Uua te Tuatua Meitaki i te Ua i São Tomé e Príncipe

PENEI kare rava te maata anga o te tangata i akarongo ana no runga ia São Tomé e Príncipe. Tei matauia kare teia nga airani e akakitekiteia ana i roto i te au poroutia orote. Ki runga i tetai mapu o te ao, mei te topata meangiti ua raua te akara anga e kitea ra i roto i te Kovu o Kini i te pae tai i te opunga o Aperika, te kitea ra a São Tomé vaitata atu ki runga i te ekuata e ia Príncipe i te tua itinga tokerau. Kua akatupu mai te reva uaua e te mauu i te au vao rakau ruperupe, i te koropini anga i te au ngai tariva o te au maunga e 2,000 te teitei.

Ko teia au airani toropika, tei koropiniia e te au vai auika e te au tumu tamara i te tapa taatai, te nooia ra e te au tangata ngakau maoraora e te oaoa, no to ratou manga kairoiro Aperika e te Europa kua akatupu mai i te au peu kairoiro e te tau ua. Te tamanataia ra te katoaanga o te tangata e 170,000 e te angaanga akau e mea maata ia, te koko, me kare te angaanga pama e te tautai. I te au mataiti i ou akenei, te tauta anga kia rauka te kai no te ra kua riro ana ei akaaoanga.

Inara, kua kiteaia atu e rau ngauru mataiti i topa o te 20 anere mataiti, i tetai tupuanga tei akakeu maata i te au oraanga o tetai au tangata e maata te numero i runga i teia nga airani. I roto ia Tiunu 1993, kua retitaia kia tau ki te ture te Au Kite o Iehova ma te kavamani o São Tomé e Príncipe, te akaopenga anga i tetai tuatau ngata e te roa o te tuatua enua o te Au Kite o Iehova i teia nga airani.

Ruruia te Au Ua i Raro Ake i te Turanga Ngata

I te akaraanga kua tae mai te Kite mua ki teia enua i te akamata anga o te 1950 i te tukuna angaia te au mouauri mei tetai au enua i raro ia Potukara ki Aperika i te angaanga ki roto i te au puakapa angaanga i runga i te au airani. Te Kite,  e painia no Aperika mai, me kare e orometua tamou, kua tuaruia atu mei Motamapiki mai no te mea kua tutu aere aia i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua i roto i tera enua. Kua angaanga maroiroi ua atu teia Kite okotai, e i roto rai i te ono marama, kua rauka mai e 13 aronga i kapiti atu ki roto i te akatotoa anga i te tuatua meitaki. I muri mai, kua tae mai tetai atu Au Kite i raro i taua turanga rai no Angakora mai. I te tuatau i tapekaia ei ratou, kua opu ratou i te au tuatau ravarai no te akakite i te tuatua meitaki ki te au tangata i reira.

I te tae anga ki te 1996 ko te au taeake katoatoa i tukunaia ki roto i te puakapa i São Tomé kua oki atu ki te ngai maata o Aperika. Ko te pupu meangiti o te au papuritia Patireia tei noo mai kua rave ua atu ma te mataku kore. Kua takinga kinoia ratou, kua papaia, e kua tukunaia ki roto i te are auri no te mea kua akaputuputu ratou no te apii i te Pipiria, e kare e tangata i aere mai i te atoro me kare i akamaroiroi ia ratou. Kua rauka i taua enua i te turanga akatakake mei ia Potukara i te 1975, e ma te marie e te papu kua akamata te au ua o te tuatua mou Patireia i te uua.

Akatotoaanga e te Akatuanga

I roto tikai i te marama i retitaia kia tau ki te ture i te 1993, kua taeria te take o te 100 papuritia Patireia. I roto i taua mataiti rai, kua aere mai te au painia takake mei Potukara mai. Te tauta pakari anga ratou i te apii i te reo Potukara Kereore kua riro ei mea akamareka anga ia ratou ki te au tangata i reira. Kua riro i reira te kimi anga i tetai enua no te Are Uipaanga Patireia ei mea maata. Te akarongo anga i teia umuumuanga, kua oronga mai tetai tuaine ko Maria tona ingoa i tetai apa o te enua te tu ua ra tona kainga meangiti. Kua rava ua taua potonga enua no tetai Are Uipaanga Patireia maatamaata. Kare a Maria i kite e no te mea kare ona kopu tangata e ora nei, te akaraia maira taua enua e tetai au tangata akatupu noinoi. I tetai ra kua aere mai tetai tangata pitiniti rongonui i te tuatua kia Maria.

“Ko taku i akarongo no runga ia koe kare i te mea meitaki!” i akamatakite atu ei aia iaia. “Te akarongo nei au e kua oronga koe i toou enua. Kare ainei koe i kite e e aka moni ia no te mea tei konei te reira i roto i te oire maata?”

