Mu Zamaye mwa ‘Nzila ye Patami’

MUPOLOFITA ISAYA n’a zibahalize kuli: ‘Ba ba lukile ku ka ba hande ku bona; kakuli ba ka kutelwa ki likezo za bona.’ Hape Isaya n’a ize: “Nzila ya mutu ya lukile i patamile.” (Isaya 3:10; 26:7) Kwa iponelwa hande kuli haiba lu bata kuli misebezi ya luna i tahise ze nde, lu lukela ku eza ze lukile ku Mulimu.

Niteñi, lu kona cwañi ku zamaya mwa nzila ye patami? Ki limbuyoti mañi ze lu kona ku libelela ha lu eza cwalo? Mi ba bañwi ba kona ku tusiwa cwañi luna ha lu latelela lipimo za Mulimu ze lukile? Mwa kauhanyo 10 ya buka ya mwa Bibele ya Liproverbia, Mulena Salumoni wa Isilaele wa kwaikale wa alaba lipuzo zeo ha bapanya mutu ya lukile ni ya maswe. Mwa ku eza cwalo, u itusisa pulelo ya kuli “ya lukile” haketalizoho. Lipulelo zeo kaufela li mwahal’a litimana 16 ku isa 32. Kacwalo, ku nyakisisa Liproverbia 10:15-32, ku ka susueza luli. *

Mu Utwe Kalimelo

Salumoni u bonisa butokwa bwa ku luka. U li: “Mapilelo a ya fumile, ki bufumu bwa hae; kono bumai bwa yo museta, ki bubotana bwa hae. Ku sebeza kwa ya lukile ku mu batiseza bupilo; kono se si fumanwa ki ya maswe si mu isa kwa sibi.”—Liproverbia 10:15, 16.

Bufumu bu kona ku sileleza kwa lika ze ñwi ze sa swalehi mwa bupilo, inge muleneñi o tiisizwe mo u kona ku fela sipimo se siñwi sa buiketo ku ba ba pila ku ona. Mi bubotana bu kona ku sinya ha ku ba ni miinelo ye si ka libelelwa. (Muekelesia 7:12) Nihakulicwalo, mulena ya butali y’o mwendi n’a bonisa hape lubeta lwa bufumu ni bubotana. Ya fumile a kana a ba ni tengamo ya ku isepisa hahulu ka z’a luwile, ka ku nahana kuli maluwo  a hae “ki lukwakwa lo lutelele.” (Liproverbia 18:11) Mi mubotana ka mafosisa a kana a ikutwa kuli bubotana bwa hae bu mu paleliswa ku ba ni sepo ya nako ya kwapili. Kacwalo, bubeli bwa bona ba palelwa ku eza libizo le linde ni Mulimu.

Kwa neku le liñwi, mutu ya lukile niha luwile ze nyinyani kamba ze ñata, likezo za hae ze lukile li libisa kwa bupilo. Kamukwaufi? U kozwi ka za na ni zona. Ha lumelezi muinelo wa hae wa za mali ku sinanisa mayemo a hae a mande ku Mulimu. Ibe ya fumile kamba mubotana, nzila ya bupilo bwa mutu ya lukile i mu tahiseza tabo cwale ni sepo ya bupilo bo bu sa feli mwa nako ya kwapili. (Jobo 42:10-13) Ya maswe ha tusehi niha ka fuma. Mwa sibaka sa ku itebuha butokwa bwa silelezo ya bona ni ku pila ka tato ya Mulimu, u itusisa bufumu bwa hae kwa ku eza sibi.

Mulena wa Isilaele u zwelapili kuli, “Ya utwa ku sikululwa, u zamaya mwa nzila ya bupilo; kono ya hana ku nyaziwa wa yembana.” (Liproverbia 10:17) Muituti yo muñwi wa Bibele u akaleza kuli timana ye i konwa ku utwisiswa mwa linzila ze peli. Nzila ye ñwi ki ya kuli mutu ya utwa kalimelo ni ku bata ze lukile u mwa nzila ya bupilo, hailif’o mutu ya hana ku nyaziwa u yembana ku zwa mwa nzila yeo. Timana yeo hape i kona ku talusa kuli “ya utwa ku sikululwa u bonisa nzila ya bupilo [ku ba bañwi kakuli mutala wa hae o munde wa ba tusa], kono ya hana ku nyaziwa u yembanisa ba bañwi.” (Liproverbia 10:17, New International Version) Mwa miinelo ye mibeli yeo, ku butokwa luli kuli lu kumalele kwa sikululo ni ku sa hana nyazo!

