Liketo​—Ha Li Konwi ku Tokolomohiwa

NAPOLEON Bonaparte, mubusi wa kwa France wa mwa lilimo za ma-1800 n’a kile a bulela kuli: “Ha ku na nto ye t’ata hahulu, ni ye butokwa hahulu ku fita ku eza keto.” Mwendi mwa lumelelana ni yena mwa lika ze peli zeo, bakeñisa kuli batu ka nañungelele ba tokwa ku izamaisa ili bona. Ka nako ye swana, ba itutile kuli ku eza liketo fokuñwi ku t’ata hahulu.

Ibe kuli ku bunolo kamba ku t’ata, liketo ha li konwi ku tokolomohiwa. Ka zazi ni zazi lu na ni musebezi wa ku eza liketo. Ha lu zuha kakusasana, lu lukela ku keta ze lu tina, ze lu ka ca fa mukushuko, ni mo lu ka ezeza lika ze ñwi ze ñata mwahal’a lizazi. Buñata bwa liketo zeo haki ze butokwa hahulu. Ha lu li nahanangi hahulu kamita. Haki hañata lu ba ni sikobyoti bakeñisa ku nahana ka za haiba ne lu ezize liketo zeo hande kamba kutokwa.

Kono liketo ze ñwi li butokwa hahulu. Mikulwani ba bañata mwa lifasi kacenu ba na ni ku keta ze ba ka eza mwa bupilo. Ba kana ba tokwa ku keta mufuta wa sikolo se ba tokwa ku kena ni fo ba ka tuhelela. Hañihañi buñata bwa bona ba ka tokwa ku keta ku kena mwa linyalo kamba ku ina ona cwalo mwa bukwasha. Ba ba iketela ku ba mwa linyalo ba na ni ku ipuza kuli: ‘Kana ni hulile luli kuli n’a kona ku nyala kamba ku nyalwa? Ki mutu ya cwañi ye ni bata ku nyalana ni yena, mi mane sa butokwa hahulu kikuli, ni tokwa ku nyalana ni mutu ya cwañi?’ Ki liketo li sikai fela mwa bupilo z’e tuna hahulu ku fita keto ya mutu ye lu bata ku nyala kamba ku nyalwa ku yena.

Mwa litaba za butokwa hahulu, ku butokwa hahulu ku eza liketo ze nde, bakeñisa kuli tabo ya luna i itingile fa ku eza cwalo. Batu ba bañwi ba kana ba ikutwa kuli b’a kona ku ikezeza liketo ze cwalo mi ba kana ba hana kelezo ha ba i fiwa. Kana ku eza cwalo ki butali? Ha lu boneñi.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

Napoleon: Li zwa mwa buka ya The Pictorial History of the World