Sikʼ li naʼlebʼ

Xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak naxkʼam chaq li tuqtuukilal

Xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak naxkʼam chaq li tuqtuukilal

Xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak naxkʼam chaq li tuqtuukilal

«LI kuyuk maak qʼaxal wank xwankil. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxtuqubʼ ru li xchʼaʼajkilal saʼ xyaalal, ebʼ li tenamit nekeʼxkʼam ribʼ saʼ usilal, ebʼ li awabʼej nekeʼxkʼe xchʼool chirix li rahilal li nekeʼxkʼul ebʼ li qas qiitzʼin, ut naxbʼaanu ajwiʼ naq li jalan jalanq chi qas qiitzʼin teʼxkʼam ribʼ saʼ usilal», kixtzʼiibʼa li xDeborah Tannen, li kixtzʼiibʼa naabʼal li hu li kikʼayimank chiʼus ut natzolok chirix li komonilej saʼ li Universidad re Georgetown, li wank aran Washington, D.C.

Li Santil Hu naxkʼutbʼesi naq wi naqapatzʼ xkuybʼal qamaak chi anchal qachʼool tooruuq wiʼ chik chi wank saʼ aamiiwil rikʼinebʼ li junchʼol. Jun eetalil chirix aʼin aʼan li jaljokil ru aatin li kixye li Jesús chirix li saaj li kixsach chixjunil, naq li alalbʼej nasutqʼiik ut naxpatzʼ xkuybʼal xmaak chi anchal xchʼool, li yuwaʼbʼej naxkʼul ajwiʼ saʼ rochoch chi anchal xchʼool (Lucas 15:17-24). Joʼkan naq tento tqakubʼsi qibʼ re xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak ut re naq teʼxkuy qamaak. Relik chi yaal naq li nekeʼxkubʼsi ribʼ moko nachʼaʼajkoʼk ta chiruhebʼ xpatzʼbʼal xkuybʼal xmaak.

Xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak wank xwankil

Li xʼAbigaíl, jun li ixq li wank xnaʼlebʼ ut kiwank saʼ li najter Israel, kixkʼutbʼesi naq qʼaxal wank xwankil xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak, usta li kipaltoʼk aʼan li xbʼeelom. Naq wank chaq saʼ li chaqichʼochʼ laj David, li twanq moqon choʼq awabʼej re Israel, kixkol rochbʼeenebʼ li xmoos li xketomq laj Nabal, li xbʼeelom li xʼAbigaíl. Abʼanan naq ebʼ li xmoos laj David keʼxpatzʼ xwa ut xhaʼ re laj Nabal kixchoqihebʼ ut maakʼaʼ kixkʼe rehebʼ. Laj David kichalk xjosqʼil kixchʼutubʼ kaahibʼ siʼeent li winq ut xkoho xkamsinkil laj Nabal ut ebʼ li xmoos, naq li xʼAbigaíl kixnaw li kikʼulmank xkoho xtawbʼal laj David. Naq kiril kixkut ribʼ chi roq ut kixye re: «Waʼchin, chikanaaq ta saʼ inbʼeen li xmaak linbʼeelom. Abʼanan tinaakanabʼ chi aatinak aawikʼin ut abʼi taxaq li kʼaru tinye aawe». Chirix chik aʼan li xʼAbigaíl kiʼok xyeebʼal re laj David kʼaʼut kinalebʼak chi joʼkan laj Nabal ut kixsi xwa ut rukʼa. Laj David kixye re: «Ayu saʼ laawochoch chi maakʼaʼaq aakʼaʼuxl. Kʼe reetal, xwabʼi li kʼaru xaye ut tinbʼaanu li xatzʼaama chiwu» (1 Samuel 25:2-35, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG).

Saʼ xkʼabʼaʼ naq li xʼAbigaíl kixkubʼsi ribʼ ut kixpatzʼ xkuybʼal xmaak, kixkol xyuʼam naabʼal chi qas qiitzʼin. Laj David kixbʼanyoxi ajwiʼ re xbʼaan naq kixram re naq inkʼaʼ tixkamsihebʼ li qas qiitzʼin li maakʼaʼebʼ xmaak. Usta moko aʼan ta kipaltoʼk chiru laj David ut ebʼ li xmoos kixkʼulubʼa li xpaltil li xbʼeelom ut keʼxkʼam wiʼ chik ribʼ saʼ usilal.

