Au Manako Maata mei te Puka o Genese—I
E Mea Ora te Tuatua a Iehova
Au Manako Maata mei te Puka o Genese—I
“GENESE” te aiteanga “muatangana,” me kore “anau anga.” Kua tano rai te ingoa no tetai puka e akakite maira e i akapeea te ao katoa e pini ua ake i te tupu mai anga, e akapeea te enua i te akapapa angaia ei nooanga no te tangata, e akapeea te tangata i riro mai ei kia noo ki reira. Na Mose i tata teia puka i roto i te metepara o Sinai, tei manako ia e kua oti te reira i roto i te 1513 M.T.N.
Te akakite maira te puka o Genese kia tatou no runga i te ao i mua ake i te vaipuke, eaa tei tupu i te akamataanga o te tuatau i muri ake i te Vaipuke, e akapeea te Atua ko Iehova i te akono anga ia Aberahama, Isaaka, Iakoba, e Iosepha. Teia atikara ka akamanako i te au manako maata mei roto mai ia Genese 1:1–11:9, tei akamata e tae ua atu ki te taime ka akamata ai a Iehova i te akono anga atu i te pateriareka ko Aberahama.
TE AO I MUA AKE I TE VAIPUKE
Te au tuatua akamataanga o Genese, “i muatangana ra,” te tae ra ki muri i te pirioni ua atu o te au mataiti i topa. Te au tupuanga o te au “ra” angaia e ono, me kare ko te au tuatau o te au angaanga takake tei angaia, te akatakaia maira ratou mei tei kiteaia e tetai tangata akarakara mei te mea ra e tei reira rai aia i runga i te enua. I te tae anga ki te openga o te ono o te ra, kua anga iora te Atua i te tangata. Noatu e kua ngaro vave ua te Parataito no to te tangata akarongo kore, kua oronga mai ra a Iehova i te manakonako anga. Te totou mua tikai ta te Pipiria i tuatua no te “uanga” te ka takore i te au kino o te ara e te akaparuparu ia Satani ki runga i te mimiti.
I roto i te au 16 anere mataiti i aru mai, kua autu ta Satani akauri ke anga mei te Atua pouroa te au tangata mari ua ko tetai aronga tiratiratu iti ua, mei ia Abela, Enoka e Noa. Ei akaraanga, kua tamate a Kaina i tona teina tiratiratu ko Abela. “I reira to te tangata tapa angaia i te ingoa o Iehova,” papu tikai e na roto i te tu akakino. Te akaata anga i te vaerua meameaau o te tuatau, kua atu a Lameka i te pee e i akapeea aia i te tamate anga i tetai tangata ou, te karanga anga e kua na roto i te paruru anga iaia uaorai. Kua kino roa te au turanga i te au tamariki angera akarongo kore a te Atua i rave ei i te au vaine ei au vaine akaipoipo na ratou e anau akera e au tuputupua takinokino tei kapiki ia e Nepirimi. Inara, kua maani te tangata akarongo ko Noa i te araka, ma te mataku kore kua akamatakite atu i tetai pae e te vaitata maira te Tiruvi, e kia ora atu aia e tona ngutuare tangata i te akapou anga.
Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:
1:16—Akapeea i rauka ai i te Atua i te tuku mai i te marama i te ra mua mei te mea e kare te au turama i maani ia ake na te tae anga roa ki te ra a? Te tuatua Epera “maani” (NW ) i te Ge 1 irava 16 kare i aiteite ki te tuatua no te “anga” tei taangaanga ia i roto ia Genese 1:1, 21, 27 pene 1, e te au irava 1, 21, e te 27. Ko “te rangi” tei kapiti atu i te au turama kua angaia i mua roa atu i te akamata anga o te “ra mua.” Inara ko to ratou marama kare i taeria ake ki runga i te enua. I te ra mua, “kua marama iora” no te mea ko te marama tei arai ia ana kua putata mai na roto i te tiao e kua kitea mai ki rungao i te enua. I reira kua akamata te enua e taka ua ra i te taui i te ao e te po. (Genese 1:1-3, 5) Te tumuanga o taua marama ra te vai ua ra kare e kitea atu ana mei te enua nei. Inara, i roto i te a o te tuatau angaia, e taui anga maata tei kiteaia. Te ra, te marama, e te au etu kua maani ia i teia nei “ei akamarama, i te enua nei.” (Genese 1:17) “E kua maani akera te Atua” (NW) i teia au apinga kia kiteaia atu mei te enua nei.