Mu Yolise Sitoyo ka Lilato

Ku tuha f’o, Salumoni u bonisa lishitanguti la likalulo ze peli ze fa mubonelo o swana, kalulo ya bubeli i koñomeka ya pili. U li: “Ya pata sitoyo sa hae ki wa mulomo o puma.” Haiba mutu u na ni sitoyo ku yo muñwi mwa pilu ya hae mi u si pata ka manzwi a’ munati kamba ka kalembeshwa, mutu y’o ki lihata—“ki wa mulomo o puma.” Mulena ya butali u ekeza kwateñi kuli: ‘Ya bulela za busawana ki litanya.’ (Liproverbia 10:18) Mwa sibaka sa ku pata sitoyo sa bona, batu ba bañwi ba tamilikezanga ye ba toile litaba kamba ku mu sinya libizo. Ku eza cwalo ki bukuba kakuli piho ya busawana ha i cinci luli mwa inezi mutu y’o. Mi muteelezi ya utwisisa lika u ka lemuha kaiñole mi ha na ku kuteka lisawana yo. Kacwalo ya hasanya busawana u ikolofaza ili yena.

Nzila ye lukile ki ku sa bulela za buhata kamba za busawana. Mulimu n’a bulelezi Maisilaele kuli: “U si ke wa toya wahenu mwa pilu ya hao.” (Livitike 19:17) Mi Jesu n’a elelize bateelezi ba hae kuli: “Mu late be ili lila ku mina, mu fuyole ba ba mi lwaha, ba ba mi toile mu ba eze hande, mi mu lapelele ba ba mi eza maswe, ba ba mi nyandisa; kuli mu be bana ba Ndat’a mina ya kwa lihalimu.” (Mateu 5:44, 45) Ki ko kunde hahulu luli ku ba ni lilato mwa lipilu za luna i si sitoyo!

“Ñaña Mulomo”

Ka ku koñomeka butokwa bwa ku swala lilimi, mulena ya butali u li: “Mutu ya bulela hahulu, h’a tokwi ku fosa; kono ya ñaña mulomo wa hae, u butali.”—Liproverbia 10:19.

“Sikuba si bulela ze ñata.” (Muekelesia 10:14) Mulomo wa hae u “tahisa butanya.” (Liproverbia 15:2) Nto yeo ha i talusi kuli mutu kaufela ya bulela hahulu ki sikuba. Kono ku bunolo hahulu ku mutu ya bulela hahulu ku itusiswa kwa ku hasanya lusebo lo lu sinya kamba mabulatwi! Libizo le li sinyizwe, maikuto a holofalizwe, silikani se si sinyizwe, mane nihaiba kolofalo ya kwa mubili hañata li tahiswa ki lipulelo za bukuba. “Fo ku na ni manzwi a mañata, h’a ku tokwi sibi.” (Liproverbia 10:19, American Translation) Ku tuha f’o, kwa nyemisa ku ina ni mutu ya bulela fa taba ni taba. Haike lu si ke lwa bulela hahulu.

 Kwand’a ku saba fela ku bulela buhata, mutu ya ñaña mulomo wa hae u eza ka maseme. Wa nahana a si ka bulela kale. Ka ku susuezwa ki lilato la ku lata Jehova ni takazo ye buniti ya ku bata ku tusa ba bañwi, u nahana ka m’o manzwi a hae a ka amela ba bañwi. Lipulelo za hae ki ze na ni lilato ni musa. U nahanisisa mw’a ka ezeza kuli za bulela li be ze tabisa ni ze tusa. Manzwi a hae a swana sina “apule ya gauda ye mwa pizana ya silivera”—a na ni bunangu mi a’ kutekeha nako kaufela.—Liproverbia 25:11.

‘Mu Pilise Ba Bañata’

Salumoni u zwelapili kuli: “Lilimi la ya na ni niti li swana sina silivera ye kenile. Kono lipilu za ba ba maswe ha li na tuso.” (Liproverbia 10:20) Ya lukile u bulela ze kenile—inge silivera ye nde, ye twekile, ye si na masila. Taba yeo ki ya niti luli kwa batanga ba Jehova ha ba nze ba hasanya zibo ye pilisa ya Linzwi la Mulimu ku ba bañwi. Jehova Mulimu, yena Muluti yo Mutuna, u ba lutile mi ‘u ba file lilimi le li talifile, kuli ka manzwi a bona ba kone ku tiisa mutu ya katezi. (Isaya 30:20; 50:4) Kaniti, lilimi la bona li swana sina silivera ye kenile ha li nze li bulela niti ya Bibele. Lipulelo za bona luli ki za butokwa bo bu sa feli ku ba ba sepahala ku fita milelo ya ba ba maswe! Ha lu iyakatweñi ku bulela za Mubuso wa Mulimu ni misebezi ya Mulimu ye komokisa.

