Ze Zwile Mubano mwa Liñolo la Exoda
Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila
Ze Zwile Mubano mwa Liñolo la Exoda
KI LIKANDE tenyene la punyuho ya be ne ‘ba imezwa . . . ka misebezi ye tata.’ (Exoda 1:13) Hape ki likande le li tabisa la makalelo a sicaba se siñwi. Ze ñwi za litaba ze tabisa mwa likande leo ki limakazo ze komokisa hahulu, milao ye minde, ni ku yahiwa kwa tabernakele. Ka bukuswani, zeo ki zona z’e iputezi mwa buka ya mwa Bibele ya Exoda.
Buka ya Exoda n’e ñozwi ki Mushe, mupolofita wa Muheberu. Buka yeo i talusa ze n’e ezahezi kwa Maisilaele mwa nako ye fitelela lilimo ze 145—ku zwa f’a shwela Josefa ka 1657 B.C.E. ku to fita fo i felezwa tabernakele ka 1512 B.C.E. Niteñi, leo haki likande fela la ze n’e ezahezi kwamulaho. Ki kalulo ya linzwi, kamba taba yeo Mulimu a file batu. Kacwalo, “ki le li pila, mi li na ni mata.” (Maheberu 4:12) Kacwalo he, Exoda i na ni tuso sakata ku luna.
“MULIMU A UTWA KU LILOKA KWA BONA”
Baikulu ba Jakobo ba ba pila mwa Egepita ba ekezeha ka bubebe-bebe kuli mane ka taelo ya mulena ba nyandiswa mwa butanga. Faro mane u laela kuli bana ba bashimani kaufela ba Maisilaele ba bulaiwe. Y’a banduka pulao ye cwalo ki Mushe, mbututu ya likweli ze talu, ye añulwa ki mwan’a Faro. Nih’a utelwa mwa lubasi lwa silena, h’a kwanisa myaha ye 40, Mushe u yema kwa lineku la batu ba habo ni ku bulaya Muegepita. (Likezo 7:23, 24) Ka ku ba y’a tamehile ku baleha, u ya kwa Midiani. Teñi k’o, w’a nyala ni ku ba mulisana. Kwa sicacani se si tuka ka makazo, Jehova u laela Mushe ku kuta kwa Egepita kuli a yo lukulula Maisilaele mwa butanga. Muhulwan’a hae Aruni, u ketiwa ku ba mubuleli wa hae.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
3:1—Jetero n’a li muprisita ya cwañi? Mwa linako za boñulukundi toho ya lubasi n’a li yena muprisita mwa lubasi lwa hae. Jetero ka mo ku bonahalela n’a li toho mwa mushobo o muñwi wa Mamidiani. Bakeñisa kuli Mamidiani ne ba simuluhile ku Abrahama ka Ketura, mwendi ne ba zibile bulapeli bwa Jehova.—Genese 25:1, 2.
4:11—Jehova u keta kamukwaufi ‘limumu, bosusu, ni libofu’? Nihaike ka linako ze ñwi Jehova u tahisize bubofu ni bumumu, haki yena ya tisanga buanga bo bu cwalo ku mañi ni mañi. (Genese 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Zeo li tiswa ki sibi sa sihozo. (Jobo 14:4; Maroma 5:12) Kono bakeñisa kuli Mulimu u lumelelize muinelo o cwalo ku zwelapili, u kona ku ipulela kuli u keta limumu, bosusu, ni libofu.
4:16—Mushe n’a ka ba cwañi “mwa sibaka sa Mulimu” ku Aruni? Mushe n’a li muyemeli wa Mulimu. Kacwalo, Mushe n’a bile “mwa sibaka sa Mulimu” ku Aruni, ya n’a li mubuleli wa Mushe.
Ze Lu Ituta:
1:7, 14. Jehova n’a tusize batu ba hae ha ne ba nyandisizwe mwa Egepita. Ka nzila ye swana, u bonela Lipaki za hae za cwale, ni ha ba li mwa nyandiso ye tuna.
1:17-21. Jehova u lu hupula kuli a lu “eze hande.”—Nehemia 13:31.
3:7-10. Jehova w’a utwa ku liloka kwa batu ba hae.
3:14 (NW). Jehova h’a palelwangi ku peta milelo ya hae. Kacwalo lwa kona ku ba ni buikolwiso bwa kuli u ka petahalisa lisepo za luna ze tomile fa Bibele.
