Kulomba Ndolula Kesadisaka Mpenza na Kutula Ngemba

DEBORAH Tannen, nsoniki mosi ya mezabanaka mingi mpi sipesialiste na siansi yina kelongukaka bandinga kumosi ti luzingu ya bantu yina ketubaka yo na Universite ya Georgetown na Washington, D.C. kusonikaka nde: “Kulomba pardo kevandaka mfunu mingi. Yo kemanisaka mavwanga kukonda mubulu, keyidikaka kukonda kuwakana na kati ya ba insi, kepusaka bamfumu ya guvernema na kundima mpasi ya bantu ya insi na bo kemona.”

Biblia kendimisa nde kulomba pardo ya masonga kevandaka ntangu yonso mutindu ya mbote ya kuyidika kinduku yina mebeba. Mu mbandu, na kingana ya Yezu ya mwana yina kuvilaka, ntangu mwana yango kuvutukaka na nzo mpi kulombaka pardo na masonga yonso, tata na yandi kusepilaka mingi na kuyamba yandi dyaka na nzo. (Luka 15:17-24) Ya kyeleka, yo kelombaka kukatula lulendo, kundima mbi na nge mpi kusosa ndolula. Ntembe kele ve nde, sambu na bantu yina kele mpenza ya kudikulumusa, kulomba pardo kevandaka kima ya mpasi ve.

Mfunu ya Kulomba Pardo

Abigaile, nkento mosi ya mayele na Izraele ya ntama, kupesaka mbandu mosi ya kemonisa mfunu ya kulomba pardo ata yandi mosi lombaka yo sambu na dyambu ya mbi ya bakala na yandi kusalaka. Ntangu yandi vandaka kuzinga na ntoto ya zelo na zelo, Davidi, yina kukumaka na nima mfumu ya Izraele, kumosi ti bantu na yandi, bo vandaka kutanina mameme ya bakala ya Abigaile, Nabale. Kansi, ntangu bana-babakala ya vandaka kusala ti Davidi kwendaka kulomba Nabale mampa ti masa, Nabale kukulaka bo mpi yandi fingaka bo ngolo. Davidi kuwaka makasi, yandi tubilaka bantu na yandi 400 na kwenda kunwanisa Nabale ti nzo na yandi. Ntangu Abigaile kuwaka dyambu yango,  yandi kwendaka kukutana ti Davidi. Ntangu yandi monaka Davidi, Abigaile kufukamaka na ntwala ya Davidi ilungi na ntoto. Ebuna yandi tubaka nde: “Pardo mingi mfumu, mbi kele ya mono, yo bwila mono. Bika mono mpika na nge kutuba na nge; wa ndinga na mono, pardo.” Na nima Abigaile kutendudilaka Davidi mambu yina yandi salaka ebuna yandi pesaka Davidi kado ya madya ti malafu. Ebuna, Davidi kutubaka nde: “Vutuka ka nge, kumona boma ve. Mono me wa nge, mono me ndima nge.”​—1 Samuele 25:2-35.

Kikalulu ya kudikulumusa ya Abigaile ti ndinga na yandi ya kulomba pardo sambu na dyambu ya mbi ya bakala na yandi kusalaka gulusaka nzo na yandi yonso. Nkutu Davidi kupesaka yandi mersi sambu yandi kangaka yandi nzila na kwenda kubasisa menga. Ata Abigaile ve muntu kusalaka Davidi ti bantu na yandi mbi, kansi nkento yai kundimaka mbi ya fami na yandi mpi yandi tulaka ngemba ti Davidi.

