با تمام دل به یَهُوَه توکّل کن
با تمام دل به یَهُوَه توکّل کن
«آنانی که نام تو را میشناسند، بر تو توکّل خواهند داشت.»—مزمور ۹:۱۰.
۱، ۲. انسانها به چه چیزهای بیهودهای توکّل میکنند؟
در این دوره و زمانه، مسائل زیادی آسایش و رفاه بشر را مورد تهدید قرار میدهد. از این رو، بسیاری از انسانها سعی دارند برای دستیابی به امنیت و آسایش به کسی یا چیزی پناه ببرند؛ که البته، این امری طبیعی است. عدهای بر این باورند که ثروت میتواند آیندهشان را تضمین کند، غافل از اینکه ثروتشان ممکن است در ظرف مدت کوتاهی دود شود و به هوا رود. کتاب مقدّس در این خصوص میگوید: «کسی که بر توانگریِ خود توکّل کند، خواهد افتاد.» ( امثال ۱۱:۲۸) عدهای دیگر برای رهایی از مشکلات به رهبران بشری متوسل میشوند. اما حتی بهترین رهبران بشری مرتکب اشتباه میشوند و سرانجام، همگی میمیرند. کتاب مقدّس از روی حکمت میگوید: «بر رؤسا توکّل مکنید و نه بر اِبن آدم که نزد او اعانتی نیست.» ( مزمور ۱۴۶:۳) کلام خدا همچنین هشدار میدهد که به نتایج تلاشهای خود نیز دل نبندیم، چرا که ما هم «اِبن آدم» هستیم و بس.
۲ اِشَعْیا رهبران قوم اسرائیل روزگار خود را محکوم کرد، زیرا آنان بر «ملجای دروغ» توکّل میکردند. ( اِشَعْیا ۲۸:۱۵-۱۷) آنان برای دستیابی به امنیت، روابط سیاسی با ملتهای مجاور برقرار میکردند؛ وصلتهایی کاذب و غیرقابل اطمینان. در روزگار ما هم بسیاری از رهبران مذهبی با رهبران سیاسی رابطه برقرار میکنند. در آینده ثابت خواهد شد که این گونه وصلتها نیز ‹ملجای دروغی› بیش نخواهد بود و امنیت ایشان را تضمین نخواهد کرد. — مکاشفه ۱۷:۱۶، ۱۷.
رفتار نمونهٔ یوشَع و کالیب
۳، ۴. یوشَع، کالیب و ده جاسوس دیگر چه گزارشی دربارهٔ سرزمین موعود ارائه دادند؟
۳ پس امنیت را در کجا میتوان یافت؟ در روزگار موسی، ملت اسرائیل اندکی پس از آزادی از مصر، خود را آماده کرده بودند تا وارد کنعان یا همان سرزمین موعود شوند. آنان دوازده نفر را برای جاسوسی آن سرزمین فرستادند و جاسوسان بعد از ۴۰ روز بازگشتند تا آنچه را که دیده بودند گزارش کنند. فقط دو تن از جاسوسان یعنی یوشَع و کالیب با خوشبینی راجع به زندگی آیندهٔ قوم اسرائیل در کنعان صحبت کردند. ده جاسوس دیگر نیز اقرار کردند که کنعان سرزمین خوبی است، لیکن افزودند: «مردمانی که در زمین ساکنند زورآورند، و شهرهایش حصاردار و بسیار عظیم، . . . نمیتوانیم با این قوم مقابله نماییم زیرا که ایشان از ما قویترند.» — اعداد ۱۳:۲۷، ۲۸، ۳۱.
۴ اسرائیلیان به سخنان آن ده جاسوس گوش کرده، به وحشت افتادند و حتی به موسی اعتراض کردند. یوشَع و کالیب با مشاهدهٔ رفتار قوم بسیار ناراحت شدند و جامهٔ خود را دریده، خطاب به آنان گفتند: «زمینی که برای جاسوسی آن از آن عبور نمودیم، زمین بسیار بسیار خوبی است. اگر خداوند از ما راضی است ما را به این زمین آورده، آن را به ما خواهد بخشید، زمینی که به شیر و شهد جاری است. زنهار از خداوند متمرّد مشوید، و از اهل زمین ترسان مباشید.» ( اعداد ۱۴:۶-۹) اما اسرائیلیان به گفتهٔ ایشان اعتنا نکردند و در نتیجه، یَهُوَه به آنان اجازه نداد تا در آن زمان پا به سرزمین موعود بگذارند.