4:10, 13. Mushe n’a sa isepi ni hanyinyani kuli w’a kona ku bulela hande kuli mane niha n’a sepisizwe kuli Mulimu n’a ka mu tusa, n’a kupile Mulimu kuli a lume mutu u sili ku yo bulela ku Faro. Niteñi, Jehova n’a itusisize Mushe mi n’a mu file butali ni m’ata a n’a tokwahala kuli a pete musebezi wa hae. Ku fita ku londoloza bufokoli bwa luna, haike lu itinge ku Jehova ni ku peta ka busepahali musebezi wa luna wa ku kutaza ni ku luta.—Mateu 24:14; 28:19, 20.
LIMAKAZO ZE KOMOKISA HAHULU LI TISA PUNYUHO
Mushe ni Aruni ba taha ku Faro ku to mu kupa kuli a lumelele Maisilaele ku yo ezeza Jehova mukiti mwa lihalaupa. Mubusi wa Egepita u hana ka sinundwe. Jehova u itusisa Mushe ku tisa likozi ze m’ata ze tatamani. Konji hamulaho wa koto ya bulishumi kihona Faro a lukulula Maisilaele. Niteñi, hakuswanyani fela, yena ni mpi ya hae ba ndongwama Maisilaele. Kono Jehova u apula nzila mwa Liwate Le Li Fubelu kuli batu ba hae ba balehe mi wa ba punyusa. Maegepita ba ba ba ndongwami ba tibiswa ki liwate ni ku shwa.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
6:3—Libizo la Mulimu ne li si ka zibwa kamukwaufi ku Abrahama, Isaka, ni Jakobo? Boñulukundi bao ne ba itusisize libizo la Mulimu ni ku amuhela lisepiso ku Jehova. Niteñi, ne ba si ka ziba kuli Jehova ki yena ya n’a petahalisize lisepiso zeo, kamba ne li si ka ezahala kale ku bona.—Genese 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Mushe n’a bisizwe cwañi “Mulimu ku Faro”? Mulimu n’a file Mushe m’ata ni tamaiso fahalimw’a Faro. Kacwalo, ne ku sa tokwahali ku saba mulena y’o.
7:22—Baprisita ba mwa Egepita ne ba fumani kai mezi a n’a si ka fetulwa mali? Mwendi ne ba itusisize mezi a n’a kilwe mwa Nuka ya Nile pili ku si ka ezahala koto yeo. Mwendi hape mezi a n’a si ka fetulwa mali n’a kona ku fumanwa ka ku yepa liliba mwa mubu o na ni mukamo kwatukw’a Nuka ya Nile.—Exoda 7:24.
8:26, 27—Ki kabakalañi Mushe ha n’a bulezi kuli litabelo za Maisilaele ne li ka ba “ze masila kwa Maegepita”? Mwa Egepita, lifolofolo ze ñata ze shutana-shutana ne li lapelwa. Kacwalo ku bulela za litabelo ne ku ekelize kwa m’ata ni susuezo ya tundamo ya Mushe ya kuli Isilaele i lumelelwe ku yo ezeza Jehova matabelo.
12:29—Ki bomañi be ne b’a ngiwa ku ba baeli? Baeli bao ne li bana ba bashimani fela. (Numere 3:40-51) Faro, ya n’a li mweli ka sibili, n’a si ka bulaiwa. N’a na ni lubasi lwa hae. Ya n’a bulailwe mwa koto ya bulishumi ne si toho ya lubasi kono ne li mwana wa mushimani wa mweli mwa lubasi l’o.
12:40—Maisilaele ne ba pilile nako ye kuma kai mwa naha ya Egepita? Lilimo ze 430 ze bulezwi f’a li kopanyeleza nako ye ne ba tandile bana ba Isilaele “mwa naha ya Egepita ni mwa naha ya Kanana.” (NW, Reference Bible, litaluso za kwatasi) Abrahama wa myaha ye 75 n’a silile Nuka ya Eufrati ka 1943 B.C.E. ha n’a ya kwa Kanana. (Genese 12:4) Ku zwa f’o ku to fita nako yeo Jakobo wa myaha ye 130 n’a keni mwa Egepita ne ku fitile myaha ye 215. (Genese 21:5; 25:26; 47:9) Seo si talusa kuli Maisilaele hamulaho wa f’o ne ba tandile nako ye likana ni yeo mwa Egepita, ili myaha ye 215.
