Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tuendayi mu ‘njila mululame’

Tuendayi mu ‘njila mululame’

Tuendayi mu ‘njila mululame’

MUPROFETE Yeshaya wakamba ne: ‘Bantu bakane nebikale ne diakalengele; bua nebadie mamuma a bienzedi biabu.’ Wakamba kabidi ne: ‘Njila wa bantu bakane udi mululame.’ (Yeshaya 3:10; 26:7) Bulelela, bua bienzedi bietu kupatulabi mamuma mimpe, tudi ne bua kuenza malu adi makane ku mêsu kua Nzambi.

Kadi mmunyi mutudi mua kuenda mu njila mululame? Mmabenesha kayi atudi mua kutekemena bituikala bende mu njila eu? Mmunyi mudi ditumikila dietu dia mikenji miakane ya Nzambi mua kuambuluisha bakuabu? Mu nshapita wa 10 wa mukanda wa Nsumuinu, Solomo Mukalenge wa Isalele udi ufila mandamuna a nkonko eyi padiye uleja dishilangana didi pankatshi pa bantu bakane ne bantu babi. Bua kuleja dishilangana edi, udi utela tshiambilu “muntu muakane” (anyi “bantu bakane”) misangu 13 isatu mijima. Mu misangu 13 eyi, miaba idi tshiambilu etshi tshimueneka misangu tshitema mmibangile mu mvese wa 15 too ne wa 32. Dikonkonona dia Nsumuinu 10:15-32 neditukankamije bikole. *

Lama dilongesha

Solomo udi uleja mushinga udi nawu buakane. Udi wamba ne: ‘Biuma bia mubanji bidi musoko wende wa ngumbu; bupele bua bantu bapele budi kubutuka kuabu. Difutu dia mudimu wa muntu muakane didi dimuvuija muoyo, lupetu ludi muntu mubi upeta ludi lumubueja mu malu mabi.’​—Nsumuinu 10:15, 16.

Bubanji budi mua kukuba muntu ku imue mpukapuka ya mu nsombelu, anu mudi tshimenga tshidi ne ngumbu tshikale tshikuba badi basombamu. Ne bupele budi mua kuikala bu kabutu dîba didiku kumueneka malu avua muntu kayi mutekemene. (Muambi 7:12) Bushuwa, mukalenge wa meji eu uvua mua kuikala kabidi udimuija bua njiwu itu nayi bubanji anyi itu bupele bukebesha. Mubanji udi mua kukeba bua kueyemena biuma biende ne muoyo mujima, wela meji ne: bintu biende bia mushinga bidi “bu lumbu lule.” (Nsumuinu 18:11) Mupele pende udi mua kutupakana wela meji ne: bua bupele buende kêna ne tshidiye mua kutekemena mu matuku atshilualua to. Bua nanku, bonso babidi badi bafika ku dipangila bua kuikala bantu badi Nzambi wanyisha.

Kadi, muntu muakane nansha yeye ne bintu bia bungi anyi bikese, mudimu wende muakane udi umufikisha ku muoyo. Mmushindu kayi? Bushuwa, udi usanka ne bidiye nabi. Kêna ulekela malu ende a mfranga anyanga ngikadilu wende muimpe kumpala kua Nzambi to. Muntu muakane nansha yeye mubanji anyi mupele, njila wende udi umufikisha ku disanka mpindieu ne umupetesha ditekemena dia muoyo wa tshiendelele mu matuku atshilualua. (Yobo 42:10-13) Muntu mubi, nansha yeye ne bubanji kabuena ne tshidibu bumuenzela tshimpe to. Pamutu pa yeye kuikala ne dianyisha bua mudi bubanji bumukuba ne yeye kuikala ne nsombelu udi umvuangana ne disua dia Nzambi, udi wangata bubanji buende bua kuditua nabu mu dienza dia mpekatu.

Mukalenge wa Isalele udi utungunuka ne: “Muntu udi ulama dilongesha udi wenda [mu] njila wa muoyo, muntu udi ulengulula mibelu neapambuke.” (Nsumuinu 10:17, MMM) Mumanyi mukuabu wa malu a mu Bible udi wamba ne: tudi mua kumvuija mvese eu mu mishindu ibidi. Mushindu umue ngua se: muntu udi ulama dilongesha ne ulonda njila wa buakane udi mu njila wa muoyo, kadi muntu udi ulengulula mibelu udi upambuka mu njila au. Mvese eu udi kabidi mua kumvuija ne: “muntu udi uteleja dilongesha udi uleja [bakuabu] njila wa muoyo [bualu tshilejilu tshiende tshimpe tshidi tshibambuluisha], kadi muntu udi ulengulula mibelu udi upambuisha bakuabu.” (Nsumuinu 10:17, New International Version) Mu mishindu yonso eyi, bidi ne mushinga wa bungi bua tuetu kulama dilongesha ne kubenga kulengulula mibelu.

