Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Genesis—I

Edepenti fu a buku Genesis—I

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Genesis—I

„GENESIS” wani taki „bigin” noso „gebore”. A fiti fu kari a buku disi so, fu di a e fruteri fa hemel nanga grontapu meki, fa grontapu seti so taki libisma kan libi na tapu, èn fa libisma kon libi na tapu grontapu. Moses skrifi a buku disi na ini a gran sabana fu a Sinaibergi èn a kan taki a ben kaba skrifi en na ini 1513 b.G.T.

A buku Genesis e fruteri wi fa grontapu ben de bifo a Frudu, san ben pasa na ini a pisi ten baka a Frudu, èn fa Yehovah Gado ben handri nanga Abraham, Isak, Yakob, nanga Yosef. Na artikel disi sa poti prakseri na den edepenti fu Genesis 1:1–11:9; fu taki en leti, wi sa luku te go miti a pisi ten di Yehovah bigin handri nanga a famiri-edeman Abraham.

A GRONTAPU BIFO A FRUDU

(Genesis 1:1–7:24)

Den bigin wortu fu Genesis, „na ini a bigin”, e sori go na milyardmilyard yari pasa kaba. Den sani di pasa na ini den siksi „dei” di sani meki, noso den pisi ten di spesrutu sani ben meki, skrifi na wan fasi leki fa wan libisma ben o si den efu a ben o de na grontapu na a pisi ten dati. Na a kaba fu a di fu siksi dei, dan Gado meki libisma. Aladi syatu baka dati a Paradijs e lasi gowe fu di libisma no e gi yesi, toku Yehovah e taki wan sani di e gi wi howpu. A fosi profeititori fu Bijbel e taki fu a „siri” di sa puru ala den bakapisi fu sondu èn a sa masi Satan na en ede.

Na ini den 1600 yari baka dati, Satan e meki taki ala libisma drai baka gi Gado, boiti wan tu getrow sma soleki Abel, Heinok, nanga Noa. Fu eksempre, Kain e kiri en regtfardiki brada Abel. „Na a ten dati, den bigin kari a nen fu Yehovah”, ma kande den du dati na wan fasi sondro fu sori lespeki. Moro furu sma fu a ten dati lobi fu du ogri. Lamek e skrifi wan puwema pe a e sori fa a kiri wan yonguman fu di a e taki dati a du disi fu kibri en eigi libi. Sani na grontapu e kon moro ogri te den engel, den yeye manpikin fu Gado, e trangayesi en fu di den e teki umasma leki wefi èn den e meki pikin. Den pikin disi di kon de kefalek bigi èn di e du furu ogri, na den Nefilim. Ma a getrow man Noa e bow na ark, èn nanga deki-ati a e warskow tra sma taki heri esi wan Frudu o kon. Makandra nanga en osofamiri a e pasa a rampu disi.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:16—Fa Gado ben man meki leti na a fosi dei aladi son, mun, nanga stari ben meki na a di fu fo dei? A Hebrew wortu di vertaal nanga „meki” na ini vers 16 no de a srefi leki a wortu di vertaal nanga „meki” na ini Genesis kapitel 1, vers 1, 21, nanga 27. Di „hemel” ben meki, dan den son, mun nanga stari ben meki kaba, langa ten bifo a „fosi dei” ben bigin srefi. Ma a leti fu den sani disi no ben e doro na grontapu. Tapu a fosi dei, „leti kon” fu di wan dòf leti ben pasa den wolku so taki a ben de fu si na grontapu. Na so grontapu di e drai, bigin kisi dei nanga neti (Genesis 1:1-3, 5). A presi fu pe a leti e komoto no ben de fu si ete na grontapu. Ma na a di fu fo pisi ten di Gado ben meki sani, dan wan bigi kenki ben de fu si. Now a son, a mun, nanga den stari ben meki „fu skèin tapu grontapu” (Genesis 1:17). „Gado ben go doro fu meki” den, fu di now den ben de fu si na grontapu.

3:8—Yehovah Gado ben taki langalanga nanga Adam? Bijbel e tyari kon na krin taki di Gado ben e taki nanga libisma, dan furu tron a ben e du dati nanga yepi fu wan engel (Genesis 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Krutuman 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22). A moro prenspari sma di ben e taki gi Gado ben de en wan-enkri gebore Manpikin, „a Wortu” (Yohanes 1:1). A kan de so taki Gado ben e taki nanga Adam èn Eva nanga yepi fu „a Wortu”.—Genesis 1:26-28; 2:16; 3:8-13.

