عذرخواهی​—کلید صلح و آشتی

‏«عذرخواهی تأثیری فوق‌العاده دارد؛‏ آتش نزاع‌ها را بدون خشونت فرو می‌نشاند،‏ تفرقه میان ملل جهان را از میان می‌برد،‏ موجب می‌گردد دولت‌ها به رنج و درد شهروندان اذعان کنند،‏ و روابط انسان‌ها با یکدیگر را متعادل می‌سازد.‏» —‏ گفته‌ای از دبورا تانِن،‏ نویسندهٔ معروف و زبان‌شناس اجتماعی از دانشگاه جورج تائن واشنگتن.‏

کتاب مقدّس تصدیق می‌کند که عذرخواهی صادقانه بسیاری از پیوندهای از هم گسیخته را ترمیم می‌کند.‏ در حکایت پسر گمشده،‏ وقتی پسر به خانه بازمی‌گردد و از صمیم قلب عذرخواهی می‌کند،‏ پدر با آغوش باز او را می‌پذیرد.‏ (‏ لوقا ۱۵:‏۱۷-‏۲۴‏)‏ آری،‏ نباید بگذاریم غرورمان به جایی برسد که دیگر نتوانیم عذرخواهی و طلب بخشش کنیم.‏ واضح است که برای فردی که قلباً فروتن است عذرخواهی کردن کار سختی نیست.‏

تأثیر عذرخواهی

اَبِیجایَل زنی عاقل از اهالی اسرائیل باستان بود که نشان داد عذرخواهی کردن تا چه حد می‌تواند مؤثر واقع شود.‏ البته عذرخواهی او نه به دلیل اشتباه خود بلکه به دلیل عمل خطای شوهرش بود.‏ زمانی که داود هنوز پادشاه اسرائیل نشده بود مدتی با مردانش در بیابان به سر می‌برد و در آنجا از گلّهٔ نابال،‏ شوهر اَبِیجایَل  نگه‌داری می‌کرد.‏ با این حال،‏ وقتی مردان جوان داود از نابال درخواست نان و آب کردند،‏ او آنان را با سخنان توهین‌آمیزی از خانه‌اش بیرون کرد.‏ داود عصبانی و برآشفته شده،‏ با ۴۰۰ تن از مردانش قصد حمله به خانهٔ وی را نمود.‏ وقتی اَبِیجایَل از ماجرا باخبر شد تصمیم گرفت به ملاقات داود برود.‏ وی در حضور داود به پای او افتاده گفت:‏ «ای آقایم،‏ این تقصیر بر من باشد و کنیزت در گوش تو سخن بگوید،‏ و سخنان کنیز خود را بشنو.‏» سپس اَبِیجایَل وضعیت را توضیح داد و به داود غذا و نوشیدنی هدیه کرد.‏ داود گفت:‏ «به سلامتی به خانه‌ات برو و ببین که سخنت را شنیده،‏ تو را مقبول داشتم.‏» —‏ ۱سموئیل ۲۵:‏۲-‏۳۵‏.‏

رفتار متواضعانهٔ اَبِیجایَل و ابراز تأسف به دلیل رفتار شوهرش باعث شد اهل خانه‌اش از مرگ نجات یابند.‏ داود نیز از وی بسیار تشکر کرد چرا که او را از ریختن خون منع نمود.‏ اَبِیجایَل با اینکه خود در حق داود و مردانش خطایی نکرده بود،‏ تمام تقصیرها را به گردن گرفت و با داود صلح کرد.‏