Ikala ne dinanga pamutu pa lukuna

Pashishe Solomo udi wela kabidi lusumuinu lua bitupa bibidi bikale ne lungenyi lua muomumue, tshitupa tshibidi tshikale tshikolesha tshia kumpala. Udi wamba ne: ‘Udi usokoka lukuna luende udi ne mashimi mukana muende.’ Muntu yeye mulamine mukuabu lukuna mu mutshima wende ne muikale ulusokoka ne mêyi a lubombo anyi umulabidila, mmuena mashimi, udi ne ‘mashimi mukana muende.’ Mukalenge wa meji udi wamba kabidi ne: ‘Udi wamba mêyi a mukoso udi mupote.’ (Nsumuinu 10:18) Pamutu pa buobu kusokoka lukuna luabu, bamue bantu batu babanda muntu ne malu a mafi anyi batangalajila muntu udibu bakine lumu lubi. Bualu ebu mbupote bualu lumu lua dishima lutangalajila muntu kaluena lushintulula tshidiye nansha. Muntu udi ne lumvu lutue neafike ku dijingulula meji mabi a mushiminyinyanganyi wa malu eu ne kakumunemeka bikole to. Nenku muntu udi wendeshilangana lumu lubi udi udienzela bibi yeye nkayende.

Ki mbimpe kuikala ne mashimi anyi kudingilangana malu nansha. Nzambi wakambila bena Isalele ne: ‘Kuikadi ne lukuna mu mutshima kudi muanenu.’ (Lewitiki 19:17) Ne Yezu wakabela bateleji bende ne: ‘Suayi [ne] badi nenu lukuna, lombelayi badi banukengesha Nzambi; nunku nenuikale bana ba Tatu wenu udi mu diulu.’ (Matayo 5:44, 45) Mbitambe buimpe bua tuetu kuuja mutshima wetu ne dinanga pamutu pa lukuna!

‘Kanda mishiku’

Bua kuleja mudi kulama ludimi kuikale ne mushinga, mukalenge wa meji udi wamba ne: ‘Pavulangana mêyi, kushipa kua mikenji kudiku, kadi udi ukanda mishiku yende udi ne meji.’​—Nsumuinu 10:19.

“Mulembakane udi wakula bia bungi.” (Muambi 10:14, MMM) Mukana muende “mudi mupatuka amu miaku ya budingidingi.” (Nsumuinu 15:2, MMM) Mêyi aa kaena umvuija ne: muntu yonso udi wakula bikole mmutatakane to. Kadi mbitekete bua muntu udi wakula bikole kuendaye ne bijanu ne kutangalajilanganaye malu a mafi! Dinyanga lumu lua muntu, dimushiya ne mputa ku muoyo, dinyanguka dia malanda ne dilengangana mene dia pambidi, bitu misangu mivule mua kufumina ku mêyi a dipanga dia meji. “Muntu udi wakula bia bungi kakupanga kuamba bualu bubi.” (Nsumuinu 10:19, MMM) Kabidi, bitu bifikisha munda bua kuikala ne muntu udi yeye anu ne tshia kuamba dîba dionso. Tuepukayi dikala bena labalaba.

Pa kumbusha diepuka mashimi, muntu udi ulama mishiku yende udi ne meji. Udi wela meji kumpala kua kuakula. Bu mudiye munange mikenji ya Yehowa ne muikale ne dijinga dilelela dia kuambuluisha muntu nende, kêna upanga kumona tshidi mêyi ende mua kuenzela bakuabu nansha. Mêyi ende nga dinanga ne mmalenga. Udi wela meji bua tshidiye mua kuenza bua mêyi ende kusankishawu ne kuambuluishawu bakuabu. Mêyi ende adi bu “mamuma a tshiamu tshia or mu tshitekelu tshia argent,” mmumue ne: mamba ne meji ne mikale a bunême dîba dionso.​—Nsumuinu 25:11.

