Akaputuputuanga ki “te Pito o te Ao”

I rongo ake ana koe i te tuatua “Te Pito o Te Henua”? I roto i te reo Rapa Nui, te reo mua tei tuatuaia ana, ko tona aiteanga ko “te Pito o te Ao.” Eaa i riro ei te akaputuputuanga ei mea takake tikai?

E AKATAKAKEIA, e umereia, e te tuke tikai. Ko teia tetai au tuatua tei taangaangaia i te akataka i te Ita Airani me kare ia Rapa Nui mei tei kapikiia e to te reira iti tangata. E ngai takake tikai te reira, tei kitea mamaoia ki vao i te Moana Patipika Apatonga, e 2,350 maire mei ia Santiago, i Tire. Kua riro mai aia ei tuanga ngai no Tire ia Tepetema 9, 1888.

Ma tetai 166 kuea kiro mita te maata o te ngai, e toru tua o teia airani tei akatumuia ki nga maunga ka kore e toru. Ko te tika, mei te au airani Patipika e manganui, e au take ua te reira o te au maunga mamaata i raro i te vai. Kua akatakaia te airani katoa ei toka natura. Kare e ekokoanga e kua kite meitakiia teia airani no tona au tiki toka umereia, tei kiteaia e e moai. *

Tei piri mai ki te au ngai manea tikai e te au ngai tuatua enua, te oronga maira te Ita Airani i te au kai tuketuke te tu. Mei te enua te tupu maira te au ua rakau mei te painapa, te akari, te apuka, te kumara, te nita, e te au tu meika tuketuke e iva. E te oronga maira te moana i te au tu ika maata tikai e tetai au kai moana ke atu.

E maru te reva i Ita Airani, e putuputu te ua e te anuanua, tei oronga i te reva ma e te au akaraanga umere tikai ki te au manuiri. I teianei, te vaira mei te 3,800 au tangata e noo ra ki reira. Ko te iti tangata, o teia tuatau te noo ra ki reira no roto mai i te au tangata mua tei noo ki reira, tei kairo mai i te au tangata Europa, to Tire mai, e te au pa enua ke atu. E anere ua atu au manuiri mei Europa e Asia e atoro putuputu ana i te airani, i te akariro anga i te angaanga turoto e ko tetai tuanga puapinga o te pae moni.

 Au Ua Patireia tei Tatanu Muaia

Kua ripoti mai te 1982 Yearbook of Jehovah’s Witnesses: “No tetai tuatau e tai rai o tatou papuritia i te Ita Airani. Kua tauturuia aia i te pae vaerua na roto i te tataanga reta a tetai tuaine mitinari i ko i te manga. Noatu e kua oki atu aia ki te enua maata, e rekoti ra ta matou no te au tangata e kopenga ta ratou no te Punanga Tiaki. Ma te poitirere maata kia matou, ia Aperira 1980 kua tae mai tetai kapikianga terepaoni mamao mei tetai tangata tei inangaro ra i te kite e aea te Akamaaraanga e akonoia ai. E i muri roa mai i taua mataiti ra kua neke atu tetai nga tokorua akaipoipo mei Valparaiso ki reira, e te rave ra raua i te au apiianga Pipiria ma te au aronga tei inangaro ra. Ia Aperira 1981 ko te taime mua te reira i raveia ai tetai uipaanga Akamaaraanga i te airani, e 13 tangata tei tae atu. Mei teaa tikai te marekaanga kia matou e te tomoia ra teia ngai takake e te ‘tuatua meitaki’!”

I muri mai, ia Tianuare 30, 1991, kua tuku atu te manga i nga tokorua painia takake, ko Dario e Winny Fernandez, ki te airani. I akamaara ei te Taeake a Fernandez: “Kua rauka e rima ora i te rereanga ki tetai tuanga takake roa atu o te paraneta, i tetai peu kiia tikai e te umeremere.” Kua akapapa vivikiia te au uipaanga e te angaanga tutu aereanga ma te turuturu a tetai tungane no reira e tetai tuaine ma tana nga tamariki e rua ko tei tae ua akera. Noatu te au taomianga pamiri, te maroiroi akonoanga, e te au tu oraanga tei matauia ki te peu Porinetia, kua kite mai ratou i ta Iehova ra akameitakianga no ta ratou au tautaanga. Kare te Taeake e te Tuaine Fernandez i te nga painia takake akaou, inara tei te airani rai raua i te utuutuanga i ta raua tamaiti, tei anauia ki reira. I teia tuatau, te vaira e 32 papuritia Patireia mataora tikai. I rotopu ia ratou e au tangata enua Rapa Nui tetai, e pera katoa tetai aronga te noo ra ki te airani me kare kua neke atu ki reira kia tavini atu i te ngai te umuumu maataia ra te aronga tutu patireia.

