Ang mga Hasmonaeano ug ang Ilang Kabilin

SA DINHI pa si Jesus sa yuta, ang Hudaismo nabahinbahin sa mga pundok, ang tanan nagkompetensiyahay sa pag-impluwensiya sa mga tawo. Mao kana ang kahimtang nga gipresentar diha sa mga asoy sa Ebanghelyo ug sa mga sinulat sa unang-siglo nga Hudiyong historyador nga si Josephus.

Ang mga Pariseo ug ang mga Saduseo mitungha nga mao ang impluwensiyadong mga pundok niining panahona, nga abilidaran sa pag-impluwensiya sa opinyon sa publiko bisan hangtod sa punto sa pagsalikway kang Jesus ingong Mesiyas. (Mateo 15:1, 2; 16:1; Juan 11:47, 48; 12:42, 43) Apan, ang Hebreohanong Kasulatan wala maghisgot bahin niining duha ka impluwensiyadong mga pundok.

Si Josephus ang unang naghisgot bahin sa kahimtang sa mga Saduseo ug sa mga Pariseo niadtong ikaduhang siglo W.K.P. Niining panahona daghang Hudiyo ang nakabig sa Hellenismo, sa ato pa, sa Gregong kultura ug pilosopiya. Ang tensiyon tali sa Hellenismo ug Hudaismo migrabe sa dihang gipasipad-an sa mga magmamando nga Seleucid ang templo sa Jerusalem, nga gipahinungod kini ngadto kang Zeus. Usa ka alisto nga Hudiyong lider, si Judah Makabeo, nga gikan sa pamilya nga nailhang mga Hasmonaeano, nangulo sa usa ka rebeldeng kasundalohan sa pagbawi sa templo gikan sa mga kamot sa mga Grego. a

Ang mga tuig human gilayon sa pag-alsa ug sa kadaogan sa mga Makabeo gitiman-an sa kiling niining mga panahona sa pagtukod ug mga sekta pinasukad sa nagkompetensiyahay nga mga ideolohiya, ang matag usa nag-indigay aron makakontrolar ug mas dakodakong Hudiyohanong komunidad. Apan nganong naugmad ang maong kiling? Nganong ang Hudaismo nagkabahinbahin pag-ayo? Sa pagtubag, atong susihon ang kasaysayan sa mga Hasmonaeano.

Nagkadakong Independensiya ug Pagkabahinbahin

Human makab-ot ang iyang relihiyosong tinguha nga mapasig-uli ang pagsimba diha sa templo ni Jehova, si Judah Makabeo nahimong politiko. Busa, daghang Hudiyo mihunong sa pagsunod kaniya. Sa gihapon, iyang gipadayon ang iyang pagpakiggubat batok sa mga magmamandong Seleucid, naghimog kasabotan uban sa Roma, ug nagtinguha sa pagtukod ug usa ka independenteng Estado sa mga Hudiyo. Human mamatay si Judah diha sa panggubatan, gipadayon sa iyang mga igsoon nga si Jonathan ug Simon ang pagpakiggubat. Sa sinugdan wala atrasi sa mga magmamandong Seleucid ang mga Makabeo. Apan sa kataposan, ang mga magmamando nagkauyon sa paghimog politikanhon nga panagkompromiso, nga naghatag sa magsoong Hasmonaeano ug katungod sa pagtukod ug dakodakong independente nga estado.

Bisan tuod kaliwat sa mga saserdote, walay Hasmonaeano sukad ang nag-alagad sa katungdanan sa hataas nga saserdote. Nagtuo ang daghang Hudiyo nga kining maong katungdanan  angayng huptan lamang sa mga saserdote nga nagagikan sa banay ni Zadok, nga gitudlo ni Solomon ingong hataas nga saserdote. (1 Hari 2:35; Ezequiel 43:19) Gigamit ni Jonathan ang pagpakiggubat ug diplomasya aron maaghat ang mga Seleucid sa pagtudlo kaniya ingong hataas nga saserdote. Apan sa namatay si Jonathan, nakab-ot sa iyang igsoong si Simon ang mas labaw pa. Niadtong Septiyembre 140 W.K.P., usa ka hinungdanong balaod ang gipagula sa Jerusalem, nga napreserbar diha sa tumbagang mga papan nga gisulat sa Grego nga paagi: “Si Haring Demetrius [ang magmamando nga Gregong Seleucid] nagtudlo kaniya [Simon] ingong hataas nga saserdote, nga naghimo kaniya nga usa sa iyang mga Higala, ug naghatag ug dakong pasidungog kaniya. . . . Ang mga Hudiyo ug ang ilang mga saserdote nakahukom nga si Simon unta ang angayng mahimong ilang lider ug hataas nga saserdote hangtod sa walay kataposan, hangtod nga motungha ang usa ka kasaligang manalagna.”—1 Makabeo 14:38-41 (usa ka basahon sa kasaysayan nga makita diha sa Apokripa).

