Kututuluka ha Chikuma

Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu

Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu

Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu

Shina Yela ja Yehova kakutayiza yihanda yikehe-yikehe yeswayo ya manyinga?

Kumbululo lino linalite ni lize atuhwishile ha mutwe wa Kaposhi Wakutalila wa 15 ya Junho wa 2000.

Kumbululo liashi lili ngwo Yela ja Yehova keshi kutayiza manyinga. Twakutayiza ni shindakenyo ngwetu, shimbi ya Zambi hakutwala ku manyinga, kuyatambile kwalumuka hanga yilite ni manyonga ja atu waze akwalumuka hita shimbu. Hachino, kuteta cha manyinga ha yihanda yiwana ni tuyihanda tukwo nawa chakutwala atu amwe kukakajana. Ha kukwata chiyulo nyi matayiza hanji ka yihanda yino ya manyinga, Mukwa-Kristu katambile kunyonga wika ha yiwape yize mazuka hanji ponde yize muyizako. Alioze, katamba kulihulumba chitangu ha yize Mbimbiliya yakwamba ni chize chiyulo chacho muchikwata ha usepa wenyi ni Zambi Mukwa-Ndundo-Jeswe.

Yikuma yilemu yili yashi. Mba upwe ni shindakenyo mumu liaka yino yakulingiwa, hengwola kanawa sango ja mu Mbimbiliya, ni sango ja uwukiso.

Yehova Zambi kalwezele kalamba ketu Noa ngwo, manyinga te katamba kwamona ngwo kali alemu. (Uputukilo 9:3, 4) Ha kupalika cha mashimbu, shimbi jize Zambi ahanyine kuli vungu lia Izalele, jasolwele ngwo manyinga kapwa asandu ha kwamba ngwo: “Nyi mutu mweswawo, chipwe wa vungu lia Izalele . . . malia amwe manyinga, mungusa meso jami a kulimika ni mukwa kulia manyinga.” Nyi te umwe Ka-Izalele malituna shimbi ya Zambi, iye te mahasa kupiangula akwo. Kashika, Zambi kambile nawa ngwenyi: ‘Mungukamuteta hakachi ka atu jenyi.’ (Ulevi 17:10) Kulutwe, ha chimwe kukunguluka chize chapwile mu Yerusaleme, apostolo ni makulwana a mu yikungulwila kambile ngwo, twatamba kulituna manyinga. Kulinga chino chapwile chilemu chinji, chapwile ngwe kulituna kulinga utanji ni kukombelela mahamba.—Yilinga 15:28, 29.

Yika kulituna kukwata manyinga te chinalumbunuka ha mashimbu jacho? Akwa-Kristu te keshi kulia manyinga a mutapu waswawo; chipwe kulia yifwo ya kashitu yoze kahichishile manyinga hashi. Chipwe ngwe kulia chize chakumbata manyinga ngwe chouriço neyo kapwile ni kuyikanjisa. Kulia manyinga a mutapu weswawo, chinalumbunuka kwehuka shimbi ja Zambi.—1 Samuele 14:32, 33.

Atu anji ku mashimbu akunyima kakapwile ni kulihulumba hakutwala ku kulia manyinga, ngwe chize twakumona ha mikanda ya Tertuliano (sekulu yamuchiali ni yamuchitatu M.J.). Ha kukumbulula mahuza akwamba ngwo Akwa-Kristu kakulia manyinga, Tertuliano kahanjikile hakutwala ku minyachi yize yapwile ni kulitesa yuma ha kunwa manyinga. Iye kambile nawa ngwenyi “Ku chihela kuze apwile ni kuta chiheho cha kulilamba, atu amwe kapwile ni kutambula manyinga ja atu waze apwile ni kwashiha ha kuta chiheho chacho, hanga anwe aliwuke musongo wo wakukonya.”

