Iakoba​—Kua Ariki i te Au Puapinga Pae Vaerua

TE AKAIROIA ra to Iakoba oraanga e te tauetono e te tumatetenga. Kua maro atu te tu riri ta ua o tona tuakana maanga ia Iakoba kia oro ke atu aia e ora ei. Kare i rauka te vaine tana i inangaro atura, kua akavareia aia i te akaipoipo i tetai vaine ke na mua e i te openga ra kua rauka nga vaine e a e kua tupu maira te au manamanata e manganui. (Genese 30:1-13) No tetai 20 mataiti kua angaanga aia na tetai tangata tei takinga kino iaia. Kua kukumi atu aia i tetai angera e kua tupu tamou te mamae. Kua tauatiia tana tamaine, kua akatupu atu tana tamariki tamaroa i te ta tangata, e kua mii aia i te takake anga tana tamaiti akaperepere e te vaine. Kua maroia kia neke ki tetai ngai ke i tona ruaine anga e ora ei i te onge kai, kua aaki aia no tona oraanga e ‘au rā poto oki e te kino.’ (Genese 47:9) Noatu te au mea ravarai, e tangata akono i te pae vaerua a Iakoba tei irinaki i te Atua. Kua tuku tarevakeia ainei tona akarongo? Eaa te au apiianga ka apiiia mai mei te akamanako anga i etai au tupuanga o Iakoba?

Tuke Tikai mei Tona Tuakana

Te tumu no te rotai kore i rotopu i tona tuakana koia oki kua akaperepere a Iakoba i te au apinga i te pae vaerua, e kua akavaavaa a Esau i te reira. Kua inangaro a Iakoba i te kite no runga i te taputou koreromotu tei papauia kia Aberahama e kua tuku iaia uaorai e kia akono i te ngutuare tangata ta te Atua i iki ei aronga tuangaia. No reira kua “inangaro” a Iehova iaia. E “tangata maru” a Iakoba, e tuatua te akataka maira i te tu meitaki maata. Ei akatukeanga, kare a Esau i manako ana i tana au mea i te pae vaerua e kua oko aia i te reira kia Iakoba no tetai manga apinga. Te rauka anga te mareka tu-Atua, kua pati atu a Iakoba i tei tau kiaia e kua orongaia atura te akameitakianga tei akakoroia no tona tuakana, kua riro maira a Esau ei tangata riririri. E oti atura kua akaruke pouroa a Iakoba tana i inangaro, inara ko tei aru mai papu e kua akatupu akaou mai i te au tu akamaroiroi kore.​—Malaki 1:2, 3; Genese 25:27-34; 27:1-45.

I roto i tetai moemoea, kua akaari atu te Atua kia Iakoba i te au angera e kake ra e te eke maira ki runga i te atamoa, me kore e “au toka tei akapapa teiteiia,” i rotopu i te rangi e te enua e kua tuatua iora e ka paruru aia ia Iakoba e tana uanga. “E ei ia koe, e ei toou ra uanga, e meitaki ei te au kopu-tangata ravarai o te ao nei. E i na, tei vaitata au ia koe, e naku koe e tiaki i toou na au aerenga katoa, e ka akaoki mairai au ia koe ki teianei enua; kare oki au e akaruke ia koe, e kia ope roa taku i akakite kia koe i te akatupuia e au ra.”​—Genese 28:10-15; tataanga i raro ake NW.

 Mei teaa te papu tikai! Kua akapapu a Iehova no runga i te au taputou tei orongaia kia Aberahama raua ko Isaaka ka akapuapinga i to Iakoba ngutuare tangata i te pae vaerua. Kua akakiteia kia Iakoba e ka rauka i te au angera i te tavini i te aronga tei ia ratou to te Atua tu mareka anga, e kua akapapuia kiaia te paruruanga tu-Atua. I te ariki mareka anga, kua tia a Iakoba i te noo tiratiratu kia Iehova.​—Genese 28:16-22.

