Ir al contenido

Ná ndukúyó ña̱ koo káʼnu-inina, ña̱ kǒo ku̱a̱chi koo

Ná ndukúyó ña̱ koo káʼnu-inina, ña̱ kǒo ku̱a̱chi koo

Ná ndukúyó ña̱ koo káʼnu-inina, ña̱ kǒo ku̱a̱chi koo

“XA̱ʼA̱ ña̱ ndúkúyó ña̱ káʼnu-ini ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ndásaviíña. Ndásaviína ku̱a̱chi ta va̱ása kánitáʼanna, ndásaviíña ku̱a̱chi ña̱ kúúmií iin país xíʼin inkaña, chíndeétáʼanña xíʼin na̱ gobierno kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ndiʼi tu̱ndóʼo ña̱ yáʼa na̱ ñuuna nu̱ú ta táxiña ña̱ va̱ʼa kitáʼan xíʼin táʼan ndiʼi na̱ yiví”, ña̱yóʼo ka̱ʼyi ñá Deborah Tannen, ñá káʼyí tutu ña̱ va̱ʼaní sátána ta kúúñá sociolingüista ña̱ Universidad ña̱ Georgetown, ña̱ ndíkaa̱ chí Washington, D.C.

Biblia káʼa̱nña tá iinna ndúkúna ña̱ káʼnu-ini xíʼin ndinuʼu-inina va̱ʼa kitáʼan tukuna xíʼin na̱ va̱ása níxikitáʼanka xíʼinna. Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ iin ta̱ loʼo ta sa̱ndákoo veʼe ta ku̱a̱ʼa̱nra, tá ndi̱kóra nu̱ú yivára xíʼin ndinuʼu-inira ndu̱kúra ña̱ káʼnu-ini, yivára i̱xakáʼnu-inira xa̱ʼa̱ra ta nda̱kiʼinrara veʼera (Lucas 15:17-24). Xíniñúʼu vitá koo iniyó ña̱ va̱ʼa ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana. Na̱ vitá ini va̱ása íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinna ndukúna ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana.

Iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ ndukúyó ña̱ káʼnu-ini

Ñá Abigail, ñá ñuu Israel ñá ni̱xi̱yo tá ya̱chi̱, va̱ʼaní yichi̱ chi̱núuñá nu̱úyó ña̱ ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana, ndu̱kúñá ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ ni̱ki̱ʼvi yii̱ñá. Nani tá ndóona nu̱ú ñuʼú yichi̱, ta̱ David, ta̱ xa̱a̱ kuu rey ñuu Israel, xi̱ndaara ndikachi sana ta̱ Nabal, yii̱ ñá Abigail. Soo, tá ni̱xa̱ʼa̱nna ndu̱kúna ña̱ kuxuna xíʼin loʼo ti̱kui̱í koʼona nu̱ú ta̱ Nabal, kininí ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ta kǒo níxiinra taxiraña ndaʼa̱na. Ta̱ David, ni̱sa̱a̱níra, ta nda̱kayara cuatrocientos na̱ ta̱a na̱ kitáʼan xíʼinra ña̱ ku̱ʼu̱nna kaʼnína ta̱ Nabal xíʼin na̱ veʼera. Tá ku̱ndaa̱-ini ñá Abigail ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ David keʼéra, ni̱xa̱ʼa̱nñá nu̱úra. Tá xi̱niñára, xi̱kuxítíñá nu̱úra ta ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Táta miíi̱, yi̱ʼi̱ chika̱ún ku̱a̱chi. Taxi ná ka̱ʼi̱n xíʼún. Kuniso̱ʼo ña̱ káʼa̱n ñá káchíñu nu̱ún”. Tasaá ñá Abigail ki̱xáʼa̱ñá káʼa̱nñá xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé yii̱ñá xíʼin ta̱ David ta ta̱xiñá ña̱ kuxuna xíʼin ti̱kui̱í koʼona. Tasaá, nda̱kuiinra ta ka̱chira: “Ndikóún kuʼun veʼún chi kǒo ña̱ʼa kuu. Xi̱niso̱ʼi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼún ta keʼíi̱ ña̱ ndu̱kún nu̱úi̱” (1 Samuel 25:2-35).

