Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Ekesode

Malu manene a mu mukanda wa Ekesode

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Ekesode

MUKANDA wa Ekesode mmuyuki mulelela wa dipikula dia aba bavuabu benzeja “mudimu wa bupika ne tshikisu tshipite bukole.” (Ekesode 1:13, MMV) Udi kabidi muyuki mulenga wa diledibua dia tshisamba kampanda. Mu mukanda eu mudi malu adi asankisha muntu bikole bu aa adi atangila bishima bia dikema, diela dia mikenji milenga ne dienza dia tabernakle. Ke malu adi mu mukanda wa mu Bible wa Ekesode.

Mose ke wakafunda mukanda wa Ekesode. Udi ulonda malu a bena Isalele munkatshi mua bidimu bipite pa 145: kumbukila ku lufu lua Yozefe mu tshidimu tshia 1657 kumpala kua bikondo bietu ebi too ne ku dijikija dia tabernakle mu tshidimu tshia 1512 kumpala kua bikondo bietu ebi. Kadi mukanda eu kawena anu ulonda muyuki wa malu a bantu to. Ntshitupa tshia dîyi anyi mukenji udi Nzambi mutumine bantu. Ke bualu kayi udi ‘ne muoyo ne bukole.’ (Ebelu 4:12) Pa nanku, mukanda wa Ekesode udi ne mushinga buetu tuetu.

‘NZAMBI WAKUMVUA MIKEMU YABU’

(Ekesode 1:1–4:31)

Ndelanganyi ya Yakoba idi misombele mu Ejipitu idi ivulangana ne lubilu lukole, ke mukalenge kutuma dîyi bua kubakengesha bu bapika. Palô udi mene wamba bua kushipa bana ba balume bonso ba bena Isalele badi baledibua. Mose, muana wa ngondo isatu udi upanduka ku lufu elu bualu muana wa bakaji wa Palô udi ulua mamuende mudishi. Nansha mudi Mose mukolele mu dîku dia mukalenge, padiye ukumbaja bidimu 40 udi uditeka ku luseke lua bana babu ne ushipa muena Ejipitu. (Bienzedi 7:23, 24) Udi unyemena uya mu Midiyana bualu badi bamba kumushipa. Kuinaku udi usela ne ulua mulami wa mikoko. Mu tshishima kampanda tshia dioshika dia tshipuka, Yehowa udi wambila Mose bua kupingana mu Ejipitu bua kupatula bena Isalele mu bupika. Yehowa udi uteka muanabu Alona bua kuikalaye wakula pa muaba wende.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

3:1—Yetelo uvua muakuidi wa mushindu kayi? Mu bikondo bia kale mfumu wa dîku uvua muakuidi wa dîku diende. Bidi bimueneka ne: Yetelo uvua mfumu wa tshisamba kampanda tshia bena Midiyana. Bu muvua bena Midiyana bikale ndelanganyi ya Abalahama ya kudi mukajende Ketula, bavua pamu’apa bamanye ntendelelu wa Yehowa.​—Genese 25:1, 2.

4:11—Mmu mushindu kayi mudi Yehowa ‘ufuka tumama, bena mapapa ne bafofo’? Nansha muvua Yehowa mufikishe bamue bantu ku dikala bafofo ne tumama, ki nyeye udi ukebesha bufofo ne mapapa onso to. (Genese 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Malu aa adi afumina ku mpekatu utudi bapiane. (Yobo 14:4; Lomo 5:12) Kadi bu mudi Nzambi mulekele bua malu kuikalawu mudiwu emu, nunku uvua mua kuamba ne: yeye ke uvua ‘mufuke’ tumama, bena mapapa ne bafofo.

4:16—Mmu mushindu kayi muvua Mose mua ‘kuikala bu Nzambi’ kudi Alona? Mose uvua muleji-mpala wa Nzambi. Nunku, Mose wakalua “bu Nzambi” kudi Alona, Alona uvua mutuadi wa mêyi wa Mose.

Malongesha adi atutangila:

1:7, 14. Yehowa wakambuluisha bantu bende tshikondo tshivuabu mu bupika mu Ejipitu. Udi kabidi ukuatshisha Bantemu bende ba lelu nansha kumpala kua buluishi bukole bua bishi.

1:17-21. Yehowa utu utuvuluka ‘bua malu mimpe.’​—Nehemiya 13:31.

3:7-10. Yehowa utu wandamuna ku miadi ya bantu bende.

3:14. Yehowa katu upanga kukumbaja malu adiye mulongolole bua kuenza to. Ke bualu kayi tudi ne bua kuikala ne ditekemena dia se: neakumbaje malu onso adi mu Bible atudi batekemene.