Kare roa a Iakoba i rave ana i ta Esau tuanga. I mua ake ka anauia mai ei nga tamaroa, kua tuatua a Iehova e ka “tavini te tuakana ki te teina.” (Genese 25:23) ‘Kare ainei ei mea mama ua naringa te Atua i akatupu ia Iakoba kia anauia na mua?’ penei ka ui mai tetai tangata. Ko te ka aru mai te apii maira i te au tuatua mou puapinga. Kare te Atua e akanoo ana i te au akameitakianga no te aronga i manako e tika anga to ratou no te reira, inara te akaari ra aia i te aroa takinga meitaki ki te aronga tana e iki ra. No reira kua orongaia te taoonga mataiapo kia Iakoba, kare ki tona tuakana, tei kore i ariki ana i te reira. Ma te aiteite, no te mea kua akaari te ngati Iuda natura ei iti tangata i te tu aiteite mei to Esau, kua monoia ratou e te Iseraela vaerua. (Roma 9:6-16, 24) Kare e rauka ua te au pirianga meitaki kia Iehova i teia tuatau na roto i te ta tuanga tauta kore, noatu me kua anauia mai tetai ki roto i tetai ngutuare tangata mataku i te Atua me kore tetai tu oraanga. Ko te katoatoa tei rauka te au akameitakianga tu-Atua ka tauta i te akono kia tau i te Atua, te ariki anga i te au apinga pae vaerua.

Arikiia mai e Labana

I te tae anga atu ki Padana-arama no te kimi i tetai vaine nana i roto i tona au kopu tangata, kua aravei atu a Iakoba i tona katini ko Rahela, te tamaine a Labana, i ko i tetai puna vai e kua neke atura i te toka teiaa e arai ra i te vai kia akainu i te au manu tana e akono ra. * Kua oro atu a Rahela ki te kainga i te akakite i to Iakoba tae anga mai, e kua aere viviki atura a Labana i te aravei iaia. Me te manako ra a Labana i te au apinganui i rauka i tona ngutuare tangata mei te tavini o Aberahama, kua mareka kore aia, no te mea kare ua a Iakoba apinga. Inara i te akaraanga kua kite atu a Labana i tetai apinga ka rauka iaia i te akono takinga kino​—tetai tangata angaanga maroiroi.​—Genese 28:1-5; 29:1-14.

Kua akakite atu a Iakoba i tei tupu kiaia. Kare i taka meitaki me kua taiku aia i te raveanga pikikaa e rauka ei te taoonga mataiapo, i muri mai i te akarongo anga “i te au tuatua katoa ra,” kua tuatua maira Labana: “E ivi tikai koe noku, e kiko oki noku.” Kua tuatua tetai tangata apii e ka manakoia teia takiota tuatua e ei patianga maanaana no Iakoba kia noo mai me kore te tikaanga e kua umuumu te pirianga toto ia Labana kia paruru iaia. Noatu e eaa te turanga, kare i roa ana kua tamanako a Labana e ka akapeea aia me takinga kino i tana nepeu.

Kua akamata mai a Labana i tei riro mai ei tumu maroanga no tetai 20 mataiti i aru mai. “Kia rave ua mai ainei oki koe i taku angaanga nei, no te mea e taeake koe noku?” i ui atu ei aia. “E akakite mai koe i taau tutaki.” Noatu kua akameamea ua a Labana ei angakara meitaki, kua kotinga aia i tona pirianga kopu tangata kia Iakoba ki tetai koreromotu angaanga. I te mea e inangaro maata to Iakoba ia Rahela, kua pau atu aia: “E tavini au i ko nei ia koe nei e kia itu ake mataiti, teia taku, ko taau tamaine openga nei ko Rahela.”​—Genese 29:15-20.

Kua puapinga iora te tapao anga na roto i te tutaki i te vaine akaipoipo ki te ngutuare tangata o te vaine akaipoipo. I muri maira kua akanoo te Ture a Mose i te moni tutaki e 50 tekera ario te oko no tetai vaine paretenia tei akavareia. Kua irinaki te tangata apii ko Gordon Wenham e ko teia “te apinga aroa tau no te akaipoipoanga” inara ko te maata anga e “mea iti ua.” (Deuteronomi 22:28, 29) Kare i rauka ia Iakoba no te tutaki atu. Kua oronga aia kia Labana e itu mataiti i te angaanga anga nana. “I te mea te rauka ra i te aronga angaanga i rotopu i te tai apa e te okotai tekera i te marama i te au tuatau Babulonia” (mei te 42 ki te 84 tekera i roto i te itu mataiti katoa), i na Wenham ei, “te oronga ra a Iakoba i tetai apinga aroa akaipoipo meitaki na Labana e akaipoipo ei ia Rahela.” Kua ariki ua a Labana.​—Genese 29:19.

