Kuphepiska—Ntowa Yakupangira Mtende

“KUPHEPISKA kuli na nkongono yikuru. Kukumazga mpindano mwamtende, kukuwezgerapo kugaŵikana kwa mitundu, kukupangiska maboma kumanya masuzgo gha ŵantu mu caru ndiposo kukuwezgerapo kukolerana pakati pa ŵantu.” Ndimo wakalembera Deborah Tannen, mulembi wakumanyikwa wa pa Georgetown University ku Washington, D.C.

Baibolo likukhozgera kuti kanandi kuphepiska kwakufumira pasi pa mtima ndiyo ntowa yiweme yakunozgera ubali uwo watimbanizgika. Mwaciyerezgero, mu ntharika ya Yesu ya mwana wakuzgeŵa, mwana yura wakati wawelera kunyumba na kuphepiska kufumira pasi pa mtima, wiske wakaŵa wakunozgeka kumupokerera. (Luka 15:17-24) Inya, muntu waleke kuzomerezga kujikuzga kuti kumutondeske kuphepiska na kuromba cigowokero. Mwanadi, awo mbakujiyuyura mwakufikapo, kuphepiska cikuŵaŵira cakusuzga yayi.

Nkongono ya Kuphepiska

Abigelu, mwanakazi wavinjeru wa mu Israyeli wakale, wakupereka ciyerezgero ciweme comene ico cikurongora nkongono ya kuphepiska, nangauli wakaphepiska cifukwa ca kwananga uko mfumu wake wakacita. Apo wakakhalanga mu mapopa, Davide uyo pamanyuma wakazakaŵa themba, lumoza na ŵanarumi ŵake ŵakavikilira vyakuŵeta vya Nabala mfumu wa Abigelu. Kweni, apo ŵanarumi ŵa Davide ŵakaromba cingwa na maji, Nabala wakaŵawezga kwambura kantu na kuŵayowoyera mwa musinjiro. Davide wakakwiya, ndipo wakarongozga ŵanarumi 400 kukarwa na Nabala na mbumba yake. Abigelu wakati wapulika wakawuka kukakumana na Davide. Pakuwona Davide, wakawa kavunama mu marundi ghake. Ndipo wakati: “Pa ine, sekuru wane, pa ine pakhale uheni uwu; zomerani kuti mteŵetikazi winu wayowoye mu makutu ghinu, nkumuŵeyani, mupulike  mazgu gha mteŵetikazi winu.” Ndipo wakarongosora umo vintu vikaŵira na kupereka cawanangwa ca cakurya na vinyo kwa Davide. Penepapo Davide wakati: “Kwerera ku nyumba yako mu cimango; wona, ndapulikira mazgu ghako na kuzomera ico waromba.”—1 Samuel 25:2-35.

Kujiyuyura kwa Abigelu ndiposo mazgu ghake gha kuphephiska cifukwa ca kujikuzga kwa mfumu wake kukathaska mbumba yake. Davide wakamuwonga Abigelu cifukwa ‘wakamukanizga kuthiska ndopa.’ Nangauli ni Abigelu yayi uyo wakacitira Davide na ŵanarumi ŵake msinjiro, iye wakazomera mrandu m’malo mwa mbumba yake ndipo wakapanga mtende na Davide.

Ciyerezgero cinyake ca muntu uyo wakamanya apo mpakwenerera kuphepiska ni mpostole Paulos. Zuŵa linyake, iye wakeneranga kujivikilira pamaso pa Sanhedrin, khoti likuru la Ŵayuda. Wati wakwiya na mazgu ghaunenesko gha Paulos, musofi mukuru Ananiya wakalangura awo ŵakayimilira pafupi na Paulos kuti ŵamutimbe pa mlomo. Apa, Paulos wakati kwa iye: “Ciuta wati watimbe iwe, wa cimati cakutuŵiskika: kasi iwe ukukhalapo kunderuzga kwakuyana na Dango, ndipo ukulangula kuti nditimbike kwakupambana na Dango?” Apo ŵantu awo ŵakaŵapo ŵakati Paulos wabuda kuyowoyera uheni musofi murara, nyengo yeneyiyo wakazomera ubudi wake, wakati: “Kuti ndangumanya cara, ŵabali, kuti ndi musofi mukuru: cifukwa kuli kulembeka, ‘Ungamunenanga uheni mrara wa ŵantu ŵako.’”—Milimo 23:1-5.

Ico Paulos wakayowoya—kuti uyo ni mweruzgi waleke kuŵa wa zawe cikaŵa cakuzirwa. Ndipouli, wakaphepiska cifukwa ca kayowoyero ako kakawoneka kuŵa kambura ncindi kwa musofi murara. * Kuphepiska kwa Paulos kukajura ntowa yakuti Sanhedrin yiyambe kupulikizga ivyo wakakhumbanga kuyowoya. Pakuti Paulos wakamanyanga mpindano iyo yikaŵa pakati pa viŵaro vya khoti lira, wakaŵaphalira kuti wakeruzgikanga cifukwa ca cigomezgo ca kuwuka kwa ŵakufwa. Wakati wayowoya nteura, kukawuka kulimbana kukuru, ndipo Ŵafarisi ŵakazomerezganga Paulos.—Milimo 23:6-10.