3:8—I tuatua tika atu ainei te Atua ko Iehova kia Adamu? Te akaari mai ra te Pipiria e i to te Atua tuatua anga ki te au tangata e putuputu e na roto ana i tetai angera. (Genese 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Akava 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) To te Atua vaa tuatua maata ko tana uaorai Tamaiti anau tai, tei tuatuaia e ko “te Logo.” (Ioane 1:1) E mea papu kua tuatua te Atua kia Adamu e Eva na roto i “te Logo.”—Genese 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Na roto i teea mataara i taumaaia ai te enua, e eaa te roa? Te taumaa tei akakiteia no te enua te aiteanga ko te tatanu i te reira ka riro mai i teia nei ei mea ngata i te rave anga. Tei tupu mai no te taumaa angaia o te enua, ma to reira rakau taratara e te tataramoa, kua kitea ia te reira e te au uanga a Adamu e ko te metua tane o Noa, ko Lameka, tei tuatua e “te angaanga a to tatou nei rima, no te enua i taumaaia e Iehova ra.” (Genese 5:29) I muri mai i te Vaipuke, kua akameitaki a Iehova ia Noa e tana au tamariki tamaroa, na te akakite anga kia ratou i Tona anoano no ratou kia akaki i te enua. (Genese 9:1) Te enua ta te Atua i taumaa papu e kua akape ke aia i te reira.—Genese 13:10.
4:15—Akapeea a Iehova i te ‘tuku anga i tetai akairo ia Kaina ra’? Kare te Pipiria e tuatua ana e kua tukuia tetai akairo ki runga i to Kaina kopapa na roto i tetai ua atu au tu. Ko te akairo penei ko tetai koreromotu tapu tei kiteaia e kua akonoia ana e tetai papaki e tei anoanoia ei paruru iaia kia kore e tamateia ei akaoko anga.
4:17—Noea mai ta Kaina vaine i rauka mai ei? Ko Adamu “e anau akera oki te tamariki tamaroa e te tamariki tamaine.” (Genese 5:4) I reira kua rave a Kaina i tetai o tona au tuaine me kore i tetai o te au tamaine ka akatamariki aia ei vaine nana. I muri ake, kare te Ture a te Atua ki to Iseraela i akatika kia akaipoipo te tungane e te tuaine i te pae kopapa.
5:24—Na teea mataara te Atua i ‘apai ke ei ia Enoka’? I te akara anga kua o a Enoka ki roto i te manamanata maata, inara kare te Atua i akaruke ana iaia kia tamamaeia i te rima o tona au enemi. “No te akarongo i akaumuia ai a Enoka kia kore aia e kite i te mate,” i tata ai te apotetoro ko Paulo. (Ebera 11:5) Kare te aiteanga o teia e kua apai atu te Atua iaia ki te rangi, ei reira aia e noo ua atu ei. Ko Iesu te tangata mua tei aere atu ki te rangi ra. (Ioane 3:13; Ebera 6:19, 20) Ko Enoka iaia i ‘akaumuiai kia kore e kite i te mate’ penei ko te aiteanga kua tuku te Atua iaia ki roto i tetai tu ngaro ua te manako i reira kua akaope ia atu tona oraanga iaia i roto i taua turanga ra, kare a Enoka i kite i te mamae me kore i “kite i te mate,” i te rima o tona au enemi.
6:6—No teea tu to Iehova “manako tataraara” e i anga ai aia i te tangata? I konei ko te tuatua Epera tei uriia e “manako tataraara” te akakite ra i te taui anga i te tu manako me kore i te akakoroanga. E tika e ara kore a Iehova e no reira kare e tarevake i tana anga anga i te tangata. Mari ra kua taui tona tu manako no runga i te uki rave kino i mua ake i te Vaipuke ra. Kua ariu ke te Atua mei tona tu manako no Tei Anga mai i te tangata kia riro ei akapou ia ratou no tona mareka kore i to ratou tu kino. Ko te tika e kua akaora aia i tetai au tangata tei akakite maira e ko tona tataraara no te aronga anake tei riro mai ei aronga rave kino.—2 Petero 2:5, 9.
