Swa Twala Ku Pfumela Leswaku Ku Ta Va Ni Misava Leyi Nga Paradeyisi

EMATIN’WINI hinkwawo, vanhu va timiliyoni a va pfumela leswaku va ta hetelela va yi siyile misava kutani va ya etilweni. Van’wana va anakanya leswaku Muvumbi wa hina a a nga lavi leswaku hi tshama hilaha ku nga heriki emisaveni. Lavo hisekela etlhelo va vula swo tlula sweswo. Eka vo tala va vona, misava yi bihile swin’we ni swilo hinkwaswo leswi vonakaka—i xihinga lexi sivelaka munhu leswaku a eneriseka emoyeni ni ku va ni vuxaka lebyikulu ni Xikwembu.

Lava va vuleke timhaka leti nga laha henhla a va nga swi tivi leswi Xikwembu xi swi vuleke hi misava leyi nga paradeyisi kumbe va swi honise hi vomu. Entiyisweni, namuntlha vo tala a va swi tsakeli ku kambisisa leswi vavanuna lava huhuteriweke hi Xikwembu va swi tsaleke malunghana ni mhaka leyi eRitweni ra xona ku nga Bibele. (2 Timotiya 3:16, 17) Kambe xana a hi vutlhari ku tshemba leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka ematshan’weni yo tshemba mianakanyo ya vanhu? (Varhoma 3:4) Entiyisweni, i swa nkoka leswaku hi endla tano, hikuva Bibele ya hi tsundzuxa leswaku xivumbiwa xo homboloka xa matimba lexi nga vonakiki xi dlaye mianakanyo ya vanhu hi tlhelo ra moya naswona sweswi xi “[xisa] misava hinkwayo leyi akiweke.”—Nhlavutelo 12:9; 2 Vakorinto 4:4.

Ha Yini Vanhu Va Pfilunganyekile?

Tidyondzo leti lwisanaka leti vulavulaka hi moya-xiviri ti siye vanhu va pfilunganyekile malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu hi misava. Vo tala va pfumela leswaku hi ni moya-xiviri lowu nga fiki—nchumu lowu hambaneke ni miri wa munhu naswona wu ponaka rifu. Van’wana va pfumela leswaku moya-xiviri wu ve kona miri wa munhu wu nga si vumbiwa. Hi ku ya hi buku yin’wana ya tinhlamuselo, Plato mutivi wa filosofi wa Mugriki a a anakanya leswaku moya-xiviri “wu xupuriwe hi ku pfaleriwa emirini hikwalaho ka swidyoho leswi wu swi endleke loko wa ha ri etilweni.” Hilaha ku fanaka, Origen mutivi wa vukhongeri wa lembe-xidzana ra vunharhu u vule leswaku “mimoya-xiviri yi dyohile [etilweni] loko yi nga si hlanganisiwa ni mimiri” naswona yi “pfaleriwe [emirini wolowo emisaveni] yi xupuleriwa swidyoho swa yona.” Naswona vanhu va timiliyoni va pfumela leswaku misava i ndhawu yo ringiwa eka yona loko munhu a swi fanelekela ku ya etilweni.

Nakambe ku ni tidyondzo to hambana-hambana malunghana ni leswaku ku humelela yini eka moya-xiviri loko munhu a fa. Hi ku ya hi buku leyi nge History of Western Philosophy, Vaegipta va sungule vonelo ra leswaku “mimoya-xiviri ya vafi yi hundzela etikweni ra lava hundzeke emisaveni.” Endzhakunyana vativi va filosofi va vule leswaku mimoya-xiviri ya vafi a yi hundzeli etikweni ra lava hundzeke emisaveni leri nga ni munyama kambe entiyisweni yi tlhandlukela exivandleni lexi tlakukeke xa moya. Ku vuriwa leswaku Socrates mutivi wa filosofi wa Mugriki a a pfumela leswaku loko munhu a fa moya-xiviri wakwe “wu hundzela exivandleni lexi nga vonakiki . . . kutani wu tshama kwalaho ni swikwembu hilaha ku nga heriki.”

Xana Bibele Yi Ri Yini?

A ku kona laha Rito leri huhuteriweke ra Xikwembu, ku nga Bibele ri vulaka leswaku munhu u ni moya-xiviri lowu nga fiki. Tihlayele rungula leri nga eka Genesa 2:7. Ri ri: “Yehovha Xikwembu a vumba munhu hi ntshuri wa misava ni ku huhutela ku hefemula ka vutomi etinhompfini takwe, hiloko munhu a va moya-xiviri lowu hanyaka.” Mhaka leyi yi le rivaleni naswona ya twisiseka. Loko Xikwembu xi vumba munhu wo sungula, Adamu, a xi nghenisanga nchumu wun’wana eka yena. Bibele yi vula leswaku “munhu [u ve] moya-xiviri lowu hanyaka.” Munhu a a nga ri na moya-xiviri. A a ri moya-xiviri.