Kasi tingasambira vici kufuma mu viyerezgero viŵiri vya mu Baibolo ivi? Mu nkani zose ziŵiri, kuzomera mrandu kufumira pasi pa mtima kukajura ntowa kuti ŵantu ŵarutilire kuyowoyeskana. Ipo kuphepiska kungatiwovwira kupanga mtende. Inya, kuzomera kuti tabuda na kuphepiska cifukwa ca ivyo vyanangika kungapereka mwaŵi wakuti tirutilire kudumbirana mwauzengi.

‘Kweni Palije Ico Nabuda’

Usange tawona kuti muntu munyake wakakhuŵara na ivyo tikayowoya panji kucita, tingawona nga iye wali waka na suzgo. Kweni, Yesu wakapereka urongozgi uwu kwa ŵasambiri ŵake: “Nteura usange ukupereka cawanangwa cako pa jocero la sembe, ndipo penepapo ukukumbuka kuti mbali wako wali nawe na  kamrandu, uciside papo pantazi pa jocero la sembe cawanangwa cako, ndipo urute, ukaphemane nanga na mbali wako, sono ndipo wize kapereka cawanangwa cako.”—Mateyu 5:23, 24.

Mwaciyerezgero, mbali wangawona kuti mwamubudira. Usange ndimo vyaŵira, Yesu wakayowoya kuti ‘murute, mukaphemane nanga na mbali winu,’ kwali mukuwona kuti mundamubudire kwali yayi. Mwakuyana na malemba gha Cigiriki, mazgu agho Yesu wakagwiriskira ncito apa ‘ghali na ng’anamuro la kudumbirana mwaubwezi pamanyuma pakuti mwakwiyirana.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Unenesko ngwakuti, usange ŵantu ŵaŵiri ŵapambana mu kayowoyero, waliyose wa iwo wangaŵa mubudi, pakuti wose mbambura kufikapo, ncipusu kubuda. Nteura nyengo zose kudumbirana mwaubwezi nkhwakuzirwa.

Fundo apa njakuti muwone uyo wabuda na uyo wandabude cara, kweni kwambapo kupanga mtende. Apo mpostole Paulos wakawona kuti Ŵakristu ku Korinte ŵakatoreranga ŵateŵeti ŵanyawo ku makhoti gha kucaru cifukwa ca kugazgana pa nkani za iwoŵene nga mpa nkani za ndarama, wakanyolorera kuti: “Asi kwakuruska mungazomera kuzgerereka? Asi kwakuruska mungazomera kusunjizgika?” (1 Ŵakorinte 6:7) Nangauli Paulos wakayowoya ntena mwakuti walekeske Ŵakristu kutorerana ku makhoti gha kucaru, fundo njakuwonekerathu: Mtende pakati pa Ŵakristu ngwakuzirwa kuruska kupenjerezga uyo wabuda na uyo wandabude. Kurondezga fundo iyi kupangiskenge kuŵa kupusu kuphepiska para yunji wakughanaghana kuti tamubudira.

Unenesko Ngwakuzirwa

Kweni, ŵanyake ŵakusukuluska mazgu ghakuphepiskira. Mwaciyerezgero, ku Japan, lizgu lakuti sumimasen, ilo likuyowoyeka pa kuphepiska, likuzunurika kanandi-nandi. Lingayowoyekaso pa kuwonga, kwakuti muntu wakutondeka na pakuyowoya wuwo cifukwa ca uweme uwo munyake wamucitira. Cifukwa cakuti likuyowoyeka mu ntowa zinandi, ŵanji ŵangawona nga kuti likuzunurika kaŵiri-kaŵiri, na kukayikira usange awo ŵakuliyowoya ŵakuneneska nadi. Mazgu ghanyake gha kuphepiska ghangasukuluka mwanteura mu vyaru vinyake.

Mu ciyowoyero cilicose, ncakuzirwa kuŵa ŵakuneneska pa kuphepiska. Mazgu ghithu na kapulikikwiro kake virongore citima caunenesko ico tili naco. Pa Upharazgi wa pa Lupiri, Yesu wakasambizga ŵasambiri ŵake kuti: “Kweni kayowoyero kinu kaŵenge, Inya, inya; Cara, cara; ndipo ako kose kakuruska agha kakufuma ku muheni.” (Mateyu 5:37) Usange mukuphepiska, neneskani! Mwaciyerezgero: Mwanarumi uyo wakayima pa mzere wakupimira vikwama pa ciŵanja, wakaphepiska apo cikwama cake cikagung’ura mama uyo wakaŵa pafupi. Kanyengo kacoko waka panyuma pake, cikwama cake cikakhwaskaso mama yura. Mwanarumi yura wakaphepiskaso mwakuŵeya. Apo ici cikacitika kacitatu, munyake wa mama yura wakaphalira mwanarumi yura kuti usange wakuneneska pakuphepiska, wacitepo kantu kuwoneseska kuti cikwama cake cileke kugung’uraso mama yura. Inya, kuphepiska kufumira pasi pa mtima kukwenera kwendera lumoza na unenesko, kulekerathu kuwerezgaso ivyo tangubuda.