۵. چرا یوشَع و کالیب گزارش خوبی در مورد کنعان ارائه دادند؟
یوشَع ۲:۱-۲۴؛ ۶:۲۲-۲۵) یوشَع و کالیب که نظارهگر اَعمال یَهُوَه بودند اطمینان کامل داشتند یَهُوَه در آینده نیز برای قوم خود خواهد جنگید. چهل سال بعد، نسل جدیدی از اسرائیلیان تحت رهبری یوشَع وارد سرزمین کنعان شد و آن را به تصرّف درآورد.
۵ چرا یوشَع و کالیب گزارش خوبی در مورد کنعان ارائه دادند، در حالی که ده جاسوس دیگر گزارش بد؟ آن ۱۲ جاسوس به اتفاق، شهرهای مستحکم و اقوامی را دیدند که در آن سرزمین مسکن داشتند. اظهارات آن ده جاسوس در مورد اینکه اسرائیلیان قدرت تصرّف آن سرزمین را نداشتند، صحت داشت. یوشَع و کالیب نیز از این مسئله آگاه بودند. اما، آن ده جاسوس با دید جسمانی به مسئله مینگریستند. در حالی که توکّل یوشَع و کالیب بر یَهُوَه بود. آنان قدرتنمایی یَهُوَه را در مصر، در دریای سرخ و پای کوه سینا دیده بودند. چند دهه بعد، راحاب اهل اَریحا صرفاً به موجب شنیدن خبر آن رویدادهای بزرگ حاضر شد زندگی خود را برای قوم یَهُوَه به مخاطره اندازد! (دلیل توکّل به یَهُوَه با تمامی دل
۶. امروزه چرا مسیحیان تحت فشار قرار میگیرند و به که باید توکّل کنند؟
۶ در این «زمانهای سخت،» ما همچون اسرائیلیان باستان با دشمنانی روبرو هستیم که از ما قویترند. ( ۲تیموتاؤس ۳:۱) در این نبرد ما از لحاظ اخلاقی، روحانی و گاهی حتی از لحاظ جسمانی تحت فشار و آزمایش قرار میگیریم. این فشارها از سوی مبدأیی فوق بشری یعنی از جانب شیطان ابلیس بر ما اِعمال میشود. از این رو، شخصاً قادر نیستیم در برابر آنها ایستادگی کنیم. ( اَفَسُسیان ۶:۱۲؛ ۱یوحنّا ۵:۱۹) بنابراین، احتیاج به کمک داریم. اما به که میتوانیم روی آوریم؟ مرد وفاداری در زمان باستان در دعا به خدای خود، یَهُوَه، گفت: «آنانی که نام تو را میشناسند بر تو توکّل خواهند داشت.» ( مزمور ۹:۱۰) با شناختن یَهُوَه به معنای واقعی و همچنین درک مفهوم نامش، به یقین خواهیم توانست همچون یوشَع و کالیب به او توکّل کنیم. — یوحنّا ۱۷:۳.
۷، ۸. الف) تفکّر در مورد خلقت یَهُوَه چگونه موجب میشود به او توکّل کنیم؟ ب) کلام یَهُوَه چگونه ما را برمیانگیزد تا به او توکّل کنیم؟
۷ اما، به چه دلیل میتوانیم به یَهُوَه توکّل کنیم؟ یکی از دلایل توکّل یوشَع و کالیب به یَهُوَه این بود که آنان شاهد قدرتنمایی یَهُوَه بودند. ما هم شاهد اَعمال خارقالعادهٔ یَهُوَه میباشیم. برای مثال، در مورد خلقت یَهُوَه، از جمله عالَم مادی و میلیاردها کهکشان آن بیندیش. قدرت عظیم یَهُوَه نشانگر این حقیقت میباشد که او قادر مطلق است. تعمّق در مورد عجایب خلقت، ما را بر آن میدارد که همچون ایّوب دربارهٔ یَهُوَه اذعان کنیم: «کیست که او را منع نماید؟ و کیست که به او تواند گفت: چه میکنی؟» ( ایّوب ۹:۱۲) و چون یَهُوَه با ماست، پس دیگر از چه بترسیم؟ — رومیان ۸:۳۱.