Loko Yehovha a vumba misava swin’we ni vanhu  a a nga lavi leswaku va fa. Xikongomelo xa Xikwembu a ku ri leswaku vanhu va hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga Paradeyisi. Adamu u file hikwalaho ka leswi a nga yingisangiki nawu wa Xikwembu. (Genesa 2:8, 15-17; 3:1-6; Esaya 45:18) Loko munhu wo sungula a fa, xana u ye exivandleni xo karhi xa moya? Doo! Moya-xiviri lowu vuriwaka Adamu wu tlhelele entshurini lowu ni ku hanya a wu nga hanyi lowu a wu vumbiwe ha wona.—Genesa 3:17-19.

Hinkwerhu hi tswariwe hi ri ni xidyoho naswona ha fa hikwalaho ka kokwa wa hina Adamu. (Varhoma 5:12) Rifu i ku hela ka vutomi hilaha swi veke hakona eka Adamu. (Pisalema 146:3, 4) Entiyisweni, etibukwini ta yona hinkwato ta 66, a ku kona laha Bibele yi kombisaka leswaku ku ni nchumu lowu nga fiki endzeni ka munhu, lowu ponaka rifu. Ku hambana ni sweswo, Matsalwa ma swi kombisa kahle leswaku vutomi bya munhu byi hela hi ku helela loko a fa. Moya-xiviri wa fa.—Eklesiasta 9:5, 10; Ezekiyele 18:4.

Xana Swilo Leswi Vonakaka, Swi Bihile Hi Ntumbuluko?

Ku vuriwa yini hi dyondzo ya leswaku swilo leswi vonakaka, ku katsa ni misava, swi bihile? Vanhu lava a va ri ni langutelo ro tano a ku ri vaseketeri va Vumanichaeism, ku nga nhlangano wa vukhongeri lowu sunguriweke le Persia hi lembe-xidzana ra vunharhu C.E. hi munhu loyi a a vuriwa Mani. The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Vumanichaeism byi tangunuke hi ku vona xiyimo xa vanhu lexi hlomulaka mbilu.” Mani a a anakanya leswaku ku va munhu “a hi nchumu wa ntumbuluko, a swi tiyiseleki naswona swi bihile swinene.” Nakambe a a pfumela leswaku ndlela yi ri yin’we ntsena yo ntshunxeka eka “xiyimo lexi hlomulaka mbilu” a ku ri leswaku moya-xiviri wu baleka emirini, wu sukela misava kutani wu ya hanya emisaveni ya moya.

Ku hambana ni sweswo, Bibele yi hi byela leswaku hi ku ya hi langutelo ra Xikwembu “hinkwaswo leswi xi swi endleke” loko xi vumba misava ni vanhu a swi ri “swinene ngopfu.” (Genesa 1:31) Hi nkarhi wolowo, a ku nga ri na xihinga exikarhi ka vanhu ni Xikwembu. Adamu na Evha a va ri ni vuxaka lebyikulu na Yehovha, ku fana ni wanuna la hetisekeke Yesu Kreste, loyi a a ri ni vuxaka lebyikulu ni Tata wa yena wa le tilweni.—Matewu 3:17.

Loko vatswari va hina vo sungula, Adamu na Evha a va nga dyohanga, a va ta va va ve ni vuxaka lebyikulu na Yehovha Xikwembu hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. Va sungule vutomi bya vona eParadeyisini, hikuva Matsalwa ma hi byela leswi: “Yehovha Xikwembu a rima ntanga aEdeni hi tlhelo ra le vuxeni kutani a veka kona munhu loyi a n’wi vumbeke.” (Genesa 2:8) Evha u vumbiwe entangeni wolowo lowu  a wu ri paradeyisi. Loko Adamu na Evha a va nga dyohanga, vona ni vana va vona lava hetisekeke a va ta va va tirhe swin’we hi ntsako kukondza misava hinkwayo yi hundzuriwa paradeyisi. (Genesa 2:21; 3:23, 24) Paradeyisi ya laha misaveni a yi ta va yi ve kaya ra vanhu hilaha ku nga heriki.

Ha Yini Van’wana Va Ya eTilweni?

U nga ha ku: ‘Kambe Bibele yi vulavula hi vanhu vo karhi lava yaka etilweni, a swi tano ke?’ Ina. Loko Adamu a ta va a dyohile, Yehovha u endle malunghiselelo ya ku simeka Mfumo wa le tilweni lowu vana van’wana va Adamu a va “ta va tihosi emisaveni” swin’we na Yesu Kreste eka wona. (Nhlavutelo 5:10; Varhoma 8:17) A va ta pfuxeriwa ku ya hanya hi masiku etilweni. Nhlayo ya vona loko yi helerile i 144 000, naswona vo sungula exikarhi ka vona a ku ri vadyondzisiwa vo tshembeka va Yesu va lembe-xidzana ro sungula.—Luka 12:32; 1 Vakorinto 15:42-44; Nhlavutelo 14:1-5.