Ang katungdanan ni Simon ingong magmamando ug hataas nga saserdote—nga gihatag kaniya ug ngadto sa iyang mga kaliwat—gikauyonan dili lamang sa awtoridad sa langyawng Seleucid kondili sa “Dakong Katigoman” usab sa iyang kaugalingong katawhan. Nagtimaan kini sa dakong kausaban. Sumala sa gisulat sa historyador nga si Emil Schürer, sa dihang natukod sa mga Hasmonaeano ang politikanhon nga dinastiya, “ang ilang gihatagan ug dakong pagtagad dili na ang pagtuman sa Torah [Hudiyohanong Balaod] kondili ang pagpatunhay ug pagpadako sa ilang politikanhong gahom.” Hinunoa, kay nag-amping aron dili masilo ang mga Hudiyo, gigamit ni Simon ang titulong “ethnarch,” o “pangulo sa katawhan,” inay “hari.”

Dili tanan nahimuot sa sayop nga pagpangilog sa mga Hasmonaeano sa relihiyoso ug politikanhong pagmando. Sumala sa daghang eskolar, niining panahona natukod ang komunidad nga Qumran. Usa ka saserdote sa banay ni Zadok, nga gituohan nga mao ang gitumong sa mga sinulat diha sa Qumran ingong “ang Magtutudlo sa Pagkamatarong,” mibiya sa Jerusalem ug nangulo sa usa ka kontra partidong grupo ngadto sa Desyerto sa Judea duol sa Dead Sea. Ang usa sa mga Dead Sea Scroll, nga usa ka komentaryo bahin sa basahon ni Habacuc, nagbadlong sa “Daotang Saserdote nga sa sinugdan gitawag sa ngalan sa kamatuoran, apan sa dihang nagmando na siya sa tibuok Israel nagmapahitas-on ang iyang kasingkasing.” Nagtuo ang daghang eskolar nga mohaom si Jonathan o si Simon sa gihubit sa sekta bahin sa nagmandong “Daotang Saserdote.”

Si Simon nagpadayon sa pagpakiggubat aron ang teritoryo nga ilalom sa iyang pagmando modako. Apan, ang iyang pagmando kalit nga natapos sa dihang gipatay siya ug ang iyang duha ka anak sa iyang umagad nga lalaki, si Ptolemy, samtang nagsalosalo sila duol sa Jerico. Kini nga paningkamot sa pag-ilog sa pagmando wala molampos. Si John Hyrcanus, ang nahibiling anak ni Simon, gipasidan-an bahin sa mga plano sa pagpatay kaniya. Iyang gipangdakop ang posibleng mga mamumuno niya ug gikuha ang pagkapangulo ug ang hataas nga pagkasaserdote puli sa iyang amahan.

Dugang Pagpadako sa Teritoryo ug Pagdaogdaog

Sa sinugdan, gisagubang ni John Hyrcanus ang dili-tiawng mga hulga gikan sa Siryanhong puwersa, apan niadtong 129 W.K.P., ang Seleucid nga dinastiya napildi sa usa ka dakong gubat batok sa mga Partianhon. Mahitungod sa epekto niining gubata ngadto sa mga Seleucid, ang Hudiyong eskolar nga si Menahem Stern misulat: “Ang tibuok nga katukoran sa gingharian halos nagun-ob.” Busa “nabawi [ni Hyrcanus] ang pagkaindependente sa pangagamhanan sa Judea ug nagpadako sa teritoryo sa tanang suok.” Ug tuod man gipadako pa gayod niya ang iyang teritoryo.

Karon kay wala nay bisan unsang hulga sa mga Siryanhon, gisulong ni Hyrcanus ang mga teritoryo gawas sa Judea, ug gisakop kini. Ang mga molupyo napugos sa pagkakombertir sa Hudaismo kay kon dili ang ilang mga siyudad pagalumpagon. Usa sa maong mga gubat maoy batok sa mga Idumeanhon (mga Edomhanon). Bahin niining gubata si Stern miingon: “Talagsaon ang pagkakombertir sa mga Idumeanhon, tungod kay tibuok rasa ang nakombertir inay pipila lamang ka indibiduwal.” Lakip sa ubang mga dapit nga nasakop mao ang Samaria, diin gilumpag ni Hyrcanus ang Samaritanhong templo nga nahimutang sa Bukid sa Gerazim. Naghisgot bahin sa pagkabaligho niining polisiya sa pinugos nga pagpangombertir sa Hasmonaeano nga dinastiya, ang historyador nga si Solomon Grayzel misulat: “Gilapas niining apo ni Matatias [amahan ni Judah Makabeo] ang mismong prinsipyo—ang relihiyosong kagawasan—nga madungganong gidepensahan pag-ayo sa kanhing kaliwatan.”