پولُس رسول نیز می‌دانست چه وقت می‌باید عذرخواهی کند.‏ یکبار که او را در محکمهٔ سَنهِدرین،‏ شورای عالی یهود حاضر ساختند پولُس به دفاع از خود پرداخت.‏ حنانیا،‏ رئیس کَهَنه که از صراحت گفتار پولُس برآشفته شده بود به کسانی که نزدیک او بودند دستور داد تا به دهانش بزنند.‏ پولُس به او گفت:‏ «خدا تو را خواهد زد،‏ ای دیوار سفیدشده!‏ تو نشسته‌ای تا مرا برحسب شریعت داوری کنی و به ضدّ شریعت حکم به زدنم می‌کنی؟‏» وقتی حاضران پولُس را به دلیل توهین به رئیس کَهَنه محکوم کردند،‏ وی بلافاصله پوزش خواسته گفت:‏ «ای برادران،‏ ندانستم که رئیس کَهَنه است،‏ زیرا مکتوب است حاکم قوم خود را بد مگوی.‏» —‏ اَعمال ۲۳:‏۱-‏۵‏.‏

گفتهٔ پولُس مبنی بر اینکه داوران نباید به خشونت متوسل شوند،‏ کاملاً صحیح بود.‏ با این حال،‏ او از اینکه ندانسته رئیس کَهَنه را به نحوی که ممکن بود توهین‌آمیز تلقّی شود مخاطب قرار داده بود عذرخواهی کرد.‏ * عذرخواهی او زمینه را برای صحبت کردن در سَنهِدرین مساعد ساخت.‏ از آنجایی که پولُس بخوبی از بحث‌ها و مشاجرات اعضای شورا باخبر بود،‏ گفت که او را به سبب اعتقادش به رستاخیز به محکمه کشیده‌اند.‏ با این سخن،‏ بحث و مشاجره بالا گرفت و فریسیان جانب پولُس را گرفتند.‏ —‏ اَعمال ۲۳:‏۶-‏۱۰‏.‏

از این دو نقل‌قول کتاب مقدّس چه می‌آموزیم؟‏ در هر دو مورد می‌بینیم که عذرخواهی صادقانه راه را برای گفتگوی بیشتر باز کرد.‏ پس معذرت خواستن موجب صلح و آرامش می‌گردد.‏ آری،‏ وقتی به خطای خود معترف می‌شویم و از بابت زیان یا آسیبی که وارد آورده‌ایم عذرخواهی می‌کنیم،‏ راه را برای گفتگویی بناکننده هموار می‌سازیم.‏

 ‏‹اما من خطایی نکرده‌ام›‏

وقتی متوجه می‌شویم شخصی از سخن یا عملمان آزرده شده است،‏ ممکن است عکس‌العمل شخص را نامعقول تلقّی کنیم و یا او را بیش از حد حساس بپنداریم.‏ با این حال،‏ عیسی مسیح به شاگردان خود چنین توصیه کرد:‏ «هر گاه هدیهٔ خود را به قربانگاه ببری و آنجا به خاطرت آید که برادرت بر تو حقی دارد،‏ هدیهٔ خود را پیش قربانگاه واگذار و رفته،‏ اوّل با برادر خویش صلح نما و بعد آمده،‏ هدیهٔ خود را بگذران.‏» —‏ متّیٰ ۵:‏۲۳،‏ ۲۴‏.‏

فرض کنیم برادر مسیحی‌مان از دستمان ناراحت است.‏ عیسی گفت که چه خود را بی‌تقصیر بدانیم چه مقصر،‏ باید ‹اوّل با برادر خویش صلح نماییم.‏› واژه‌ای که عیسی به کار برد،‏ در متن یونانی «به معنی گذشت متقابل میان طرفین متخاصم است.‏» (‏«فرهنگ تفسیری لغات عهد عتیق و عهد جدید واین» انگل‍.‏)‏ آری،‏ وقتی مشکلی میان دو نفر به وجود می‌آید،‏ هر دو،‏ تا حدّی مقصر هستند چرا که ناکامل‌اند و خطا می‌کنند.‏ از این رو،‏ هر دو می‌باید متقابلاً از خود گذشت نشان دهند.‏