Yitanga yino (Chipwe amwe kapwile ni kuyilinga mumu lia misongo yo) yapwile yipi kumeso ja Akwa-Kristu. Tertuliano kasonekene ngwenyi: “Tushi kuchinga chipwe manyinga ja tushitu muze tunali.” A-Roma kapwile ni kuzachisa kulia chize chapwile ni manyinga hanga eseke Akwa-Kristu. Tertuliano kambile nawa ngwenyi: “Haliapwila, yami ngunanuhula ngwami, yenu nunanyingika ngwo Akwa-Kristu kakulituna manyinga ja tushitu, mba mumu liaka nwakunyonga ngwo ayo mazanga kulia manyinga ja atu?”

Musono, atu akehe wika te mahasa kunyonga ngwo shimbi ja Zambi Mukwa-Ndundo-Jeswe jinatale ha chiyulo chize ndotolo mahasa kuhana hakutwala ku chikuma cha kutambula manyinga. Chipwe ngwe kakuzanga kununga ni mwono, Yela ja Yehova hanalishingi kwononokena shimbi ya Yehova hakutwala ku manyinga. Yika chino chakusolola kumeso ja mandotolo musono?

Muze kuhana ni kutambula manyinga aputukile kuchilinga ha kuhwa cha Jita Yamuchiali ya Hashi Heswe, Yela ja Yehova kanyingikine ngwo, chino chakulimika ni shimbi ja Zambi, musono nawa che akunyonga. Alioze, mutapu wa uwukiso wakwalumuka ha kupalika cha mashimbu. Musono keshi kuhana wika manyinga eswe, alioze kakuhana yihanda ya ku manyinga yize avuluka ngwo: (1) glóbulos vermelhos; (2) glóbulos brancos; (3) plaquetas; (4) plasma. Kulita ni chize analivu yoze unayiza, mandotolo mahasa kumusonekena hanga atambule yihanda ya manyinga ngwe glóbulos vermelhos, glóbulos brancos, plaquetas ni plasma. Kuhana yihanda yino ya manyinga yakwashiwisa kuhana yihanda yikwo kuli hita mutu unayiji. Yela ja Yehova kakukalila nyonga liakwamba ngwo, kutambula manyinga hanji yimwe ya ku yihanda yacho yakulimika ni shimbi ja Zambi. Kunyonga chino chinalite ni Mbimbiliya nawa chakwafunga ha ponde yinji, yize yakwiza ha kutambula manyinga, ngwe yikola ya hepatite ni Aids, yize yakusambulukila mu manyinga.

Amu manyinga mahasa kwahana kuli mutu chakuhona kuzachisa yihanda yize twahanjika, atu amwe kakulihula hakutwala ku yihanda ya frações de sangue. Kuchi akuzachisa frações jacho nawa yika Mukwa-Kristu mahasa kuhengwola shimbu kanda achikwata chiyulo hakutwala ku frações jacho?

Manyinga kalipwila. Chipwe plasma yize unjiwayo wapwa 90% ya meya, nihindu mukachi kayo mutuhasa kuwanamo yuma yilemu ngwe, hormônios, sais inorgânicos, enzimas, ni nutrientes, kuchingako minerais ni açúcar. Plasma yakumbata nawa proteínas ngwe albumina, fatores de coagulação ni anticorpos mumu lia kuwuka yikola. Mandotolo kakuhandununa ni kuzachisa proteínas jinji ja mu plasma. Chakutalilaho, fator VIII de coagulação kakuyihana kuli atu waze akuhita manyinga anji muze akulilemeka. Muze amwe akukwachika misongo yimwe, mandotolo kakwasonekena hanga atambule ndongo ja gamaglobulina, jize akuchiza mu plasma ya manyinga ja atu waze keshi kuyiza misongo yacho. Proteínas jikwo ja mu plasma kakujizachisa mumu lia uwukiso, alioze jize twatongola helu jinasolola chize chimwe chihanda cha ku manyinga (plasma) mahasa kuchizamo frações de sangue. a