Jun chik li qas qiitzʼin li kixpatzʼ xkuybʼal xmaak aʼan li apóstol Pablo. Saʼ jun kutan kikʼameʼk chiruhebʼ laj raqol aatin li wankebʼ saʼ li Sanedrín. Naq laj Ananias li xyuwaʼil aj tij kirabʼi li kixye laj Pablo, kʼajoʼ naq kijosqʼoʼk, joʼkan naq kixye rehebʼ li xaqxokebʼ chi xkʼatq laj Pablo naq teʼxtzʼaj chi ruqʼ saʼ re. Tojo naq laj Pablo kixye re: «Li Yos taasakʼoq aawe, at saqobʼresinbʼil tzʼak! Kʼojkʼookat chi raqok aatin chiwix joʼ naxye li Chaqʼrabʼ, ut laaʼat nakaqʼet li Chaqʼrabʼ rikʼin xtaqlankil insakʼbʼal». Naq li wankebʼ aran xeʼxqʼabʼa chi xhobʼal li xyuwaʼil aj tij li apóstol Pablo saʼ junpaat kixkʼulubʼa li xpaltil ut kixye: «Ex was wiitzʼin, inkʼaʼ xinnaw naq aʼan ta li xyuwaʼil aj tij, xbʼaan naq tzʼiibʼanbʼil: “Maamajewa li xbʼeenil laatenamit”» (Hechos 23:1-5, SBG).

Yaal tzʼaqal li kixye laj Pablo jun laj raqol chaqʼrabʼ inkʼaʼ raj naru troksi li rahobʼtesink re xtuqubʼankil ru junaq li chʼaʼajkilal. Usta joʼkan kixpatzʼ xkuybʼal xmaak xbʼaan chanru kiraatina li xyuwaʼil aj tij. a Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin ebʼ laj raqol aatin xeʼraj rabʼinkil li kixye laj Pablo. Laj Pablo naxnaw naq li nekeʼtzʼaqonk saʼ li Sanedrín inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li wakliik chi yoʼyo, joʼkan naq aʼan kixye rehebʼ naq yook chi raqmank aatin saʼ xbʼeen saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼan naxpaabʼ li wakliik chi yoʼyo ebʼ laj raqol aatin xeʼok xchoqinkil ribʼebʼ ut ebʼ laj pariseey xeʼxtenqʼa laj Pablo (Hechos 23:6-10).

Kʼaru tooruuq xtzolbʼal rikʼin li wiibʼ chi eetalil aʼin? Li xʼAbigaíl ut laj Pablo xeʼxpatzʼ xkuybʼal xmaak joʼkan naq xeʼabʼiik xbʼaanebʼ li junchʼol. Joʼkan naq xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak naxkʼam chaq li tuqtuukilal. Joʼkan tzʼaqal, xkʼulubʼankil li qapaltil ut xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak tooxtenqʼa re naq moko tchʼaʼajkoʼq ta chiqu xtuqubʼankil ru li qachʼaʼajkilal.

«Laaʼin maakʼaʼ inmaak»

Naq naqakʼe reetal naq junaq li qas qiitzʼin xchʼinaak xchʼool saʼ xkʼabʼaʼ li xqaye malaj li xqabʼaanu, maare tqakʼoxla naq li qas qiitzʼin aʼin maakʼaʼ naxtaw ru ut chʼimpoʼ. Abʼanan, qajultikaq li naʼlebʼ li kixye li Jesukriist rehebʼ li xtzolom: «Naq yookat chi xyeechiʼinkil laamayej saʼ li artal, wi aran xnaqk saʼ aachʼool naq laaʼat ut laawas aawiitzʼin wank eechʼaʼajkilal, kanabʼ wan laamayej chiru li artal ut ayu xbʼenwa chi xkʼambʼal aawibʼ saʼ usilal rikʼin laawas aawiitzʼin; tojaʼ naq tatsutqʼiiq chaq ut taayeechiʼi laamayej» (Mateo 5:23, 24, SBG).

Jun eetalil, qayehaq naq jun li hermaan naxkʼoxla naq xoopaltoʼk chiru. Joʼ kixye li Jesús a yaal ma laaʼo wank qe malaj inkʼaʼ, tento tooxik chi aatinak rikʼin ut tqakʼam qibʼ saʼ usilal. Li aatin saʼ griego li naʼoksimank arin naʼoksimank «chirix wiibʼ li qas qiitzʼin li nekeʼxtuqubʼ ru xchʼaʼajkilal xbʼaan naq saʼ kabʼichal nekeʼxkʼulubʼa naq xeʼpaltoʼk» (Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de W. E. Vine). Naq wiibʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ nekeʼxkʼe ribʼ saʼ aatin maare saʼ xkabʼichal yookebʼ chi paltoʼk xbʼaan naq moko tzʼaqal ta re ru li xyuʼamebʼ ut ebʼ aj maak joʼkan naq saʼ xkabʼichalebʼ tento teʼxkʼulubʼa naq xeʼpaltoʼk.

