Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Ol Hasmonian Mo Presen We Oli Livim Biaen

Ol Hasmonian Mo Presen We Oli Livim Biaen

Ol Hasmonian Mo Presen We Oli Livim Biaen

TAEM Jisas i stap long wol, skul blong ol man Jiu i seraot long ol defren grup, mo ol wanwan grup ya i traem winim narafala blong gat moa paoa long ol man. Samting ya i klia long ol stori long ol Gospel mo long ol raeting blong Josephus, wan man Jiu blong faswan handred yia we i stadi long histri.

Long taem ya, ol Farisi mo ol Sadusi oli gat bigfala paoa long ol man. Paoa we oli gat i naf blong pulum ol man blong sakemaot Jisas olsem Mesaea. (Matiu 15:1, 2; 16:1; Jon 11:47, 48; 12:42, 43) Be, Hibru haf blong Baebol i no tokbaot tufala impoten grup ya.

Fastaem we Josephus i tokbaot ol Sadusi mo Farisi, hemia taem we hem i storebaot ol samting we oli hapen long ol yia wan handred B.K.T. * Long taem ya plante man Jiu oli stat folem ol tingting mo kastom blong ol man Gris. Ol rao bitwin ol man Gris mo ol man Jiu i kam antap taem ol rula blong Selusid oli yusum tempol long Jerusalem blong wosip long god blong olgeta, Sus. Wan strongfala lida blong ol man Jiu, i lidim ami blong hem blong rebel agensem Gris mo karemaot tempol long han blong olgeta. * Man ya, nem blong hem Judah Maccabee, hem i blong famle ya Hasmonian.

Long ol yia jes afta we ol Makabi oli rebel mo winim ol man Gris, plante niufala grup blong skul oli kamaot from ol defren tingting we ol man oli gat. Wanwan long ol grup ya i traem pulum bighaf blong ol man Jiu blong folem olgeta. ?Be wanem i mekem ol niufala grup ya oli stanap? ?From wanem skul blong ol man Jiu i seraot long ol defren grup? Blong ansa long ol kwestin ya, i gud yumi luk histri blong ol Hasmonian.

Moa Independens Mo Fasin Seraot

Afta we Judah Maccabee i kasem mak ya blong stanemap wosip bakegen long tempol blong Jeova, hem i stat blong joen long politik. From samting ya, plante man Jiu oli no moa biaen long hem. Nating se i olsem, hem i gohed blong faet agensem ol rula blong Gris [Selusid]. Hem i mekem wan kontrak wetem Rom, mo i traehad blong mekem ol man Jiu oli kasem independens blong olgeta. Afta we Judah i ded long wan faet, tufala brata blong hem, Jonathan mo Simon, tufala i gohed long faet ya blong kasem independens. Fastaem ol rula blong Gris [Selusid] oli strong blong agensem ol Makabi. Be biaen, oli agri blong letem tufala brata ya blong famle blong Hasmonian, tufala i kasem smol independens blong lidim kantri blong tufala.

Nating se ol Hasmonian oli kamaot long laen blong ol pris, i neva gat wan man long laen ya we i mekem wok blong hae pris. Plante man Jiu oli ting se ol hae pris oli mas kamaot long laen blong Jadok, wan man we Solomon i putumap olsem hae pris. (1 King 2:25; Esikel 43:19) Jonathan i gat gudhan blong faet mo blong stretem ol faet, mo from samting ya hem i pulum ol rula blong Gris [Selusid] blong putumap hem olsem hae pris. Be afta long ded blong hem, brata blong hem Simon i kasem moa paoa bitim hem. Long Septemba 140 B.K.T., wan impoten tok i kamaot long Jerusalem, we oli raetem long aean olsem kopa, long stael blong ol man Gris se: “King Demetrius [rula blong Selusid] i putumap hem [Simon] olsem hae pris, i mekem hem i kam wan long ol Fren blong hem, mo i givim bigfala ona long hem. . . . Ol man Jiu wetem ol pris blong olgeta oli talemaot se Simon i lida mo hae pris blong olgeta foreva, go kasem taem we wan profet we oli save trastem i stanap.”—1 Makabi 14:38-41 (wan buk blong histri we i haf blong Apokrifa).

