Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Lewitiki

Malu manene a mu mukanda wa Lewitiki

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Lewitiki

TSHIDIMU tshijima katshivua tshianji kupita katshia bena Isalele bapatuka mu bupika mu Ejipitu. Mpindieu badi baya batangile mu buloba bua Kanâna bu tshisamba tshipiatshipia tshidilongolole. Tshipatshila tshia Yehowa ntshia se: tshisamba tshinsantu tshisombe mu buloba emu. Kadi nsombelu ne malu adibu benza mu ntendelelu wa bena Kanâna mbibi bitambe. Ke bualu kayi Nzambi mulelela udi upesha tshisamba tshia Isalele mikenji idi ne bua kutshitapulula ne bisamba bikuabu, bua kumuenzelatshi mudimu. Malu aa mmafunda mu mukanda wa mu Bible wa Lewitiki. Mose ke wakafunda mukanda eu mu tshipela tshia Sinai, imue misangu mu tshidimu tshia 1512 kumpala kua bikondo bietu ebi. Mukanda wa Lewitiki udi wakula bua malu a bena Isalele avua menzeke mu ngondo umue tshianana. (Ekesode 40:17; Nomba 1:1-3) Yehowa uvua wambila basadidi bende misangu yonso bua kuikalabu ba tshijila.​—Lewitiki 11:44; 19:2; 20:7, 26.

Lelu, Bantemu ba Yehowa kabena ku bukokeshi bua mikenji ivua Yehowa mupeshe bena Isalele ku butuangaji bua Mose to. Lufu lua Yezu Kristo luakatuisha mikenji ayi ku ndekelu. (Lomo 6:14; Efeso 2:11-16) Kadi mikenji itudi tupeta mu mukanda wa Lewitiki idi ne mushinga kutudi bualu idi itulongesha malu a bungi adi atangila mushindu utudi mua kutendelela Nzambi wetu Yehowa.

MILAMBU YA TSHIJILA YA KU BUDISUILE NE YA KU MUKENJI

(Lewitiki 1:1–7:38)

Imue milambu ya bintu ne ya nyama ivuabu batela mu mikenji ivua ya ku budisuile, kadi mikuabu ivua milomba kudi mukenji. Tshilejilu, mulambu wa kuosha uvua mulambu wa ku budisuile. Bavua baufila kudi Yehowa mu kabujima kawu, anu muvua Yezu Kristo mudifile yeye nkayende ku budisuile bu mulambu wa tshia-bupikudi. Kadi mulambu wa buobumue wowu uvua mulambu wa kuabanyangana. Bavua bafila tshitupa tshimue kudi Nzambi pa tshioshelu, muakuidi uvua udia tshikuabu tshitupa ne mufidi wa mulambu uvua udia tshitupa tshivua tshishala atshi. Bia muomumue, Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo ntshiakudia tshia buobumue bua bena Kristo bela manyi.​—1 Kolinto 10:16-22.

Bantu bavua benzejibue bua kufila milambu ya kubuikidila nayi bantu mibi ne ya kufuta bibawu. Mulambu wa kubuikidila nawu mibi uvua ujimija mpekatu ivua muntu muenze ku mpukapuka anyi kabiyi ku disua diende. Bavua balambula Nzambi mulambu wa kufuta nawu tshibawu pavua muenji wa bubi upanga kunemeka bukenji bua muntu mukuabu. Mulambu eu uvua kabidi upingajila muenji wa bubi uvua unyingalala bukenji buende. Anyi bavua baulambula bua nsombelu yonso ibidi eyi. Kuvua kabidi milambu ya bintu bia mu madimi ivuabu bafila bua kuleja dianyisha dia muvua Yehowa mubapeshe bintu bia bungi. Malu onso aa adi ne mushinga kutudi bualu milambu ivuabu bafila mu Mikenji ya Mose ivua tshimfuanyi tshia Yezu Kristo ne mulambu wende anyi masanka avua afumina ku mulambu wende.​—Ebelu 8:3-6; 9:9-14; 10:5-10.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

2:11, 12—Bua tshinyi Yehowa kavua witaba buitshi bu ‘mulambu wa kuosha’? Buitshi budibu batele muaba eu kabuvua mua kuikala buitshi bua mbulubulu to. Nansha muvua bena Isalele kabayi mua kubulambula bu ‘mulambu wa kuosha,’ buitshi buvua munkatshi mua ‘bintu bivuabu bapuola diambedi mu madimi abu.’ (2 Kulondolola 31:5) Buitshi ebu buvua mua kuikala mâyi a bimuma. Bu muvuabu buzaza, kabavua ne bua kubulambula pa tshioshelu nansha.