Mutu ya lukile ki wa butokwa ku ba ba pila ni yena. Salumoni u ekeza kuli, “Mulomo wa ya lukile u pilisa ba bañata; kono likuba za shwa ka ku tokwa ngana”—Liproverbia 10:21.

“Ya lukile u pilisa ba bañata” ka nzila ifi? Linzwi la Siheberu le li itusisizwe mwa taba m’o li fa muhupulo wa “bulisana.” Li fa muhupulo wa ku etelela ni ku fepa, sina m’o mulisana wa kwaikale n’a babalelanga lingu za hae. (1 Samuele 16:11; Samu 23:1-3; Pina ya Lipina 1:7) Mutu ya lukile u zamaisa kamba ku etelela ba bañwi mwa nzila ye lukile, lipulelo za hae li fepa ba ba mu teeleza. Ze zwa mwateñi ki kuli ba ba ni bupilo bo bu tabisa hahulu, bo bu kolwisa hahulu, mi mane ba kana ba fiwa bupilo bo bu sa feli.

Niteñi, sikuba bo? Ka ku felelwa ki ngana, u bonahala kutokwa maikuto a mande kamba ku iyakatwa ze zwa mwa likezo za hae. Mutu ya cwalo u eza za lata ku eza kaufela, a sa zibi ze ka zwa mwateñi. Kacwalo, u fumana koto mwa likezo za hae. Hailif’o mutu ya lukile u tusa ba bañwi kuli ba zwelepili ku pila, ya felezwi ki ngana yena ha koni niheba ku ipilisa.

Mu Pime Muzamao O Maswe

Butu bwa mutu hañata bu boniswa ki za lata ni za sa lati. Ka ku bulela taba yeo, mulena wa Isilaele u li: “Ku litanya, ku lela bumaswe ki papali ye mu tabisa; kono mutu ya na ni kutwisiso u tabela butali.”—Liproverbia 10:23.

Ba bañwi b’a nga muzamao o maswe kuli ki papali, kamba ku itabisa, mi ba ikenya mwateñi kuli ba itabise. Batu ba ba cwalo ha b’a ngi kuli Mulimu ki yena ye ba ka ikalabela ku yena batu kaufela, mi ha ba lemuhi ku fosahala kwa likezo za bona. (Maroma 14:12) Ba fita fa ku keluha mwa minahano ya bona ili ku nahana kuli Mulimu ha boni likezo za bona ze maswe. Ka likezo za bona, ba li: “Ha  ku na Mulimu.” (Samu 14:1-3; Isaya 29:15, 16) B’o luli ki butoto!

Kwa neku le liñwi, mutu ya na ni kutwisiso ye tungile u lemuha kuli muzamao o maswe haki papali. Wa ziba kuli ha u tabisi Mulimu mi u kona ku sinya silikani ni yena. Mukwa o cwalo ki wa bukuba kakuli u paleliswa batu ku ikuteka, u sinya manyalo, u holofaza munahano ni mubili, mi u libisa kwa ku fokola kwa moya. Lu ka eza hande ku pima muzamao o maswe ni ku lata butali inge kaizeli ya latiwa hahulu.—Liproverbia 7:4.

Mu Yahe fa Mutomo O Munde

Ka ku bonisa butokwa bwa ku yaha bupilo bwa mutu fa mutomo o munde, Salumoni u li: “Se si sabwa ki ya maswe, si ka mu tahela, mi se si lakazwa ki ba ba na ni niti, ba ka si fiwa. Mo ku fitelela kakundukundu, ni ya maswe u ka fitelela cwalo; kono ya lukile u ka tiyela fa mutomo wa kamita.”—Liproverbia 10:24, 25.