15:8—Kana mezi a n’a ‘tiile’ a mwa Liwate Le Li Fubelu n’a kangezi luli? Linzwi la Siheberu le li tolokilwe ku “tiya” li talusa ku kuta kamba ku ba mukita. Kwa Jobo 10:10, linzwi leo li itusiswa kwa mabisi a’ tema. Kacwalo ha ku talusi kuli mezi a’ tiile kipeto ki mezi a’ kangezi, a’ ezize sikoto. Haiba “moya o mata, wa kwa Upa” o bulezwi kwa Exoda 14:21 n’o hazezi ka ku fita fa ku kangelisa mezi, mwendi ne ku ka be ku bulezwi za ku hazela hahulu k’o. Bakeñisa kuli ne ku si na nto ye iponahaza ye n’e sweli mezi, n’a bonahalile ku tiya, kamba ku ba mukita.
Ze Lu Ituta:
7:14–12:30. Likoto ze Lishumi ne li si ka ikezahalela fela. Ne li polofitilwe mi za ezahala ka mo ne li polofitezwi. Ku tiswa kwa zona ku bonisa fo ku sweu luli m’ata a Mubupi a ku zamaisa mezi, liseli la lizazi, likokwani, lifolofolo, ni batu! Likoto zeo li bonisa hape kuli Mulimu w’a kona ku keta ku fa lila za hae fela koto mi ka nako ye swana ni ku sileleza balapeli ba hae.
11:2; 12:36. Jehova u fuyolanga batu ba hae. Ku bonahala kuli n’a boni teñi kuli Maisilaele cwale ne ba ka fiwa mipuzo ya mabote a bona mwa Egepita. Ne ba keni mwa naha ba li batu ba ba lukuluhile, isiñi sina bahapiwa ba kuli ba be batanga.
14:30. Lwa kona ku sepa kuli Jehova u ka lamulela balapeli ba hae kwa “ñalelwa ye tuna” ye taha.—Mateu 24:20-22; Sinulo 7:9, 14.
JEHOVA U TOMA KOPANO YE BUSIWA KI YENA
Kweli ya bulalu ku zwa fo ba lukululelwa mwa Egepita, Maisilaele ba tibelela kwa Lilundu la Sinai. Teñi k’o ba amuhela Milao ye Lishumi ni litaelo ze ñwi, ba kena mwa bulikani ni Jehova, ni ku ba kopano ye busiwa ki yena. Mushe u tanda mazazi a 40 kwa lilundu, a nz’a amuhela litaelo ze ama bulapeli bwa niti ni za ku yahiwa kwa tabernakele ya Jehova, ili tempele ye konwa ku shimbiwa. Ka nako ye swana, Maisilaele ba eza ni ku lapela namani ya gauda. H’a shetumuka fa lilundu, Mushe u bona kezo yeo mi u filikana hahulu ni ku tubaka matapa a macwe a n’a filwe ki Mulimu. Lifosi ha se ba filwe koto ye swanela, u kambama hape fa lilundu ni ku amuhela matapa a sili. Mushe h’a kuta, tabernakele ya kalisa ku yahiwa. Silimo se i lukululwa Isilaele ha si to felanga, tente ye makaza yeo ni lika za yona kaufela za fezwa ni ku tomiwa. Mi Jehova u taza kanya ya hae mwa tente yeo.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
20:5—Ku taha cwañi kuli Jehova u “nata [masika a’ taha] kabakala bumaswe bwa bashemi ba bona”? Mutu ni mutu ha s’a fitile fa ku ba yo muhulu, u atulwa ka ku ya ka muzamao ni moya wa hae. Kono sicaba sa Isilaele ha ne si kalile ku lapela milimu ya maswaniso, ne si landuzwi koto kabakala seo ku isa cwalo ni kwa masika a n’a sa taha. Niheba Maisilaele ba ba sepahala ne ba amilwe ki koto yeo ka nzila ya kuli mafosisa a bulapeli a sicaba seo n’a ba biselize t’ata ku zwelapili ku sepahala.
23:19; 34:26—Ki sifi se ne si li sisupo sa taelo ya ku sa apea pulinyana ka muzilili wa m’a yona? Ku apea pulinyana (kamba folofolo ye ñwi ya mwana) mwa muzilili wa m’a yona kutwi ne li mukwa wa sizo sa sihedeni o n’o ngiwa ku ba o tisa pula. Hape, bakeñisa kuli muzilili wa folofolo ya mushemi ki wa ku fepa ka ona mwan’a yona, ku apea mwan’a yona mwa muzilili ne i ka ba kezo ye situhu. Mulao wo n’o tusa mwa ku luta batu ba Mulimu kuli ba swanela ku ba ni mufelañeke.