2:13—Bua tshinyi bavua ne bua kufila luepu ne ‘milambu yonso’? Kabavua benza nunku bua kulengeja muenya wa milambu to. Pa buloba bujima, bantu batu bela luepu mu bintu bua kubilama. Bia muomumue, bavua bafila luepu ne milambu imue misangu bualu luvua luleja dibenga kunyanguka anyi kubola.

Malongesha adi atutangila:

3:17. Bu muvuabu bangata mafuta bu tshitupa tshitambe bulenga anyi tshia mushinga mukole, bidi bimueneka ne: dikandika kudia mafuta divua ne bua kuleja bena Isalele ne: tshitupa tshimpe menemene tshivua tshia Yehowa. (Genese 45:18) Bualu ebu budi butuvuluija ne: tudi ne bua kupesha Yehowa bintu bietu bidi bitambe bulenga.​—Nsumuinu 3:9, 10; Kolosai 3:23, 24.

7:26, 27. Bena Isalele kabavua ne bua kudia mashi to. Ku mêsu kua Nzambi, mashi adi aleja muoyo. Lewitiki 17:11 udi wamba ne: “Muoyo wa tshintu tshionso tshidi ne mubidi udi mu mashi.” (MMM) Dibenga kudia mashi ditshidi anu mukenji bua batendeledi balelela lelu’eu.​—Bienzedi 15:28, 29.

DITEKA BAKUIDI BA TSHIJILA

(Lewitiki 8:1–10:20)

Bavuabu bapeshe midimu ya kufila milambu ya nyama ne ya bintu mbanganyi? Bavua bayipeshe bakuidi. Anu bu muvua Nzambi mumuambile, Mose wakalombola tshibilu tshia dibanjija Alona, muakuidi munene ne bana bende ba balume banayi, bavua bakuidi bindondi. Bidi bimueneka ne: tshibilu atshi tshiakangata matuku muanda-mutekete, bakuidi bakabanga mudimu wabu dituku diakalonda.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

9:9—Dipongolola mashi kuinshi kua tshioshelu ne diela ku bintu bishilashilangane divua diumvuija tshinyi? Bualu ebu buvua buleja ne: Yehowa uvua witaba mashi bua kubuikidila bantu mibi yabu. Dibuikidila dia mibi yonso divua dishindamene pa mashi. Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Bintu bionso bidi bilengejibua ne mashi, bu mudi mikenji yamba, anu bikese bishala, ne bikalaku kakuyi kumatshisha kua mashi panshi, kakuena kubuikidila kua mibi nansha.’​—Ebelu 9:22.

10:1, 2—Mbubi kayi buvua bana ba Alona Nadaba ne Abihu mua kuikala benze? Kunyima kua Nadaba ne Abihu bamane kuenza mudimu wabu mu mushindu mubi, Yehowa wakakandika bakuidi bua kunua mvinyo anyi maluvu makole dîba divuabu benza mudimu ku tabernakle. (Lewitiki 10:9) Bualu ebu budi buleja ne: bana babidi ba Alona aba bavua mua kuikala bakuatshike maluvu. Kadi bakafua bualu ‘bakalua ne kapia kavua kakayi ka tshijila, kavua [Yehowa] kayi mubambile.’

Malongesha adi atutangila:

10:1, 2. Basadidi ba Yehowa badi ne majitu mu tshisumbu lelu badi ne bua kulonda malu adi Nzambi ubalomba. Kabena ne bua kuikala basue kudienzela malu padibu bakumbaja midimu yabu to.

10:9. Katuena ne bua kuenza midimu idi Nzambi mutupeshe tuetu bamane kunua maluvu.

NTENDELELU WA TSHIJILA UDI ULOMBA KUIKALA BAKEZUKE

(Lewitiki 11:1–15:33)

Mikenji ivua itangila nyama mimpe ya kudia ne mibi ivua yambuluisha bena Isalele mu mishindu ibidi. Mikenji eyi ivua ibambuluisha bua kudilama ku minyinyi mibi ne ivua ikolesha mukalu uvua pankatshi pabu ne bena mu bisamba bivua bibanyunguluke. Mikenji mikuabu ivua itangila dipanga bukezuke divua difumina ku bitalu ne nyama midifuile, dikezula dia bantu bakaji panyima pa dilela, tshivuabu mua kuenza ne bena nsudi ne dipanga bukezuke divua difumina ku disangila dia muntu mulume ne muntu mukaji. Bakuidi bavua ne bua kutangila bantu bavua kabayi bakezuke.

