Taro na Dauwiliwili

Era vakatara beka na iVakadinadina i Jiova me soli vei ira e dua na iwasewase lailai ni dra (blood fraction)?

Na isaunitaro oqo e lavetaki mai ena ilavelave ni Vale ni Vakatawa, 15 June, 2000.

Sa kilai levu tu ni keimami sega ni dau tauri dra na iVakadinadina i Jiova. Keimami vakabauta dei ni lawa ni Kalou me baleta na dra e sega ni rawa ni veisautaki me ganita na vakasama vovou e dau votu mai. Ia, oqo e so na ka e dodonu meda vakasamataka baleta ni sa rawa ni wasewasei ena gauna oqo na dra ina va na kena iwasewase lelevu, ra qai vidavidai tale na iwasewase lelevu oqori ina levu na iwasewase lalai. Ni vakatulewataka e dua na lotu Vakarisito me soli vua e dua vei ira oqo se sega, me kua ni rai wale tiko ga ena kena vinaka se na kena ca. Me bibi ga vua na ka e kaya na iVolatabu kei na kena rawa ni lai tara na nodrau veiwekani kei na Kalou Cecere Duadua.

E rawarawa sara na tikina oqo. Me matata vei keda na vuna, ena yaga meda raica e so na kena itukutuku vakaivolatabu, itukutuku makawa, kei na itukutuku vakavuniwai.

A vakaraitaka na Kalou o Jiova vua na tukada o Noa ni dodonu me dokai na dra. (Vakatekivu 9:3, 4) E vakatakilai tale ga e muri ena lawa ni Kalou vei ira na Isireli ni ka tabu na dra: “Ia na tamata kecega vei ira na mataqali i Isireli, se na kai tani . . . sa kania e dua na dra; ena dua tani kina na mataqu vua na tamata ko ya sa kana dra.” Ni beca na lawa ni Kalou e dua na Isireli, ena rawa ni vakaleqai ira na kena vo, oya na vuna e kuria kina na Kalou: “Ka’u na muduki koya tani mai vei ira na kai nona.” (Vunau ni Soro 17:10) E muri, ena dua na bose mai Jerusalemi, eratou sa qai lewa kina na yapositolo kei ira na qase ni dodonu meda ‘vakatabuya na dra.’ E bibi na vakatatabu oqo me vaka ga na nona vakatabui koya e dua mai na veibutakoci kei na qaravi matakau.​—Cakacaka 15:28, 29, NW.

Ni tukuni me “tabu” vei ira na dra, na cava e rairai kena ibalebale ena gauna oya? Era sega ni kania na dra na lotu Vakarisito, na dra bulabula se dra cevata; era sega tale ga ni kania na lewenimanumanu e sega ni vakadavei na kena dra. E wili tale ga i ke na kakana e waki vata kei na dra, me vaka na soseti dra. Na laukana ni dra ena vica na sala oqo ena beci kina na lawa ni Kalou.​—1 Samuela 14:32, 33.

Eda rawa ni vakadinadinataka ena volavola i Tertullian (ikarua kei na ikatolu ni senitiuri S.K.) ni levu ena gauna makawa era a sega ni kidroataka na laukana ni dra. Ni sauma tiko nodra beitaki na lotu Vakarisito nira dau kana dra, sa qai cavuta o Tertullian e so na yavusa era dau vakadeitaka nodra veiyalayalati ena nodra gunu dra. E kaya tale ga “ni gauna e caka kina na vakatasuasua ena buturara, [e so] na tamata kocokoco era dau maroroya na nodra dra bulabula na tamata cala . . . me lai wai ni nodra manumanunisoni.”

Na vakayacori ni ivalavala oya (ke ra mani cakava na kai Roma mera bula kina) e cala vei ira na lotu Vakarisito: “Keimami sega mada ga ni kania na dra ni manumanu,” e vola o Tertullian. Era vakayagataka na kai Roma na kakana e tiko kina na dra mera vakatovolea kina na nodra yalodina na lotu Vakarisito dina. E tomana o Tertullian: “Meu tarogi kemuni mada, oni kila vinaka ni o ira [na lotu Vakarisito] era na sega sara ni douvaka mera kania na dra ni manumanu, oni nanuma mera qai douvaka mera kania na dra ni tamata?”

Nikua, e vica wale era vakabauta ni dodonu mera vakasamataka na lawa ni Kalou Cecere Duadua ke vakatura o vuniwai mera taura na dra. Keimami taleitaka na bula na iVakadinadina i Jiova, ia e dodonu me keimami talairawarawa ina lawa i Jiova me baleta na dra. Na cava na kena ibalebale oqo ni raici vata kei na ivakarau vou ni veiqaravi vakavuniwai ni gauna oqo?