3:17—Na sortu fasi a gron ben fluku, èn o langa a ben fluku? A fluku di ben kon tapu a gron wani taki dati a ben o hebi srefisrefi fu prani a gron. A libi fu den bakapikin fu Adam ben muilek srefisrefi fu di a gron ben fluku, èn a ben lai maka nanga brantimaka. Den ben abi en so muilek taki Lamek, a papa fu Noa, ben taki fu ’a pen di den abi na den anu fu a gron ede di Yehovah fluku’ (Genesis 5:29). Baka a Frudu, dan Yehovah blesi Noa nanga den manpikin fu en, èn A ben wani taki den musu furu grontapu (Genesis 9:1). Soleki fa a sori, dan Gado ben puru a fluku di ben de tapu a gron.—Genesis 13:10.

4:15—Na sortu fasi Yehovah ben „poti wan marki gi Kain”? Bijbel no e taki dati Kain ben kisi wan marki na en skin na wan sortu fasi. A marki di Kain kisi ben abi fu du nanga a komando di Gado ben gi. Tra sma ben sabi a komando disi èn den ben hori densrefi na a komando. A komando disi ben poti fu meki taki nowan sma kiri Kain fu teki refensi.

4:17—Pe Kain feni en wefi? Adam „ben tron papa fu manpikin nanga umapikin” (Genesis 5:4). Sobun, Kain ben teki wan fu den sisa fu en, noso kande wan umapikin fu en brada noso en sisa leki wefi. Bakaten, na ini a Wet di Gado ben gi den Israelsma, dan a no ben gi pasi taki wan brada trow nanga en sisa.—Lefitikus 18:9.

5:24—Na sortu fasi Gado ’ben teki Heinok’? Soleki fa a sori, dan sma ben wani kiri Heinok, ma Gado no ben gi den feanti fu Heinok pasi fu pina en. Na apostel Paulus ben skrifi: „Gado ben puru Heinok so taki a no ben abi fu si dede” (Hebrewsma 11:5). Disi no wani taki dati Gado ben tyari Heinok go na hemel pe a ben tan libi go doro. Yesus ben de a fosi sma di opo go na hemel (Yohanes 3:13; Hebrewsma 6:19, 20). Gado ben „puru Heinok so taki a no ben abi fu si dede”, san wani taki kande dati Gado ben meki a si wan fisyun fu san ben o pasa èn di a ben de na ini a fisyun dati dan Gado ben teki en libi. Na ini a situwâsi dati, Heinok no ben pina, noso a no ben „si dede” fu di den feanti fu en ben wani kiri en.

6:6—Na sortu fasi a kan dati Yehovah „firi sari” taki a meki libisma? Dyaso a Hebrew wortu di vertaal nanga „firi sari” e sori taki a fasi fa wan sma de, kenki, noso a prakseri fu wan sma kenki ini wan tori. Yehovah de volmaakti, èn fu dati ede a no meki wan fowtu di a meki libisma. Ma a ben kenki a fasi fa a ben e prakseri fu di den sma di ben libi bifo a Frudu ben takru srefisrefi. Gado ben abi na prakseri nomo fu meki libisma ma fu di a no ben lobi na ogridu fu den, meki a ben abi na prakseri now fu pori den. A no ben pori ala libisma, ma a ben kibri wan tu sma. Sobun, di Gado taki dati a firi sari taki a meki libisma, dan dati abi fu du nomo nanga den wan di ben kon takru.—2 Petrus 2:5, 9.

7:2—O ten sma bigin si son meti leki meti di krin èn trawan leki meti di no krin? Sma bigin si son meti leki meti di krin èn meti di no krin di den ben tyari ofrandi na ini na anbegi fu den. Disi no ben abi noti fu du nanga sortu meti libisma ben kan nyan èn sortu meti den no ben kan nyan. Bifo a Frudu, libisma no ben e nyan meti. Soso na ini a Wet fu Moses, a ben kon de so taki meti ben de „krin” noso „no krin” fu nyan. Den komando disi no de moro fu di a Wet fu Moses kon na wan kaba (Tori fu den Apostel 10:9-16; Efeisesma 2:15). Soleki fa a sori, dan Noa ben sabi sortu meti ben fiti fu gi leki ofrandi na ini na anbegi fu Yehovah. Wantewante di a komoto na ini na ark, a „ben bigin bow wan altari gi Yehovah èn a ben teki wan tu fu ala den krin meti èn fu ala den krin meti di e frei èn a ben tyari bron-ofrandi tapu na altari”.—Genesis 8:20.