Mandamuna ku nkonko ya mu Bible:

12:2, 5—Bua tshinyi dilela muana divua dipangisha muntu mukaji ‘buakane’? Mudimu wa bitupa bia lulelu uvua wa kulela bana bapuangane. Kadi bua mpekatu uvuabu bapiane, bantu bavua balela bana bapange bupuangane ne bena mpekatu. Bikondo bîpi bia dipanga ‘buakane’ bivua bifumina ku dilela muana anyi ku malu makuabu bu mudi katshietshie ne diela bilume bivua bivuluija bena Isalele muvuabu bapiane mpekatu. (Lewitiki 15:16-24; Musambu 51:5; Lomo 5:12) Mikenji ivua ilomba bena Isalele bua kudikezula ivua ibambuluisha bua kumvua bua tshinyi bavua dijinga ne mulambu wa tshia-bupikudi bua kubuikidila bantu mpekatu yabu ne kubapingajilula ku bupuangane. Ke muvua mikenji milue ‘ndeji uvua ne bua kubafikisha kudi Kristo.’​—Galatia 3:24.

15:16-18—‘Diela bilume’ didibu batele mu mvese eyi didi diumvuija tshinyi? Didi mua kuikala diela bilume butuku anyi disangila dia muntu mulume ne muntu mukaji.

Malongesha adi atutangila:

11:45. Yehowa Nzambi udi wa tshijila ne udi ulomba ne: aba badi bamusadila bikale pabu ba tshijila. Badi ne bua kukeba bua kuikala ba tshijila ne kudilama bimpe ku mubidi ne mu nyuma.​—2 Kolinto 7:1; 1 Petelo 1:15, 16.

12:8. Yehowa wakanyishila bapele bua kufila nyunyu bu mulambu wa dibuikila nawu mibi pamutu pa mukoko uvua ne mushinga mukole. Utu umvuila bapele.

BADI NE BUA KULAMA BUNSANTU

(Lewitiki 16:1–27:34)

Bena Isalele bavua bafila milambu minene ku tshidimu tshionso mu Dituku dia Dibuikidila bubi. Bavua balambula ngombe bua bakuidi ne bua tshisamba tshia bena Lewi. Bavua balambula mbuji bua bisamba bia bena Isalele bivua kabiyi bia bakuidi. Bavua balekelela mbuji mukuabu ne muoyo uya mu tshipela kunyima kua bamane kutela mpekatu ya bantu bonso pambidi pende. Bavua bangata mbuji yonso ibidi eyi bu mulambu umue wa kubuikidila nawu mibi. Malu onso aa avua aleja ne: Yezu Kristo uvua ne bua kudifila bu mulambu ne uvua ne bua kujikija mpekatu.

Mikenji ivua itangila didia minyinyi ne malu makuabu idi ituleja mudibi bikengela kuikala ba tshijila patudi tutendelela Yehowa. Ke bualu kayi bakuidi bavua ne bua kushala ba tshijila. Bibilu bisatu bia ku tshidimu bivua bikondo bia masanka a bungi ne bia kuela Mufuki tuasakidila. Yehowa wakapesha kabidi tshisamba tshiende mikenji pa bidi bitangila dibenga kuenza mudimu bibi ne dîna diende dinsantu, dinemeka matuku a Nsabatu, dijidila tshidimu tshia makumi atanu, mushindu wa kuangata bapika ne tshivuabu ne bua kuenzela bapele. Mabenesha avua bena Isalele ne bua kupeta pavuabu ne bua kutumikila Nzambi avua mashilangane bikole ne milawu ivuabu mua kupeta bu buobu babenge kumutumikila. Kudi kabidi mikenji idi itangila milambu ya mitshipu ne ditua mushinga, ya banabute ba nyama ne difila dia tshia dikumi bu ‘tshintu tshia tshijila kudi Yehowa.’