23:20-23—Lingeloi le li taluswa f’a ne li mañi, mi libizo la Jehova ne li li cwañi “ku lona”? Ka mo ku bonahalela, lingeloi leo ne li Jesu pili a si ka taha fa lifasi. N’a itusisizwe kwa ku etelela Maisilaele ha ne ba ya kwa Naha ya Sepiso. (1 Makorinte 10:1-4) Libizo la Jehova li ku yena ka nzila ya kuli Jesu u zwile mubano kwa ku yemela ni ku bonisa bukeni bwa libizo la Ndat’ahe.
32:1-8, 25-35—Ki kabakalañi Aruni ha n’a si ka fiwa koto kabakala ku eza namani ya gauda? Mwa pilu Aruni n’a sa lumelelani ni ku lapela siswaniso k’o. Hamulaho, ka mo ku bonahalela n’a yemi kwa lineku la Malivi ba bañwi mwa ku yemela Mulimu ni ku lwanisa be ne ba hanyeza Mushe. Lifosi ha se ba bulailwe, Mushe a hupulisa sicaba kuli ne si ezize sibi se situna, ili nto ye bonisa kuli kwand’a Aruni ne ku na ni ba bañwi hape be ne ba shemubilwe ki Jehova.
33:11, 20—Mulimu n’a ambozi cwañi ku Mushe “ba talimani lipata”? Pulelo yeo i bonisa ku ambolisana ka butungi kwa mwahal’a batu ba babeli. Mushe n’a ambozi ni muyemeli wa Mulimu mi Mushe n’a amuhezi litaelo za ka mulomo ku Jehova ka muyemeli y’o. Kono Mushe n’a si ka bona Jehova, kakuli ‘ha ku na mutu ya bona Mulimu, ya ka pila.’ Mane, Jehova n’a si ka bulela yena ka sibili ku Mushe. Magalata 3:19 i li “Mulao [n’o] laezwi ki mangeloi, ka lizoho la muyemeli.”
Ze Lu Ituta:
15:25; 16:12. Jehova w’a bonelanga batu ba hae ze ba tokwa.
18:21. Banna ba ba fiwa buikalabelo mwa puteho ya Sikreste ba lukela ku ba ba ba kona, ba ba saba Mulimu, ba ba sepahala, ili ba ba si na mukwañuli.
20:1–23:33. Jehova ki yena Mufani wa Milao yo mutuna. Ha ne i mamezwi, milao ya hae ne i konisize Maisilaele ku mu lapela ka nzila ye swanela ni ka tabo. Jehova u na ni kopano ye busiwa ki yena kacenu. Ku swalisana ni yona ku ka lu fumanisa tabo ni buiketo.
Tuso Luli ku Luna
Buka ya Exoda i sinulañi ka za Jehova? I mu talusa ku ba Mufani ya lilato, Mulamuleli yo mutuna, ni Mutalelezi wa milelo ya hae. Ki Mulimu ya kopanya batu ba ba busiwa ki yena.
Ha mu nze mu bala Bibele ka viki ni viki ili ku itukiseza Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki, kaniti mu ka susumezwa ka butungi ki ze mu ituta mwa Exoda. Ha mu ka nyakisisa ze bulezwi mwa kalulo ya “Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa,” mu ka ba ni kutwisiso ye tuna ya litaba ze ñwi za mwa Mañolo. Litaluso ze mwa kalulo ye li “Ze Lu Ituta” li ka mi bonisa mo mu kona ku tusehela ka ku bala Bibele mwa viki yeo.
[Siswaniso se si fa likepe 24, 25]
Jehova n’a file munna ya ishuwa Mushe ku etelela Maisilaele ku zwa mwa butanga
[Siswaniso se si fa likepe 25]
Likoto ze Lishumi ne li bonisize m’ata a Mubupi a ku zamaisa mezi, liseli la lizazi, likokwani, lifolofolo, ni batu
[Siswaniso se si fa likepe 26, 27]
Ka Mushe, Jehova n’a kubukanyize Maisilaele ku ba eza sicaba se si zamaiswa ki yena