Bai na kontenido

Bai na kontenido

E Hasmoneonan i e Herencia Cu Nan A Laga

E Hasmoneonan i e Herencia Cu Nan A Laga

E Hasmoneonan i e Herencia Cu Nan A Laga

ORA Jesus tabata riba tera, hudaismo tabata dividí den faccionnan cu tabata competí cu otro pa logra influencia riba e pueblo. Esei ta e situacion cu ta ser describí den e relatonan di Evangelio i tambe den loke Josefo, e historiadó hudiu di promé siglo, a skirbi.

E fariseo i saduceonan ta aparecé den e esenario aki como gruponan di hopi influencia, capas pa cambia opinion público asta te n’e punto di pone hende rechasá Jesus como e Mesías. (Mateo 15:1, 2; 16:1; Juan 11:47, 48; 12:42, 43) Sin embargo, niun caminda e Scritura Hebreo no ta mencioná e dos gruponan di hopi influencia aki.

Josefo ta mencioná e fariseo i saduceonan pa promé bes den e sucesonan di siglo 2 P.E.C. Durante e periodo ei hopi hudiu tabata cai p’e atraccion di helenismo, esta, e cultura i filosofia griego. E tension entre helenismo i hudaismo a yega su culminacion ora gobernantenan di Seleucia a desonrá e tempel na Jerusalem dor di dedik’é na Zeus. Huda Macabeo, un lider hudiu dinámico cu a bini dje famia conocí como e hasmoneonan, a encabesá un ehército di rebelde cu a libra e tempel for di mannan griego. *

E añanan djis despues dje rebelion i victoria dje macabeonan a sobresalí pa e tendencia di forma sectanan basá riba ideologia cu a competí cu otro, i cada un luchando pa convencé e parti mas grandi dje comunidad hudiu. Pero con bini e tendencia aki a desaroyá? Di con hudaismo a bira asina dividí? Pa un contesta, laga nos examiná e historia di e hasmoneonan.

Creciente Independencia i Desunion

Despues cu Huda Macabeo a logra su meta religioso di restorá adoracion n’e tempel di Jehova, el a bira político. P’esei hopi hudiu a stop di siguié. Pero tog el a sigui cu su lucha contra e gobernantenan di Seleucia, a firma un tratado cu Roma i a purba establecé un estado hudiu independiente. Despues cu Huda a muri den bataya, su ruman hombernan Jonatan i Simon a sigui cu e lucha. Na promé instante e gobernantenan di Seleucia a oponé e macabeonan vigorosamente. Pero cu tempu, e gobernantenan a bai di acuerdo pa cera compromisonan político, permitiendo e rumannan hasmoneo un grado di autonomia.

Maske nan tabata di desendiente sacerdotal, nunca niun hasmoneo no a yega di sirbi den e puesto di sumo sacerdote. Hopi hudiu tabata di opinion cu ta sacerdotenan dje liña di desendiente di Zadok, kende Sálomon a nombra como sumo sacerdote, mester a ocupá e puesto aki. (1 Reynan 2:35; Ezekiel 43:19) Jonatan a usa guera i diplomacia pa persuadí e gobernantenan di Seleucia pa nombr’é como sumo sacerdote. Pero despues cu Jonatan a muri, su ruman homber Simon a logra asta mas. Na september di aña 140 P.E.C, a sali un decreto importante na Jerusalem cu a keda preservá riba tablanan di brons skirbí na estilo griego: “Rey Demetrio [e gobernante griego di Seleucia] a confirmá [Simon] como sumo sacerdote, el a hacié un di su Amigunan i a otorgu’é masha onor. . . . E hudiunan i nan sacerdotenan a dicidí cu Simon mester ta nan lider i sumo sacerdote pa semper, te ora un profeta digno di confiansa aparecé.”—1 Macabeonan 14:38-41 (un buki histórico dje bukinan apócrifo).

Asina e puesto di Simon como gobernante i tambe sumo sacerdote—tantu p’e como su desendientenan—tabatin aprobacion di no solamente e autoridad stranhero di Seleucia sino tambe di “e Gran Asamblea” di su mes pueblo. Esaki tabata un punto crucial di cambio. Manera e historiadó Emil Schürer a skirbi, una bes cu e hasmoneonan a establecé un dinastia político, “nan preocupacion principal no tabata mas pa cumpli cu e Torá [Ley hudiu], sino conserbá i extendé nan poder político.” Sin embargo, dor cu Simon kier a tene cuidou p’e no ofendé sintimentunan hudiu, el a usa e título “lider di pueblo,” en bes di “rey.”