Tíxa̱ʼvi ña̱ vitá ni̱xi̱yo iniñá ta ndu̱kúñá ña̱ káʼnu-ini nu̱ú ta̱ David xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé yii̱ñá, ñá Abigail ku̱chiñuñá sa̱kǎkuñá na̱ veʼeñá. Ta̱ David nda̱a̱ ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ñá chi kǒo níxaʼníra na̱ veʼeñá. Ni su̱ví ñáyóʼo kúú ñá ní ixandi̱va̱ʼa xíʼin ta̱ David xíʼin na̱ ta̱a na̱ kítáʼan xíʼinra, soo nda̱kuniñá ku̱a̱chi ña̱ ni̱ki̱ʼvi yii̱ñá ta ndu̱kúñá ña̱ káʼnu-ini nu̱ú ta̱ David.

Inka ta̱ ndu̱kú ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana xi̱kuu ta̱ apóstol Pablo. Tá ni̱xa̱ʼa̱nra ña̱ ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinra nu̱ú na̱ Sanedrín. Ta̱ su̱tu̱ káʼnu Ananías, ni̱sa̱a̱níra xíʼin tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ndíta yatin síi̱n ta̱ Pablo ña̱ ná kanina yuʼúra. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ta̱ Pablo nda̱kuiinra ta ka̱chira: “Ndióxi̱ kanira yóʼó, ta̱ vatá. ¿Á xi̱kundúʼún ña̱ tiún ku̱a̱chi xíʼi̱n nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱n ña̱ Ley, soo miíún yáʼandosóún ña̱ káʼa̱n Ley ta xáʼndaún chiñu ña̱ ná kanina yi̱ʼi̱?” Tá ni̱ka̱ʼa̱n na̱ íyo yatin xíʼinra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ndi̱va̱ʼara xíʼin ta̱ su̱tu̱ káʼnu, ta̱ Pablo nda̱kunira ku̱a̱chira. Ta ka̱chira: “Ñaniyó, va̱ása xíni̱i̱ ña̱ kúúra su̱tu̱ káʼnu. Saáchi tu̱ʼun Ndióxi̱ káʼa̱nña: ‘Kǒo ka̱ʼa̱n-ndi̱va̱ʼún xa̱ʼa̱ na̱ kúchée nu̱ú na̱ ñuuʼ” (Hechos 23:1-5).

Ta̱ Pablo ña̱ ndixava kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra na̱ ndátiin ku̱a̱chi kǒo xíniñúʼu kanina na̱ yiví na̱ xáʼa̱n nu̱úna. Ni saá, ndu̱kúra ña̱ káʼnu-ini nu̱ú ta̱ su̱tu̱ káʼnu, xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása to̱ʼó níka̱ʼa̱nra xíʼinra. a Xa̱ʼa̱ ña̱ ndu̱kú ta̱ Pablo ña̱ káʼnu-ini nu̱ú ta̱ su̱tu̱ káʼnu, ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼan xíʼinra ña̱ va̱ʼa kuniso̱ʼo na̱ Sanedrín ña̱ xi̱niñúʼu ka̱ʼa̱nra. Xa̱ʼa̱ ña̱ xíni̱ ta̱ Pablo ña̱ savana xi̱kuuna na̱ saduceo ta inkana xi̱kuuna na̱ fariseo, ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndátiinna ku̱a̱chi xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxara ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo, na̱ yiví kán ki̱xáʼana ndáʼyi̱ nu̱ú táʼanna ta nda̱taʼvína ta na̱ fariseo nda̱kutáʼanna xíʼin ta̱ Pablo (Hechos 23:​6-10).

¿Ndáaña kivi sakúaʼayó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé u̱vi̱ saá na̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo? U̱vi̱ saá na̱yóʼo, nda̱ndikó inina ta ndu̱kúna ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana. Tá ná keʼéyó saá, va̱ʼaní kitáʼanyó xíʼin inkana. Tá ndákuniyó ku̱a̱chiyó ta ndúkúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana va̱ʼaní chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ viíní ka̱ʼa̱nyó xíʼin inkana.