4:10, 13. Mose wakaleja ne: kavua mua kukumbaja bualu abu to, bualu uvua ne lutatu mu diakula; nansha muvua Nzambi mumushindikile ne: uvua ne bua kumukuatshisha, wakalomba Nzambi bua atume muntu mukuabu bua kuakula ne Palô. Nansha nanku, Yehowa wakenza mudimu ne Mose, kumupeshaye meji ne bukole buvua bukengedibua bua kukumbajaye mudimu wende. Pamutu pa kushindamena pa mateketa etu, tudi ne bua kueyemena Yehowa ne kukumbaja mudimu wetu wa kuyisha ne kulongesha ne lulamatu.​—Matayo 24:14; 28:19, 20.

BISHIMA BIA DIKEMA BIDI BIFIKISHA KU DIPIKUDIBUA

(Ekesode 5:1–15:21)

Mose ne Alona badi baya kumpala kua Palô, bamulomba bua alekele bena Isalele baye kutendelela Yehowa mu tshipela. Mukokeshi wa Ejipitu udi ubenga wuosha ne munu muiku. Yehowa wakatuma ku butuangaji bua Mose bipupu bikole bilondangane. Anu panyima pa tshipupu tshia dikumi ke Palô kulekela bena Isalele bua baye. Kadi mutantshi mukese pashishe, yeye ne biluilu biende bia masalayi badi bamata mu njila babalonda lubilu ne tshiji tshikole. Kadi Yehowa udi unzulula njila wa kunyemena munkatshi mua Mbuu Mukunze ne upandisha bantu bende. Bena Ejipitu badi babalonda mu nyima, badi badina mu mâyi padi mbuu ubabuikila.

Mandamuna ku nkonko ya mu Bible:

6:3—Mmu mushindu kayi muvua Abalahama, Isaka ne Yakoba kabayi bamanye dîna dia Nzambi? Bantu aba bavua batela dîna dia Nzambi ne Nzambi wakabalaya malu a bungi. Kadi kabavua bamanye anyi bamone Yehowa bu eu uvua ukumbaja malu avuaye mubalaye to.​—Genese 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.

7:1—Mmunyi muvuabu bavuije Mose bu ‘Nzambi ku mêsu kua Palô’? Nzambi wakapesha Mose bukole ne bukokeshi kumpala kua Palô. Nanku, kavua ne bua kutshina kabidi Palô to.

7:22—Nkuepi kuvua bakuidi bena Ejipitu bapete mâyi avua kaayi mashintuluke mashi? Bavua mua kuikala benze mudimu ne mâyi avuabu basune mu Musulu wa Nile kumpala kua tshipupu atshi kuenzekatshi. Bidi bimueneka kabidi ne: bavua mua kupeta mâyi mimpe a kunua buobu bumbule bina mu buloba bua tshitalela buvua ku mpenga kua Musulu wa Nile.​—Ekesode 7:24.

8:26, 27—Bua tshinyi Mose udi wamba ne: milambu ya bena Isalele ivua ne bua ‘kufuisha bena Ejipitu bundu’? Bena Ejipitu bavua batendelela nyama ya bungi. Nunku, ditela dia milambu diakasakidila mushinga ne bukole ku dilomba dia Mose bua bena Isalele baye kuoshila Yehowa milambu yabu pa mbelu pa Ejipitu.

12:29—Mbanganyi bavuabu bangata bu banabute? Banabute bavua anu bana ba balume. (Nomba 3:40-51) Kadi kabakashipa Palô nansha muvuaye pende muanabute. Bualu yeye uvua ne luende lubanza. Banabute ba mu nzubu ne nzubu yonso ke bakafua bua tshipupu tshia dikumi, kadi ki mbamfumu ba mêku to.

12:40—Bena Isalele bakalala bidimu bungi munyi mu Ejipitu? Bidimu 430 bidibu batela muaba eu bidi bikonga bidimu bivua bena Isalele basombe mu ‘buloba bua Ejipitu ne mu buloba bua Kanâna.’ (Bala note kuinshi kua dibeji mu NW.) Mu tshidimu tshia 1943 kumpala kua bikondo bietu ebi, Abalahama (uvua ne mvula 75) wakasabuka Musulu wa Pelata mutangile mu Kanâna. (Genese 12:4) Kubangila ku tshidimu atshi too ne ku tshidimu tshiakabuela Yakoba ne mvula 130 mu Ejipitu, kukavua kupite bidimu 215. (Genese 21:5; 25:26; 47:9) Bualu ebu budi busua kumvuija ne: bena Isalele bakalala bidimu bikuabu 215 mu Ejipitu.