Taswe, ol rula blong Gris [Selusid] oli agri blong givim posisen olsem rula mo hae pris, long Simon—wetem ol pikinini we bambae oli kamaot biaen long hem—be “Bigfala Asembli” blong ol man ples blong hem tu oli agri long samting ya. Hemia i makem wan impoten jenis long saed blong ol man Jiu. Emil Schürer, wan man blong stadi long histri, i talem se taem laen blong ol Hasmonian i stat blong rul, “impoten samting long olgeta, i no blong obei long Tora [Loa blong ol man Jiu], be blong protektem gavman blong olgeta mo blong kasem moa paoa.” Be, Simon i lukaotgud blong no spolem filing blong sam man Jiu, taswe hem i no yusum taetel ya “king,” be “ethnarch,” we i minim “lida blong ol man.”

Sam man oli no glad blong luk we ol Hasmonian oli tekem paoa long skul mo politik tu, we olgeta oli no gat raet long hem. Plante man blong stadi, oli talem se long taem ya nao komuniti blong ol man Qumran i stanap. Long hanraet blong ol Qumran oli tokbaot wan “Tija blong Stret Fasin.” Ol man oli ting se maet hem i stap tokbaot wan pris long laen blong Jadok, we i lego Jerusalem mo i lidim ol man we oli agensem ol Hasmonian oli go long draeples blong Juda klosap long Ded Si. Wan long ol Skrol blong Ded Si, we i tokbaot buk blong Habakuk, i tok agens long “Rabis Pris ya we fastaem ol man oli givim nem ya trutok long hem, be taem hem i rul long Isrel, hem i kam praod tumas.” Sam man blong stadi oli ting se maet Jonathan no Simon i “Rabis Pris” ya we grup ya i tokbaot.

Simon i gohed blong lidim ami blong hem long ol faet blong winim moa ples i kam aninit long paoa blong hem. Be, rul blong Simon i lus wantaem nomo taem Ptolemy, hasban blong gel blong hem, i kilim Simon mo tu long ol pikinini boe blong hem oli ded long wan bigfala lafet long Jeriko. Traehad ya blong Ptolemy blong kam rula long ples blong Simon i foldaon. John Hyrcanus, laswan pikinini blong Simon, i kasem toktok se ol man oli wantem kilim hem i ded. Hem i holem ol man ya we oli wantem kilim hem i ded, i putum olgeta long kalabus, mo hem nao i kam rula mo hae pris long ples blong papa blong hem.

Rul Mo Fasin Agens i Kam Bigwan Moa

Fastaem, ami blong Siria i traem spolem gavman blong John Hyrcanus, be biaen long 129 B.K.T., ol rula blong Gris [Selusid] oli lusum wan impoten faet agensem ol man Partian [naoia Iran mo Afganistan]. Menahem Stern, wan man Jiu we i gat hae save, i tokbaot wanem we faet ya i mekem long ol man Selusid. Hem i raetem se: “Klosap kingdom ya mo olgeta samting blong hem i lus olgeta.” From samting ya Hyrcanus “i mekem Juda i kasem fulwan independens blong hem mo hem i stat blong mekem rul blong hem i kam bigwan moa.” Tru ya, hem i rili mekem gavman blong hem i kam bigwan moa.

From we Siria i no moa blokem olgeta, Hyrcanus i stat blong faet agensem ol kantri raonabaot long Judia, blong oli kam aninit long paoa blong hem. Hem i fosem ol man blong joen long skul blong ol man Jiu, sipos oli no wantem se taon blong olgeta i lus. Wan long ol faet ya hem i agensem ol man Idumian (Idom). Stern i tokbaot olgeta ya se: “Taem ol man Idumian oli joen long skul blong ol man Jiu, hem i fastaem we wan ful laen blong man, i no sam man nomo, oli mekem samting ya.” Wan long ol narafala kantri we Hyrcanus i winim hem i Samaria. Hem i spolem tempol blong Samaria we i stap antap long Hil ya Gerisim. Wan man blong stadi long histri, Solomon Grayzel, i tokbaot krangke fasin blong ol rula blong Hasmonian, we oli fosem ol man blong joen long skul blong olgeta, i se: “Smol bubu blong Mattathias [papa blong Judah Maccabee] i agensem fasin fri blong wosip—we ol bubu blong hem bifo oli bin faet strong blong kasem.”