 Mitungha ang mga Pariseo ug mga Saduseo

Sa panahon sa pagsulat ni Josephus bahin sa pagmando ni Hyrcanus nga unang nakahisgot siya sa nagkadako nga impluwensiya sa mga Pariseo ug mga Saduseo. (Nakahisgot si Josephus sa mga Pariseo nga nabuhi panahon sa pagmando ni Jonathan.) Wala niya iasoy ang ilang mga kagikan. Ang pipila ka eskolar nag-isip kanila ingong usa ka grupo nga nagagikan sa Hasidim, usa ka debotadong sekta nga misuportar kang Judah Makabeo sa iyang ambisyon labot sa relihiyon apan mibiya kaniya sa dihang ang iyang mga ambisyon nahimong politikanhon.

Kasagaran ang ngalang Pariseo nalangkit sa Hebreohanong lintunganayng pulong nga nagkahulogang “mga nabulag,” bisan tuod ang pipila nag-isip nga kini nalangkit sa pulong “mga maghuhubad.” Ang mga Pariseo maoy mga eskolar taliwala sa ordinaryong mga tawo, nga dili inila ang kaliwat. Sila mibulag gikan sa rituwal nga kahugawan pinaagi sa pilosopiya sa linain nga pagkadiyosnon, nga nagpadapat sa mga balaod sa templo sa pagkabalaan sa saserdote diha sa ordinaryong mga kahimtang sa kinabuhi sa matag adlaw. Naugmad sa mga Pariseo ang bag-ong paagi sa pagsabot sa Kasulatan ug ang ideya nga nailhan sa ulahi ingong binaba nga kasugoan. Panahon sa pagmando ni Simon sila nakabatog mas dakong gahom sa dihang ang pipila kanila natudlo ngadto sa Gerousia (konsilyo sa tigulang nga mga lalaki), nga sa ulahi nailhang Sanhedrin.

Si Josephus nag-asoy nga sa sinugdanan si John Hyrcanus maoy estudyante ug tigpaluyo sa mga Pariseo. Apan, dihay panahon nga gibadlong siya sa mga Pariseo tungod kay wala siya mobiya sa pagkahimong hataas nga saserdote. Kini misangpot ug grabeng kasungian. Gidili ni Hyrcanus ang relihiyosong mga balaod sa mga Pariseo. Ingong dugang silot, midapig siya sa relihiyosong mga kaaway sa mga Pariseo, ang mga Saduseo.

Ang ngalang Saduseo lagmit nalangkit sa Hataas nga Saserdoteng si Zadok, kansang mga kaliwat nangatungdanan ingong saserdote sukad pa sa panahon ni Solomon. Apan, dili tanan sa mga Saduseo nagagikan niining kaliwatana. Sumala kang Josephus, ang mga Saduseo maoy hamili ug adunahang mga tawo sa nasod, ug ang ordinaryong mga tawo dili pabor kanila. Si Propesor Schiffman nagkomento: “Ang kadaghanan kanila . . . maoy mga saserdote o nakaminyo ug mga sakop sa mga banay sa hataas nga mga saserdote.” Busa, taastaas nga panahon nang nasuod sila niadtong anaa sa gahom. Sa ingon, ang nagkadakong papel sa mga Pariseo sa kinabuhi sa publiko ug ang ideya sa mga Pariseo sa pagpaabot sa samag-saserdotehanong pagkabalaan ngadto sa tanang katawhan giisip nga usa ka hulga nga makadaot sa awtoridad sa mga Saduseo. Karon, sa kataposang mga tuig sa pagmando ni Hyrcanus, ang mga Saduseo nakabaton pag-usab ug gahom.

Mas Politikanhon kay sa Pagkadiyosnon

Ang kinamagulangang anak ni Hyrcanus, si Aristobulus, nagmando sulod lamang sa usa ka tuig una mamatay. Iyang gipadayon ang polisiya sa pinugos nga pagkombertir sa mga Itureano ug ang ibabawng bahin sa Galilea gipamandoan sa mga Hasmonaeano. Apan ilalom sa pagmando sa iyang igsoon nga si Alexander Jannaeus, nga nagmando niadtong 103-76 W.K.P., nga ang Hasmonaeanong dinastiya nakaabot sa kinatayuktokang gahom niini.

