Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Imbila Nsuma Yatwala Ifisabo mu São Tomé na mu Príncipe

Imbila Nsuma Yatwala Ifisabo mu São Tomé na mu Príncipe

Imbila Nsuma Yatwala Ifisabo mu São Tomé na mu Príncipe

ABANTU abengi tabatala abeshiba ifishi fya São Tomé na Príncipe. Ilingi line ifi fishi tabafisabankanya mu tutabo twa kusabankanishishamo ukwa kuyatuushisha. Pali mapu ya calo, fimoneka kwati tumatoni tunono mu cisumbu ca Guinea, icabela ku masamba ya Afrika. São Tomé yabela mupepi sana na equator na Príncipe yabela pa kati ka kabanga na kapinda ka ku kuso ka São Tomé. Amainsa ne miceele yakaba iya cipuki yalenga kube imitengo yayemba, iyafimba impili ishalepa amamita 2,000.

Muli ifi fishi fyashingulukwa na menshi yalengama ne naamba shakwata utuncindu, mwikala abantu ba bucibusa, kabili aba mitima iisuma. Intuntuko shabo shalilekanalekana, bamo bafuma mu Afrika bambi ku Bulaya kabili ici calenga kube ukusakaana bwino ukwa ntambi. Abantu bonse pamo baba 170,000, kabili babomba incito ya kutuma cacao ku fyalo fimbi, nelyo ubulimi no bulondo bwe sabi. Mu myaka ya ndakai, nacafya ukusanga ica kulya ca bushiku bumo.

Lelo, icacitike mu myaka ya ba1990 calyambukila sana abantu abengi pali ifi fishi. Mu June 1993, ubuteko bwa mu São Tomé na Príncipe bwalembeshe Inte sha kwa Yehova mwi funde, no kupwisha mafya ayo Inte sha kwa Yehova shalekumanya pali ifi fishi pa nshita yalepa.

Ukubyala Imbuto mu Nshita sha Mafya

Cimoneka kwati Inte ya kubalilapo yaishile kuli fi fishi ku kutendeka kwa ba1950 ilyo abafungwa ba mu fyalo fya mu Afrika ifyaletekwa ne calo ca Portugal babatumine ku kubombela mu nkambi sha kubombelamo ishaba pa fishi. Nte, painiya wa mu Afrika, nelyo umutumikishi wa nshita yonse, bamutamfishe kuli fi fishi ukufuma ku Mozambique pantu aleshimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Uyu Nte umo atwalilile uwapimpa, kabili mu kati ka myeshi 6, na bambi 13 balesabankanya imbila nsuma. Pa numa, baNte na bambi abo bafumishe ku Angola pa mulandu wa kushimikila balifikile. Ilyo bali mu cifungo, bashukile inshita iili yonse ukushimikila imbila nsuma ku bekashi ba muli filya fishi.

Ilyo calefika mu 1966 bonse bamunyina abali mu nkambi sha kubombelamo mu São Tomé balibwelelemo ku fyalo fya mu Afrika. Ibumba linono ilya bakasabankanya ba Bufumu ilyashele lyalitwalilile ukushimikila mu kushipa. Balipakeswe, ukufopaulwa kabili balipooselwe mu cifungo pantu balekumana pamo ku kusambilila Baibolo, kabili tapali wa kubatandalila nelyo ukubakoselesha. Ifishi fyapokele ubuntungwa ku bena Portugal mu 1975, kabili panono panono imbuto sha Bufumu shatendeke ukutwala ifisabo.

Ukusanduluka no Kukuula

Mu June 1993, ilyo babalembeshe mwi funde, bakasabankanya ba Bufumu bali 100. Muli ulya wine mwaka, bapainiya baibela aba ku Portugal balishile. Ukubombesha kwabo pa kusambilila iciPortuguese Creole kwalengele batemwikwe ku bantu ba kulya. Ica ntanshi bacitile kufwaya icifulo ca kukuulapo Ing’anda ya Bufumu. Ilyo aumfwile fyo, nkashi uwitwa Maria apeele hafu ya cifulo akuulilepo ing’anda yakwe iinono. Icifulo cali icikulu ica kuti Ing’anda ya Bufumu iikalamba kuti yakuulwa. BaMaria tabaishibe ukuti apo tabakwete balupwa abashelepo, ici cifulo balecikumbwa ku balefwaisha ukucibomfya. Bushiku bumo shimakwebo waishibikwa sana alandile na baMaria.