“Yi̱ʼi̱ kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱”

Tá ku̱ndaa̱-iniyó ña̱ iinna nda̱kava-inina xa̱ʼa̱ iin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó á ke̱ʼéyó, kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ na̱ yiví kán ña̱ yi̱i̱nína. Soo, ná ndakaʼányó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora: “Tá níʼún iin ña̱ʼa ku̱a̱ʼún taxiún ndaʼa̱ Ndióxi̱ nu̱ú xáʼmina ña̱ʼa ña̱ táxina ndaʼa̱ra, ta kán ndákaʼún ña̱ iin na̱ táʼún sáa̱na xíʼún, sandákoo ña̱ taxiún ndaʼa̱ra kán ta kúáʼan. Siʼnaka ndasaviún ku̱a̱chi xíʼin na̱ táʼún, tándi̱ʼi saá ndikóún ta taxiúnña ndaʼa̱ Ndióxi̱” (Mateo 5:23,24).

Ná kachiyó, ña̱ iin ta̱ hermano ndakanixi̱níra ña̱ ni̱ka̱ʼún iin ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinra. Nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús, ni ni̱ka̱ʼa̱nyó á kǒo níka̱ʼa̱nyó ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin ta̱ hermano kán, ná ku̱ʼu̱nyó ndasaviíyó ku̱a̱chi ña̱ kúúmiíyó xíʼinra. Tu̱ʼun griego ña̱ xíniñúʼuna ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kúni̱ kachiña “ña̱ u̱vi̱ saána kúúmiína ku̱a̱chi ta xíniñúʼu ixakáʼnu-inina xa̱ʼa̱ táʼanna” (Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de W E.Vine). Tá kánitáʼan u̱vi̱ na̱ yiví, u̱vi̱ saána kúúmiína ku̱a̱chi, saáchi kúúna na̱ yiví ku̱a̱chi ta sava yichi̱ kéʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ña̱ va̱ʼa ixakáʼnu-inina xa̱ʼa̱ táʼanna, u̱vi̱ saána xíniñúʼu chika̱a̱ ndee̱ ña̱ ndukúna ña̱ káʼnu-ini nu̱ú táʼanna.

Va̱ása ndáyáʼvi ndáana kúúmií ku̱a̱chi, chi ña̱ ndáyáʼvi kúú ndáana siʼna kuʼun ndasavií ku̱a̱chi. Tá ku̱ndaa̱-ini ta̱ Pablo ña̱ na̱ cristiano na̱ ñuu Corinto xi̱xa̱ʼa̱nna xíʼin inka na̱ hermano nu̱ú na̱ chíñu ña̱ ná ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinna xa̱ʼa̱ xu̱ʼún, ta̱ Pablo ka̱chira xíʼinna: “¿Á su̱ví ña̱ va̱ʼaka kúú ña̱ kundeé-inindó tá kéʼéna iin ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinndó? ¿Á su̱ví ña̱ va̱ʼaka kúú ña̱ taxindó ña̱ sandáʼvina ndóʼó ta ndakiʼinna ña̱ kúúmiíndó?” (1 Corintios 6:7). Xíʼin tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xi̱kunira chindeétáʼanra xíʼin na̱ hermano ña̱ kunda̱a̱-inina ña̱ kǒo xíniñúʼu ku̱ʼu̱nna xíʼin na̱ hermano nu̱ú na̱ chíñu ña̱ ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinna, chi ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka kúú: ña̱ vií kutáʼanna ti̱xin congregación ta su̱ví ña̱ na̱ʼa̱na ndáana kúúmií ku̱a̱chi. Ña̱yóʼo va̱ʼaní chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú na̱ ndákanixi̱ní ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinna.

Ña̱ ka̱ʼa̱nyó iin ña̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva íyoña, ndáyáʼviníña

Sava na̱ yiví xíniñúʼuna iin tu̱ʼun ña̱ ndukúna ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana. Tá kúú, ñuu Japón xíniñúʼunína tu̱ʼun sumimasen ña̱ ndúkúna ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana. Ta saátu xíniñúʼuna suvi míí tu̱ʼun yóʼo ña̱ va̱ʼa taxina tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ inkana, xíʼin tu̱ʼun yóʼo náʼa̱na ña̱ va̱ása kivi chindeétáʼanna xíʼin na̱ yiví kán nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéna xíʼin miína. Xa̱ʼa̱ ña̱ xíniñúʼunína tu̱ʼun yóʼo ta ku̱a̱ʼání ña̱ kúni kachiña savana xíka-inina á xíʼin ndinuʼu inina káʼa̱nna tu̱ʼun yóʼo. Ta saátu kéʼé inka na̱ yiví na̱ káʼa̱n inka tu̱ʼun, ña̱ ku̱a̱ʼá yichi̱ xíniñúʼuna tu̱ʼun ña̱ ndukúna ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ inkaka ña̱ʼa.