15:8—Mâyi a mu Mbuu Mukunze avua “makuatakane” avua bushuwa makuate dibue dia mashika anyi? Muaku wa pa muanda wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “makuatakane” udi umvuija kudibumba anyi kukolakana. Mu Yobo 10:10, mbenze mudimu ne muaku eu bua mabele mazaze. Nunku, mâyi makuatakane kaena anu umvuija mâyi makuata dibue to. Bu ‘lupepele lukole lua ku Est’ ludibu batele mu Ekesode 14:21 luikale ne mashika avua mua kuvuija mâyi dibue, kakuyi mpata bavua mua kuikala bakule bua mashika makole. Bu muvuaku kakuyi tshintu tshivua tshimueneka ne mêsu tshivua tshikanda mâyi, avua amueneka anu bu makuatakane anyi makolakane.

Malongesha adi atutangila:

7:14–12:30. Bipupu dikumi kabivua malu a mu mpukapuka to. Bavua babimanyishe ne biakalua anu pa dîba divuabu bambe. Bipupu dikumi ebi biakaleja mu mushindu wa dikema bukokeshi budi nabu Mufuki pa mâyi, dîba, bishi, nyama ne bantu. Bipupu ebi bivua kabidi bileja ne: Nzambi udi mua kusunguluja baluishi bende ne kubatumina makenga ne kukuba bantu badi bamutendelela.

11:2; 12:36. Yehowa udi ubenesha bantu bende. Bidi bimueneka ne: uvua muenze bua bena Isalele bapete difutu dia mudimu wabu mukole uvuabu bakuate mu Ejipitu. Bakabuela mu Ejipitu bu bantu badikadile, kadi ki mbu bantu bakuata mu mvita badibu ne bua kuvuija bapika to.

14:30. Tumanyayi ne: Yehowa neapandishe batendeledi bende ku “dikenga dinene” didi dilua kumpala eku.​—Matayo 24:20-22; Buakabuluibua 7:9, 14.

YEHOWA UDI ULONGOLOLA TSHISAMBA TSHIKALAYE NE BUA KULOMBOLA

(Ekesode 15:22–40:38)

Ngondo muisatu kunyima kua bena Isalele bamane kupatuka mu Ejipitu, badi batudila mpindieu kuinshi kua Mukuna wa Sinai. Kuine aku badi bapeta Mêyi Dikumi ne mikenji mikuabu kabidi, badi badia tshipungidi ne Yehowa ne kuluabu tshisamba tshiende. Mose udi ushala matuku 40 bulubulu ku mukuna, upeta mêyi avua atangila ntendelelu mulelela ne dienza dia tabernakle wa Yehowa anyi ntempelo uvuabu mua kuikala bambula. Padi Mose ku mukuna, bena Isalele badi benza kana ka ngombe ka or ne batuadija kukatendelela. Padi Mose utuluka ku mukuna ne umona bualu ebu, udi ukuatshika tshiji tshikole ne utayisha mabue abidi a mikenji avua Nzambi mumupeshe. Kunyima kua bamane kunyoka benji ba bubi, udi ubanda kabidi ku mukuna ne upeta mabue makuabu abidi. Diakamue padi Mose upingana, badi batuadija kuenza tabernakle. Ku ndekelu kua tshidimu tshia kumpala tshia budikadidi bua bena Isalele, badi bajikija ntenta eu mulenga ne bintu bionso bivua ne bua kuikalamu ne babiteka kaba kabi, pashishe Yehowa udi uuja ntenta eu ne butumbi buende.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

20:5—Mmushindu kayi udi Yehowa ‘utuma mibi ya ba tatu’ kudi bana ba bipungu bidi bilonda? Padi muntu ukola, badi bamulumbuluisha bilondeshile ngikadilu ne bienzedi biende yeye nkayende. Kadi pakatuadija bena Isalele kutendelela mpingu, bipungu biabu biakalonda biakakenga bua bualu bubi ebu. Nansha bena Isalele bavua ne lulamatu bakakenga bualu buntomboji bua tshisamba etshi mu malu a ntendelelu buvua buvuija kushala ne lulamatu bualu bukole.