No ta tur hende a keda contentu cu e hasmoneonan a usurpá poder religioso i tambe político. Segun vários historiadó, tabata durante e periodo aki e comunidad di Qumran a ser formá. Nan ta pensa cu ta un sacerdote dje liña di desendiente di Zadok ta esun cu e obranan skirbí di Qumran ta referí na dje como “e Maestro di Husticia” cu a bandoná Jerusalem i a dirigí un grupo di opositor na e desierto di Hudea via laman Morto. Un dje Rolnan di Laman Morto, un comentario riba e buki di Habacuc, ta condená “e Sacerdote Malbado cu na principio a ser identificá cu e berdad, pero cu despues a bira orguyoso ora el a cuminsá goberná Israel.” Hopi historiadó ta kere cu e secta su descripcion di e “Sacerdote Malbado” na mando, ta cuadra sea cu Jonatan of Simon.

Simon a sigui cu campañanan militar pa expandé e teritorio bou di su dominio. Sin embargo, su gobernacion a yega na un fin abrupto ora su suegro Tolomeo a asesiná e i su dos yu hombernan miéntras nan tabata na un bankete den becindario di Jérico. E intento aki di Tolomeo pa tuma poder a faya. Nan a spierta Juan Hircano, e yu homber di Simon cu a resta, cu hende tabata busk’é pa mata. El a capturá esnan cu tabata busk’é pa mata, i a tuma over e liderato i sumo sacerdocio di su tata.

Mas Expansion i Opresion

Na principio, Juan Hircano a hañ’é confrontá cu menasanan serio di parti di forsanan sirio, pero despues na aña 129 P.E.C., e dinastia di Seleucia a perde un bataya crucial contra e partonan. Relacioná cu e efecto cu e guera aki tabatin riba e dinastia di Seleucia, e historiadó hudiu Menahem Stern a skirbi: “Henter e structura di e reino prácticamente a cai den otro.” Asina Hircano “a haña chens di recobrá Hudea su independencia político completo i cuminsá expandé den vários direccion.” I el a expandé di berdad.

Awor cu no tabatin ningun menasa sirio pa strob’é, Hircano a cuminsá invadí teritorionan pafó di Hudea i dominá nan. E habitantenan mester a combertí na hudaismo sino lo a destruí nan stadnan. Tabatin un campaña similar contra e idumeonan (edomitanan). Relacioná cu e campaña aki, Stern a remarcá: “E combertimentu di e idumeonan tabata e promé di su clase, ya cu e tabata trata di henter un rasa i no di un par di hende so.” Un dje áreanan conkistá tabata Samaria, caminda Hircano a destruí e tempel samaritano ubicá riba ceru Guerizim. Expresando e ironia dje política di combertimentu forsá aki dor dje dinastia hasmoneo, historiadó Solomon Grayzel a skirbi: “Ata aki un nietu di Matatías [tata di Huda Macabeo] ta violá net e principio di libertad di religion cu e generacion anterior a defendé noblemente.”

Fariseo i Saduceo Ta Aparecé

Josefo a mencioná e creciente influencia di e fariseo i saduceonan pa promé bes ora el a skirbi tocante e reinado di Hircano. (Josefo a mencioná e fariseonan cu a biba durante e reinado di Jonatan.) E no ta relatá nan orígen. Algun historiadó ta considerá nan como un grupo cu a sali for di hasidim, un secta deboto cu a apoyá Huda Macabeo den su metanan religioso, pero cu a bandon’é ora su ambicionnan a bira político.

Generalmente hende ta relacioná e nomber fariseo cu e palabra original hebreo cu ta nificá “esnan separá,” maske algun hende ta relacion’é cu e palabra “interpretadó.” Fariseonan tabata hende intelectual for di entre e pueblo comun, nan no tabatin un antecedencia special. Nan a separá nan mes for di impuresa ritual via un filosofia di debocion special, i a aplicá leynan di tempel en cuanto santidad sacerdotal na situacionnan comun di bida diario. E fariseonan a desaroyá un forma nobo di interpretá e Scritura i un concepto cu despues a bira conocí como e ley oral. Durante e reinado di Simon nan a haña mas influencia ora cu algun di nan a ser scogé pa forma parti di e Gerousia (conseho di ancianonan), cu despues a bira conocí como e Sanedrin.

Josefo ta relatá cu Juan Hircano tabata na principio un disipel i apoyadó di e fariseonan. Sin embargo, na dado momento e fariseonan a reprend’é pasobra e no a entregá e puesto di sumo sacerdote. Esaki a resultá den un kiebro dramático. Hircano a declará e ceremonianan religioso dje fariseonan como ilegal. Como castigu extra el a apoyá saduceo, e oponentenan religioso di e fariseonan.

Probablemente e nomber saduceo tin di haber cu e Sumo Sacerdote Zadok, kende su desendientenan a ehercé e puesto di sacerdote desde e tempu di Sálomon. Sin embargo, no ta tur e saduceonan a bini dje liña di desendencia aki. Segun Josefo, saduceo tabata hende aristocrat i hende ricu dje nacion, i nan no tabatin apoyo dje masa. Profesor Schiffman ta comentá: “Mayoria di nan . . . aparentemente tabata sacerdote of hende cu a casa cu famia di sumo sacerdote.” Asina nan tabatin pa hopi tempu caba un relacion estrecho cu esnan na poder. P’esei, e creciente papel di e fariseonan den bida público i nan concepto di expandé santidad sacerdotal na henter e pueblo a ser considerá como un menasa cu lo por a debilitá e autoridad dje saduceonan. Awor, na fin dje añanan di reinado di Hircano, e saduceonan a recuperá poder.