“Me ka oronga atu au i te enua kia koe, e ia aau moni ka tutaki mai koe kiaku?” i ui atu ei a Maria.  I te mea kare te tangata i pau mai ana, kua tuatua atu a Maria: “Noatu me ka oronga mai koe i te moni pouroa naku, kare roa e rava no te mea kare e rauka i te moni i te oko i te oraanga.”

“Kare aau tamariki, kare ainei?” i ui atu ei te tangata.

Vaitata ki te openga o te uriurianga, kua tuatua atu a Maria: “Na Iehova te enua. Kua oronga mai aia i te reira naku no etai au mataiti, e teianei kua akaoki akaou au i te reira kiaia. Te tapapa nei au no te ora ua atu e tuatau ua atu.” E oti kua ui aia ki te tangata: “E oraanga mutu kore ainei taau ka oronga mai, e mea ainei taau?” Ma te kore i tuatua mai, kua uri atu aia e kua aere ke atura.

Ko tei tupu mai kua akatuia tetai are e rua taua ma te tauturu a te au taeake tau mei Potukara mai. E ngai maata to raro, e Are Uipaanga Patireia ateatea, e tetai ngai nooanga. E pia apii katoa to reira ei akono i te au apii na te aronga pakari, te au tavini orometua, e te au painia. E rua putuputuanga e rave ana i ta ratou au uipaanga i reira, te akariro anga i te reira ei ngai apiipiianga maata meitaki no te akamorianga ma i te oire maata.

I Mé-Zochi, te vaira tetai putuputuanga e 60 papuritia maroiroi. Mei te mea te raveia ra te au uipaanga i roto i tetai Are Uipaanga Patireia maani uaia te tu ua ra i roto i tetai ngai tanu meika, kua kiteaia mai e te umuumuia ra tetai Are Uipaanga Patireia tau. Kua akakiteia teia ki te are uipaanga, e kua oronga mai tetai au opita tangi aroa i tetai ngai meitaki ki runga i te mataara maata. Kua akatuia tetai Are Uipaanga Patireia meitaki i roto i nga marama e rua ma te tauturu a te au taeake no Potukara mai, te taangaanga anga i te ravenga akatuanga viviki. Kare te au tangata i reira i irinaki ana no runga i ta ratou i kite atura. Kua poitirere tikai tetai tangata enitinia Tuitene te rave ra i tetai angaanga akatuanga i roto i te oire i te kite atu i te au taeake e te au tuaine e angaanga ra. “Kare e irinakiia teia!” i tuatua ei aia. “Te Au Kite o Iehova, i konei i Mé-Zochi, te taangaanga ra i te ravenga akatuanga viviki! Akapenei tikai tatou me akanoonoo i ta tatou angaanga.” Kua akatapuia te Are Uipaanga Patireia i roto ia Tiunu 12, 1999, kua tae mai e 232. Kua riro mai te are uipaanga ei akaraanga manea ki te au manuiri e atoro ra i te oire o Mé-Zochi.

Tetai Uruoaanga Puapinga Maata

Ko tetai tupuanga puapinga maata ki te Au Kite o Iehova i São Tomé e Príncipe koia oki ko te Uruoaanga Tapere “Apiianga Tu-Atua” e toru ra i  roto ia Tianuare 1994​—te mea mua i roto i teia nga airani. Kua raveia te reira ki roto i tetai ngai akaputuanga ma te apinga akaanuanu i roto i taua enua ra. Ka rauka ainei ia koe i te akamanako i te tu rekareka o te 116 papuritia Patireia i te kite anga atu i te urupu e 405 e no te taime mua te akarakara anga i tetai nuku Pipiria e te rauka anga mai te au puka ou i orongaia i te uruoaanga? Kua riro te tapa taatai toropika e ko te ngai i papetitoia ei te 20 tangata i akatapuia ra.

Ko tetai apinga ou tei kiteaia atu e te papuriki koia oki ko te kati ma te ingoa tei aaoia e te au tereketi. Te tae anga etai 25 manuiri no Potukara mai e Angakora kua kapiti atu i te tu kairoiro mei tetai enua tukeke i te uruoaanga. Kua tupu viviki atura te pirianga aroa pumaana Kerititiano, e kua tae te roimata o te manganui i te tuanga openga i te tuatua anga ratou e noo ra.​—Ioane 13:35.

Kua aere mai te aronga tata tianara mei te Ratio Pa Enua i te uiui i te akaaere o te uruoaanga. Kua akakitekite katoa ratou i tetai tuanga o te au akoanga tuketuke. E tikai e atianga puapinga maata ia, e ki teia Au Kite tiratiratu tei akatakakeia no tetai tuatau roa, kua tauturu te reira i te akariro i ta Iehova akaaerenga kitea uaia e te vaitata maira.