۸ همچنین، به کلام یَهُوَه یعنی کتاب مقدّس فکر کن. این منبع لایتناهی از حکمت الٰهی میتواند به ما کمک کند تا اَعمال نادرست را ترک کنیم و زندگیمان را با ارادهٔ او تطبیق دهیم. ( عبرانیان ۴:۱۲) از طریق خواندن کتاب مقدّس میتوانیم یَهُوَه را به نامش بشناسیم و بر معنی آن نام واقف گردیم. ( خروج ۳:۱۴) در ضمن، میآموزیم که یَهُوَه به منظور تحقق بخشیدن به مقاصدش میتواند در قالب شخصیتهای متفاوتی عمل کند؛ همچون پدری بامحبت، داوری عادل، جنگجویی پیروزمند. به علاوه، میتوانیم مشاهده کنیم که کلام او همیشه تحقق مییابد. با مطالعهٔ کلام خدا دلمان برانگیخته میشود تا همچون مزمورنویس به یَهُوَه بگوییم: «بر کلام تو توکّل دارم.» — مزمور ۱۱۹:۴۲؛ اِشَعْیا ۴۰:۸.
۹. فدیه و رستاخیز عیسی چگونه باعث میشود که بیشتر به یَهُوَه توکّل کنیم؟
۹ موضوع فدیه دلیل دیگری است برای توکّل کردن به یَهُوَه. ( متّیٰ ۲۰:۲۸) آیا از اینکه یَهُوَه پسر خود را فرستاد تا جان خود را به شکل فدیه برای ما بدهد سپاسگزار نیستی؟ به وسیلهٔ آن فدیه کفّارهٔ گناهان انسانهای توبهکاری که با خلوص نیّت به یَهُوَه روی میآورند پرداخته میشود. ( یوحنّا ۳:۱۶؛ عبرانیان ۶:۱۰؛ ۱یوحنّا ۴:۱۶، ۱۹) روال پرداخت فدیه ایجاب میکرد که ابتدا خود عیسی از مرگ رستاخیز یابد. او رستاخیز یافت و صدها نفر شاهد آن معجزه بودند. این واقعه دلیل دیگری است برای توکّل کردن به یَهُوَه، و همچنین تضمینی برای تحقق یافتن آرزوهای ما. — اَعمال ۱۷:۳۱؛ رومیان ۵:۵؛ ۱قُرِنتیان ۱۵:۳-۸.
۱۰. چه دلایل شخصیای برای توکّل کردن به یَهُوَه داریم؟
۱۰ موارد فوق فقط بعضی از دلایل توکّل کردن به یَهُوَه هستند که ضمناً بر ضرورت آن نیز تأکید میکنند. البته، دلایل بسیار دیگری وجود دارند. بعضی از آن دلایل شخصی میباشند. برای مثال، همهٔ ما در زندگی گاهی با مشکلات روبرو میشویم و برای حل آنها جویای هدایت یَهُوَه شده، سپس پی میبریم که راهنماییهای یَهُوَه چقدر مفید است. ( یعقوب ۱:۵-۸) هر چه در زندگی روزمره بیشتر به یَهُوَه توکّل میکنیم و به نتایج خوب توکّل کردن به او پی میبریم، اعتمادمان به او بیشتر میشود.
داود به یَهُوَه توکّل میکرد
۱۱. داود تحت چه اوضاعی به یَهُوَه توکّل کرد؟
۱۱ داود، پادشاه اسرائیل باستان، به یَهُوَه توکّل میکرد. زندگی مزمور ۲۷:۱) اگر ما نیز همچون داود به یَهُوَه توکّل کنیم، در زندگی موفق خواهیم شد.