Usange tikuneneska, kuphepiska kwithu kuzamusazgapo kuzomera kwananga kulikose uko tacita, kuromba cigowokero na kufwilirapo kunyolorera suzgo ilo. Kulwande linyake, uyo wakhuŵazgika wakwenera kugowokera muntu uyo warapa. (Mateyu 18:21, 22; Marko 11:25; Ŵaefeso 4:32; Ŵakolose 3:13) Pakuti wose ŵaŵiri mbambura kufikapo, kupanga mtende kungaŵa kupusu yayi nyengo zose. Ndipouli, mazgu gha kuphepiska ghali na nkongono yikuru pa kupanga mtende.

Apo Kuzomera Ubudi Nkhwambura Kwenelera

Nangauli mazgu gha kuphepiska na ghakurongora citima ghangaŵa na nkongono yakovwira kupanga mtende, kweni muntu wavinjeru wakutceŵa kughagwiriskira ncito apo mpambura kwenelera. Yerezgerani kuti nkani yikukhwaskana na kugomezgeka kwa Ciuta. Apo Yesu Kristu wakaŵa pano pasi, ‘wakajiyuyura, pakuŵa wakupulikira kuya kafika na ku nyifwa,  inya, nyifwa pa khuni lakusuzgikirapo.’ (Ŵafilipi 2:8, NW) Ndipouli, iye wakazomera cara kuti wakabuda cifukwa ca kukoreska vigomezgo vyake, mwakuti watceŵe masuzgo. Nteuraso, Yesu wakaphepiska nesi kuzomera cara kuti wabuda apo musofi mukuru wakamufumba kuti: “Nkukurapizgira na Ciuta wamoyo, utiphalire usange ndiwe Kristu, Mwana wa Ciuta.” M’malo mwa kuphepiska mwawofi, Yesu mwacikanga wakati: “Mpenepapo: na kwenenako nkumunenerani, Kwamba kuno ku lero muti muwonenge Mwana wa muntu wakukhala ku maryero gha nkongono, na kwiza mu mabingu gha kucanya.” (Mateyu 26:63, 64) Ghanoghano lakuti wapange mtende na musofi mukuru m’malo mwa kugomezgeka kwa Ŵawiske Yehova Ciuta likizamo cara mwa Yesu.

Ŵakristu ŵakucindika awo ŵali na mazaza. Kweni ŵakuleka yayi kugomezgeka kwa Ciuta ndiposo kutemwa ŵabali ŵawo cifukwa ca ŵamazaza.—Mateyu 28:19, 20; Ŵaroma 13:5-7.

Palije Cakujandizga Mtende

Lero tikubuda cifukwa cakuti tiri ŵambura kufikapo na cifukwa ca kwananga uko tiri kuhara kwa gogo withu Adamu. (Ŵaroma 5:12; 1 Yohane 1:10) Kwananga kwa Adamu kukiza cifukwa ca kugarukira Mlengi. Pakwamba, Adamu na Heva ŵakaŵa ŵakufikapo, ŵambura kwananga ndipo Ciuta wali kulayizga kuzakawezgera ŵantu ku kaŵiro ka kufikapo. Wazamupyera kwananga na vyose ivyo kukucitiska.—1 Ŵakorinte 15:56, 57.

Aghanaghanirani waka ivyo ici cizamung’anamura! Mu urongozgi wake pa kugwiriskira ncito lulimi, mbali wa Yesu, Yakobe wakati: “Usange muntu walive kukhuŵara mu kayowoyero, ndiyo muntu wakufikapo, wakumanyaso kujikora thupi lose.” (Yakobe 3:2) Muntu wakufikapo wangajikora mu kayowoyero, nteura kuti wangakhumbikwira kuphepiska cara cifukwa ca kuleka kugwiriskira ncito makora lulimi. ‘Wakumanyaso kujikora thupi lose.’ Mwee, kuzamuŵa kuweme nadi para tose tazakaŵa ŵakufikapo! Nyengo iyo, kuzamuŵavya vyakutimbanizga mtende pakati pa ŵantu. Kweni panyengo yino, kuphepiska kufumira pasi pa mtima panyengo yakwenelera usange tabuda, kuŵenge kwakovwira pa kupanga mtende.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 5]

Kasi tingasambirapo vici pa ciyerezgero ca Paulos?

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Apo waliyose wazamuŵa wakufikapo, kuzamuŵavya vyakujandizga mtende