Li wank xwankil chiqu maawaʼ xnawbʼal ani xpaltoʼk malaj inkʼaʼ, li wank bʼan tzʼaqal xwankil aʼan naq xbʼeenwa laaʼo tooxik chi xtuqubʼankil ru qachʼaʼajkilal. Naq kixnaw laj Pablo naq ebʼ laj paabʼanel re Corinto nekeʼxkʼam li rechpaabʼanelil chiruhebʼ laj raqol aatin re xtuqubʼankil ebʼ li xchʼaʼajkilal joʼ li chʼaʼajkilal chirix li tumin, kixqʼusebʼ chi joʼkaʼin: «Ma inkʼaʼ raj us naq xekuy li rahilal? Kʼaʼut naq inkʼaʼ xekuy li elqʼaak?» (1 Corintios 6:7, SBG). Usta laj Pablo kixye ebʼ li aatin aʼin xbʼaan naq inkʼaʼ kiraj naq ebʼ li rechpaabʼanelil teʼxkʼam ribʼ chiruhebʼ laj raqol aatin li naʼlebʼ aʼin kikanaak chi chʼolchʼo ru: li wank tzʼaqal xwankil aʼan naq wanq li tuqtuukilal saʼ xyanqebʼ li hermaan ut moko wank ta xwankil xnawbʼal ani kipaltoʼk malaj inkʼaʼ. Xjultikankil li naʼlebʼ aʼin tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tchʼaʼajkoʼq chiqu xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak re junaq li qas qiitzʼin li naxkʼoxla naq xoopaltoʼk chiru.

Aajel ru naq tqaye li yaal

Wankebʼ nekeʼroksi naabʼal sut junaq li aatin naq nekeʼxpatzʼ xkuybʼalebʼ xmaak. Jun eetalil, aran Japón junelik naʼabʼimank li aatin sumimasen re xpatzʼbʼal xkuybʼalebʼ xmaak, nekeʼroksi ajwiʼ li aatin aʼin re bʼanyoxink xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼruuk xkʼebʼal reqaj li nekeʼkʼeheʼk re. Saʼ xkʼabʼaʼ naq rajlal naʼoksimank li aatin aʼin, wankebʼ inkʼaʼ chik nekeʼxpaabʼ naq yookebʼ chi xpatzʼbʼal xkuybʼalebʼ xmaak chi anchalebʼ xchʼool joʼkan ajwiʼ nakʼulmank saʼ jalan chik ebʼ li aatinobʼaal.

Maakʼaʼ naxye kʼaru li qaatinobʼaal tento tqapatzʼ xkuybʼal qamaak chi anchal qachʼool. Li qaatin ut li xyaabʼ qakux tento tixkʼutbʼesi naq ra naqekʼa li xqabʼaanu. Saʼ li seeraqʼ li kixkʼe saʼ li tzuul li Jesukriist kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom: «Joʼkaʼin bʼan teebʼaanu: wi tento teeye naq yaal, junes “yaal” teeye. Ut wi tento teeye naq inkʼaʼ, junes “inkʼaʼ” teeye. Li kʼaru natiqok ruhebʼ li aatin aʼin, rikʼin chik li maaʼus nachalk chaq» (Mateo 5:37, SBG). Wi relik chi yaal naq ra nakaawekʼa li xaabʼaanu kʼutbʼesi. Qakʼehaq jun li eetalil: jun li winq li yook roybʼeninkil naq tixtoj li xpasaaj re naq taaxik saʼ abión kixtochʼ jun li qanaʼchin rikʼin li xmaaleet joʼkan naq kixpatzʼ xkuybʼal xmaak. Moqon naq yookebʼ chi jilok, kixtochʼ wiʼ chik rikʼin li xmaleet ut xpatzʼ wiʼ chik xkuybʼal xmaak naq kitochʼeʼk wiʼ chik li qanaʼchin li naʼochbʼenink re kixye re naq wi relik chi yaal naq ra narekʼa, weent tixbʼaanu re naq inkʼaʼ chik tkʼulmanq. Joʼkan tzʼaqal wi naqapatzʼ xkuybʼal qamaak re junaq li qas qiitzʼin, weent tqabʼaanu re naq inkʼaʼ chik tqatochʼ xchʼool.

Ut re naq tkʼutunq naq yaal li yooko xyeebʼal, tento tqakʼulubʼa li qapaltil tqapatzʼ xkuybʼal qamaak ut tqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ re xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal li xqabʼaanu. Li kitochʼeʼk xchʼool tento tixkuy xmaak li kipaltoʼk chiru (Mateo 18:21, 22; Marcos 11:25; Efesios 4:32; Colosenses 3:13). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laaʼo aj maak nachʼaʼajkoʼk chiqu kuyuk maak, abʼan kʼajoʼ nokooxtenqʼa xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak.