23:19; 34:26—Mukenji uvua ukandika bua kulamba muana wa mukoko ne mabele a mamuende uvua umvuija tshinyi? Badi bamba ne: kulamba muana wa mukoko (anyi muana wa mbuji peshi nyama mukuabu) ne mabele a mamuende kuvua tshilele tshia bampangano tshivuabu bela meji ne: tshivua tshilokesha mvula. Bualu bukuabu kabidi, bu mudi mabele a mamu mmenza bua kudisha muanende, kulambilamu muanende kuvua muanda wa tshikisu. Mukenji eu uvua wambuluisha bua kuleja bena tshisamba tshia Nzambi ne: bavua ne bua kuikala ne luse.

23:20-23—Muanjelu udibu batela muaba eu uvua nganyi, ne mmushindu kayi uvua dîna dia Yehowa dikale ‘munda muende’? Pamu’apa, muanjelu eu uvua Yezu patshivuaye mu diulu kumpala kua kuluaye muntu pa buloba. Bakamutuma bua kulombola bena Isalele mu njila batangile mu Buloba Bulaya. (1 Kolinto 10:1-4) Dîna dia Yehowa didi ‘munda muende’ bualu Yezu ke muntu wa kumpala udi utumbisha ne uvuija dîna dia Tatuende dinsantu.

32:1-8, 25-35—Kabavua banyoke Alona bua muvuaye muenze kana ka ngombe ka or bua tshinyi? Alona kavua muanyishe ditendelela dia mpingu ne muoyo mujima to. Pashishe, bidi bimueneka ne: uvua mudisange ne bena Lewi nende bua kuditeka ku luseke lua Nzambi ne kushipa bantu bavua babenga kulonda Mose. Buobu bamane kushipa benji ba bibi, Mose wakavuluija bantu bonso ne: bavua benze mpekatu munene, uleja nunku ne: Yehowa uvua mufuile bantu bakuabu ne Alona pende luse.

33:11, 20—Nzambi uvua muyukile ne Mose ‘mpala pa mpala’ mushindu kayi? Tshiambilu etshi tshidi tshileja muyuki mushême wa bantu babidi. Mose wakakula ne muleji-mpala wa Nzambi ne wakapetela mêyi a Yehowa ku butuangaji buende. Kadi Mose kavua mumone Yehowa bualu ‘muntu kêna mua kumona mpala wa Nzambi ne kuikala ne muoyo.’ Bua kuamba bualu pa bualu, Yehowa kavua muakule ne Mose buludiludi to. Galatia 3:19 udi wamba ne: Mikenji ‘yakalongolodibua kudi banjelo ku tshianza tshia mutuanganyi wa tshipungidi.’

Malongesha adi atutangila:

15:25; 16:12. Yehowa udi utabalela bantu bende bimpe.

18:21. Balume badibu basungule bua kuangata majitu mu tshisumbu tshia bena Kristo badi ne bua kuikala bantu badi bakumbane, batshinyi ba Nzambi, bantu ba kueyemena ne bamanye ne kabayi bantu badi bakeba bua kudisankisha anu buobu.

20:1–23:33. Yehowa ke Mufidi munene wa mikenji. Pavua bena Isalele batumikila mikenji yende, ivua ibambuluisha bua kumutendelela ne disanka mu bulongame. Yehowa udi kabidi ne bulongolodi buende lelu. Patudi tuenda tulonda bulongolodi ebu, tudi tupeta disanka ne bukubi.

Diumvuija dilelela buetu tuetu

Mukanda wa Ekesode udi umanyisha tshinyi pa bidi bitangila Yehowa? Mukanda eu udi uleja Yehowa bu Mufidi wa dinanga, Mupikudi udi kayi ne wa kumufuanyikija nende ne Mukumbaji wa malu adiye usua kuenza. Udi Nzambi udi ulombola tshisamba tshiende.

Paudi ubala Bible lumingu luonso bua kudilongolola bua Kalasa ka Mudimu wa Nzambi, kakuyi mpata, malu audi ubala mu Ekesode neakulenge bikole. Paudi ubala tshitupa tshidi tshiamba ne: “Mandamuna a nkonko ya mu Bible,” neumvue mvese mikuabu ya mu Mukanda wa Nzambi bimpe menemene. Malu adi mumvuija muinshi mua ka-tshiena-bualu kadi kamba ne: “Malongesha adi atutangila,” neakuleje mudi dibala dia Bible dia ku lumingu ne bua kukuambuluisha.

[Tshimfuanyi mu mabeji 24, 25]

Yehowa wakatuma Mose (muntu muena budipuekeshi) bua kupatula bena Isalele mu bupika

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Bipupu dikumi biakaleja bukole budi nabu Mufuki pa mâyi, dîba, bishi, nyama ne bantu

[Tshimfuanyi mu mabeji 26, 27]

Yehowa wakalombola tshisamba tshiende ku butuangaji bua Mose