Akapapaanga no Tetai Akaputuputuanga Kotinga

I te akaraanga i te mamao i rotopu i te airani e te enua, e toru taime i te mataiti e tae atu ana ki te putuputuanga te au tepe vitio o te ra akaputuputuanga takake, te akaputuputuanga takake kotinga e te au porokaramu o te uruoaanga tapere. Inara kia tae ki te openga mataiti o te 2000, kua akamanako te Kumiti Manga o Tire i te manako kia raveia ta ratou uaorai akaputuputuanga, ko te akaputuputuanga mua ia ki reira. I te openga ra, kua ikiia kia raveia tetai akaputuputuanga kotinga ia Noema 2001, kua orongaia te patianga tei akaiti uaia ki te au taeake e te au tuaine mei te au ngai tuke ke o Tire kia aere atu ki teia atianga takake. No te akapapaanga ra o te pairere, ka raveia i reira te akaputuputuanga i te Tapati e te Monite.

Kua mataora te au tereketi e 33 tei patiia atu i te manako kia teretere atu ki te airani kia piri ki te akaputuputuanga kotinga mua tei raveia i taua ngai mamao ra. I muri ake i tetai rereanga roa i te Moana Patipika, kua pumaana tikai te au tereketi i te turouia mai anga e te au tungane i reira te tiaki maira ia ratou i te ngai akato anga pairere. Kua arikiia te au tereketi ma te au ei manea, e apinga aroa tei matauia i te airani. Kua apaina ia atu ratou ki to ratou ngai nooanga, e i muri ake i tetai akarakaraanga poto ua o te airani, pouroa te aronga te ka kapiti atu ki roto i te porokaramu o te akaputuputuanga  kua aere atu ki te Are Uipaanga Patireia.

Akakiteanga mei Tetai Tumu Manako Koreia

I te akaoro anga ki te akaputuputuanga, kua poitirere etai au tereketi i te akarongo anga i runga i te ratio tetai orometua i reira i te tuatuaanga no runga i ta ratou atoroanga. Kua taiku aia no runga i te au turoto mei Marike Apatonga mai te ka atoro atu i te au kainga i te tuatua no runga i te openga o teianei ao e aere maira. Noatu kua raurau atu aia i tana au mema e auraka e akarongo atu, kua tauturu tana akakitekiteanga i te akakite e te vai ra tetai aka pupu o te Au Kite o Iehova i runga i te airani. Kua akakeuia tetai tapapaanga i rotopu te au tangata i reira. I te au ra tei aru mai, kua tua atu te au tereketi kia ratou ma te tu tau i te karere akamaroiroi o te tuatua meitaki.

Kua Akamata te Akaputuputuanga

I te popongi Tapati, kua tiaki te au taeake i reira i ko i te ngai tomoanga o te Are Uipaanga Patireia kia turou atu te au tereketi ia ratou e tae maira ki te ra mua o te akaputuputuanga. “Iorana Koe! Iorana Koe!” “Turou!” Kua rakei tetai au tuaine i te kakau matauia e kua akamanea i to ratou rouru ma te au tiare manea i te tu Porinetia tika tikai.

I muri ake i tetai imene akamataanga maru, e anere au reo tei piri atu i roto i te imene anga “Kia Maroiroi, Auraka kia Ngaueue!” kare i rongoia ana i te airani i mua ana. Kua tae te roimata o te au tungane i te aue i te turou maru mai anga te tiamana i roto i to ratou reo enua, Rapa Nui. I te akamutuanga i te avatea, kua akatapu e toru Au Kite ou i to ratou oraanga na roto i te papetitoanga ki te vai. I te otianga te porokaramu o te ra mua, kua vaitata atu to ratou manako ngakau katoatoa kia Iehova e ki te au akataeakeanga pouroa.​—1 Petero 5:9.