Mbandu yankaka ya muntu yina kuzabaka ntangu ya kulomba pardo kele ntumwa Polo. Kilumbu mosi, yandi vandaka kusamba na ntwala ya Sanedreni, tribinale ya nene ya Bayuda. Nganga-Nzambi ya nene Ananiasi kuwaka makasi sambu na kutuba ya masonga ya Polo mpi yandi songaka bantu yina vandaka penepene na Polo na kubula yandi na munoko. Ebuna, Polo kutubilaka yandi nde: “Nzambi muntu ta bula nge, nge muntu ya luvunu! Nge ke sambisa mono mutindu Bansiku ke tubaka, kansi nge mosi ke fwa Bansiku ntangu nge ke songa bo na kubula mono!” Ntangu bantu yina kuvandaka pana kufundaka Polo nde yandi mefinga nganga-Nzambi ya nene, ntumwa kundimaka mbala mosi mbi na yandi, yandi vutudilaka bo nde: “Bampangi, mono zabaka ve nde yandi kele mfumu ya banganga-Nzambi. Sambu bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi nde: ‘Nge lenda tuba mambu ya mbi ve na mfumu ya bantu na nge.’”​—Bisalu 23:1-5.

Kutuba ya Polo kutubaka nde muntu yina bo mepona na kusambisa fwete bula ve muntu ya yandi kesambisa, kuvandaka dyambu mosi ya kyeleka. Kansi, yandi lombaka pardo na mpila yandi pesaka nganga-Nzambi ya nene mvutu yina bantu lendaka kumona nde yandi mekonda yandi luzitu, sambu Polo kuzabaka ve nde yandi vandaka na ntwala ya nganga-Nzambi. a Pardo ya Polo kulombaka kukangudilaka kimvuka ya Sanedreni nzila na kuwa mambu yina yandi zolaka kutuba. Sambu Polo kuzabaka kukonda kuwakana yina kuvandaka na kati ya bamambre ya tribinale yina, yandi tubilaka bo nde bo mefunda yandi sambu yandi kendimaka nde lufutumuku kele. Yo yina, ntembe ya ngolo kubasikaka, ebuna Bafarize kukotilaka Polo.––Bisalu 23:6-10.

Inki beto lenda longuka na bambandu zole yai ya Biblia? Na bambandu yonso zole, kutuba ya masonga ya kemonisa nde nge mewa mpasi na ntima kepesaka nzila nde beno landa na kusolula mbote. Yo yina beto lenda tuba nde bangogo ya kemonisa nde beto melomba pardo kesadisaka beto na kutula ngemba. Ya kyeleka, kundima bifu na beto mpi kulomba pardo sambu na mbi ya beto mesala lenda pesa nzila na masolo ya mbote.

‘Kansi Mu Mesala Ve Ata Kima Mosi ya Mbi’

Kana beto me bakisa nde muntu mosi mewa ntima mpasi sambu na dyambu mosi ya beto salaka to beto tubaka, beto lenda yindula nde muntu yango mekonda bukatikati to yandi melutisa. Kansi, Yezu Kristu kulongisilaka balongoki na yandi nde: “Ebuna, kana nge ke nata makabu na nge na Nzambi,  ebuna ntangu nge me kuma na kisika kele mesa-kimenga, nge me yibuka nde mpangi na nge ke na makambu ti nge, bikisa makabu na nge pana na ntwala ya mesa-kimenga, kwenda ntete kuwakana ti mpangi na nge; na nima, vutuka, pesa makabu na nge.”​—Matayo 5:23, 24.

Mu mbandu, mpangi mosi lenda yindula nde nge mesala yandi kima mosi ya mbi. Na ntangu dyambu ya mutindu yina mesalama, Yezu ketuba nde nge fwete kwenda “kuwakana ti mpangi na nge,” ata nge kemona nde nge mesala yandi mbi to ve. Na masonama ya Kigreki, bangogo ya Yezu kusadilaka awa ‘kesonga kuwakana na nima ya mavwanga yina kubasikaka na bandambu yonso zole.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Ya kyeleka, ntangu mavwanga mebasika na kati ya bantu zole, yo lenda vanda nde bo yonso zole ke na kifu, sambu bo yonso zole kele bantu ya kukonda kukuka mpi bo lenda sala masumu. Yo yina yo kelombaka nde bo zole bo wakana.