Nda̱a̱ ndáaka tu̱ʼun káʼa̱nyó, ndáyáʼviní ña̱ ndinuʼu-iniyó ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana. Tu̱ʼun káʼa̱nyó xíʼin ndáa ki̱ʼva káʼa̱nyóña xíniñúʼu na̱ʼa̱ña ña̱ ndixa ndándikó iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéyó. Tá ni̱ka̱ʼa̱nndosó ta̱ Jesús chí yuku̱ xíʼin na̱ discípulora, ka̱chira: “Tá xa̱a̱ káʼa̱nndó keʼéndó iin ña̱ʼa, keʼéndóña. Tá xa̱a̱ káʼa̱nndó ña̱ kǒo keʼéndóña, va̱ása keʼéndóña. Nda̱a̱ ndáaka tu̱ʼun ná chinúundó ka̱ʼa̱nndó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xa̱a̱ kuenta ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúúña” (Mateo 5:37). Tá ndixa ndándikó iniún, na̱ʼa̱ña. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ iin ejemplo: iin ta̱a ta̱ ndíkaa̱ chí aeropuerto ndátura ña̱ va̱ʼa ya̱ʼara chaʼvira, ta saá ka̱nira iin ñaʼá ñá níndichi chí nu̱úra xíʼin maletara, ta ndu̱kúra ña̱ káʼnu-ini nu̱úñá. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo, tuku ka̱nindaa maletara ñá ñaʼá yóʼo. Tuku, viíní ndu̱kúra ña̱ káʼnu-ini nu̱úñá. Tá ku̱u tuku ña̱yóʼo, ta̱ ta̱a ta̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼin ñá ñaʼá yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a yóʼo tá ndixa va̱ása kúni̱kara keʼéra ña̱yóʼo, va̱ása xíniñúʼu kanikara ñá ñaʼá yóʼo xíʼin maletara, saá na̱ʼa̱ra ña̱ ndixa ndu̱kúra ña̱ káʼnu-ini nu̱úña. Tá ndúkúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana, ná kǒo keʼékayó ña̱ saxóʼvi̱ na̱yóʼo.

Tá ndixa ndúkúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱ú inkana, xíniñúʼu ndakuniyó ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼéyó, ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱úna ta ndasaviíyó ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼéyó. Soo, tá miíyó kúú na̱ ke̱ʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin, xíniñúʼu ixakáʼnu iniyó xa̱ʼa̱na tá ndi̱ko-inina xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼéna xíʼinyó (Mateo 18:​21, 22; Marcos 11:25; Efesios 4:32; Colosenses 3:13). Xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi, kivi ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ndasaviíyó ku̱a̱chi ña̱ kúúmiíyó xíʼin inkana. Soo, tá ndúkúyó ña̱ káʼnu-ini chindeétáʼanña xíʼinyó ndasaviíyó ku̱a̱chi yóʼo.