Naq moko aajel ta ru xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak

Usta wank xwankil xpatzʼbʼal xkuybʼal qamaak abʼan junaq li qas qiitzʼin li wank xnaʼlebʼ naxnaw naq moko junelik ta aajel ru. Jun li eetalil chirix aʼin aʼan naq nayaleʼk rix li qapaabʼal. Naq li Jesús kiwank sa ruuchichʼochʼ «kixkubʼsi ribʼ ut kipaabʼank toj reetal saʼ li xkamik», aʼ li xkamik chiru cheʼ (Filipenses 2:8, SBG). Abʼanan maajunwa kixpatzʼ xkuybʼal xmaak xbʼaan li naxpaabʼ yal re naq inkʼaʼ trahobʼtesiiq. Chi moko kixpatzʼ ta xkuybʼal xmaak re li xyuwaʼil aj tij naq kixye: «Nintzʼaama chawu saʼ xkʼabʼaʼ li yoʼyookil Yos: ye qe ma laaʼat li Kriist, li Ralal li Yos». Li Jesús inkʼaʼ kixpatzʼ xkuybʼal xmaak xye bʼan re chi maakʼaʼ xxiw: «Laaʼat xatyehok re. Ut laaʼin ninye eere naq chalen anaqwan teeril li Kʼajolbʼej kʼojkʼooq saʼ xnim uqʼ li Nimajwal Yos, yooq chaq chi chalk saʼ xbʼeenebʼ li choql saʼ choxa» (Mateo 26:63, 64, SBG). Chi moko xnumeʼk ta bʼayaq saʼ xchʼool li Jesús xtzʼeqtaanankil li Jehobʼa aʼ li xyuwaʼ yal re naq tixkʼam ribʼ saʼ usilal rikʼin li xyuwaʼil aj tij.

Ebʼ laj paabʼanel nekeʼroxloqʼi ut nekeʼxkʼe xloqʼal ebʼ li qas qiitzʼin li wankebʼ xwankil, abʼan inkʼaʼ nekeʼxpatzʼ xkuybʼal xmaak saʼ xkʼabʼaʼ naq nekeʼxpaabʼ li Yos ut xbʼaan naq nekeʼxra ebʼ li rechpaabʼanel (Mateo 28:19, 20; Romanos 13:5-7).

Naq maakʼaʼ tramoq re li tuqtuukilal

Saʼebʼ li qakutan chiqajunilo nokoopaltoʼk saʼ xkʼabʼaʼ naq xqechani li xmaak laj Adán (Romanos 5:12; 1 Juan 1:10). Laj Adán moko tzʼaqal ta chik re ru li xyuʼam xbʼaan naq kixqʼet ribʼ chiru laj yobʼtesihom re. Abʼanan, naq kiyobʼtesiik laj Adán ut li xʼEva tzʼaqal re ru xyuʼamebʼ ut maakʼaʼebʼ xmaak, ut li Yos naxyeechiʼi naq tixkʼe wiʼ chik li yuʼam aʼin rehebʼ li qas qiitzʼin trisi li maak ut li rahilal li naxkʼam chaq aʼin (1 Corintios 15:56, 57).

Kʼoxla chanruhaq aʼin, naq laj Santiago li riitzʼin li Jesús kiʼaatinak chirix roksinkil li ruʼuj qaqʼ kixye: «Wi wank junaq inkʼaʼ natʼaneʼk rikʼin raatin, aʼan jun li winq tzʼaqal re ru; truhanq ajwiʼ chi xbʼeresinkil li xjunxaqalil» (Santiago 3:2, SBG). Li qas qiitzʼin li tzʼaqal re ru xyuʼam, tixnaw roksinkil li ruʼuj raqʼ joʼkan naq moko aajel ta chik ru naq tixpatzʼ xkuybʼal xmaak «taaruhanq ajwiʼ chi xbʼeresinkil li xjunxaqalil». Kʼajoʼ xchʼinaʼusal naq chiqajunilo tzʼaqalaq re ru li qayuʼam! Maakʼaʼ tramoq re naq wanq li tuqtuukilal saʼ li qayanq. Abʼanan, wi naqapatzʼ xkuybʼal qamaak chi anchal qachʼool xbʼaan naq xoopaltoʼk chiru junaq aʼin tooxtenqʼa chi wank saʼ tuqtuukilal rikʼinebʼ li junchʼol.

[Xtzʼaqobʼ li naʼleb]

a Laj Pablo inkʼaʼ tana kixnaw naq aʼan li xyuwaʼil aj tij saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ saqen naʼilok.

[Jalam u]

Kʼaru naqatzol rikʼin li kixkʼul laj Pablo?

[Jalam u]

Naq chiqajunilo tzʼaqalaq re ru li qayuʼam, maakʼaʼ tramoq re naq twanq li tuqtuukilal saʼ qayanq