موضوع این نیست که چه کسی مقصر است،‏ بلکه چه کسی برای صلح و آشتی قدم پیش می‌گذارد.‏ وقتی پولُس رسول متوجه شد که در قُرِنتُس برخی از مسیحیان،‏ هم‌ایمانان خود را بر سر اختلافاتی همچون مشاجرات مالی به دادگاه می‌کشند،‏ ایشان را چنین اصلاح کرد:‏ «چرا بیشتر مظلوم نمی‌شوید و چرا بیشتر مغبون [یا فریب‌خورده] نمی‌شوید؟‏» (‏ ۱قُرِنتیان ۶:‏۷‏)‏ گرچه پولُس فقط در اینجا به برادران توصیه کرد که اختلافات میان خود را به دادگاه‌های قضایی نبرند،‏ اما در واقع نشان داد که صلح میان هم‌ایمانان مهم‌تر از اثبات برحق بودن یکی از طرفین است.‏ این قاعده به ما کمک می‌کند تا آسان‌تر بتوانیم از کسی که از دست ما ناراحت است عذرخواهی کنیم.‏

باید در عذرخواهی کردن صادق بود

برخی در استفاده از کلمات و عباراتی که برای عذرخواهی و ابراز تأسف به کار می‌رود افراط می‌کنند.‏ برای مثال،‏ در ژاپن کلمه سومیماسِن که معمولاً هنگام عذرخواهی به کار می‌رود هزاران بار در روز شنیده می‌شود.‏ مردم این کلمه را همچنین وقتی نمی‌توانند زحمات فرد دیگری را جبران کنند برای سپاسگزاری به زبان می‌آورند.‏ به سبب کاربردهای مختلف این واژه بعضی معتقدند که بیش از حد از آن استفاده می‌شود و در صادقانه بودن آن شک دارند.‏ این افراط را در فرهنگ‌های دیگر نیز می‌توان مشاهده کرد.‏

در هر زبانی،‏ مهم است که واژه یا عبارتی که برای عذرخواهی به کار می‌بریم صادقانه به زبان آوریم.‏ صداقت گفتارمان را می‌توانیم با طرز بیان و لحن گفتارمان نشان دهیم.‏ عیسی مسیح در موعظهٔ بالای کوه به شاگردان خود چنین آموزش داد:‏ «سخن شما بلی بلی و نی نی باشد زیرا که زیاده بر این از شریر است.‏» (‏ متّیٰ ۵:‏۳۷‏)‏ عذرخواهی باید واقعاً به نشان ابراز تأسف باشد!‏ نمونه‌ای بیاوریم:‏ در فرودگاه مردی که در صف تحویل بار ایستاده بود از اینکه چمدانش به خانمی که مقابل او ایستاده بود برخورد کرد از وی عذرخواهی نمود.‏ چند دقیقه بعد وقتی صف کمی به حرکت درآمد چمدانش دوباره به آن زن خورد.‏ دوباره مؤدبانه عذرخواهی کرد.‏ وقتی این موضوع برای بار سوّم تکرار شد همسفر آن خانم به وی گفت:‏ آقای محترم اگر واقعاً از زدن چمدانتان به خانم متأسف‌اید،‏ سعی کنید دوباره پیش نیاید.‏ آری،‏ همراه با عذرخواهی باید مصمم باشیم که دیگر خطایمان را تکرار نکنیم.‏

عذرخواهی صادقانه عذرخواهی‌ای است که همراه با اذعان خطا،‏ طلب بخشش،‏ و تلاش در جهت جبران صدمات وارده باشد.‏ البته،‏ دیگری نیز می‌باید فوراً از خطای فرد توبه‌کار بگذرد.‏ (‏ متّیٰ ۱۸:‏۲۱،‏ ۲۲؛‏ مَرقُس ۱۱:‏۲۵؛‏ اَفَسُسیان ۴:‏۳۲؛‏ کُولُسیان ۳:‏۱۳‏)‏ صلح و آشتی کردن،‏ به دلیل ناکامل بودن طرفین همیشه آسان صورت نمی‌گیرد.‏ با این حال،‏ خوب است بدانیم که ابراز تأسف و عذرخواهی در این خصوص کمک بسزایی می‌کند.‏

چه وقت عذرخواهی کردن نامناسب است؟‏

اگرچه عذرخواهی و ابراز تأسف به برقراری آرامش و صلح کمک می‌کند،‏ لیکن فرد عاقل بی‌مورد از  کسی عذرخواهی نمی‌کند.‏ فرض کنیم موضوع حفظ کمال اخلاقی و وفاداری به خدا مطرح باشد.‏ عیسی مسیح وقتی به زمین آمد،‏ «خویشتن را فروتن ساخت و تا به موت بلکه تا به موت [بر روی تیر شکنجه] مطیع گردید.‏» (‏ فیلِپّیان ۲:‏۸‏)‏ او به هیچ وجه سعی نکرد برای تقلیل دادن عذابی که در انتظارش بود،‏ از اعتقادات خود ابراز تأسف کند.‏ عیسی بار دیگری نیز عذرخواهی کردن را نامناسب دانست و آن وقتی بود که رئیس کَهَنه از او درخواست کرد:‏ «تو را به خدای حیّ قَسم می‌دهم ما را بگوی که تو مسیح پسر خدا هستی یا نه!‏» این موضوع باعث ترس و خجالت عیسی نشد،‏ بلکه با شجاعت گفت:‏ «تو گفتی!‏ و نیز شما را می‌گویم بعد از این پسر انسان را خواهید دید که بر دست راست قوّت نشسته،‏ بر ابرهای آسمان می‌آید!‏» (‏ متّیٰ ۲۶:‏۶۳،‏ ۶۴‏)‏ فکر مصالحه کردن با رئیس کَهَنه به قیمت زیر پا گذاشتن کمال اخلاقی و وفاداری به پدرش هرگز از ذهن عیسی نگذشت.‏

مسیحیان به افراد صاحب اختیار احترام می‌گذارند.‏ اما،‏ در انجام تکالیف الٰهی و محبت به برادرانشان نیازی به عذرخواهی و ابراز تأسف ندارند.‏ —‏ متّیٰ ۲۸:‏۱۹،‏ ۲۰؛‏ رومیان ۱۳:‏۵-‏۷‏.‏

دیگر هیچ چیز صلح را بر هم نخواهد زد

امروزه ما به سبب ناکاملی و گناهی که از نیایمان آدم به ارث برده‌ایم خطاهای زیادی مرتکب می‌شویم.‏ (‏ رومیان ۵:‏۱۲؛‏ ۱یوحنّا ۱:‏۱۰‏)‏ خدا آدم و حوّا را کامل و عاری از گناه آفریده بود،‏ لیکن آنها علیه خدا عصیان کرده،‏ گناهکار شدند.‏ اما خدا نوید داده است که کاملیت را به ما انسان‌ها بازگرداند.‏ خدا گناه و تمام اثرات آن را از پهنهٔ زمین پاک خواهد کرد.‏ —‏ ۱قُرِنتیان ۱۵:‏۵۶،‏ ۵۷‏.‏

آیا تا به حال فکر کرده‌اید که این چه موهبتی است!‏ یعقوب برادر ناتنی عیسی در خصوص استفاده از زبان چنین اندرز داد:‏ «اگر کسی در سخن گفتن نلغزد،‏ او مرد کامل است و می‌تواند عنان تمام جسد خود را بکشد.‏» (‏ یعقوب ۳:‏۲‏)‏ مرد کامل قادر خواهد بود زبان خود را کاملاً تحت کنترل داشته باشد و در نتیجه هرگز نیازی به عذرخواهی کردن نخواهد داشت.‏ او خواهد توانست «عنان تمام جسد خود را بکشد.‏» براستی که کاملیت چه موهبت عالی و شگفت‌انگیزی خواهد بود!‏ دیگر هیچ چیز صلح و آرامش میان دو نفر را بر هم نخواهد زد.‏ اما تا آن زمان،‏ هر وقت خطایی می‌کنیم بجاست صادقانه عذرخواهی کرده به برقراری صلح و آرامش کمک کنیم.‏

‏[پاورقی]‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۵]‏

از نمونه‌ای که پولُس به جا گذاشت چه می‌آموزیم؟‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۷]‏

وقتی همهٔ انسان‌ها کامل گردند هیچ چیز صلح میان ایشان را بر هم نخواهد زد