Tá kǒo xíniñúʼu ndukúyó ña̱ káʼnu-ini

Tá ndúkúyó ña̱ káʼnu-ini, chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií kutáʼanyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví, soo iin na̱ yiví na̱ ndíchi va̱ása xíniñúʼu keʼénaña tá kǒo níkeʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ta iin ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱ása xíniñúʼu ndukúyó ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa̱ ña̱ ndásakáʼnuyó Ndióxi̱. Tá ni̱xi̱yo ta̱ Jesús nu̱ú ñuʼú yóʼo, “va̱ása ni̱nu níxi̱yo inira ta va̱ʼaní ka̱ndíxara, nda̱a̱ ka̱ndíxara kuvira ndaʼa̱ iin yitu̱n tú sa̱xóʼvi̱ miíra” (Filipenses 2:​8). Soo, ni ni̱xo̱ʼvi̱níra va̱ása níndakoora ña̱ ndakú koo inira xíʼin Ndióxi̱. Ta̱ Jesús va̱ása níndukúra ña̱ káʼnu-ini nu̱ú ta̱ su̱tu̱ káʼnu tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Xíʼin ki̱vi̱ Ndióxi̱ ta̱ táku kúú ña̱ káʼi̱n xíʼún ña̱ ná ka̱ʼún xíʼinndi̱ á yóʼó kúú ta̱ Cristo, ta̱ se̱ʼe Ndióxi̱ ”. Ta̱ Jesús va̱ása níndukúra ña̱ káʼnu-ini, ta xíʼin ndinuʼu-inira nda̱kuiinra: “Xa̱a̱ miíún kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nva. Soo yi̱ʼi̱ káʼi̱n xíʼinndó: chí nu̱únínu kunindó ta̱ kúú se̱ʼe ta̱a ña̱ koora chí ndaʼa̱ kúaʼa Ndióxi̱ ta̱ íyoní ndee̱ ta kixira chí nu̱ú vi̱kó ña̱ íyo chí ndiví” (Mateo 26:​63, 64). Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni ta̱ Jesús nda̱kú koo inira xíʼin yivára Jehová va̱ása níndukúra ña̱ káʼnu-ini nu̱ú ta̱ su̱tu̱ káʼnu.

Na̱ cristiano íxato̱ʼónína na̱ chíñu, soo va̱ása ndúkúna ña̱ káʼnu-ini nu̱úna xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxana Ndióxi̱ ni xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-inina xínina na̱ hermano (Mateo 28:​19, 20; Romanos 13:​5-7).

Tá ná kixaa̱ ña̱ vií kitáʼanyó xíʼin ndiʼi na̱ yiví

Tiempo vitin, xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé ta̱ Adán ndiʼiyó kéʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa (Romanos 5:12; 1 Juan 1:10). Xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xaso̱ʼo ta̱ Adán ni̱xa̱a̱ra nduura iin na̱ yiví ku̱a̱chi. Tá i̱xava̱ʼa Jehová ta̱ Adán xíʼin ñá Eva kǒo ku̱a̱chi níxikuumiína, soo kúnira ña̱ ná kixaa̱ iin ki̱vi̱ ña̱ ndoo ku̱a̱chi na̱ yiví ta xa̱a̱na koona táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Adán xíʼin ñá Eva tá xa̱ʼa̱. Sándoora ku̱a̱china xíʼin ndiʼika ña̱ sándoʼo na̱ yiví (1 Corintios 15:​56, 57).

Ndakanixi̱níndó tá ná xi̱nu ña̱yóʼo. Ta̱ Santiago, ñani ndáʼvi ta̱ Jesús, ta̱xira consejo xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva kuniñúʼu viíyó ña̱ káʼa̱nyó, ka̱chira: “Ta na̱ kǒo kíʼvi ku̱a̱chi xíʼin tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna, na̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmií kúúna ta va̱ʼa xáʼndachíñuna nu̱ú iníísaá ku̱ñuna” (Santiago 3:​2). Iin na̱ yiví na̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmií xíniñúʼu viína ña̱ káʼa̱nna, ta va̱ása xíniñúʼu ndukúna ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ káʼa̱nna. Kuchiñuna “kaʼndachíñuna nu̱ú iníísaá ku̱ñuna”. Liviní koo tá ná kixaa̱ ki̱vi̱ ña̱ va̱ása kookayó na̱ yiví ku̱a̱chi. Tiempo saá kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa kasi nu̱ú na̱ yiví ña̱ vií kutáʼan ndiʼina. Ña̱kán, tá kéʼéyó á ni̱ka̱ʼa̱nyó iin ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin iinna, ná ndukúyó ña̱ káʼnu-ini nu̱úna tasaá viíní kutáʼanyó xíʼinna.

[Koto]

a Sana, ta̱ apóstol Pablo va̱ása níndakunira ta̱ su̱tu̱ káʼnu xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása túvika nu̱úra.

[Na̱ʼná]

¿Ndáaña kivi sakúaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo?

[Na̱ʼná]

Tá ná kixaa̱ ki̱vi̱ ña̱ ndoo ndiʼi ku̱a̱chi na̱ yiví, va̱ʼaní kitáʼan xíʼin táʼanna