Uua Anga i te Ua no te Akapaapaa ia Iehova

Me uua te karere o te Patireia i te ua, te akatupu ra te reira i te tu meitaki te akapaapaa maira e te akangateitei ra ia Iehova. (Tito 2:10) Kua rekareka tetai mapu tamaine i tana e apii ra mei tana apii Pipiria i te epetoma. Inara, kua arai tona papa iaia no te aere atu ki te au uipaanga a te putuputuanga. I te akamarama anga aia ma te akangateitei kiaia i te puapinga o te au uipaanga Kerititiano e tona inangaro i te aere atu, kua akaatea viviki atura aia iaia mei tona kainga. I te akaraanga, kua manako aia e ka rave aia i ta te au mapu e manganui e rave ra​—ka neke viviki atu ki roto i tetai kainga o tetai tangata te ka akono iaia. I te kiteanga mai e te papa e te akono ra aia i tetai oraanga meitaki, tetai oraanga mako ei Kerititiano, kua akakeu ia aia kia pati iaia kia oki mai e kua akatika pu ua iaia kia tavini ia Iehova.

Ko tetai atu akaraanga koia oki no runga i tetai arataki o tetai pupu akatangi imene. Kua oripuia aia no tona tu oraanga tau kore. Iaia e kimi ra i te akakoroanga no te oraanga, kua araveiia aia e te Au Kite. I te akamata anga aia i te akono kia tau ki te au turanga akono o te Pipiria, kua tuatuaia aia e te au tangata o te taoni. Kare i roa ana kua kite mai aia i te umuumuanga kia akamutu pouroa i tana kapitianga tau kore. (1 Korinetia 15:33) I reira kua rave aia i te takainga puapinga kia papetitoia ei akatutu i tona akatapuanga kia Iehova.

Te kimi ra tetai au mapu i te akonoanga mou. Kua arataki atu ta ratou kimi anga ia ratou kia rave i te au uriurianga ki tetai au orometua o tetai pupu evangeria, inara tei tupu mai kua maata atu te manako tarevake e te oripu ua. Tei tupu mai, kua riro mai ratou ei aronga rave kino e te aviri ua i tetai atu au akonoanga.

I tetai ra, te aere atura tetai o te Au Kite o Iehova, e mitinari, i te rave i tetai apii Pipiria e kua tae mai ki tetai ngai tei reira teia aronga mapu. Kua inangaro te pupu i te mitinari kia pau mai i etai au uianga e kua arataki atu iaia ki tetai aua, i reira kua patiia aia kia noo ki runga i tetai nooanga. Ko tei aru mai ko tetai au uianga e manganui no runga i te au tumu manako mei te meta, te ai era, te oraanga i te rangi, e te openga o te ao. Kua pau pouroa te Kite i ta ratou au uianga mei roto mai i te Pipiria ta tetai arataki o te pupu i oronga atu kiaia. E tai ora i muri mai, kua tuatua te arataki, ko Law tona ingoa, ki te mitinari: “I to matou pati anga ia koe kia aere mai e pau i te au uianga, to matou akakoroanga koia oki kia aviri ia koe, mei ta matou i rave ana ki tetai aronga mei tetai akonoanga ke. Kua manako matou e kare e rauka i tetai tangata i te pau i taua au uianga. Inara kua rauka ia koe, e kua rave koe i te reira na te taangaanga anga i te Pipiria! E akakite mai ana koe, ka akapeea e rauka ei iaku i te kite maata atu i te Pipiria?” Kua akamataia tetai apii Pipiria kia Law, e kare i roa ana kua akamata aia i te aere atu ki te au uipaanga. I muri poto ua mai i te reira, kua akaruke aia i taua pupu e kua akaruke i tona tu oraanga rave kino. I roto ua i te mataiti, kua akatapu aia i tona oraanga kia Iehova e kua papetitoia. Te tavini nei aia i teianei ei tavini orometua.

Ko tetai peu i reira tei matauia koia oki ko te noo kapipiti anga nga tokorua ma te kore e  akaipoipo i te pae i te ture. E manganui tei noo kapipiti no tetai au mataiti, e e tamariki ta raua. Te ngata ra ia ratou i te ariki i to te Atua manako no runga i teia. E mea pumaana i te kite e i akapeea ta te Atua Tuatua i te tauturu anga i tetai tangata kia autu i teia arairaianga.​—2 Korinetia 10:4-6; Ebera 4:12.