Ya maswe a kana a sabisa ba bañwi. Kono kwa mafelelezo z’a saba li taha ku yena. Ka kutokwa mutomo mwa likuka ze lukile, u swana sina ndu ye si ka tiya ye wiswa ki liñungwa le lituna. H’a koni ku tiyela sineneketo. Kwa neku le liñwi, ya lukile u swana sina mutu ya eza ka ku ya ka lipulelo za Jesu. Jesu n’a ize, mutu y’o ki “munna ya na ni ngana, ya yahile ndu ya hae fa licwe; mi pula ya nela, mikokolombwa ya yepeha, ni ñuli ya shelumukela ndu yeo; mi ha i si ka wa, kakuli n’e tomilwe fa licwe.” (Mateu 7:24, 25) Mutu ya cwalo u tiile—mihupulo ni likezo za hae li tomilwe ka ku tiya fa likuka za Mulimu.

Pili a si ka zwelapili ku bonisa shutano ye mwahal’a ya maswe ni ya lukile, mulena ya butali y’o u fa temuso ye kuswani kono ili ya butokwa. U li: “Mutu ya buzwa, ku ba ba mu lumile, u swana sina vinegar ye na ni mbwengeya fa meno, ni musi o cocota mwa meto.” (Liproverbia 10:26) Vinegar i tahisa ku sa iketa kwa meno. I na ni mulo o wawata mwa hanu mi u kona ku tahiseza mutu mbwengeya kwa meno. Musi u cocotisa meto. Ka ku swana, ya luma mutu ya buzwa kamba ku itusisa yena sina muyemeli u ka swaba mi u ka sinyehelwa.

‘Nzila ya Muñ’a Bupilo ki Mapilelo’

Mulena wa Isilaele u ekeza kuli: “Ha u saba [Muñ’a] Bupilo, mazazi a hao a ka ba a mañata; kono myaha ya ya maswe i ka ba ye minyinyani. Se si sepiwa ki ya lukile si ka mu tiseza tabo; kono se si libelezwi ki ba ba maswe si ka fosahala.”—Liproverbia 10:27, 28.

Mutu ya lukile u etelelwa ki sabo ya silumeli mi u lika ku tabisa Jehova ka mihupulo, manzwi, ni likezo za hae. Mulimu w’a mu babalela mi u taleleza milelo ya hae ye minde. Kono, ya maswe ha pili bupilo bwa silumeli. Ka linako ze ñwi sepo ya hae i kana ya bonahala ku talelezwa kono ki ka nakonyana fela, kakuli hañata mazazi a hae a kusufazwa ki mifilifili kamba butuku bo bu tahisizwe ki mupilelo wa hae. Zazi la shwa milelo ya hae kaufela ya fela.—Liproverbia 11:7.

Salumoni u li, “Ku ya lukile, nzila ya [Muñ’a] Bupilo ki mapilelo; kono ku ba ba eza ze maswe i ba isa kwa manyando.” (Liproverbia 10:29) Nzila ya [Muñ’a] Bupilo mwa taba m’o ha i ami nzila ya bupilo ye lu swanela ku zamaya ku yona, kono i ama nzila yeo Mulimu a sebelisana ni batu ka yona. Mushe n’a ize: “Ki Yena Licwe; musebezi wa hae u lukile; kakuli linzila za hae kaufela li lukile.” (Deuteronoma 32:4) Nzila ya Mulimu ye lukile i  talusa buiketo ku ba ba lukile ni sinyeho ku ba ba maswe.

Jehova luli ki mapilelo kwa batu ba hae! “Ya na ni niti h’a na ku nyanganyiswa; kono ba ba maswe ha ba na ku yaha mwa naha. Mulomo wa ya na ni niti u bulela za butali; kono lilimi le li puma li ka kaulwa. Mulomo wa ya na ni niti u ziba ku bulela se si swaneleha; kono mulomo wa ya maswe u bulela za ku puma.”—Liproverbia 10:30-32.

Kaniti ba ba lukile ba pila hande mi b’a fuyaulwa kakuli ba zamaya mwa nzila ye patami. Kaniti, “ku fuyolwa ki [Muñ’a] Bupilo ku fumisa mutu; ku ipilaeza mwa pilu ha ku tusi se siñwi.” (Liproverbia 10:22) Kacwalo, haike lu tokomele ku eza lika ka ku ya ka likuka za silumeli. Hape lu ñañe mulomo wa luna ni ku itusisa lilimi la luna kwa ku fepa ba bañwi ka niti ye pilisa ya Linzwi la Mulimu ni ku ba libisa kwa nzila ye lukile.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Lilimi li kona ku ba sina “silivera ye kenile”