Chizechene ngwe kupalikila mu plasma mahasa kuchizamo frações de sangue, mu yihanda yikwo ya manyinga ngwe glóbulos vermelhos, glóbulos brancos ni plaquetas nemo mahasa kuyihandununa ni kuchizamo yihanda yikwo yikepe-yikepe. Chakutalilaho, glóbulos brancos muyihasa kuhana interferons ni interleucinas jize akuzachisa hanga awuke misongo ngwe câncer. Plaquetas mahasa kuchizamo yimwe yihanda yize yakukwasa kuya cha yilonda. Kuli nawa yitumbo yikwo yize yakuzachisa yimwe yihanda ya manyinga, yitumbo yacho machililongesayo. Uwukiso wa kuzachisa frações de sangue kanji-kanji kuushi kuchinga kutambula yihanda yitangu ya manyinga ngwe glóbulos vermelhos, glóbulos brancos, plaquetas ni plasma. Shina Mukwa-Kristu katamba kutayiza frações jacho ha kusakula uwukiso? Kutwahashile kukumbulula. Mbimbiliya kuyishi kulumbununa mu yimako-yimako hakutwala ku chikuma chino, kashika hita Mukwa-Kristu katamba kukwata chiyulo chenyi mwene kulita ni shimbi yenyi ya ku mbunge ya kufumba kulita ni Mbimbiliya.

Amwe kakulituna yihanda yeswayo ya kukatuka ku manyinga (chipwe yihanda akuzachisa hanga akwase mutu ahone kukwachika yikola ha shimbu likehe). Chenacho ayo akunyonga hakutwala ku shimbi ya Zambi ya ‘kulituna manyinga.’ Ayo kakushindakenya nawa ngwo, shimbi yize Zambi ahanyine kuli A-Izalele yambile ngwo, manyinga waze machiza ku chitangiwa cheswacho katamba ‘kuazujila hashi.’ (Shimbi Yamuchiali 12:22-24) Mumu liaka chino chili chilemu? Chili chilemu mumu, mutapu uze akululiekelamo gamaglobulina, fatores de coagulação yize yakukatuka mu manyinga ni yikwo nawa wakufupiwa hanga achize manyinga kuli mutu ni kuhandununa yihanda yamo. Kashika, Akwa-Kristu amwe kakulituna kutambula uwukiso wacho chizechene ngwe akulituna kutambula manyinga eswe hanji yimwe yihanda yawo yitangu ngwe glóbulos vermelhos, glóbulos brancos ni plaquetas. Chiyulo cho kulita ni shimbi yo ya ku mbunge twatamba kuchivumbika.

Akwa-Kristu akwo mahasa kukwata chiyulo chalisa. Kakulituna kutambula manyinga, chipwe yihanda yamo ngwe glóbulos vermelhos, glóbulos brancos ni plaquetas. Chipwe chocho, ayo mahasa kutayiza ndotolo aehe yitumbo yize yili ni yimwe yihanda ya frações de sangue. Hano muhahasa kupwa kalisa. Umwe Mukwa-Kristu mahasa kutayiza amwehe ndongo ya gamaglobulina, alioze malituna ndongo yize yili ni yihanda yize anachiza mu glóbulos brancos hanji vermelhos. Mba yika yakutwala umwe Mukwa-Kristu kukwata chiyulo nyi matayiza frações de sangue?

Ha chikuma “Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu” ha mukanda Kaposhi wa Kutalila 1 Junho 1990, kambile ngwo, proteínas ja mu plasma (frações) ja pwo kafumba jakuya kuli mwana kupalikila mu manyinga jenyi. Hachino, imunoglobulinas ya pwo kafumba kakuyipalikisa kuli mwanenyi ni kukolesa uhashi wenyi wa kuchina kukwachika yikola. Shimbu lize glóbulos vermelhos ya mwana muyiya ni kukola kulita ni shimbu yayo, chuma chize chakukwasa mwana hanga ahwime. Kulutwe yakupwa bilirrubina, yakuya kuli mwana kukatuka kuli naye ha kupalika mu placenta, hanyima kakuyimbila. Akwa-Kristu amwe mahasa kunyonga ngwo, amu frações de sangue muyihasa kupalika kuli mutu mukwo mu jila yino, ayo mahasa kutayiza frações de sangue jize jinakatuka mu plasma hanji mu glóbulos sanguíneos.