Akakitekite Aere Anga i te Popongi

No tetai turanga takake i te airani, kua akamata te ra rua o te porokaramu o te akaputuputuanga kotinga i muri ake i te kaikaianga avatea. E no reira, kua akono meitaki te au tereketi i taua atianga ra e kua taangaanga i te popongi i te piri atu ki roto i te angaanga orometua. Mei teaa tikai te au tupuanga e tiaki maira ia ratou?

Kua akakite tetai vaine pakari e varu ana tamariki tamaroa e te tamariki tamaine e kare e rauka iaia i te tuatua atu kia ratou no te mea e Katorika aia. I muri ake i to ratou akakite anga kiaia e te inangaro ra ratou i te tuatua no runga i te au manamanata te kiteaia ra e te katoatoa, mei te apinga akakona e te au manamanata pamiri, kua ariki aia i te akarongo atu.

Kua aravei atu nga Kite i tetai vaine pakari ma te arikianga oaoa kore. Kua karanga aia kia raua kia tuatua ki te iti tangata i te enua maata e te takinga kino atu ra i tetai ke atu. Kua karanga atu te tokorua kiaia e ko te karere o te “tuatua meitaki o te patireia” te orongaia ra ki te katoatoa e ko to raua akakoroanga i aere mai ei ki te airani koia oki kia aere atu ki tetai akaputuputuanga te ka tauturu i te katoatoa kia akamaata atu i to ratou inangaro no te Atua. (Mataio 24:14) Kua ui raua kiaia me ka mataora ra ainei aia i tetai oraanga roa i roto i tetai turanga parataito, tei aiteite mei te airani nei rai inara ma te kore e maki e te mate. I muri ake i te akamarama atu anga kiaia no runga i te vai anga e roa te au mataiti e manganui o  te vaarua o te au maunga ka i te airani, kua manako oonu atu aia no runga i te tu poto ua o te oraanga e kua ui mai: “Eaa te ora anga i poto ua ai te tuatau?” Kua poitirere tikai aia i tona tatau anga ia Salamo 90:10.

I taua taime ra, kua rongo poitirere atu te Kite i te avaanga mei te are i te pae mai. Noatu e kare oki raua i marama ana i te avaava anga, kua akakite atu te vaine e te akakino maira te aronga i te pae mai e te akakite atea maira e kare ratou e inangaro kia atoroia atu e te Au Kite. Inara, ko te “nua” vaine teia, me kare te mataiapo tamaine o te pamiri. I te mate anga o tona papa, tei iaia te apainga i te iki e eaa te mataara tau e te puapinga meitaki no tona pamiri. I mua i tona kopu tangata, kua turuturu aia i te au tungane i roto i tona reo tupuna e kua ariki rekareka i te au puka tei orongaia kiaia. I muri ake i taua epetoma ra, i te akaoro pati atu anga i te Au Kite, kua karanga aia ki tona tungane kia tapu. Noatu tona mareka kore e kite atea uaia atura, kua tareva atu aia i te au taeake e kua akamaroiroi atu kia manuia ratou i ta ratou angaanga orometua.

Noatu i te akamataanga e kua kopae tetai au tangata o te airani i te karere tei tutuia e te Au Kite mei Marike Apatonga, kua kite atea ua atu te au turoto e e takinga meitaki e te oaoa natura to te Rapa Nui. Kua akarongo rekareka mai te maataanga ki te tuatua meitaki. Ko te tika ia, e 6 i roto i te 20 Au Kite tei papetitoia i te airani e aronga e noo ana ki reira. Kua kite mua mai tetai i te tuatua mou Pipiria na te akarongo anga mei tetai pia i te pae ua mai ki tetai apiianga Pipiria tei raveia ma tana vaine. Koia e tana vaine e nga Kite papetitoia i teianei, e e tavini orometua aia i roto i te putuputuanga.

Te Rave Tamouia nei te Porokaramu Pae Vaerua

I muri ake i te kaikaianga, kua akamata te ra rua o te porokaramu. Tei tupu akaou mai, maata te au aronga tei inangaro i kapiti atu ki te au taeake e 32 e te au tuaine i reira e te au tereketi e 33. Vaitata rai e tai anere tei akarongo ki te porokaramu, kapiti mai te tuatua papuriki “E Akapeea te Aroa e te Akarongo i Autu ei i te Ao.” E tika, kua kite mata te aronga tei tae atu i te akaariarianga tikai o te aroa tei kiteaia i rotopu i to Iehova ra iti tangata, koia tikai i rotopu ma tetai ke mei tetai au peu.​—Ioane 13:35.