Dyambu ya kuluta mfunu kevandaka ve ya kusosa kuzaba nani ke na kifu to nani kele na kifu ve, kansi nani tabaka ngindu ya kutula ngemba. Ntangu ntumwa Polo kusonikilaka Bakristu ya Korinto yina vandaka kufunda bampangi na bo ya kuvandaka bansadi ya Nzambi na batribinale sambu na mavwanga yina vandaka kubasika na kati na bo bonso mavwanga ya mbongo, yandi sungikaka bo nde: “Sambu na nki beno ke pesa bantu ya nkaka nzila ve bo sala beno mbi to bo yiba beno?” (1 Korinto 6:7) Ata Polo kutubaka mambu yai sambu na kubuyisa bampangi na yandi Bakristu nde bo nata ve mavwanga yina kebasika na kati na bo na tribinale, munsiku kele pwelele: Kutula ngemba na kati ya bantu yina beto kele ti bo lukwikilu mosi kele mfunu mingi na kisika ya kusosa kuzaba nani kele na kifu to nani kele na kifu ve. Kuyibuka munsiku yai ntangu yonso tasadisa beto na kulomba pardo kukonda mpasi na ntangu muntu meyindula nde beto mesala yandi mbi.

Masonga Kele Mfunu

Kansi, bantu mingi, kelutisaka ndilu na kusadila bangogo ya bo lenda sadila sambu na kulomba pardo. Mu mbandu, na Japon, ngogo sumimasen, mosi na kati ya bangogo ya bo kesadilaka sambu na kulomba pardo, nge lenda wa yo mbala mingi kibeni. Bo lenda sadila yo mpi sambu na kupesa mersi, ata ntangu nge kemona nde nge kekuka ve kusadila muntu mambu na mutindu yandi sadilaka nge. Sambu bangogo yango kele na bantendula mingi, bantu yankaka lenda mona nde bantu kelutisaka ndilu na kusadila yo mpi bo lenda kudiyufulaka kana bantu yina ketubaka yo kelombaka mpenza pardo ya masonga. Na bansi yankaka mpi bo lenda vanda na mitindu ya kutuba ya kulomba pardo yina lenda monana nde bantu kelutisa ndilu na kusadila yo.

Na konso ndinga, yo kele mfunu na kuvanda masonga na ntangu nge kelomba pardo. Bangogo mpi mungungu ya ndinga na nge fwete monisa nde nge kelomba pardo na masonga yonso. Na Disolo na yandi na zulu ya Ngumba, Yesu Kristu kulongaka balongoki na yandi nde: “Tuba kaka nde: ‘E’ to ‘Ve’, mambu yina ya nkaka ya nge lenda tuba, yo ke katukaka na Muntu ya Mbi.” (Matayo 5:37) Kana nge kelomba pardo, monisa mpenza nde nge kelomba yo na masonga yonso! Beto pesa mbandu: Kilumbu mosi na aeropore, bakala mosi ya kuvandaka kekinga na mulongo ti bantu yankaka sambu na kutadisa badokima na bo kulombaka pardo ntangu valize na yandi kututaka nkento mosi yina kuvandaka penepene ti yandi. Mwa minuta fyoti na nima, ntangu mulongo kupusanaka, valize na yandi kusimbaka dyaka nkento yina. Na mbala yai dyaka, bakala yina kulombaka pardo na luzitu yonso. Ntangu valize yango kusimbaka dyaka nkento yina, bakala mosi ya vandaka kusala vwayaze kumosi ti nkento yina kuzabisaka munkwa-valize yina nde kana bapardo na nge kuvandaka mpenza ya masonga, kana nge mesala dezia yonso sambu valize na nge kusimba dyaka ve nkento yai. Ya kyeleka, kulomba pardo na masonga yonso kekwendaka nzila mosi ti lukanu ya kukonda kuvutukila dyaka kifu yango.

Kana beto kele masonga, kulomba pardo na beto tasuka ve kaka na kundima mambi na beto, kansi mpi na kusosa ndolula, ti kusala ngolo sambu na kuvutukila yo ve kana mpila kele. Ebuna, muntu yina bo mesala mbi fwete monisa luzolo ya kulolula muntu ya mesala yandi mbi yina melomba pardo. (Matayo 18:21, 22; Marko 11:25; Efezo 4:32; Kolosai 3:13) Sambu bo zole kele bantu ya kukonda kukuka, kutula ngemba kevandaka ve ntangu yonso dyambu mosi ya kukonda mpasi. Ata mpidina, bangogo ya kulomba pardo kevandaka mpenza na ngolo ya kutula ngemba.