I te akaraanga mei “nga rā poto ua nei” kia Iakoba te itu mataiti, maata atu oki tona inangaro  ia Rahela. I muri maira, kua rauka iaia tana vaine akaipoipo araiia ra, ma te kore i tarotokaka ana i ta Labana ravenga pikikaa. Akamanako ana i tona poitirere i tera mai popongi i tona kite anga e kua moe aia, kare kia Rahela, mari ra ki tona tuakana kia Lea! Kua ui maro atu a Iakoba: “Eaa koe i pera mai ei kiaku? kare aina ko Rahela taku i tavini atu ei kia koe na? eaa koe i pikikaa mai ei iaku?” Kua pau atura a Labana: “Kare e tika i to matou enua, kia na mua i te oronga i te teina, aua te tama mua ra. Ka akaope ana i ta teia ebedoma, e ka oronga katoa atu matou i tetai naau katoa, ei tutaki naau, e tavini mairai koe iaku nei, e kia itu mairai mataiti.” (Genese 29:20-27) Paruru koreia e kua piritiaia, e meangiti ua ta Iakoba ka rauka i te rave mari ra kia ariki i taua au tuatua ra me te inangaro ra aia ia Rahela.

Kare mei te itu mataiti mua, kua aru mai te rua ei mea rikarika anga. I akapeea a Iakoba i te manako kore anga i ta Labana akavareanga? E ka akapeea a Lea, tei akono ua atu i te reira? E tika, kare a Labana i manako atu ana i te tuatau kikino ki mua tana i akapapa no Lea raua ko Rahela. Ko te inangaro-uaorai tana i manako maata. Kua tupu atu te vareae i te pae mai i te akavaavaa i te anau anga mai a Lea i nga tamariki tamaroa e a tetai mei tetai, ia Rahela e noo pa ua ra. No tona inangaro maata i te tamariki, kua oronga atu a Rahela i tona tavini vaine ei metua vaine komono iaia, e no te taemoemo, kua rave akapera rai a Lea. Kua rauka ia Iakoba uaorai e a vaine, e 12 tamariki, ma te kore e mataora o te ngutuare tangata. Inara, te akariro ra a Iehova ia Iakoba ei iti tangata maata.​—Genese 29:28–​30:24.

Akapuapingaia e Iehova

Noatu te au timataanga, kua kite atu a Iakoba e tei iaia te Atua mei tei taputouia. Kua kite katoa a Labana i te reira, no te iti o tana au manu i te tae anga mai a Iakoba kua maata mai i raro ake i te akono anga a tana nepeu. Ma te emiemi i te tuku ia Iakoba kia aere, kua tuatua atura a Labana kiaia kia akakite mai i tana au tutaki no tetai atu angaanga, no te reira kua pati atu a Iakoba i te au manu tuketuke te kara tei anauia ki roto i ta Labana au anana. Te tuatuaia ra no te reira tuanga ngai, tei matauia e teatea ua te mamoe e te au puakanio e mea kerekere me kore e keukeu; e iti ua e mea koinaina. Te manako anga e te rauka ra iaia te mea meitaki, kua ariki ua a Labana e kua viviki atu i te akatakake mamao i te au manu ma te au kairo tuke ua akerai e rauka ei i te kopae i te kapiti anga ki te au anana i toe mai ka akonoia e Iakoba. Kua papu ua iaia e mea meangiti ua te ka rauka mai ia Iakoba mei te koreromotu, papu e kare i te 20 patene no te punua puakanio ou e te au mamoe tei rauka ra i te au tiaki mamoe taito ra ei tutaki. Inara kua tarevake a Labana, tei ia Iakoba a Iehova.​—Genese 30:25-36.

I raro ake i te aratakianga tu-Atua, kua akono atu a Iakoba i te au manu matutu e te tuketuke te kara. (Genese 30:37-42) Kare i tau tona au manako no te akauanga anga i te au manu. Noatu rai, “i te pae taineti, ka rauka te au tupuanga i umuumuia na roto i te kairo anga tamou i te . . . au manu okotai kara te mou ra i te au tu recessive no te topatapata,” i akamarama mai ei te tangata apii ko Nahum Sarna, e “ka kitea uaia taua au manu . . . [no to ratou] tu maroiroi.”