داود از طرف پادشاه شاؤل که با وی سر دشمنی و قصد به قتل رسانیدن او را داشت، و سپاهیان قدرتمند فلسطیان که هدف تسخیر اسرائیل را داشتند، مورد تهدید قرار گرفته بود. اما داود نجات یافت و در زندگی موفق و پیروز شد. خود داود دلیل موفقیتش را چنین توصیف کرد: «خداوند نور من و نجات من است از کِه بترسم؟ خداوند ملجای جان من است؛ از کِه هراسان شوم؟» (۱۲، ۱۳. داود چگونه نشان داد وقتی دشمنانمان از زبانشان همچون اسلحه بر ضدّ ما استفاده میکنند، باید به یَهُوَه توکّل کنیم؟
۱۲ در موقعیتی داود چنین دعا کرد: «ای خدا وقتی که تضرّع مینمایم، آواز مرا بشنو و حیاتم را از خوف دشمن نگاهدار! مرا از مشاورت شریران پنهان کن و از هنگامهٔ گناهکاران. که زبان خود را مثل شمشیر تیز کردهاند و تیرهای خود یعنی سخنان تلخ را بر زه آراستهاند. تا در کمینهای خود بر مرد کامل بیندازند.» ( مزمور ۶۴:۱-۴) ما به یقین نمیدانیم چه رویدادی داود را به نگارش این سخنان برانگیخت لیکن میدانیم که در روزگار ما نیز مخالفان ‹زبان خود را تیز نموده،› از آن مانند اسلحه استفاده میکنند. آنان عبارات دروغ را همچون ‹تیر› بر مسیحیان بیگناه ‹میاندازند› و سعی میکنند تصویر غلطی از فعالیت ایشان در ذهن عموم ایجاد کنند. حال بگذار ببینیم از توکّل کردن به یَهُوَه چه نتیجهای حاصل خواهد شد؟
۱۳ داود ادامه میدهد و میگوید: «اما خدا تیرها بر ایشان خواهد انداخت و ناگهان جراحتهای ایشان خواهد شد، و زبانهای خود را بر خود فرود خواهند آورد . . . و مرد صالح در خداوند شادی میکند و بر او توکّل میدارد.» ( مزمور ۶۴:۷-۱۰) گرچه دشمنانمان زبانشان را بر ضدّ ما تیز میکنند، سرانجام «زبانهای خود را بر خود فرود خواهند آورد.» بلی، عاقبت یَهُوَه کاری خواهد کرد که متوکّلان او بتوانند ‹ در او شادی کنند.›
حِزْقِیّا به یَهُوَه توکّل کرد
۱۴. الف) حِزْقِیّا در چه موقعیت حادّی به یَهُوَه توکّل کرد؟ ب) از کجا میدانیم که حِزْقِیّا دروغ آشوریان را باور نکرد؟
۱۴ شخص دیگری که به یَهُوَه توکّل کرد و فایدهٔ آن را دید، حِزْقِیّای پادشاه بود. طی دوران حکمرانی حِزْقِیّا، اورشلیم از سوی سپاهیان قدرتمند آشور مورد تهدید قرار گرفت. سپاه آشور ملتهای بسیاری را شکست داده بود. آشوریان حتی شهرهای یهودا را تصرّف کرده بودند. تنها شهری که هنوز به دست آنان نیفتاده بود اورشلیم بود، و سَنْخاریب ادعا میکرد که آن را نیز تسخیر خواهد کرد. او از زبان رَبْشاقی گفت که توکّل کردن به مصر به نیّت دریافت امداد، تلاش بیهودهای خواهد بود؛ که البته درست میگفت. اما سپس افزود: «به حِزْقِیّا پادشاه یهودا چنین گویید: خدای تو که به او توکّل مینمایی تو را فریب ندهد و نگوید که اورشلیم به دست پادشاه آشور تسلیم نخواهد شد.» ( اِشَعْیا ۳۷:۱۰) حِزْقِیّا میدانست که یَهُوَه قوم خود را فریب نمیدهد. از این رو، در دعا به یَهُوَه گفت: «پس حال ای یَهُوَه خدای ما، ما را از دست [آشوریان] رهایی ده تا جمیع ممالک جهان بدانند که تو تنها یَهُوَه هستی.» ( اِشَعْیا ۳۷:۲۰) یَهُوَه دعای حِزْقِیّا را اجابت کرد. در ظرف یک شب فرشتهٔ او ۱۸۵٬۰۰۰ سرباز آشوری را به هلاکت رساند. اورشلیم از دست سَنْخاریب نجات یافت، و او خاک یهودا را ترک کرد. همچنین تمام ملتهایی که خبر این واقعه را شنیدند، به عظمت و کبریایی یَهُوَه پی بردند.