Abasokele ati: “Nshitemenwe ifyo ng’ufwile! Ning’ufwa ukuti namupeele mpanga yenu. Bushe tamwishibe ukuti ya mutengo sana apo yabela mu kati ka musumba?”

BaMaria bamwipwishe ati: “Nga nati nkushitishe ni shinga wingampeela?” Lintu umwaume afililwe ukwasuka, baMaria batile: “Nangu wingampeela indalama shonse mu calo, tashingalinga pantu indalama te kuti shishite ubumi.”

Umwaume aipwishe ati: “Bushe mwalikwata abana?”

Pa kuputula ukulanshanya, baMaria batile: “Iyi mpanga ya kwa Yehova. Alinjashimishe pa myaka iingi, nomba nimubwesesha. Ndelolela ukwikala pe na pe.” Lyene baipwishe umwaume ati: “Bushe kuti wampeela ubumi bwa muyayaya?” Ukwabula ukusose cebo, umwaume aliile.

Icafuminemo ca kuti ing’anda yayemba iya ntunti shibili yalikuulilwe ukwafwilishiwa na bamunyina bafikapo aba ku Portugal. Yalikwata umuputule wa pa nshi, Ing’anda ya Bufumu iikalamba, ne miputule ya kwikalamo. Na kabili yalikwata imiputule ya kucitilamo amasukulu ya baeluda, ababomfi batumikila, na bapainiya. Ifilonganino fibili emo filonganina, ukuicita icifulo ca kupepa kwasanguluka mu musumba ukalamba.

Mu Mé-Zochi, mwali icilonganino ca bakasabankanya bapimpa 60. Apo ukulongana kwalebela mu cipaka cabelele mu cilime ca nkonde, kwaliko ukukabila kwa kukuula Ing’anda ya Bufumu iyalinga. Baliishibishe ubuteko bwa cikaya, kabili abalashi ba cikuuku babapeele icifulo icisuma mu musebo uukalamba. Mu myeshi ibili Ing’anda ya Bufumu iisuma yalikuulilwe ukwafwiwa na bamunyina aba ku Portugal, ukubomfya inshila yaanguka iya kukuulilamo. Ici calipapwishe abantu ba kulya. Injiniya wa fya makuule ya mu musumba umwina Sweden alipapile ukumona bamunyina ne nkashi balebomba. Atile: “Nshatalamona! Inte sha kwa Yehova, muno Mé-Zochi, ukubomfya inshila yaanguka iya kukuulilamo! E fyo na ifwe tufwile ukulabomba.” Pa June 12, 1999, Ing’anda ya Bufumu yalipeelwe kabili abasangilweko bali 232. Ing’anda ya Bufumu yaba e cifulo cikalamba ico abeni besa mu musumba wa Mé-Zochi batandalila.

Ibungano lya Lulumbi

Ica kucitika ca lulumbi ica Nte sha kwa Yehova mu São Tomé na Príncipe cali Libungano lya Citungu ilya nshiku shitatu ilyaleti “Ukusambilisha kwa Bulesa” ilyaliko mu January 1994—ilya kubalilapo pali fi fishi. Lyabelele mu ciyanda ca muli cilya calo icayembesha icakwata bamashini batalalika umwela nga kwakaba no kukafya nga kwatalala. Bushe kuti mwaelenganya ubuseko bakasabankanya ba Bufumu 116 bakwete ilyo bamwene abantu 405, no kutamba ifilangililo fya mu Baibolo umuku wa kubalilapo no kupokelela impapulo shafumine? Abantu 20 balibatishiwe ku lulamba lwa bemba.

Icintu cimo iceni icacebwishe abengi mabaji yaibela ayafwele abasangilwe kwi bungano. Abatandashi 25 ukufuma ku Portugal na ku Angola balengele ibungano ukumoneka nge lya pa kati ka nko. Bwangu bwangu balundulwile ukwikatana no kutemwa kwa Bwina Kristu, kabili abengi balukwishe filamba ilyo balelayana.—Yohane 13:35.

Bakalemba wa lyashi aba National Radio balishile kabili balandile na baleangalila ukulongana. Na kabili balisabankenye pa mulabasa imbali shimo shimo isha malyashi ayengi. Mu cine cine yali ni nshita ya lulumbi, kabili yalengele balya baNte ba busumino abatalalilwe pa nshita yaleepa ukuimwena mupepi ukuteyanya kwa kwa Yehova ukumoneka.