 Wala ilha ni Alexander Jannaeus ang unang polisiya ug walay-lipudlipod nga gideklarar niya ang iyang kaugalingon ingong hataas nga saserdote ug hari. Misamot ang panag-away tali sa mga Hasmonaeano ug sa mga Pariseo, nga miresulta ug sibil nga gubat diin 50,000 ka Hudiyo ang nangamatay. Human masumpo ang rebelyon, gipalansang ni Jannaeus ang 800 ka rebelde, usa ka buhat nga nahimong batasan sa paganong mga hari. Sa nag-ungaw na sila sa kamatayon, ang ilang mga asawa ug mga anak gipamatay atubangan sa ilang mga mata, samtang si Jannaeus nagsalosalo nga dayag sa tanan uban sa iyang mga puyopuyo. b

Bisan pag nagdumot siya sa mga Pariseo, si Jannaeus maoy usa ka praktikal nga politiko. Iyang nakita nga nagkadaghan ang misuportar sa mga Pariseo. Sa dihang himalatyon na, iyang giinstruksiyonan ang iyang asawa nga si Salome Alexandra, nga makig-alayon siya sa pagmando uban kanila. Gipili siya ni Jannaeus inay ang iyang mga anak ingong manununod sa iyang gingharian. Napamatud-an ni Salome nga siya abilidaran nga magmamando, nga nakahatag sa nasod ug usa sa mas malinawong yugto sa pagmando sa mga Hasmonaeano (76-67 W.K.P.). Gibalik ngadto sa mga Pariseo ang dagkong mga katungdanan, ug ang mga balaod nga nagdili sa ilang relihiyosong mga kasugoan giwagtang.

Pagkamatay ni Salome, ang iyang mga anak nga si Hyrcanus II, nga nag-alagad ingong hataas nga saserdote, ug si Aristobulus II nag-ilogay sa gahom. Ang duha parehong walay abilidad sa politika ug sa militar dili sama sa ilang mga katigulangan, ug ang duha maorag wala makasabot sa bug-os nga kahulogan sa pagdaghan sa mga Romano niadtong lugara human nga nahugno sa bug-os ang gingharian sa mga Seleucid. Sa 63 W.K.P., ang duha ka magsoon nagpatabang sa Romanong magmamando nga si Pompey samtang didto siya sa Damasco ug naghangyo kaniya sa paghusay sa ilang panag-away. Niana gihapong tuiga, gisulong ni Pompey ug sa iyang mga sundalo ang Jerusalem ug gisakop kana. Sinugdanan kadto sa kataposan sa gingharian sa mga Hasmonaeano. Sa 37 W.K.P., ang Jerusalem nailog sa Idumeanhong Haring Herodes nga Bantogan, nga aprobado sa Romanhong Senado ingong “Hari sa Judea,” “kaalyado ug higala sa katawhan sa Roma.” Nawagtang ang gingharian sa mga Hasmonaeano.

Ang Kabilin sa mga Hasmonaeano

Ang yugto sa pagmando sa mga Hasmonaeano, gikan kang Judah Makabeo hangtod kang Aristobulus II, nakapasugod sa relihiyosong pagkabahinbahin nga naglungtad sa dinhi pa si Jesus sa yuta. Ang mga Hasmonaeano nagsugod nga masiboton sa pagsimba sa Diyos, apan kana nga pagkamasiboton nadaot tungod sa maabusohon nga pagtagad lamang sa kaugalingong kaayohan. Ang ilang mga saserdote, nga dunay higayon sa paghiusa sa katawhan sa pagsunod sa Balaod sa Diyos, naghatod sa nasod ngadto sa grabeng panag-away sa politika taliwala kanila. Niini nga kahimtang, milambo ang makapabahin nga relihiyosong mga panghunahuna. Wala na ang mga Hasmonaeano, apan ang pag-ilogay sa mga Saduseo, sa mga Pariseo, ug sa uban pa sa relihiyosong gahom maoy kinaiyahan sa nasod nga karon ilalom sa pagmando ni Herodes ug sa Roma.

[Mga footnote]

[Chart sa panid 30]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Dinastiya sa mga Hasmonaeano

Judah Makabeo Jonathan Makabeo Simon Makabeo

↓

John Hyrcanus

↓ ↓

Salome Alexandra — naminyo kang — Alexander Jannaeus Aristobulus

↓ ↓

Hyrcanus II Aristobulus II

[Hulagway sa panid 27]

Si Judah Makabeo naninguha nga mahimong independente ang mga Hudiyo

[Credit Line]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.