Ntangu Mfunu ya Kulomba Pardo Kevandaka Ve

Ata bangogo ya kumonisa mawa mpi ya kulomba  pardo kelembikaka mavwanga mpi ketulaka ngemba, muntu ya mayele kesalaka ngolo na kukonda kusadila yo na ntangu ya mefwana ve nde yandi sadila yo. Yindula, mu mbandu, dyambu ya ketadila kwikama na Nzambi. Ntangu Yesu Kristu kuvandaka awa na ntoto, “yandi kudikulumusaka, yandi mpi lemfukaka na Nzambi tii kuna ya yandi fwaka na zulu ya [nti ya mpasi, NW].” (Filipi 2:8) Kansi, Yezu kulombaka ve pardo sambu na kufyotuna mpasi na yandi. Mpi Yezu kulombaka ve pardo ntangu nganga-Nzambi ya nene kuyulaka yandi nde: “Na zina ya Nzambi ya moyo, mono ke songa nge na kuzenga Nzambi kana ya kieleka nge kele Mesia, Mwana-Nzambi.” Na kisika ya kulomba pardo na nsoni yonso, Yezu kuvutulaka na kikesa nde: “Nge me tuba mbote. Kansi mono ke tubila nge: Katuka ntangu yai, beno ta mona Mwana-muntu me vanda na diboko ya kibakala ya [ngolo, NW], beno ta mona yandi mpi ke kwisa na zulu ya matuti.” (Matayo 26:63, 64) Yezu kubakaka ve ata fyoti dibanza ya kukonda kukwikama na Tata na yandi, Yehowa Nzambi, mutindu yandi taninaka ngemba ti nganga-Nzambi ya nene.

Bakristu fwete zitisa mpi kupesa lukumu na bantu yina kele na kiyeka. Kansi, bo kele ve na mfunu ya kulomba pardo na yina metala bulemfu na bo na Nzambi mpi zola ya bo kele na yo sambu na bampangi na bo.​—Matayo 28:19, 20; Roma 13:5-7.

Kima Mosi Ve Takanga Nzila nde Ngemba Kuvanda

Bubu yai, beto kesalaka bifu sambu beto mebakaka kukonda kukuka ti masumu yina mekatukaka na nkaka na beto Adami. (Roma 5:12; 1 Yoane 1:10) Kimuntu ya masumu ya Adami kukatukaka na kukolama ya yandi kolamaka na Ngangi. Kansi, na luyantiku, Adami ti Eva kuvandaka bantu ya kukuka mpi ya kukonda masumu, mpi Nzambi mesilaka nde bantu tavutuka dyaka na kimuntu yina ya kukuka.Yandi takatula disumu kimakulu ti malanda na yo yonso.​—1 Korinto 15:56, 57.

Yindula fyoti inki yo tatendula! Na bandongisila yina yandi pesaka sambu na mutindu ya kusadila ludimi, Yakobo, leki ya Yezu ya kitata kutubaka nde: “Kana muntu kusala ata kifu mosi ve na mambu ya yandi ke tubaka, yandi kele muntu mosi ya mbote, yandi lunga mpi kuyala nitu na yandi yonso.” (Yakobo 3:2) Muntu ya kukuka lenda yala ludimi na yandi na mpila nde yandi kutuba ve dyambu ya mbi ya lenda pusa yandi na kulomba pardo. Yandi ‘lunga kuyala nitu na yandi yonso.’ Yo tavanda kyese mpenza ntangu beto takuma bantu ya kukuka! Na ntangu yina, mambu yonso ya kebebisaka ngemba na kati ya bantu tavanda dyaka ve. Kansi, na ntangu beto kevingila nde mambu yina kusalama, kulomba pardo na masonga yonso mpi na dyambu yina mefwana na kulomba pardo tasadisa beto mingi kibeni na kutula ngemba.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Inki dilongi beto lenda baka na mbandu ya Polo?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Ntangu bantu yonso kele ya kukuka, yo kevandaka ata na kima mosi ve ya kekangaka nzila na ngemba