli bukawaqa era ivakavuvuli lasu.

Na ivavakoso vakarisito me tawase tani mai vuravura.

Mera kua ni vakaitavi ena ivalu na lotu Vakarisito.

Era sega ni vauci ena lawa ni Siga ni Vakacecegu na lotu Vakarisito.

O ira na lotu Vakarisito e sega ni dodonu mera lewe ni dua na isoqosoqo vuni me vaka na Freemason.

E sega ni dodonu mera vakaduiduitaki na italatala kei ira na lewe ni ivavakoso ena kedra maliwa na lotu Vakarisito.

Na icavuti vakalotu e taka mai vei ira na meca i Karisito.

Me tiko na ilawalawa qase ena ivavakoso kece.

Mera savasava na qase ena nodra itovo kece, mera kua ni beitaki ena dua na ka.

Mera kacivaka na itukutuku vinaka na lotu Vakarisito kece.

E so era na bula tawamudu ena parataisi e vuravura.

Na sere ni lotu Vakarisito e dodonu me vakacaucautaki kina o Jiova kei Jisu.

[Credit Line]

iTaba: Collection of The New-York Historical Society/69288

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 28]

Na Ka e Vakabauta o George Storrs

E solia nona bula o Jisu me ivoli ni kawatamata.

A se bera ni vunautaki na itukutuku vinaka (ena 1871).

Oya na vuna ena sega kina ni voleka na icavacava ena gauna oya (1871). Ena tiko tale e dua na gauna mai muri ena qai vakayacori kina na vunau.

E so era na rawata na bula tawamudu e vuravura.

Era na vakaturi o ira kece era mate ena dela ni nodra lecaika. O ira era ciqoma na isoro ni veivoli i Karisito era na bula tawamudu e vuravura. O ira era besetaka era na vakarusai.

Na tawamate rawa ni yalo kei na eli bukawaqa e ivakavuvuli lasu e beci kina na Kalou.

Na Vakayakavi ni Turaga e dau vakananumi e veiyabaki ena 14 Naisani.

[Credit Line]

iTaba: SIX SERMONS, by George Storrs (1855)

[iYaloyalo ena tabana e 29]

E toki e Brooklyn, ena yasana o Niu Yoka, e Mereke ena 1909 o C. T. Russell na edita ni “Zion‘s Watch Tower”