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

16:29—Mmushindu kayi uvua bena Isalele ne bua ‘kujinga mu mitshima yabu’? Bualu ebu buvua buenzeka dituku divua dilonda dia dibuikidila bubi, buvua bumvuangane ne dikeba dibuikidila dia mpekatu. Bidi bimueneka ne: dijila biakudia tshikondo atshi divua dileja muvua bena Isalele bitabe mpekatu yabu. Nunku, ‘kujinga mu mutshima’ kuvua mua kumvuija kujila biakudia.

19:27—Mukenji wa kubenga ‘kubeya nsuki biketu’ anyi ‘kupunga miedi ku bibanga’ udi umvuija tshinyi? Bidi bimueneka ne: bakapesha bena Yuda mukenji eu bua kabidikiji imue mishindu ya kukosa muedi anyi nsuki ya bampangano. (Yelemiya 9:25, 26; 25:23; 49:32) Kadi mukenji wa Nzambi kauvua ukandika bena Yuda bua kukosa miedi ne nsuki yabu nansha.​—2 Samuele 19:24.

25:35-37—Bivuaku bibi misangu yonso bua bena Isalele kulombabu tshia kasombela anyi? Musombeshanganyi uvua mua kulomba tshia kasombela bu yeye usombesha muntu makuta bua kuenda nawu mushinga. Kadi mikenji ivua ikandika kulomba tshia kasombela dîba divuabu basombesha muntu makuta bualu uvua muapangile. Kukeba kupeta bia bungi mu dijimija dia bintu dia muntu mukuabu kuvua kubi.​—Ekesode 22:25.

26:19—Mmunyi mudi ‘diulu mua kuikala bu tshiamu tshifike ne buloba bu tshiamu tshia mitaku’? Diulu dia mu Kanâna divua mua kumueneka dikolakane ne kadiyi dipitshisha mâyi bua minanga anu bu tshiamu. Bu mvula kayi uloka, buloba buvua mua kuengelela anu bu tshiamu tshia mitaku.

26:26—Mêyi aa: ‘bakaji dikumi nebuoshe diampa mu tshioshelu tshimue’ adi umvuija tshinyi? (MMM) Pa tshibidilu, mukaji ne mukaji uvua ne bua kuikala ne tshioshelu tshiende bua mampa onso avuaye ne bua kuosha. Mêyi aa adi aleja ne: tshioshelu tshimue tshivua mua kukumbana bua kuosha mampa onso a bakaji dikumi bualu biakudia nebikale bikese menemene. Bualu ebu buvua bumue bua ku malu avua bena Isalele ne bua kupeta bu buobu kabayi balame bunsantu.

Malongesha adi atutangila:

20:9. Ku mêsu kua Yehowa, lukinu ne tshikisu bivua bibi anu bu dishipangana. Ke bualu kayi wakafunda tshibawu tshia muomumue bua muntu uvua wela baledi bende mulawu ne bua muntu uvua ubashipa. Bualu ebu kabuena butusaka bua kunanga bena Kristo netu anyi?​—1 Yone 3:14, 15.

22:32; 24:10-16, 23. Katuena ne bua kupendesha dîna dia Yehowa to. Kadi tudi ne bua kuditumbisha ne kusambila bua dilue dinsantu.​—Musambu 7:17; Matayo 6:9.

Mushindu udi mukanda wa Lewitiki utuambuluisha mu ntendelelu wetu

Lelu Bantemu ba Yehowa kabena balonda Mikenji ya Mose to. (Galatia 3:23-25) Kadi bu mudi malu adibu bafunde mu mukanda wa Lewitiki afila mmuenenu wa Yehowa pa malu mashilashilangane, mukanda eu udi mua kutuambuluisha mu ntendelelu wetu.

Kakuyi mpata, paudi ubala Bible lumingu luonso bua kudilongolola bua Kalasa ka Mudimu wa Nzambi, kumanya ne: Nzambi udi ulomba basadidi bende bikale ba tshijila nekukulenge. Mukanda wa Lewitiki udi kabidi mua kukusaka bua kupesha Nzambi Mutambe Bunene bintu biebe bia mushinga mukole, ulama bunsantu buebe dîba dionso bua kumutumbisha.

[Tshimfuanyi mu dibeji 21]

Milambu ivuabu bafila mu Mikenji ya Mose ivua tshimfuanyi tshia Yezu Kristo ne mulambu wende

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

Tshibilu tshia mampa kaayi luevene tshivua tshibilu tshinene

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Bibilu bia ku tshidimu, bu mudi: Tshibilu tshia bitandatanda, bivua bikondo bia kuela Yehowa tuasakidila