Te kite anga i te au tupuanga, kua tauta a Labana i te taui i te koreromotu e ko teea te au manu na tana nepeu​—ko te mea kotiatia, topatapata, koinaina, me kore te tipurepure. Te kimi ra aia i te ka akapuapinga iaia, inara noatu i te akatanotano anga a Labana i te koreromotu, kua akapapu a Iehova e kua puapinga ua atu a Iakoba. Ka rauka ua ia Labana i te katikati i tona nio. Kare i roa atu ana kua maata mai ta Iakoba au mea apinganui, te au anana, te au tavini, te au kamera, e te au atini, kare mei tona tu kite, mari ra mei ta Iehova tauturu anga. Kua akamarama aia i muri maira kia Rahela raua ko Lea: “Kua pikikaa mai oki to korua metua iaku, e kua ngauru akenei i te akatu ke anga i taku nei tutaki; kare ra i tika i te Atua kia kino au iaia. . . . E kua rave io nei te Atua i te apinga a to korua metua, e kua oronga mai kiaku nei.” Kua akapapu katoa a Iehova kia Iakoba e te kite maira Aia i ta Labana e rave ra inara auraka a Iakoba e manata. “E oki koe ki toou ra enua, e toou ra kopu-tangata,” i tuatua atu ei te Atua, “e naku e takinga-meitaki atu ia koe na.”​—Genese 31:1-13; 32:9.

I muri maira i te akaatea anga mai iaia mei ia Labana tei takinga kino ra, kua oki atura a Iakoba ki te kainga. Noatu kua tere atu i te 20 mataiti i topa, te mataku ra rai aia ia Esau, no te mea kua akarongo aia e te aere maira a Esau ma te a anere tangata. Eaa ra ta Iakoba ka rave? Ei tangata  akono i te pae vaerua tei irinaki ki roto i te Atua, kua akono atu aia ma te akarongo. Kua pure aia, kua akatika e kare aia i tau i to Iehova tu oronga ua e te pati anga ki te Atua tei akanooia ki runga i te tumu o Tana au taputou e ka akaoraia mai aia e tona ngutuare tangata mei te rima o Esau.​—Genese 32:2-12.

E oti atura kua tupu tei kore i tapapaia ana. Kua kukumi atu tetai tuitarere, e angera, raua ko Iakoba i te po, e ma te moto okotai kua ngaoi iora te ua o Iakoba. Kua patoi a Iakoba i te tuku iaia me kare te angera e akameitaki mai iaia na mua. Kua tuatua iora te peroveta ko Hosea i muri maira kua “aue [a Iakoba], e kua pati akatenga atu iaia ra.” (Hosea 12:2-4; Genese 32:24-29) Kua kite a Iakoba e te mama anga mai tetai au angera i mua ana te akatupu ra i ta Aberahama koreromotu na roto i tana uanga. No reira kua tauta maroiroi aia iaia uaorai i te kukumi e kia rauka tetai akameitakianga. I teianei taime, kua taui te Atua i tona ingoa kia Iseraela, te aite anga “Tei Ariki (Tei Akaora) ma te Atua,” me kare “Ariki te Atua.”

Te Puareinga ra Ainei Koe i te Kukumi?

Te kukumi anga i tetai angera e te aravei akaou anga ia Esau kare ua e ko tetai o te au tumatetenga ka autu atu a Iakoba. Inara, ko te au tupuanga i akaraia i konei te akatutu maira i tona tu ei tangata. No Esau kare aia i akakoromaki marie i te manga matepongi no tona taoonga mataiapo, kua putoto a Iakoba no tona oraanga e rauka ei te au akameitakianga, te kukumi anga i tetai angera. Mei ta te Atua i taputou, kua rauka ia Iakoba te aratakianga e te paruruanga tu-Atua, te riro anga mai e ko te akamata anga o tetai enua maata e ei tupuna tane no te Mesia.​—Mataio 1:2, 16.

Te puareinga ra ainei koe i te tauta maroiroi ia koe uaorai kia rauka te tu mareka o Iehova, te kukumi anga no te reira, mei tera te tu? Kua ki te oraanga i teia tuatau i te au tu ngata e te au akaaoanga no te aronga te inangaro ra i te rave i to te Atua anoano, e tetai taime e putoto angaia kia rave i te au ikianga tau. Inara, te oronga maira te akara anga meitaki o Iakoba i te akakeu anga matutu no tatou kia mou ua atu i to tatou manakonako anga o tetai tutaki ta Iehova e tuku maira ki mua ia tatou.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Au Tutu i te kapi 31]

No tona oraanga katoa kua tauta a Iakoba kia rauka te au akameitakianga