Mas Política, Ménos Debocion

Hircano su yu mayó Aristóbulo a goberná un aña so promé cu el a muri. E tambe a aplicá e política di combertimentu forsá riba e itureonan i a pone e parti nort di Galilea bou di control di hasmoneo. Sin embargo, tabata bou di reinado di su ruman homber Alexander Janeo, kende a goberná di aña 103 pa 76 P.E.C., e dinastia hasmoneo a alcansá su máximo poder.

Alexander Janeo a rechasá e política anterior i abiertamente a declará su mes sumo sacerdote i rey. E conflicto entre hasmoneo i fariseo a bira mas intenso, i a resultá asta den un guera civil den cua 50.000 hudiu a muri. Despues di a dominá e rebelion, Janeo, den un acto similar na reynan pagano, a laga claba 800 rebelde na palu. Ora nan tabata muriendo, a mata nan casá i nan yunan nan dilanti, miéntras Janeo i su concubinanan tabata festehá. *

Apesar di su enemistad cu e fariseonan, Janeo tabata un político masha práctico. El a ripará cu e apoyo cu e fariseonan tabata ricibí dje pueblo tabata crece mas i mas. Na su cama di morto el a instruí su casá Salomé Alexandra pa compartí poder cu e fariseonan. Janeo a scoge su casá, i no su yunan, como su sucesor. Salomé a duna prueba di ta un gobernante capas, ya cu el a percurá un dje periodonan mas pacífico p’e nacion bou di gobernacion hasmoneo (aña 76 pa 67 P.E.C.). E fariseonan a ser restorá na puestonan di autoridad, i e leynan contra nan ceremonianan religioso a ser anulá.

Ora cu Salomé a muri, su yu hombernan Hircano II, kende a sirbi como sumo sacerdote, i Aristóbulo II a cuminsá bringa pa poder. Tur dos tabata falta e perspicacia relacioná cu asuntunan político i militar cu nan antepasadonan tabatin, i ta parce cu niun di dos no a comprendé bon kico e presencia cada bes mas grandi di e ehército romano den e área despues dje caida total dje reino di Seleucia a nificá. Na aña 63 P.E.C., tur dos ruman homber a bai cerca e gobernante romano Pompeyo ora e tabata na Damasco, i a pidié pa intermediá den e problema cu nan dos tabatin cu otro. E aña ei mes, Pompeyo i su trupanan a marcha drenta Jerusalem i a tuma mando. Esei tabata principio dje fin dje reino di e hasmoneonan. Na aña 37 P.E.C., rey Herodes e Grandi di Idumea, cu Senado di Roma a aprobá como “rey di Hudea,” “aliado i amigu di e pueblo romano,” a tuma Jerusalem over. E reino di e hasmoneonan no a existí mas.

Herencia di e Hasmoneonan

E periodo di e hasmoneonan, for di Huda Macabeo te na Aristóbulo II, a pone e fundeshi pa e esena religioso dividí cu a existí ora Jesus tabata riba tera. E hasmoneonan a cuminsá cu celo pa adoracion di Dios, pero nan a bin caba den un interes personal abusivo. Nan sacerdotenan, kendenan tabatin e oportunidad di uni e pueblo den sigui e Ley di Dios, a hiba e nacion den e abismo di lucha interno pa poder político. Bou di tal circunstancianan, puntonan di bista religioso cu ta causa division a florecé. E hasmoneonan no tabat’ei mas, pero e lucha pa poder religioso entre saduceo, fariseo i otro gruponan a caracterisá e nacion cu a existí awor bou di dominio di Herodes i Roma.

[Nota]

^ par. 4 Mira e artículo “Ken Tabata e Macabeonan?” den E Toren di Vigilancia di 15 di november 1998.

^ par. 22 E Rol di Laman Morto “Comentario Riba Nahum” cu ta mencioná “e Leon di Vengansa” cu a “cologá hende bibu,” kisas ta referí na e incidente mencioná ariba.

[Tabèl na página 30]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

E Dinastia Hasmoneo

Huda Macabeo Jonatan Macabeo Simon Macabeo

Juan Hircano

↓ ↓

Salomé Alexandra — a casa cu — Alexander Janeo Aristóbulo

↓ ↓

Hircano II Aristóbulo II

[Plachi na página 27]

Huda Macabeo a busca independencia pa hudiu

[Rekonosementu]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.

[Plachi na página 29]

Hasmoneonan a bringa pa expandé nan dominio riba stadnan no-hudiu

[Rekonosementu]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.