Ukutwale Fisabo ku Kulumbanya Yehova

Lintu ubukombe bwa Bufumu bwatwala ifisabo, buletako imibele isuma iileta malumbo no mucinshi kuli Yehova. (Tito 2:10) Umukashana wacaice umo alitemenwe ifyo alesambilila mwi sambililo lya Baibolo ilya cila mulungu. Lelo, bawishi balimukeenye ukulasangwa ku kulongana. Ilyo alondolwele mu mucinshi ukukatama kwa kulongana kwa Bwina Kristu no kufwaisha kwakwe ukwa kulasangwako, balimutamfishe pa ng’anda ilyo line. Baletontonkanya ukuti akacita ifyo abacaice abengi bacita—ukukuukila ku mwaume pa kuti alemusunga. Ilyo bawishi baishibe ati aleikala imikalile isuma iya musangwela ngo Mwina Kristu, balimubweseshe pa ng’anda no kumupeela ubuntungwa bwakumanina ubwa kubombela Yehova.

Ica kumwenako cimbi ca ntungulushi ye bumba lya bakalisha wa filimba. Imibele yakwe iya bucisenene yalimufiishishe ku mutima. Ilyo alefwaya ukwishiba ico abela umumi, Inte shalimukumenye. Ilyo ayalwile imibele yakwe mu kumfwana ne fipimo fya Baibolo, abengi batendeke ukulanda pali wene muli ilyo itauni. Bwangu bwangu ailwike ukuti alekabila ukusengauka ukubishanya kubi. (1 Abena Korinti 15:33) Lyene acitile icintu cacindama. Ali-ipeele kuli Yehova no kubatishiwa.

Ibumba lya bacaice balefwaya imipepele ya cine. Ici calengele ukuti balanshanye na bapasta abengi aba mabumba yaba evangelical, lelo balifulunganishiwe ukucilapo no kufiishiwa ku mitima. E ico, baishileba bamululumba ba lukaakala kabili balepumya ifya mapepo.

Bushiku bumo, Inte ya kwa Yehova, mishonari, aleya mu kutungulula isambililo lya Baibolo kabili afikile apo aba bacaice bali. Ili bumba lyafwaile ukuti mishonari asuke ifipusho fyabo kabili bamutungulwile ku lukungu lwa ng’anda, no kumupeela akapuna. Lyene mu kukonkana bamwipwishe ifipusho ifingi pa mweo, umulilo wa helo, ukuya ku muulu, na pa kupwa kwa calo. Nte ayaswike ifipusho fyonse ukubomfya Baibolo iyo intungulushi yabo yamupeele. Pa numa ye awala limo, Law, intungulushi ya ili bumba, atile kuli mishonari: “Ilyo twacimwipusha ukwisayasuka ifipusho, amapange yesu yaciba ya kumupumya, nge fyo twacita ku ba mu mipepele imbi. Twaletontonkanya ati tapali uwingasuka ifi fipusho. Lelo imwe namwaasuka, ukubomfya fye Baibolo! Njebeni ifyo ningeshiba ifyafulilako pali Baibolo?” Isambililo lya Baibolo lyalitendeke kuli Law, kabili atendeke ukusangwa ku kulongana. Mu nshita inono, alekele ukusangwa na lilye bumba lyabipa kabili alekele imibele ibi. Mu mwaka fye umo, ali-ipeele kuli Yehova no kubatishiwa. Nomba mubomfi utumikila.

Umwata wa cikaya umo uwalimba imishila wa kwikala pamo ukwabulo kulembesha icupo ku buteko. Abengi balikala pamo imyaka iingi, kabili balikwata na bana. Calibakosela ukupokelela imimwene ya kwa Lesa pali uyu mulandu. Cali ca kusansamusha ukumona ifyo Icebo ca kwa Lesa caafwile umo ukucimfya ubu bwafya.—2 Abena Korinti 10:4-6; AbaHebere 4:12.

