Skip to content

Skip to table of contents

Sena Muyanda Kubamba Mali Aanu naa Ibuumi Bwanu?

Sena Muyanda Kubamba Mali Aanu naa Ibuumi Bwanu?

Sena Muyanda Kubamba Mali Aanu naa Ibuumi Bwanu?

Ambweni mwakamvwa kale makani aajatikizya zigwebenga zyakagamika bantu ntobolo kumeso aabo alimwi akulailila kuti: “Amusale ncomuyanda, ikutupa mali aanu naa lufwu!” Sunu, ikusinikizyigwa kuli boobu kudumide kulalibonya mubukkale bukatazya butujatikizya toonse—kwaambisya kuli baabo bandiswe ibakkala mumanyika aasumpukide kapati. Pele aano mazuba tazili zigwebenga zilikke zisungilizya ceeci pe. Muciindi caboobo, nkubikkila maanu kapati kwaciinga cabantu nkocijisi kujatikizya mali alimwi akukuzwidilila muzintu zyakumubili.

IKUBIKKILA maanu kuli boobo kwaleta mulongo watwaambo tupya alimwi akulibilika. Ino tweelede kugolela aali mukuyandaula mali alimwi azintu zyakumubili? Sena tulakonzya kukkomanaa zintu zisyoonto buyo zyakumubili nzyotujisi? Sena bantu bali mukuleka “buumi bwinibwini” akaambo kazintu zyakumubili? Sena mali nenzila iisololela mukubaa buumi bwalukkomano?

Ikuyandisisya Mali

Akati kazintu bantu nzyobayandisisya alimwi akulombozya—kube kwiinda munzila zyamumulawo naa zyabumpelenge—ikuyandisya mali nkokwiinda. Mukwiimpanaa kuyanda koonana alimwi acakulya, ikuyandisisya mali kulakonzya kuzumanana kukabe kutamani. Ikucembaala kulibonya kuti kunyina nokukozya kukumana ikuyanda ooku. Muziindi zinji, ikucembaala kulakonzya kuyungizya luyando muntu ndwajisi naa kulibilika kujatikizya mali alimwi anzyaakonzya kuula.

Bulyatu bwamali bulibonya kuyaabwiindila buya. Imwaalumi iwakajisi cibeela cipati cakusobana mubbasikopo imwi izibidwe kapati wakaamba kuti: “Bulyatu bulabeleka. Bulyatu bulagwasya.” Nokuba kuti banji bakali kwaamba myaka kuzwa mu 1980 kusikila mu 1990 kuba Ciindi Nobwakaindide Bulyatu, icakacitika kacitanasika ciindi eeci alimwi anocakainda citondezya kuti, ikulanga nkwajisi muntu kujatikizya mali kwacinca buyo asyoonto mumyaka eeyi.

Ambweni makani mapya ngakuti bantu banji bajana zyoolwe zyakuzuzikizya mpoonya-mpoonya kulombozya kwabo kwakujana zintu zinji zyakumubili. Cilibonya kuti, ibunji bwabantu munyika babelesya ciindi cabo anguzu zyabo mukuzumanana kupanga alimwi akulijanina zintu zinji. Mulakonzya kuzumina kuti kubaa zintu zyakumubili alimwi akubelesya mali caba cintu cicitwa ziyume zitete—alimwi kwaziindi zinji ncecintu ncobayeeyela kapati bantu mubuumi bwasunu.

Pele sena bantu balikkomene akaambo kaceeci? Kaingula mubuzyo oyo, imyaka iili 3,000 yainda Mwami Solomoni iwakali musongo alimwi wakavwubide kapati wakalemba kuti: “Muntu uuyandisya mali takonzyi kukuta mali, ayooyo uuyandisya imbono takonzyi kukuta impindu. Eci acalo ncabuyo.” (Mukambausi 5:10) Lwiiyo lwamazubaano lujatikizya bukkale bwabantu lupa muzeezo uukozyenye awooyu.

Mali Alimwi Alukkomano

Cimwi cintu cigambya kapati cayubununwa kujatikizya bukkale bwabantu ncakuti, ikujana mali alimwi azintu zyakumubili mubwini takuyungizyi kukatalukwa alimwi akuba alukkomano pe. Basikuvwuntauzya banji ncobajana ncakuti muntu asika buyo aciimo cimwi cakuvwuba kapati, kulimvwa kwakwe kujatikizya kuzulila alimwi akukkomana inga takuciyeeme aakuvwula kwazintu nzyajisi pe.