Ol Farisi Mo Ol Sadusi Oli Kamtru

Fastaem we Josephus i tokbaot bigfala paoa we ol Farisi mo Sadusi oli gat long ol man, hem i taem we hem i raet long saed blong rul blong Hyrcanus. (Josephus i bin tokbaot finis ol Farisi we oli laef long taem blong rul blong Jonathan.) Hem i no talemaot olsem wanem ol Farisi oli bin stat. Sam man blong stadi long histri oli ting se ol Farisi oli kamaot long Hasidim. Hemia wan grup blong ol man blong skul we oli soemaot olgeta olsem we oli onagud long God, oli sapotem wok we Judah Maccabee i mekem long saed blong skul, be oli no moa biaenem hem taem hem i joen long politik.

Plante man oli ting se nem ya Farisi i kamaot long wan Hibru tok we i minim “ol man we oli seraot long narafala.” Be sam man oli ting se nem ya i laenap moa wetem tok ya “man blong talem mining blong ol samting.” Ol Farisi ya oli ol man we oli gat hae save, be oli kamaot long ol man olbaot nomo, oli no kamaot long laen blong ol haeman. Ol man ya oli folemgud ol loa mo kastom long saed blong fasin blong stap klin. Mo oli bilif se oli save stap longwe long ol samting we i mekem man i doti sipos oli soem spesel ona long God. Taswe oli tekem ol loa we ol pris nomo oli folem blong stap klin long tempol mo oli traem mekem i wok long prapa laef blong olgeta evri dei. Ol Farisi oli statem wan niufala fasin blong talem mining long ol tok blong Baebol mo oli stanemap ol rul we biaen oli kolem “Loa we oli talemaot nomo.” Taem Simon i stap rul, ol Farisi oli kasem moa paoa from we sam long olgeta oli kam memba blong Gerousia (kaonsel blong ol elda), we biaen oli kolem Sanhedrin.

Josephus i tokbaot John Hyrcanus se fastaem hem i wan studen blong ol Farisi mo hem i sapotem olgeta. Be, wan taem long laef blong hem, ol Farisi oli stretem hem from we hem i no wantem lego wok blong hae pris. From samting ya hem i seraot long olgeta. Hyrcanus i putum tabu long ol man blong oli no folem ol loa blong skul blong Farisi. Mo blong spolem olgeta moa, hem i sapotem skul blong ol Sadusi, we i agensem ol Farisi.

Nem ya Sadusi maet i kamaot long Hae Pris Jadok, we laen blong hem i holem wok blong hae pris i stat long taem blong Solomon. Be, i no olgeta Sadusi evriwan we oli kamaot long laen ya. Josephus i talem se, ol Sadusi oli ol haeman mo rijman blong nesen, mo bighaf blong ol man olbaot oli no sapotem olgeta. Wan tija, Schiffman, i talem se: “Bighaf blong olgeta . . . oli ol pris no olgeta we oli mared long ol famle blong hae pris.” Taswe, blong plante yia, ol Sadusi oli joen wetem olgeta we oli gat paoa. Mo from samting ya, oli tingbaot wok blong ol Farisi mo bilif blong olgeta se eni man i save kam pris, olsem wan denja we i save daonem paoa blong olgeta. Long ol laswan yia long rul blong Hyrcanus, ol Sadusi oli kasembak paoa blong olgeta.

Politik i Kam Antap Mo Wosip i Godaon

Aristobulus, fasbon pikinini blong Hyrcanus, i rul blong wan yia nomo nao hem i ded. Hem i bin yusum fasin blong papa blong hem blong fosem ol man Ituria blong joen long skul blong ol man Jiu, mo hem i winim ol ples antap long Galili oli kam aninit long rul blong ol Hasmonian. Be paoa blong ol rula blong Hasmonian i kam antap bigwan aninit long rul blong brata blong hem, Alexander Jannaeus, we i stat rul long 103 B.K.T. go kasem 76 B.K.T.