BaAntonio balyumfwikishe ukuti balingile ukulembesha icupo cabo kabili bapangile ukucita ifyo pa numa ya kusombola amataba nga bakwata indalama sha kucitila umutebeto wa bwinga. Ilyo kwashele fye ubushiku bumo ukuti basombole, abapuupu balibebiile amataba. Lyene bapingwilepo ukulolela umwaka wakonkelepo, na kabili balibebiile. Lintu baAntonio bafililwe na kabili ukusanga indalama sha kucitila ubwinga, bailwike untu kakaanya ali icine cine. Batile: “Nshaleke Satana ukumbepa na kabili. Mu mweshi umo na hafu, nampo nga kukaba umutebeto nelyo iyo, tukoopana!” E ico, balyupene kabili icabapapwishe ca kuti pa mutebeto wa bwinga bwabo, ifibusa fyabapeele inkoko, imbata, ne mbushi imo. Pa numa ya kulembesha icupo, baAntonio na bakashi pamo na bana babo 6, bali-ipeele kuli Yehova no kubatishiwa.

Icishi ca Príncipe

Mu myaka ya ndakai, bakangalila wa muputule na bapainiya ba ku São Tomé mu nshita mu nshita balatandalila abekashi 6,000 aba mu Príncipe. Abena Príncipe baali ne cileela sana kabili balefwaisha ukwishiba ubukombe bwaletele Inte. Ilyo umwaume umo abelengele trakiti bamushilile, atendeke ukufwaya bapainiya ubushiku bwakonkelepo no kuipeelesha ukuti engabaafwa ukushalika amatrakiti. Bapainiya balilondolwele ukuti wali mulimo wabo, lelo uyu mwaume alipatikishe ukuti engaya nabo ku ng’anda ne ng’anda pa kuti engalabeshibisha ku bene mayanda pa kuti balekutikisha. Uyu mwaume alitashishe bapainiya pa mulimo wacindama balebomba, lyene aliile.

Mu 1998 bapainiya babili aba ku São Tomé bakuukiile ku Príncipe, kabili mu nshita inono baletungulula masambililo ya mu ng’anda aya Baibolo 17. Umulimo watwalilile ukulunduluka, kabili tapakokwele avareji ya mpendwa ye Sambililo lya Citabo pa Cilonganino yafikile 16, kabili abantu ukucila 30 balisangilwe ku lyashi lya ku cintubwingi. Balekabila icifulo ca kulonganinapo kabili baishibishe ubuteko bwa cikaya na bo bwalibapeele icifulo ca kukuulapo Ing’anda ya Bufumu. Bamunyina ba ku São Tomé bali-ipeeleshe ukukuula Ing’anda ya Bufumu iinono iyakwata no mwa kwikala bapainiya baibela babili.

Ukwabulo kutwishika imbila nsuma iletwale fisabo no kulunduluka pali ifi fishi. (Abena Kolose 1:5, 6) Mu January 1990 mu São Tomé na mu Príncipe mwali bakasabankanya 46. Mu mwaka wa mulimo uwa 2002, impendwa ya bakabilisha ba Bufumu yafikile 388! Bakasabankanya ukucila amapesenti 20 baba mu mulimo wa nshita yonse, kabili batungulula amasambililo ya Baibolo aya mu ng’anda mupepi na 1,400. Impendwa yakulisha iya Cibukisho yali 1,907 mu mwaka wa 2001. Ca cine, icebo ca kwa Yehova cile-enda lubilo lubilo no kulacindamikwa pali ifi fishi.—2 Abena Tesalonika 3:1.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 12]

Amaprogramu ya pa Redio Ayatemwikwa

Ulupapulo abantu ba pali ifi fishi baipakisha sana lupapulo lwa Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba. * Umuku umo mu milungu ibili, pa Mulabasa wa Calo palaba programu ya maminiti 15 iyakwata uyu wine mutwe. Fintu ciba ica kucincimusha ukumfwa kasabankanya we lyashi aipusha, ku ca kumwenako ati, “Mwe bacaice, kuti mwaishiba shani nga kutemwa kwa cine cine nelyo cintemwa fye?” lyene no kubelenga iciputulwa ca citabo! (Moneni icipandwa 31.) Programu wapalako alasabankanya imbali shimo shimo isha citabo ca Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa. *

[Amafutunoti]

^ para. 33 Fyasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

^ para. 33 Fyasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

[Icikope pe bula 9]

Ing’anda ya Bufumu iya kubalilapo mu São Tomé mu 1994

[Ifikope pe bula 10]

1. Ing’anda ya Bufumu iyakuulilwe mu kwangufyanya mu Mé-Zochi

2. Ibungano lya citungu ilya lulumbi lyabelele muli ici ciyanda

3. Abantu ba nsansa ababatishiwe pe bungano

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 8]

Isonde: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.