Amu Akwa-Kristu akwete manyonga ni yiyulo yalisa, shina chino chinalumbunuka ngwo chikuma chino chishi ni ulemu? Ka, hi chocho ko. Chikuma chino chili chilemu. Chikwo nawa, chili chashi kuchilumbununa. Kwamba pundu, Yela ja Yehova keshi kutambula manyinga chipwe yihanda yitangu ya manyinga. Mbimbiliya ya kutoweza Akwa-Kristu ngwo katambile ‘kukwata ku yuma yize hanayilambula ku mahamba, ni ku manyinga ni ku utanji.’ (Yilinga 15:29) Alioze hakutwala ku frações de sangue yize yakukatuka ku yihanda yitangu ya manyinga, hita Mukwa-Kristu katamba kukwata chiyulo ha yize malinga hanyima lia kupukuna ni kulemba.

Atu anji mahasa kutayiza uwukiso weswawo hanga alivwe kanawa, chipwe ngwe kananyingika ponde yize uwukiso wacho muuhasa kuneha ku mwono wo, ngwe ha chikuma cha frações de sangue. Mukwa-Kristu wamwenemwene katamba kusa tachi hanga anyingike kanawa chikuma chino ni kupwa ni nyonga lialita, chakuhona kulihulikila wika ha mujimba wenyi. Yela ja Yehova kakulemesa tachi jize mandotolo akusa hanga awuke kanawa, chikwo nawa kakuhengwola yize mutu mahasa kuyuka hanji ponde yize muyihasa kwizako ha kutayiza uwukiso weswawo. Alioze ha chikuma chinatale ha yihanda ya manyinga, ayo kakuhengwola kanawa yize Zambi akwamba ni chize chiyulo cho muchikwata ha usepa wo ni Sakatanga.—Samu 36:9.

Chili chiwape kuli Mukwa-Kristu kusolola ufulielo ngwe mukwa-kwimba masamu yoze wasonekene ngwenyi: “Yehova Zambi iye tangwa; iye lukepwe. Yehova mahana vumbi ni ulemu. Nichimwe chuma chipema mamina waze akwenda ni ululi. Yehova . . . , kawaha yoze wakukufuliela.”!—Samu 84:11, 12.

[Maliji ali mushi]

a ​Tala “Yihula Ya Waze Akutanga Mikanda Yetu” ha mukanda Kaposhi wa Kutalila 1 Junho 1978 ni 1 Outubro 1994. Akwa-kulinga yitumbo amwe katuhwishile yitumbo yimwe yize kayichijile ku manyinga, yitumbo yacho mahasa kuyisonekena atu shimbu aasonekene frações de sangue jize te akwasonekena kunyima.

[Mushete]

YIHULA YIZE MUHASA KULINGA KULI NDOTOLO

Nyi makupasula hanji kukwaha umwe uwukiso ni kukulweza ngwo makwaha yihanda yimwe ya manyinga watamba kuhula kuli ndotolo ngwe:

Shina mandotolo eswe waze makangupasula kananyingika ngwe, amu nguli Chela cha Yehova, nakwata chiyulo ngwami katambile kungusa manyinga chipwe yihanda yawo ngwe, glóbulos vermelhos, glóbulos brancos, plaquetas hanji plasma sanguíneo chipwe ngwe mukulingiwa yeswayo?

Nyi yitumbo yize makusonekena kayilingile ni plasma sanguíneo, glóbulos brancos hanji vermelhos, chipwe plaquetas, hula kuli ndotolo ngwe:

Shina yitumbo kayilingile ni yimwe ya ku yihanda yitangu ya manyinga? Nyi chenacho, muhasa kungulweza kama chize anakayilinga?

Unji uka wa yitumbo yize yinakatuka ku manyinga makangwaha, chikwo nawa kuchi makangwahayo?

Nyi shimbi yami ya ku mbunge muyingutwala ngulitune uwukiso uno, uwukiso ukwo uka mahasa kungwaha?

Muze hinanyonga kanawa hakutwala ku chino chikuma, shimbu lika munguhasa kukulweza hakutwala ku chiyulo chize nakwata?