E takalevu na soli dra taucoko ni oti na iKarua ni iValu Levu, ra raica sara na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya ni veisaqasaqa kei na lawa ni Kalou​—keimami se vakabauta tiko ga oqori me yacova mai oqo. Ia, ni toso na gauna toso vata kei na veisau ni wainimate. Nikua, sa sega ni taurivaki vakalevu ena veiqaravi vakavuniwai na dra taucoko, sa dau taurivaki ga e dua vei ira na kena iwasewase lelevu: (1) red cells; (2) white cells; (3) platelets; (4) plasma (serum), na kena wai. Me vakatau ena ituvaki kei tauvimate, e rawa nira solia vua na vuniwai na red cells, white cells, platelets, se plasma. Ni soli vaka oqo na iwasewase lelevu ni dra, sa rawa  nira vakayagataka e levu na tauvimate e dua ga na tiki ni dra. Vei ira na iVakadinadina i Jiova, na tauri ni dra taucoko se dua vei ira na va na kena iwasewase lelevu e beci kina na lawa ni Kalou. Nodra dei na iVakadinadina i Jiova ena nodra vakabauta yavutaki vakaivolatabu oqo e taqomaki ira mai na levu na leqa, me vaka na mateniyate kei na AIDS, na mate era dau dewa ena dra.

Me vaka ni rawa ni wasei tale na iwasewase lelevu ni dra ina so tale na iwasewase lalai, e vure mai kina e so tale na taro. Era dau vakayagataki vakacava na iwasewase lalai oqo, kei na cava me vakasamataka na lotu Vakarisito ni vakatulewataka na kena vakayagataki?

E ka vereverea na dra. Na plasma mada ga​—⁠e 90 na pasede e wai​—⁠e lewena tiko e levu na hormone, e so na mataqali masima, enzyme, kei na nutrient, wili kina na mineral kei na suka. E tiko tale ga ena plasma na protein me vaka na albumin, clotting factors, kei na antibodies me dau valuta na manumanu ni mate. O ira na kenadau era dau wasea, ra vakayagataka tale ga e levu na protein e tiko ena plasma. Me kena ivakaraitaki, na clotting factor VIII e dau soli vei ira e dau drodro totolo nodra dra. Se, kevaka e dua e kena irairai ni na tauvi koya e so na mate, e rawa nira vakatura na vuniwai me cula ena gamma globulin e kau mai na plasma ni nodra dra o ira e sega ni tauvi ira rawa na mate oqo. E levu tale na protein mai na plasma e dau vakayagataki ena veiqaravi vakavuniwai, ia na kena eda sa vakamacalataka mai e vakaraitaka na kena rawa ni wasei e dua vei ira na iwasewase lelevu ni dra (plasma) ina levu tale na iwasewase lalai. *

Na vo ni iwasewase lelevu ni dra (red cells, white cells, platelets) e rawa ni wasei tale ina levu na iwasewase lalai, me vaka ga na plasma ni rawa ni wasei ina levu tale na iwasewase lalai. Me kena ivakaraitaki, na white blood cells e rawa ni tawasei mai kina na interferon kei na interleukin, oqo e dau vakayagataki me wali kina na mate e so era dau vakadewa na manumanu lalai, kei na mate na kenisa. Na platelet tale ga e rawa ni tawasei mai kina na wai e dau ivakamavo ni mavoa. Sa ra vakadikevi tale tiko ga e so na wainimate era caka tale ga mai na iwasewase lalai ni dra. O ira na wainimate vaka oqo era sega ni kena soli ni iwasewase lelevu ni dra; vakalevu me okati kina na iwasewase lalai ni dra. Me vakadonuya beka na lotu Vakarisito me soli vua na iwasewase lalai ni dra oqo ni qaravi vakavuniwai? Sega ni rawa ni saumi yani i ke na taro oqo. E sega ni vakamacala kina na iVolatabu, o koya gona me na vakatulewa sara ga na lotu Vakarisito yadua ena mata ni Kalou.

E so era na sega ni vinakata me soli vei ira e dua na ka e caka mai na dra (wili sara mada ga i ke na iwasewase lalai e kena inaki me tarova mada ga vakawawa na mate). E vaka oqori nodra taura na ivakaro ni Kalou me ‘tabu vei ira na dra.’ Era kaya ni nona lawa vei ira na Isireli e tukuni kina me ‘sova ina qele,’ na dra ni manumanu. (Vakarua 12:22-24) E veisotari vakacava kei na tikina oqo? Me vakarautaki na gamma globulin, clotting factors e caka mai na dra, kei na so tale, ena maroroi mada e liu na dra qai lai tawasei. Era sega kina ni via vakayagataka na veika oqo e so na lotu Vakarisito me vaka ga na nodra sega ni via taura na dra taucoko se dua vei ira na va na iwasewase lelevu. E dodonu me dokai na nodra vakatulewa e yavutaki ena nodra lewaeloma.