۱۵. چگونه میتوانیم خود را برای هر موقعیت دشواری آماده سازیم؟
۱۵ امروزه ما نیز مانند حِزْقِیّا در وضعیت جنگ به سر میبریم. اما جنگ ما جنگی روحانی است، و به عنوان جنگجویان روحانی باید طرز مبارزه و طریق زنده ماندن را بیاموزیم. ما باید خودمان اَفَسُسیان ۶:۱۱، ۱۲، ۱۷) همچنین، میدانیم که اوضاع این جهان ناپایدار است و هر لحظه ممکن است تغییر کند. شاید در بعضی سرزمینها به طور غیرمنتظرهای اغتشاش داخلی ایجاد شود و یا در کشوری آزادی مذهب سلب گردد. ما باید بیاموزیم که همچون حِزْقِیّا از صمیم دل به یَهُوَه توکّل کنیم. فقط در آن صورت است که میتوانیم خود را برای هر اتفاقی آماده سازیم.
را برای حملات دشمن و دفع آنها آماده سازیم. (مفهوم توکّل کردن به یَهُوَه
۱۶، ۱۷. توکّلمان را به یَهُوَه چگونه میتوانیم در عمل نشان دهیم؟
۱۶ ما باید با دل و جان به یَهُوَه توکّل کنیم و آن را در عمل نشان دهیم. فردی که به یَهُوَه توکّل میکند به کلام او یعنی کتاب مقدّس اعتماد دارد. هر روز آن را میخواند، در مطالب آن تعمّق میکند و آنها را در زندگی خود به اجرا میگذارد. ( مزمور ۱۱۹:۱۰۵) توکّل کردن به یَهُوَه شامل توکّل کردن به نیروی روحالقدس او نیز میشود. ما با کمک روحالقدس میتوانیم ثمراتی را در خود پرورش دهیم که یَهُوَه را خوشنود میسازد، همچنین میتوانیم عادات بد را ترک کنیم. ( ۱قُرِنتیان ۶:۱۱؛ غَلاطیان ۵:۲۲-۲۴) بسیاری اشخاص با کمک روحالقدس توانستهاند استعمال دخانیات یا مواد مخدّر را ترک کنند و یا از روش زندگی غیراخلاقی دست بکشند. بلی، انسانی که به یَهُوَه توکّل میکند به قدرت او متوسل میشود، نه به قدرت خود. — اَفَسُسیان ۳:۱۴-۱۸.
۱۷ به علاوه، شخصی که به یَهُوَه توکّل دارد به خادمان معتمد او نیز اعتماد میکند. برای مثال، یَهُوَه ترتیبی داده است تا «غلام امین و دانا» به تمام مایملک زمینی ملکوت توجه و رسیدگی کند. ( متّیٰ ۲۴:۴۵-۴۷) از آنجایی که ما به ترتیبات یَهُوَه اعتماد داریم، برای «غلام امین و دانا» احترام قائل میشویم و خودسرانه رفتار نمیکنیم. همچنین، پولُس رسول اظهار کرد که روحالقدس پیران را برای خدمت در جماعت مسیحی محلی منصوب کرده است. ( اَعمال ۲۰:۲۸) با همکاری کردن با پیران جماعت نیز میتوانیم نشان دهیم که به یَهُوَه توکّل میکنیم. — عبرانیان ۱۳:۱۷.
تقلید از پولُس
۱۸. مسیحیان امروزی چطور از پولُس تقلید میکنند، اما به چه چیزی امیدوار نیستند؟
۱۸ پولُس رسول در خدمت موعظه با مشکلات زیادی روبرو میشد. امروزه، ما نیز همچون او با مشکلاتی روبرو میشویم. مقامات روزگار پولُس تصوّر غلطی از مسیحیت داشتند. از این رو، پولُس سعی میکرد طرز فکر ایشان را اصلاح کند و یا به طریق قانونی از فعالیت موعظه دفاع نموده، آن را به رسمیت برساند. ( اَعمال ۲۸:۱۹-۲۲؛ فیلِپّیان ۱:۷) ما مسیحیان امروزی نیز از مثال پولُس تقلید میکنیم و در هر جا که امکانپذیر باشد به انسانها کمک میکنیم تا شناخت صحیحی در مورد فعالیت مسیحیمان کسب کنند، و از هر وسیلهای برای این منظور استفاده میکنیم. همچنین تلاش میکنیم تا از موعظهٔ بشارت ملکوت دفاع نموده، آن را به رسمیت قانونی برسانیم، لیکن تمام امیدمان را بر روی تلاشهایمان نمیگذاریم زیرا میدانیم که موفقیت ما به پیروزی در موارد دادگاهی یا کسب محبوبیت در جامعه بستگی ندارد بلکه به ارادهٔ یَهُوَه بستگی دارد. از این رو، به یَهُوَه توکّل میکنیم و سخنان تشویقکنندهٔ او را به اسرائیل باستان به یاد میآوریم که گفت: ‹قوّت شما از راحت و اعتماد خواهد بود.› — اِشَعْیا ۳۰:۱۵.