7:11—Pe a watra ben komoto di a Frudu kon na heri grontapu? Na a di fu tu pisi ten di Gado meki sani, noso na a di fu tu „dei”, dan Gado meki a „loktu” lontu grontapu. Di a ben meki disi, dan watra ben de „na ondro a hemel tenti” èn watra ben de „tapusei fu a hemel tenti” (Genesis 1:6, 7). A watra di ben de „na ondro” ben de a watra di ben de kaba na grontapu. Watra di ben de „tapusei” ben de bun furu watra di ben de leki dampu èn a ben de hei na tapusei fu grontapu. Disi ben meki taki a ben tron wan „bigi watra na loktu”. Na den watra disi ben fadon na grontapu di a Frudu ben kon na ini den dei fu Noa.

Sani di wi kan leri:

1:26. Fu di libisma meki akruderi a prenki fu Gado, meki den man sori den fasi di Gado e sori. Wi musu meki muiti trutru fu kon kisi den fasi soleki lobi, sari-ati, switifasi, bunfasi, nanga pasensi èn na so wi sa sori den fasi fu a Sma di meki wi.

2:22-24. Gado seti a trowlibi. A trowlibi na wan santa sani di musu tan fu têgo, èn a masra de leki na ede fu na osofamiri.

3:1-5, 16-23. Efu wi wani de koloku dan wi musu si Yehovah leki a sma di abi a reti fu tiri wi na ini wi libi.

3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Ala san Yehovah taki e kon tru.

4:3-7. Yehovah ben prisiri nanga na ofrandi di Abel ben tyari, fu di a ben de wan regtfardiki man di ben abi bribi (Hebrewsma 11:4). Ma na a tra sei, Kain ben sori nanga a fasi fa a tyari ensrefi taki a no ben abi bribi. A ben du ogri sani, fu di a ben dyarusu, a ben abi bita-ati, èn a ben kiri wan tra sma (1 Yohanes 3:12). Boiti dati, a kan taki a no ben poti na prakseri sortu ofrandi ben o bun fu tyari èn a ben tyari na ofrandi soso fu di a ben musu du dati, no fu di a ben wani du dati. Wi musu tyari den ofrandi fu wi nanga wi heri ati. Te wi e tyari ofrandi dan wi musu du dati na wan fasi di fiti.

6:22. Aladi a ben teki furu yari langa fu bow na ark, toku Noa ben du soifri san Gado ben komanderi en. Fu dati ede meki Noa nanga en osofamiri kisi kibri di a Frudu ben kon. Yehovah e taki nanga wi nanga yepi fu en Wortu di skrifi èn a e gi wi tirilin nanga yepi fu en organisâsi. Wi sa kisi wini efu wi e arki èn efu wi e du den sani di wi leri.

7:21-24. Yehovah no e pori den regtfardikiwan makandra nanga den ogriwan.

A LIBISMA FAMIRI NA INI WAN TRA PISI TEN

(Genesis 8:1–11:9)

Baka di den sma di ben e libi fosi a Frudu kisi pori, dan a libisma famiri kon de na ini wan tra pisi ten. Libisma e kisi primisi fu nyan meti, ma den e kisi a komando fu tan farawe fu brudu. Yehovah e taki dati wan sma musu kisi dede strafu te a kiri wan tra libisma. Yehovah e sroto na alenbo frubontu, pe a e pramisi taki noiti moro a sa tyari wan tra Frudu kon. Den dri manpikin fu Noa e tron den afo fu ala sma. Ma Nimrod, wan bakapikin fu Noa, e tron „wan makti ontiman teige Yehovah”. Na presi fu panya go na ala sei so taki grontapu kan furu nanga libisma, dan den sma e bosroiti fu bow wan foto di nen Babel èn wan toren so taki den kan kisi barinen gi densrefi. A sani disi di den ben abi na prakseri no e pasa fu di Yehovah e meki den taki difrenti tongo èn a e meki den panya go na ala sei fu grontapu.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