Kua marama a Antonio e ka tau aia i te akono i tona akaipoipo kia tau ki te ture e kua parani atura no te rave i te reira i muri mai i te kokoti anga i te kaoni me rauka mai iaia tetai moni no te kaikai o te akaipoipoanga. I tetai po i mua ake i te kokotianga, kua aere mai te aronga keia e kua rave i tana au kai. Kua manako aia no te tiaki i te kai a tera mai mataiti, kua keia akaouia te reira. I te autu kore anga te tauta anga kia rauka mai te au moni no tona akaipoipoanga, kua kite mai a Antonio e koai tei patoi tikai iaia. “Kare rava au e tuku kia akavare mai a Satani iaku,” i nana ei. “I roto i te marama e te apa, ka akaipoipo maua, ma te kai e me kare ra!” No reira kua akaipoipo raua, ei mea poitirere kua oronga mai to raua au oa i te au moa, te au mokora, e tetai puakanio no te kaikai o te akaipoipoanga. I muri mai i te retita anga i to raua akaipoipoanga, kua papetito a Antonio raua ko tana vaine​—kapiti mai ta raua tamariki e ono​—ei akatutu i to ratou akatapuanga kia Iehova.

Ki te Príncipe Airani

Kua raveia ana te atoro anga i tetai taime ki te 6,000 tangata e noo ra i Príncipe i te au mataiti i ou akenei e te akaaere kotinga e tetai au painia no São Tomé mai. E tu akaari aroa to te au tangata i reira e te inangaro ra i te akarongo ki ta te Au Kite e tuatua ra. I muri mai i te tatau anga i tetai aenga pepa tei akarukeia mai kiaia, kua kimi taua tangata ra i te au painia i tera mai ra e kua inangaro i te tauturu ia ratou i te tua aere i te au aenga pepa. Kua akamarama atu te au painia e e angaanga teia ka tau ratou kia rave, inara kua maro atu taua tangata ra i te aru ia ratou mei tera are ki tera are e rauka ei iaia i te akaaravei atu ia ratou ki te au tangata o te kainga ma te tuatua meitaki kia akarongo meitaki mai ratou. I te openga ra i mua ake ka akaruke ei taua tangata ra, kua akameitaki atu i te au painia no ta ratou angaanga puapinga e rave ra.

I te 1998 kua neke atu e rua painia mei São Tomé ki Príncipe, e kare i roa atu ana kua akamata raua i te rave e 17 apii Pipiria i te kainga. Kua totoa ua atu te angaanga, e kare i roa ana kua avereti te Apii Puka Putuputuanga e 16 i tae atu, e e tere atu i te 30 tei tae ki te tuatua ki te katoatoa. Kua akakiteia atu te umuumuanga no tetai are uipaanga ki te are uipaanga o te oire, e ma te mataora, kua orongaia mai tetai enua ei akatu i tetai Are Uipaanga Patireia. Kua aere mai te au taeake no São Tomé mai i te tauturu i te akatu i tetai Are Uipaanga Patireia meangiti ma tetai ngai nooanga no nga painia takake.

Kare e ekoko anga te uua ra te tuatua meitaki i te ua e te tupu maata ra i roto i teia nga airani takake. (Kolosa 1:5, 6) I roto ia Tianuare 1990 te vaira e 46 papuritia i São Tomé e Príncipe. I roto i te mataiti tavini anga 2002, kua taeria tetai take e 388 aronga akakitekite i te Patireia! Kua tere atu i te 20 patene o te papuritia tei roto i te angaanga tamou, e vaitata i te 1,400 apii Pipiria i te kainga e raveia ra. Kua taeria te take maata o te Akamaaraanga 2001 ki te 1,907. Ae, i runga i teia nga airani toropika, te tere viviki nei te tuatua a Iehova ki mua e te akakakaia nei.​—2 Tesalonia 3:1.

[Pia/Tutu i te kapi 12]

Akakitekiteanga Ratio Rongonui

Ko tetai puka tei ariki maataia i runga i teia airani ko te Questions Young People Ask​—Answers That Work. * I nga epetoma e rua, kua raveia tetai porokaramu e 15 miniti ma taua ingoa ki runga i te Ratio Pa Enua. Mei teaa atura te rekareka i te akarongo atu i tetai tane akakitekite i te uianga, “E te au mapu, ka akapeea kotou i te kite anga e me e inangaro tika tikai me kore e akameamea ua?” e kua aru mai te tatau anga o tetai tuanga o te puka! (Akara i te pene 31.) Kua oronga katoa mai tetai akakitekite anga mei te reira i te au tuanga ikiia o te puka The Secret of Family Happiness. *

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 9]

Are Uipaanga Patireia mua i São Tomé i te 1994

[Au Tutu i te kapi 10]

1. Akatu viviki anga i tetai Are Uipaanga Patireia i Mé-Zochi

2. Raveia tetai uruoaanga tapere puapinga maata i roto i teia ngai akaputuanga

3. Aronga mataora ka papetitoia i te uruoaanga

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 8]

Globe: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.