Hambiswiritano, eku sunguleni a ku nga ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku vanhu vo lulama va siya misava va ya etilweni. Entiyisweni, loko Yesu a ha ri emisaveni, u te: “A ku na munhu loyi a tlhandlukeleke etilweni handle ka loyi a xikeke hi le tilweni, ku nga N’wana wa munhu.” (Yohane 3:13) Hi ku tirhisa “N’wana wa munhu,” ku nga Yesu Kreste, Xikwembu xi lunghiselele nkutsulo lowu nga ta endla leswaku lava kombisaka ripfumelo egandzelweni ra Yesu va kuma vutomi lebyi nga heriki. (Varhoma 5:8) Kambe xana vanhu volavo va timiliyoni va ta hanya hilaha ku nga heriki va ri kwihi?

Xikongomelo Xo Sungula Xa Xikwembu Xi Ta Hetiseka

Hambileswi Xikwembu xi endleke malunghiselelo ya ku teka vanhu van’wana leswaku va ya fuma swin’we na Yesu Kreste eMfun’weni wa le tilweni, sweswo a swi vuli swona leswaku vanhu hinkwavo lavanene va ya etilweni. Yehovha u vumbe misava leswaku yi va kaya ra vanhu leri nga Paradeyisi. Ku nga ri khale, Xikwembu xi ta endla leswaku xikongomelo xolexo xo sungula xi hetiseka.—Matewu 6:9, 10.

Ehansi ka mfumo wa Yesu Kreste ni vafumi-kulobye va le tilweni, ku ta va ni ku rhula ni ntsako emisaveni hinkwayo. (Pisalema 37:9-11) Lava nga emianakanyweni ya Xikwembu va ta pfuxiwa naswona va ta tsakela rihanyo leri hetisekeke. (Mintirho 24:15) Hikwalaho ka ku tshembeka ka vona eka Xikwembu, vanhu lava yingisaka va ta nyikiwa leswi lahliweke hi vatswari va hina vo sungula—ku nga vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi, laha va nga ta va vanhu lava hetisekeke.—Nhlavutelo 21:3, 4.

Yehovha Xikwembu a nga tsandzeki ku hetisisa leswi a tiyimiseleke ku swi endla. Hi ku tirhisa muprofeta wa yena Esaya u te: “Tanihi leswi mpfula yi naka ehansi, ni gamboko ku suka ematilweni, naswona yi nga tlheleriki endhawini yoleyo yi nga si tsakamisa misava yi yi endla yi mirisa yi tlhela yi hlukisa, kutani mbewu yi nyikiwa mubyari ni xinkwa xi nyikiwa la dyaka, hikwalaho ni rito ra mina leri humaka enon’wini wa mina ri ta endlisa sweswo. A ri nge tlheleli eka mina ri nga ri na vuyelo, kambe kunene ri ta endla leswi ndzi swi tsakelaka, naswona ri ta humelela hakunene eka leswi ndzi ri rhumeleke swona.”—Esaya 55:10, 11.

Ebukwini ya Bibele ya Esaya, hi kombisiwa ndlela leyi vutomi byi nga ta va byi ri ha yona emisaveni leyi nga Paradeyisi. A ku na muaki wa le Paradeyisini la nga ta ku, “Ndza vabya.” (Esaya 33:24) Swiharhi a swi nge he vi na khombo evanhwini. (Esaya 11:6-9) Vanhu va ta aka tiyindlu to saseka va tshama eka tona naswona va ta byala emasin’wini ya vona va dya va xurha. (Esaya 65:21-25) Ku tlula kwalaho, Xikwembu “[xi] ta mita rifu hi masiku, kunene Yehovha, Hosi leyi Lawulaka yi ta sula mihloti eswikandzeni hinkwaswo.”—Esaya 25:8.

Ku nga ri khale, vanhu lava yingisaka va ta hanya ehansi ka swiyimo swo tano leswinene ngopfu. Va “ta ntshunxiwa evuhlongeni bya ku onhaka kutani [va] va ni ntshunxeko lowu vangamaka wa vana va Xikwembu.” (Varhoma 8:21) Swi ta tsakisa hakunene ku hanya hi masiku emisaveni leyi tshembisiweke leyi nga Paradeyisi! (Luka 23:43) Na wena u nga va kona eka yona loko u tirhisa vutivi lebyi kongomeke bya Matsalwa kutani u kombisa ripfumelo eka Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste. Kutani tiyiseka leswaku swa twala ku pfumela leswaku ku ta va ni misava leyi nga paradeyisi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Adamu na Evha a va vumberiwe leswaku va hanya hi masiku emisaveni leyi nga paradeyisi

 [Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Emisaveni leyi nga Paradeyisi . . . 

va ta aka tiyindlu

va ta rima masimu ya vhinya

va ta katekisiwa hi Yehovha

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]

U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA