Ka Irinaki Ainei Koe i Tetai Enua Parataito?

E ITI ua te tangata e irinaki ra e ka riro te enua ei parataito. E manganui te manako ra kare rava te reira e vai ua atu. Kia tau ki te puka The Sacred Earth, na Brian Leigh Molyneaux, kua vai ua mai teia koropu mei ‘tetai aruruanga cosmic maata’ te au mirioni mataiti i topa. E me kare te tangata uaorai e takore i te enua, e manganui te irinaki ra no te reira e te ao katoa e pini ua ake penei ka “pueu atu ki roto i tetai poro veravera tikai.”

Ko te tangata atu pee o Engarani ko John Milton o te 17 anere mataiti kare ona au manako papu kore mei tera. I roto i tana pee maata rava atu ko te Paradise Lost, kua tata aia e kua anga te Atua i te enua ei kainga parataito no te pamiri tangata. Kua ngaro te Parataito mua. Inara, kua irinaki a Milton e ka akanoo akaouia te reira​—na roto i te tangata akaora ko Iesu Karaiti a tetai ra e “tutaki i tei tiratiratu kiaia, e ka ariki ia ratou ki roto i te ngai mataora . . . i runga i te Rangi me i te Enua nei.” Kua akakite papu a Milton e: “I reira e riro ei te Enua katoa ei Parataito.”

Parataito​—I Runga Ainei i te Rangi me i te Enua Nei?

E manganui te au tangata akonoanga e ariki ra i to Milton manako e ka rauka ia ratou i te openga ra i etai tu tutaki anga no te au tumatetenga e te mamae ta ratou i akakoromaki i konei i te enua nei. Inara ka rekareka ratou i taua tutakianga kiea? “I te Rangi ainei me i te Enua nei”? No etai, kare ratou e manako ana i te enua. Te karanga ra ratou e ka rekareka te tangata i te “ngai mataora” i muri ua ake me akaruke ratou i te enua e ka ora atu ki roto i tetai ngai vaerua i te rangi ra.

I roto i te puka Heaven​—A History, te nga tangata tata ko C. McDannell raua ko B. Lang te akakite ra e kua irinaki te tangata apii ko Irenaeus o te rua anere mataiti i te oraanga i roto i tetai parataito akanoo akaouia e “kare te reira e tupu i tetai ngai mamao i te rangi ra, mari ra i te enua nei.” Kia tau ki tera puka, noatu kua manakonako te au arataki akonoanga mei ia John Calvin raua ko Martin Luther i te aere ki te rangi, kua irinaki katoa raua e “ka akaou te Atua i te enua.” Kua mou katoa etai au mema o tetai akonoanga ke i taua au irinakianga aiteite ra. Te karanga katoa ra a McDannell raua ko Lang e kua irinaki etai au tangata ngati Iuda e i roto i to te Atua tuatau tau, pouroa te au turanga ngata o te tangata “ka takoreia e ka akonoia tetai oraanga meitaki i te enua nei.” Kia tau ki te irinaki anga taito o te au tangata Peresia “ka akanoo akaouia te turanga mua o te enua e ka noo au ua te tangata,” i karanga ei The Encyclopaedia of Middle Eastern Mythology and Religion.

Eaa tei tupu no te manakonakoanga o tetai enua parataito? Kua akakoroia ainei to tatou vai anga i te enua nei e ko tetai tuatau poto ua? Mei tei manakoia e te tangata kite ngati Iuda ko Philo o te anere mataiti mua, ko tetai “tuanga poto ua, e te manuia kore,” o tetai tere ki tetai ngai vaerua? Me kore e apinga ke ainei ta te Atua i manako i tona anga mai anga i te enua e te tuku mai anga i te au tangata ravarai ki runga i te reira i roto i te au turanga parataito? Ka kitea ainei e te tangata ravarai te tupuanga pae vaerua tika tikai e te ngai mataora i konei i te enua nei? Kore i reira e akara meitaki i ta te Pipiria e akakite maira no runga i teia manako? Penei ka taopenga koe, mei ta te au mirioni i rave ke ana, e kia manakonako no tetai enua parataito akanoo akaouia e mea tau ia.

[Tutu i te kapi 3]

Kua irinaki a John Milton e ka akanoo akaouia te Parataito

 [Akameitakianga no te Tutu i te kapi 2]

COVER: Earth: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 3]

Earth: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA; John Milton: Leslie’s