I te tuatau o te akaputuputuanga kotinga , kua rave te nga akaaere kotinga e te tapere i tetai uipaanga takake ma te au orometua painia. Kua kapitiia mai nga painia e toru o te airani ko te au tereketi e e au painia tamou me  kare e takake. Kua akamaroiroi maataia te katoatoa.

I tera mai ra, ko etai o te au taeake i reira te angaanga ra ei au arataki kua apai atu i te au tereketi kia tutaka i te airani. Kua atoro atu ratou i tetai ngai toka i reira e taraiia ana te moai, e pera katoa i te au maunga ka e raveia ana te au taemoemoanga taito, e pera rai,te tapa taatai manea ma te one auro ko Anakena, te ngai i eke mai ei te aronga tei tae mua mai ki te airani. *

Te openga o te tuatau tau ma te au taeake i reira e tei te Apii Puka Putuputuanga. I muri ake i te uipaanga, kua tapoitirereia te au manuiri e tetai kaikaianga tei matauia e te Au Kite i reira. I muri ake, i roto i to ratou rakei, kua oronga mai ratou i tetai akaariarianga meitaki o tetai uraanga. Kua papu te au tereketi, e pera katoa te au taeake e te au tuaine Rapa Nui e te au tautaanga tei raveia i te akapapaanga i te akaputuputuanga kua pauna ia te taime.

Pouroa tei tae mai ei au tereketi kua rauka tetai pirianga oonu tikai ki to ratou au taeake e te au tuaine takakeia, tei noo kapiti kia ratou e tai epetoma mataora. E aka angaanga ia ratou i te akarukeanga i te airani. Ka akaperepere ua rai ratou i to ratou au taeake ou i akapiri atu e pera rai i te akamaroiroianga i te pae vaerua tei rauka ra. I te ngai to anga pairere, kua akaei atu te au taeake o reira i te au kaki o te au tereketi i te ei pupu i maaniia e ratou.

I te akarukeanga te au tereketi, kua taputou ratou: “Iorana! Iau he hoki mai e Rapa Nui ee,” tona aiteanga: “E noo akera! Ka oki akaou mai au kia koe, e Rapa Nui.” Ae, e aka inangaro to ratou kia oki akaou mai i te atoro i to ratou au taeake ou e te au mema o te pamiri pae vaerua i runga i teia ngai tuke, akatakakeia, umereia e te oaoa ko te Ita Airani!

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 24]

Tutuanga i Runga ia Ita Airani

Mei tetai rua mataiti i mua ake i teia akaputuputuanga akamaaraaraia, kua atoro atu tetai akaaere kotinga tauturu e tana vaine i te airani e kua rekareka i te au tupuanga e manganui. Ei akatauanga, akamanako ana i to raua poitirere i te tuaine tei kave ia raua ki to raua ngai nooanga kua akamaara atu aia ia raua e kua apii ana raua kiaia i te Pipiria i Tire apatonga i tona mapuanga e 16 mataiti i mua ake. I muri ake kua uua mai taua ua ra i Rapa Nui.

Kua rauka katoa ia raua i teia tupuanga ei kata anga: Kua ariki tetai ona o tetai toa apinga i te New World Translation of the Holy Scriptures e te tauturu apii Pipiria Te Kite te ka Arataki ki te Ora Mutukore, kua neneiia nga puka e rua e te au Kite o Iehova. I te oki akaou atu anga i te atoro iaia, kua karanga atu aia kia raua e kare aia e kite i te tatau i teia Pipiria. Kua akaruke mai raua kiaia i tetai Pipiria Varani, kare i te Paniora! Kua viviki teia manamanata i te akatanoia, e kua kite mai aia ma te tauturu a te Au Kite i reira, pera rai, tetai Pipiria i roto i tona uaorai reo e kare ua ra i te aka angaanga kia marama i te Pipiria.

[Mapu i te kapi 22]

(No runga i teia, akara i te puka)

ITA AIRANI

TIRE

[Au Tutu i te kapi 23]

E rua o te aronga tei papetitoia i te akaputuputuanga kotinga

[Au Tutu i te kapi 25]

Te pae o te maunga ka o Rano Raraku; a roto: Tetai ua rakau taetaevao tei kapikiia e guayaba e tupu ana i te airani