‘Ikala udisha ba bungi’

Solomo udi utungunuka ne kuamba ne: “Ludimi lua muntu muakane ludi bu tshiamu tshia argent tshia mushinga mukole, mutshima wa muntu mubi udi wa mushinga mutekete.” (Nsumuinu 10:20) Malu adi bantu bakane bamba mmakezuke, adi bu argent wa mushinga mukole mulengeja ne kayi tshilema. Ke mudibi menemene bua basadidi ba Yehowa padibu bapesha bantu dimanya didi dipandisha dia mu Dîyi dia Nzambi. Mulongeshi wabu Munene Yehowa Nzambi mmubalongeshe ne ‘mmubapeshe ludimi lua badi bayila bua buobu kumanya mua kukuatshisha muntu mupungile ne dîyi.’ (Yeshaya 30:20; 50:4) Bushuwa, ludimi luabu ludi bu argent wa mushinga mukole padilu luakula malu a bulelela bua mu Bible. Mêyi abu adi bushuwa atungunuka ne kuambuluisha bikole menemene bantu badi basue malu makane kupita meji a muntu mubi. Tuikalayi ne tshisumi tshia kuakula malu a Bukalenge bua Nzambi ne bua malu a dikema adi Nzambi muenze.

Muntu muakane udi dibenesha bua bantu badiye usomba nabu. Solomo udi utungunuka ne kuamba ne: ‘Mishiku ya muntu muakane idi idisha ba bungi, kadi badi bapote badi bafua bua dipanga dia lungenyi.’​—Nsumuinu 10:21.

Mmunyi mudi ‘muntu muakane udisha ba bungi’? Muaku wa tshiena-Ebelu udibu batele muaba eu udi ufila lungenyi lua “kulama.” Udi mua kumvuija kulombola ne kudisha kabidi, anu muvua mulami wa mu bikondo bia kale utshiunga mikoko yende. (1 Samuele 16:11; Musambu 23:1-3; Musambu wa Solomo 1:7) Muntu muakane udi ulombola anyi uludika bakuabu mu njila wa buakane, mêyi ende adi adisha bantu badi bamuteleja. Ke bualu kayi badi ne disanka dia bungi mu nsombelu wabu, ne badi mene mua kupeta muoyo wa tshiendelele.

Kadi netuambe tshinyi bua muntu mudingakane? Bu mudiye kayi ne lungenyi, udi umueneka kayi ne meji mimpe peshi kayi umvua bimutonda bua ntatu idi ngikadilu wende mua kumukebela to. Muntu wa nunku udi wenza tshionso tshidiye musue, kêna utshiuka malu alua kuenzeka kunyima au to. Ke bualu kayi udi upeta ntatu bua malu adiye wenza. Padi eku muntu muakane muikale wambuluisha bakuabu bua bashale ne muoyo, muntu udi kayi ne lungenyi yeye mmupangile nansha mua kudilama yeye muine ne muoyo.

Epuka buenzavi

Bumuntu bua muntu butu misangu mivule bumuenekela ku malu adiye musue ne adiye kayi musue. Mukalenge wa Isalele wakamba bua bualu ebu ne: ‘Budi bu kunaya kudi muntu mupote bienzeye bibi, kadi meji adi disanka kudi mujinguludi wa mianda.’​—Nsumuinu 10:23.

Bamue batu bamona buenzavi bu dinaya, badituamu bamone anu bu badi bela bilele. Bantu ba nunku kabatu bamona Nzambi bu muntu wikala bonso mua kubadila malu abu to, ne ki mbasue kuitaba ne: ngikadilu wabu mmubi to. (Lomo 14:12) Ngelelu wabu wa meji udi ulua mukonyangale, bafike too ne ku diamba ne: Nzambi kêna umona malu mabi abu. Bienzedi biabu mene bidi bileja mudibu bamba ne: “Kakuena Nzambi.” (Musambu 14:1-3; Yeshaya 29:15, 16) Ndipangapu kayi dia meji!

Kadi muntu wa meji udi ujingulula ne: buenzavi ki ndinaya to. Mmumanye ne: budi bubungamija Nzambi ne budi mua kunyanga malanda adi muntu mudie nende. Ngikadilu wa nunku ngua dipanga dia meji bualu katu wangatshisha muntu ne kanemu to, utu unyanga mabaka, unyanga lungenyi ne mubidi, ne utu ufikisha muntu ku dijimija ne dianyisha bua malu a mu nyuma. Netuleje mutudi ne meji bituepuka buenzavi ne bituananga meji anu bu muanetu wa bakaji musuibue.​—Nsumuinu 7:4.

Ibakila pa tshishimikidi tshiakane

Bua kuleja mushinga wa kuibakila nsombelu pa tshishimikidi tshimpe, Solomo udi wamba ne: ‘Tshidi muntu mubi utshina netshilue kudiye, tshidi bantu bakane basue netshifidibue kudibu. Bu mudi mvunde upita, mbu mudi muntu mubi ujimina kabidi, kadi muntu muakane udi mujalame tshiendelele.’​—Nsumuinu 10:24, 25.