۱۹. چه نتیجهای از توکّل کردن برادرانمان به یَهُوَه تحت شرایط دشوار حاصل شده است؟
۱۹ طی تاریخ معاصر، گاهی در اروپای شرقی و غربی و بعضی از کشورهای آسیا، آفریقا و آمریکای شمالی و جنوبی
فعالیتمان ممنوع یا محدود شده است. آیا باید چنین نتیجهگیری کنیم که توکّلمان به یَهُوَه بیفایده بوده است؟ خیر. گرچه یَهُوَه بعضی اوقات به دلایلی اجازه داده است خادمانش مورد اذیت و آزار قرار گیرند، از روی محبت همواره ایشان را تقویت کرده است. بسیاری از مسیحیان این گونه مصایب را متحمّل شده، ایمان و توکّل خود را به یَهُوَه به نحو احسن نشان دادهاند.۲۰. حتی اگر از آزادی هم برخوردار باشیم، در مورد چه مسائلی با مقامات دولتی سازش نمیکنیم؟
۲۰ از سوی دیگر، در اکثر کشورها فعالیت مسیحیمان از لحاظ قانونی به رسمیت شناخته شده است و حتی در بعضی مواقع، رسانههای خبری گزارشات مطلوبی در مورد ما مینویسند. ما از این بابت قدردانی میکنیم و واقفیم که چنین وقایعی در جهت تحقق مقصود یَهُوَه انجام میگیرد. با این حال، از چنین آزادیای برای دستیابی به رفاه بیشتر و تجمّلات در زندگی استفاده نمینماییم، بلکه به خدمت خود به طور علنی و کامل ادامه میدهیم و یَهُوَه ما را برکت میدهد. در ضمن، فقط به فکر جلب رضایت مقامات دولتی نیستیم و در خصوص بعضی مسائل با ایشان سازش نمیکنیم. برای مثال، بیطرفی خود را در امور سیاسی حفظ میکنیم و از فعالیت موعظه و یا خدمتمان به یَهُوَه به هیچ عنوان نمیکاهیم. از آنجایی که ما تابعان ملکوت مسیح میباشیم با عزم راسخ از سلطنت یَهُوَه حمایت میکنیم و چشم امید خود را نه به سیستم حاضر بلکه به دنیای جدید دوختهایم؛ دنیایی تحت یگانه حکومت آسمانی، یعنی ملکوت آسمانی مسیح. انسانها با تسلیحات خود نمیتوانند آن حکومت را ساقط کنند، چرا که آن شکستناپذیر است؛ حکومت لایزالی که ارادهٔ یَهُوَه را به انجام خواهد رسانید. — دانیال ۲:۴۴؛ عبرانیان ۱۲:۲۸؛ مکاشفه ۶:۲.
۲۱. همگیمان مصمم به انجام چه کاری هستیم؟
۲۱ پولُس گفت: «ما از مرتدان نیستیم تا هلاک شویم، بلکه از ایمانداران تا جان خود را دریابیم.» ( عبرانیان ۱۰:۳۹) امید است همگیمان تا آخر با وفاداری به یَهُوَه خدمت کنیم. پس بگذار برای همیشه به او توکّل کنیم. — مزمور ۳۷:۳؛ ۱۲۵:۱.
چه آموختی؟
• چرا یوشَع و کالیب از کنعان خبر خوب با خود آوردند؟
• به چه دلایلی میتوانیم به یَهُوَه توکّل کنیم؟
• توکّل کردن به یَهُوَه به چه معناست؟
• متوکّلان یَهُوَه از چه حمایت میکنند؟
[سؤالات مقالهٔ مطالعهای]
[تصویر در صفحهٔ ۲۵]
چرا یوشَع و کالیب گزارش خوبی از کنعان ارائه دادند؟
[تصویر در صفحهٔ ۲۶]
خلقت یَهُوَه ما را برمیانگیزد تا به او توکّل کنیم
[سطر اعتبار]
All three images: Courtesy of Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin
[تصویر در صفحهٔ ۲۷]
کسانی که به یَهُوَه توکّل دارند به معتمدان او نیز اعتماد میکنند