Alexander Jannaeus i sakemaot ol rul blong olgeta we oli kam fastaem long hem mo i talemaot se hem nao i hae pris mo king. Ol rao bitwin ol Hasmonian mo ol Farisi i kam antap, gogo wan faet i kamaot mo 50,000 man Jiu oli ded. Afta we faet i finis, Jannaeus i folem fasin blong ol hiten king, taem hem i givim oda blong oli hangem long pos 800 man we olgeta ya oli bin rebel agensem hem. Taem we oli hangem ol man ya, Jannaeus i givim oda blong kilim ol waef mo pikinini blong olgeta i ded long fored blong olgeta. Long taem we samting ya i hapen, Jannaeus wetem ol waef blong hem oli stap mekem wan bigfala lafet. *

Jannaeus i gat gud save long saed blong politik. Taswe, nating se hem i no laekem ol Farisi, hem i luksave se namba blong ol man we oli laekem ol Farisi i stap kam antap. Ale, bifo we hem i ded hem i talem long waef blong hem, Salome Alexandra, se hem i mas joen wetem ol Farisi ya. Jannaeus i no jusum wan long ol pikinini blong hem blong tekem ples blong hem long kingdom blong hem, be hem i jusum waef blong hem. Waef blong hem i wan gudfala rula, mekem se long taem we hem i rul long kingdom blong Hasmonian (76- 67 B.K.T.) i gat moa pis. Hem i givimbak ol hae posisen long ol Farisi mo hem i karemaot ol loa we man blong hem i bin stanemap blong agensem ol loa blong skul ya.

Taem Salome i ded, tufala pikinini blong hem, Hyrcanus II, we i mekem wok olsem hae pris, mo Aristobulus II, tufala i traem winim tufala blong kam rula. Be tufala i no gat plante save long saed blong politik mo wok blong lidim ol ami olsem we ol bubu blong olgeta bifo oli gat. Mo tufala i no bin luksave from wanem namba blong ol man Rom long kantri blong olgeta i stap kam antap afta we kingdom blong Gris [Selusid] i foldaon olgeta. Long 63 B.K.T., taem Pompey, we i rula blong Rom, i stap long Damaskes, tufala brata ya i askem hem blong stretem rao bitwin tufala. Long sem yia ya, Pompey mo ol ami blong hem oli kam insaed long Jerusalem mo tekem paoa antap long ples ya. I no longtaem biaen, gavman blong Hasmonian i lus olgeta. Long 37 B.K.T., Kaonsel blong Rom i agri blong putum King blong Idumia, Bigfala Herod, blong rul antap long Jerusalem, olsem “King blong Judia,” mo “fren blong ol man Rom.” Gavman blong ol Hasmonian i lus.

Presen We Ol Hasmonian Oli Livim Biaen

Rul blong ol Hasmonian, i stat long Judah Maccabee go kasem Aristobulus II. Hem i stamba blong fasin seraot long skul blong ol man Jiu long taem we Jisas i stap long wol. Fastaem ol rula we oli kamaot long laen blong ol Hasmonian oli gat strong tingting blong leftemap wosip blong God. Be biaen oli yusum paoa from we oli tingbaot nomo samting we olgeta oli save kasem. Ol pris blong olgeta oli gat janis blong pulum ol man oli joen tugeta blong folem Loa blong God, be oli lidim nesen blong faet from politik. Long medel blong ol samting ya, ol defren tingting long saed blong skul oli kam antap. Aninit long rul blong Herod mo Rom, i no moa gat ol Hasmonian, be faet i kam antap bigwan bitwin ol Sadusi, ol Farisi, mo ol narafala grup from we evriwan oli wantem gat paoa long ol man.

[Ol futnot]

^ B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem.

^ Lukluk haf ya “Hu Ya Ol Makabi” we i kamaot long Wajtaoa blong Novemba 15, 1998.

^ Wan Skrol blong Ded Si, we oli kolem “Commentary on Nahum” i tokbaot “Laeon blong Fasin Kros” we i “hangem man taem i laef yet.” Maet skrol ya i stap tokbaot stori ya antap.

[Chart long pej 30]

(Lukluk niuspepa)

Ol Rula Long Laen Blong Ol Hasmonian

Judah Maccabee Jonathan Maccabee Simon Maccabee

John Hyrcanus

↓ ↓

Salome Alexandra — i mared long — Alexander Jannaeus Aristobulus

↓ ↓

Hyrcanus II Aristobulus II

[Tok blong pija long pej 27]

Judah Maccabee i wantem se ol man Jiu oli kasem independens blong olgeta

[Credit Line]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.

[Tok blong pija long pej 29]

Ol rula long laen blong ol Hasmonian oli faet blong winim ol taon blong ol narafala nesen

[Credit Line]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.