Muntu mubi udi mua kukuatshisha bakuabu buôwa bua bungi. Kadi ku ndekelu, tshidiye utshina ke tshidi tshimufikila. Bu mudiye kayi ne tshishimikidi mu mikenji miakane, udi bu nzubu udi kayi mushindame udi upuka mu mvula wa tshipepele tshikole. Udi ulenduka padi ntatu imukuata. Kadi, muntu muakane yeye mmufuanangane ne muntu udi utumikila mêyi akamba Yezu. Mmuntu ‘muena meji, wakibaka nzubu wende pa mutu pa dibue.’ Yezu wakamba ne: ‘Mvula yakaloka, misulu yakuula, bipupu biakalua, biakakuma ku nzubu, kadi nzubu kakupuka, bua yeye wakadi muibaka pa dibue.’ (Matayo 7:24, 25) Muntu wa mushindu’eu mmushindame, meji ne bienzedi biende mbimanyine pa mêyi a Nzambi kabiyi bitenkakana.

Kumpala kua kutungunukaye ne kuleja dishilangana pankatshi pa muntu muakane ne muntu mubi, mukalenge wa meji udi ufila didimuija dîpi dia mushinga wa bungi. Udi wamba ne: ‘Bu mudi vinaigre ne mvuemvue ku mênu, bu mudi muishi wa kapia mu mêsu, mbu mudi muntu mufuba kudi badi bamutuma.’ (Nsumuinu 10:26) Vinaigre katu muimpe ku mênu to. Aside udimu udi ne buanji bua bungi mukana ne utu mua kuenza buzazu ku mênu. Muishi utu wosha mu mêsu. Nenku muntu yonso udi wangata muena lulengu ku mudimu peshi umutuma muaba kampanda, muena lulengu eu neamufikishishe munda ne neamujimijile makuta ende.

‘Njila wa Yehowa udi musoko wa ngumbu’

Mukalenge wa Isalele eu udi utungunuka wamba ne: ‘Ditshina dia Yehowa didi dilepesha matuku a muoyo, kadi bidimu bia bantu babi nebikepeshibue. Ditekemena dia bantu bakane nedijike ne disanka, kadi ditekemena dia bantu babi nedijimine.’​—Nsumuinu 10:27, 28.

Muntu muakane udi wenza malu ende ne ditshina dia Nzambi, ne udi udienzeja bua kusankisha Yehowa mu meji, mu mêyi ne mu bienzedi biende. Nzambi udi umulama ne umukumbajila majinga ende makane. Kadi muntu mubi udi ne nsombelu wa buenzavi. Malu adiye mutekemene adi mua kumueneka imue misangu bu adi makumbane, kadi bidi anu bua katupa kîpi tshianana, bualu malu a tshinyangu anyi disama bidi bifumina ku nsombelu wende mubi bidi misangu mivule biende bikepesha matuku ende a muoyo. Dituku dia lufu luende malu onso avuaye mutekemene adi ajimina.​—Nsumuinu 11:7.

Solomo udi wamba ne: ‘Njila wa Yehowa udi musoko wa ngumbu kudi muntu muakane, kadi udi kubutuka kudi benji ba malu mabi.’ (Nsumuinu 10:29) Njila wa Yehowa udibu batele muaba eu ki nnjila wa muoyo utudi ne bua kuendela to, kadi mmushindu udi Nzambi wenzela bantu malu. Mose wakamba ne: ‘Yeye udi Dibue; mudimu wende wonso udi muakane, bualu bua njila yende yonso idi milulame.’ (Dutelonome 32:4) Njila miakane ya Nzambi idi bukubi bua bantu bakane ne kabutu bua bantu babi.

Yehowa udi lumbu bua bantu bende! ‘Muntu muakane kêna umushibua kashidi, kadi bantu babi kabena bashikama pa buloba. Mukana mua muntu muakane mudi mupatula meji, kadi ludimi ludi luamba meyi a kupambuisha bantu nelukoshibue. Mishiku ya muntu muakane idi mimanye tshidi mua kusankisha bantu, kadi mukana mua bantu babi mudi ne tshitshiu.’​—Nsumuinu 10:30-32.

Bantu bakane batu batuta diakalenga bulelela, ne badi bapeta mabenesha bualu badi bendela mu njila mululame. Bushuwa, ‘disankisha didi difuma kudi Yehowa didi divuija bubanji, ne kêna utenteka kanyinganyinga pa mutu padi.’ (Nsumuinu 10:22) Nenku tuenzayi muetu muonso bua kutumikila mêyi a Nzambi. Tulamayi kabidi mishiku yetu dîba dionso, ne ludimi luetu lukuate mudimu wa kudisha bantu bakuabu ne bulelela bua mu Dîyi dia Nzambi budi bubapandisha lubafikishe mu njila wa buakane.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Ludimi ludi mua kuikala bu “tshiamu tshia argent tshia mushinga mukole”