8:11—Efu ala den bon ben pori na a ten fu a Frudu, dan pe a doifi ben feni na olèif wiwiri? Tu sani de di ben kan pasa. Fu di na olèifbon no e dede so makriki, meki a kan dati a bon tan na libi aladi a ben de wan tu mun langa ondro watra na a ten fu a Frudu. Di a watra fu a Frudu ben kon saka, dan na olèifbon di ben de ondro watra ben o de baka tapu drei gron èn wiwiri ben kan bigin gro na a bon. Na olèif wiwiri di a doifi ben tyari gi Noa, ben kan de sosrefi fu wan yongu olèifbon di ben opo, baka di a watra fu a Frudu ben kon saka.

9:20-25—Fu san ede Noa ben fluku Kanan? Soleki fa a sori dan kande Kanan ben du wan sani di no fiti nanga en granpapa Noa. Aladi Kanan en papa, Kam, ben si disi toku a no ben du nowan sani ma soleki fa a sori dan a go fruteri tra sma fu a sani disi. Ma den tu tra manpikin fu Noa, Sem nanga Yafet, ben tapu den papa nanga krosi. Fu di den ben du a sani disi meki taki den kisi blesi, ma Noa ben fluku Kanan èn leki bakapisi fu dati dan Kam ben pina fu di a ben tyari syen kon tapu den bakapikin fu en.

10:25—Na sortu fasi grontapu ben „prati” na ini a ten fu Peleg? Peleg ben e libi fu 2269 b.G.T. te go miti 2030 b.G.T. „A pisi ten di a ben de na libi”, Yehovah ben prati den sma di ben e bow Babel, fu di a ben meki den taki difrenti tongo èn fu dati ede den sma ben panya go na ala presi fu grontapu (Genesis 11:9). Na so fasi „a grontapu [noso, den sma na grontapu] ben prati” na ini a ten fu Peleg.

Sani di wi kan leri:

9:1; 11:9. Nowan sani di libisma e prakseri fu du, noso nowan muiti di den e du, kan meki taki den sani di Yehovah abi na prakseri no kon tru.

10:1-32. Den sani di skrifi na ini Bijbel fu san ben pasa bifo a Frudu èn baka a Frudu, e sori taki a heri libisma famiri na bakapikin fu a fosi man Adam èn den dri manpikin fu Noa. Disi de fu leisi na ini den kapitel 5 nanga 10. Den Asiriasma, den Kaldeasma, den Hebrewsma, den Siriasma, nanga son wan fu den lo fu Arabia, na bakapikin fu Sem. Etiopiasma, Egeptesma, Kanansma, nanga wan tu lo fu Afrika èn Arabia na bakapikin fu Kam. Den pipel fu Europa di moksi nanga den pipel fu Asia, na bakapikin fu Yafet. Ala libisma na famiri fu makandra, èn na ini Gado ai nowan sma hei moro wan trawan (Tori fu den Apostel 17:26). A tru tori disi musu abi krakti tapu a fasi fa wi e si trawan èn fa wi e handri nanga den.

A Wortu fu Gado abi krakti

A fosi pisi fu Genesis na a wan-enkri presi pe den soifri tori skrifi fu a bigin fu libisma historia. Na ini a pisi disi fu Genesis wi e kon sabi san ben de a marki fu Gado di a poti libisma na grontapu. A e gi wi moro frutrow na ini Gado te wi e si taki nowan sani di libisma e du, soleki san Nimrod du, kan tapu Gado fu meki taki a pramisi fu en no kon tru!

Te yu sa leisi na alawiki leisipisi fu Bijbel fu sreka yusrefi gi a Theokrasia Diniwroko-skoro, dan poti prakseri na san skrifi na ondro na edeprakseri „Piki tapu den aksi fu Bijbel”. Disi sa yepi yu fu frustan wan tu fu den bijbeltekst di muilek. Den sani di skrifi na ondro na edeprakseri „Sani di wi kan leri” sa sori yu fa yu kan kisi wini fu na alawiki leisipisi fu Bijbel. Te dati de fanowdu, dan den kan gebroiki disi sosrefi na a Diniwroko Konmakandra na a pisi fu sani di a gemeente abi fanowdu. Yehovah en Wortu de libilibi trutru èn a kan abi krakti na ini wi libi.—Hebrewsma 4:12.