7:2—Eaa tei raveia ei tumu no te tukuanga i tetai akatakaanga i rotopu i teia au manu viivii e te viivii kore? Te tumu no te akatakaanga te papu ua ra e kua tano te reira au atinga i roto i te akamorianga e auraka ra kia kaingaia. Kare te kiko o te manu i tetai tuanga no ta te tangata kai i mua ake i te Vaipuke. Te akataka anga o te “ma” e te “ma kore” no te kai i kitea uaia mai i roto i te Ture a Mose, e kua ope ratou i te takore ia anga te reira. (Angaanga 10:9-16; Ephesia 2:15) Tera ra, kua kite a Noa e eaa te mea tau no te atinga i roto i te akamorianga a Iehova. I tona akaruke anga i te araka, e “kua akatu iorā [aia] i tetai atarau na Iehova; e kua rave iora i te au puaka viivii kore katoa ra e te au manu viivii kore katoa ra, e kua apai atura i te au atinga karakaratio ki runga i taua atarau ra.”—Genese 8:20.
7:11—Noea mai te vai tei akatupu i te Vaipuke i te ao katoa nei? I roto i te rua o te tuatau angaia anga, me kare te “ra,” i maaniia ai te “reva,” te vai ra te au vai i “raro ake i taua reva ra” e te vai “i rungao i taua reva ra.” (Genese 1:6, 7) Te vai i “raro ake” tei runga ke ana i te enua nei. Te au vai i “rungao” e kou mauu maata tei akamouia kia teitei i runga ake i te enua, tei riro mai ei “moana maata ra.” Kua pururu mai teia au vai ki rungao i te enua i te tuatau o Noa.
Au Apiianga no Tatou:
1:26. I te mea e kua angaia i roto i to te Atua tu, ka rauka i te au tangata kia akaari i to te Atua tu manako. E tau tikai kia tauta tatou i te tatanu i teia au tu mei te aroa, aroa ua, takinga meitaki, te meitaki, akakoromaki, i te akaata anga mai Tei anga ia tatou.
2:22-24. Te akaipoipo e akanoonooanga teia na te Atua. Te pirianga akaipoipo e mea mutukore e te tapu, ma te tane ei upoko no te ngutuare tangata.
3:1-5, 16-23. Te mataora tei runga i ta tatou ariki anga i to Iehova tu ngateitei i roto i to tatou uaorai oraanga.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Te tuatua a Iehova e tika ua ana rai te reira.
4:3-7. Kua mataora a Iehova i ta Abela orongaanga atinga no te mea e tangata tiratiratu aia i te akarongo. (Ebera 11:4) I tetai tua, mei tei akaariia maira e tana angaanga, kua ngere a Kaina i te akarongo. Tana au angaanga e au mea kino, akairoia e te vareae, riri e te ta ua. (1 Ioane 3:12) Ko tei maata atu i te reira, penei kua oronga meangiti ua aia i te manako ki tana atinga e kua na roto ua atu i te tu tutu ua i te oronga anga i te reira. Kare ainei ta tatou atinga akapaapaa kia Iehova no roto mai i te ngakau e te kapitiia maira e te tu manako tau e te tu tika.
6:22. Noatu rai kua roa te au mataiti i te tarai anga i te araka, kua rave rai a Noa i te au mea katoa ta te Atua i akaue mai iaia ra. Kua ora atu a Noa e tona ngutuare tangata i roto i te Tiruvi. Te tuatua maira a Iehova kia tatou na roto i tana Tuatua i tataia e te oronga maira i te kaveinga na roto mai i tana akaaerenga. E mea puapinga te reira kia tatou kia akarongo e te ariki atu.
7:21-24. Kare a Iehova e takore kapiti i te aronga tiratiratu ma te aronga kino ra.
TE TOMO ANGA O TE TANGATA KI TE TUATAU OU
I te ngaro anga te ao o mua ake i te Vaipuke, kua tomo atu te tangata ki tetai tuatau ou. Kua orongaia te tika ki te au tangata kia kai i te kiko manu kareka ra kua akaueia e auraka e kai i te toto. Kua tuku a Iehova i te utunga mate no te ta ua e kua akatinamou aia i tetai koreromotu anuanua, i te taputou anga kare rava e apai mai i tetai tiruvi akaou. Kua riro mai te au tamariki tamaroa e toru a Noa ei ui tupuna no te katoaanga o te iti tangata, kareka ra ko tana mokopuna ko Nimeroda kua riro atura aia “ei tangata arumaki ririnui ki mua i te aroaro o Iehova.” Kare ra i akatotoa atu kia tangataia te enua, kua manako teia au tangata kia patu i tetai oire kia tapa ia te ingoa ko Babela e tetai punanga kia maaniia tetai ingoa akamaaraanga no ratou uaorai. Kua akakoreia to ratou au anoano i te taruri keia anga e Iehova to ratou reo e te akatotoa angaia ratou takapini i te enua nei.
Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:
8:11—Me kua kino te au tumu rakau i te Vaipuke, noea mai ta te kukupa rau orive i reira? E rua ia nga akapapuanga. No reira penei kua vai ora mai te tumu orive i raro i te vai no e tai au marama i te tuatau o te Tiruvi. I te roroma marie anga o te au vai o te vaipuke ra, ko tetai tumu rakau orive tei ngaro ki raro i te vai ra kua maro tona ngai e kua tupu mai tona au rau. Te rau orive tei apainaia atu e te kukupa ki ko ia Noa penei ko tetai ia o te au rau ou tei tupu mai i muri ake i te maroanga o te vaipuke.
9:20-25—Eaa ra a Noa i taumaa ai ia Kanaana? Penei kua apa a Kanaana i tetai au akakino me kore ravenga taukore ki tona tupuna kia Noa. Noatu kua kite a Hama, te metua o Kanaana, i teia, kare ra i akakore atu mari ra i te akara anga kua akatotoa atu i te tua. Kareka ra, tetai o nga tamariki e rua a Noa, ko Sema e Iapheta kua tapoki atu i to raua metua. No teia tumu kua akameitaki ia raua, kareka ra kua taumaa ia a Kanaana, e ko Hama kua mamae i te akama i tei tupu ki runga i tona ra uanga.
10:25—Akapeea te “kokoti anga ia” te enua nei i te tuatau o Pelega? I ora ana a Pelega i te mataiti 2269 ki te 2030 M.T.N. I “tona tuatau” kua akatupuia e Iehova te keanga maata na te akatareva ke anga i te reo o te aronga patu ia Babela e te akapueurikiriki anga ia ratou ki runga i te enua katoa e pini ua ake. No reira, “te enua [me kore, te aronga o te enua nei] i akatakakeia ai” i te tuatau o Pelega.
Au Apiianga no Tatou:
9:1; 11:9. Kare a te tangata ravenga me kore tautaanga e rauka kia akakore i to Iehova akakoroanga.
10:1-32. E rua rekoti no te papaanga tei akakite mai i te tuatua o te Vaipuke —te pene 5 e te 10—te akapiri atura i te katoaanga o te iti tangata ki te tangata mua, ko Adamu, e tae atu ki te au tamariki tamaroa e toru a Noa. To Asura, Kaledea, Epera, Ngati Arama e tetai au kopu Arapia, e au uanga no Sema. To Etiopia, Aiphiti, Kanaana, e tetai pae Aperika e te kopu Arapia i uangaia mai mei ia Hama. Te Initia-Europa te au uanga o Iapheta. Pou rava te tangata e pirianga okotai, e kua anau pou ravaia mai e tai tu ki mua i te aroaro o te Atua. (Angaanga 17:26) Ko teia tuatua mou ka akakeu e akapeea tatou i te akaraanga e te akono atu anga i tetai ke atu.
E Mana Ririnui te Tuatua a te Atua
Te tuanga mua o te puka o Genese te mou ra te au tuatua tika tikai no te tuatua enua o te au tangata mua. I roto i teia au kapi, ka rauka ia tatou i te kite atu ki roto i to te Atua akakoroanga no te tuku mai anga i te tangata ki runga i te enua nei. Mei teaa ra te akamaroiroi anga kia kite e kare a te tangata tautaanga, mei ta Nimeroda ra, e rauka kia arai i te akatupuanga o te reira!
Ia koe e rave ra i te tatau i te Pipiria i te au epetoma ra i te akapapaanga no te Apiianga Orometua Teokaratiki, na te akamanako anga eaa te taikuia ra i raro ake i te tuanga “Pauanga i te au Tuatua Tapu” ka tauturu te reira ia koe kia marama mei tetai au manako ngata o te Tuatua Tapu. Te au tuatua i raro ake i te “Au Apiianga no Tatou” ka akaari mai kia koe e ka akapeea koe e puapinga ai mei te tatau anga i te Pipiria no te epetoma. I te ngai ka tau, ka oronga katoa mai te reira i tetai tumu no te tuanga o te au umuumuanga putuputuanga no runga i te Uipaanga Tavini. E mea ora tikai te tuatua a Iehova e te mana ririnui i roto i to tatou oraanga.—Ebera 4:12.