Aboobo kutalyeendelezya kujatikizya kuyandaula zintu zyakumubili alimwi amali kwapa bantu banji kutalika kweezeezya kuti, ‘Kulibonya kuti tulakkomanaa zintu zipya zyoonse nzyotuula; pele ino nkaambo nzi ncocili boobu, kuti twamana kulanga-langa zintu zyoonse, tujana kuti zintu ezi zyoonse zyakulikondelezya tazikozyi kuluyungizya lukkomano lwesu?’

Mubbuku lyakwe litegwa Happy People, sikulyaanza Jonathan Freedman waamba kuti: “Muntu mbwaajanina buyo mali masyoonto, mweelwe wamali ngajisi kunyina ncowaamba kumakani aakuleta lukkomano. Mbwaavwubila buyo muntu, luyanzano akati kamali ngajana alimwi alukkomano lulaceya citaambiki.” Ibanji lino batalika kubona kuti iciletela lukkomano kumuntu nkubaa zintu zyakumuuya, kubaa milimo iilaampindu mubuumi alimwi azyeelelo zyakulilemeka zibotu. Alimwi azimwi ziyandika nkubaa cilongwe cibotu abantu bamwi, lwaanguluko kuzwa kumanyongwe naa kusinkilila kumwi kunga kwatulesya kubotelwaa zintu nzyotujisi.

Ibanji bacibona icipa kuti kube mapenzi aaliko mubukkale lino kuti ncilengwa cakusola kubelesya zintu zyakumubili kumanisya mapenzi aamumizeezo. Bamwi basikupandulula zyabukkale bwabantu baamba zyakutyompwa alimwi akutakkomana nkobajisi bantu. Alimwi balaamba kujatikizya cilengwa ciyaabuyaambele cabantu mumanyika aasumpukide cakuya kubasilisi naa kuyandaula mulimo wabuumi alimwi akuliiba kwamumizeezo kuzwa kuli basyaabusongo mumakani ngobalibilika, bukombi bwamutubunga alimwi akunkamu zilitaminina kupa busilisi. Eeci cisinizya mbozyakakilwa zintu zyakumubili kupa kuti buumi bwesu bube aampindu.

Inguzu Alimwi Akubula Nguzu Kwamali

Ee, mali alaanguzu. Alakonzya kuula maanda mabotu, zyakusama zibotu alimwi azintu zyamuŋanda zyeebeka. Alimwi alakonzya kupa kuyandwa kapati abamwi, kuyungwa naa kulumbaizyigwa kuzwide munzila, mane akujana balongwe baaciindi buyo cili mbocibede alimwi balisungwide kucita kufwumbwa ciyandika. Pele awo mpozigolela buyo nguzu zyamali. Izintu zyotuyanda kapati mali taakonzyi kuzyuula pe—nkokuti luyando lwamulongwe wesu uusyomeka, kuliiba kwamumizeezo, kuumbulizigwa camoyo woonse ciindi notulangilwa kufwa. Alimwi kulibaabo bacikkomanina cilongwe ncobajisi a Mulengi, mali taakonzyi kuula kuzuminwaa Leza pe.

Imwami Solomoni, walo iwakajisi zintu zyoonse zikkomanisya nzyaakali kukonzya kuula amali kuciindi cakwe, wakabona kuti, ikubikka lusyomo muzintu zyakumubili takusololeli kulukkomano lutamani pe. (Mukambausi 5:12-15) Tulakonzya kusweekelwa mali kwiinda mukuwa kwabbanga naa kubula nguzu kwamali kujatikizya nzyaakonzya kuula. Maanda mabotu ngotwakayakide alakonzya kunyonyoonwaa guwo pati. Ibukwabilizi mbotujisi kumpasya zyesu kwiinda mumakkampani aabbadelela zyanyonyoonwa, nokuba kuti kulakonzya kupilusya zimwi zintu, takukumanizyi pe ikupenga kwamumizeezo. Izintu nzyomujisi azizuminano zyabukwabilizi zilakonzya kuba zyabuyo ciindi cili coonse mukuyaansi kwamakwebo ikukonzya kucitika cakutayeeyelwa. Noiba milimo iiletela mali manji ilakonzya kailiko sunu alimwi ilakonzya kubulika naa kumana mbokwainda ciindi cisyoonto buyo.

Ino mbuti mbotukonzya kwaalanga mali munzila mbotu? Ino mali naa mpasya zyeelede kubeleka mulimo nzi mubuumi bwesu? Amuzumanane kukalanga-langa kaambo aka kutegwa mubone mbomukonzya kujana cimwi cintu ciyandika kapati—“buumi bwinibwini.”

[Zifwanikiso izili apeeji 4]

Buvwubi bwakumubili tabuleteli lukkomano lutamani pe