E so na lotu Vakarisito e duatani na nodra vakatulewa. Era sega ni vakadonuya tale ga o ira me soli vei ira na dra taucoko, red cells, white cells, platelets, se plasma. Ia, de rawa nira na vakatarai vuniwai me qaravi ira ena wainimate e caka mai na iwasewase lalai ni dra. Se rawa tiko ga ni basika na duidui. E so beka na lotu Vakarisito era na vakadonuya mera cula ena gamma globulin, ia era na sega ni vakatara mera cula ena dua na ka e caka mai na red se white cells, e so tale era na vakatara. Ia, na cava e rairai vakavuna mera vakadonuya e so na lotu Vakarisito me vakayagataki vei ira na wainimate e kau mai na iwasewase lalai ni dra?

Na ulutaga, “Questions From Readers” (Taro na Dauwiliwili) ena Watchtower, 1 June, 1990, e vakamacalataka ni plasma protein (iwasewase lalai ni dra) e drodro mai na dra ni yalewa bukete ina dua tani tale na salanidra nei koya na luvena. Ena sala oqo, e vakadewa kina o tina na immunoglobulin vua na luvena, me nona itataqomaki. Ni sa na oti na bula ni red blood cell nei gone se tiko i kete, sa na qai yaco na veiveisau ina tikitikina e tu kina na oxygen. E so na ka e veisau oqo e lai yaco me bilirubin, oqo e sa dau qai curu basikata na katonigone  me yaco sara vei tina, lai vakadewa tani sara o tina vata kei na nona benu. Ni dau kena ivalavala me dewa vaka oqo na iwasewase lalai ni dra mai vua na tina ina luvena, era na kaya kina e so na lotu Vakarisito ni rawa tale ga vei ira mera taura na iwasewase lalai ni dra e tawasei mai na plasma se sela ni dra (cells).

Ni na duidui na vakatulewa ni tamata yadua me yavutaki ena noda dui lewaeloma, e kena ibalebale beka oqo ni sega ni bibi noda vakatulewa? Sega. E bibi. Ia, e matata vakasigalevu oqo. Na ivakamacala mai cake e vakaraitaka ni o ira na iVakadinadina i Jiova era sega ni vakadonuya ruarua me soli vei ira na dra taucoko kei na iwasewase lelevu ni dra. Na iVolatabu e vakaroti ira na lotu Vakarisito mera ‘vakatabui ira mai na veika e cabo ina matakau, na dra tale ga, kei na ka e kuna, kei na daudara.’ (Cakacaka 15:29) Na wainimate gona e caka mai na iwasewase lalai ni dra, e sa na qai vakatulewa yadua kina na lotu Vakarisito me yavutaki ena nona lewaeloma ni sa vakasamataka vakatitobu, masulaka tale ga.

Levu era na vakadonuya me caka vei ira na veiqaravi vakavuniwai cava ga ena vakabulai ira vakatotolo. Era vakadonuya oqo veitalia ke ririkotaki na veiqaravi vakavuniwai e caka vei ira, me vaka na tauri dra. Na lotu Vakarisito yalomatua ena rabailevu nona rai, ena raica na yasana kece, sega ni raica ga na yasana vakayago. Era vakacaucautaka na iVakadinadina i Jiova na kena sagai me vakayacori vinaka na veiqaravi vakavuniwai, era raica tale ga vakayalomatua na yasana e ca kina e dua na veiqaravi kei na yasana e vinaka kina. Ia, ena wainimate e so e caka mai na dra, ena vakabi na nodra vakatulewa ena ka e kaya na Kalou kei na nodra veiwekani kei koya na iVurevure ni bula.​—Same 36:9.

Era na kalougata na lotu Vakarisito nira nuidei me vakataki koya na daunisame ni a vola: “Ia na Kalou ko Jiova na mata-ni-siga kei nai sasabai: ena solia ko Jiova na loloma kei na vakarokoroko: ena sega ni bureitaka e dua na ka vinaka vei ira era sa lako vakadodonu. I Jiova . . . , sa kalougata na tamata sa vakararavi vei kemuni!”​—Same 84:11, 12.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 31]

TARO E VAKATURI ME TAROGI VEI VUNIWAI

Ke o vakarau sele se o vakarau qaravi vakavuniwai qai rawa ni vakayagataki ena veiqaravi oya e dua na ka e caka mai na dra, taroga:

Niu iVakadinadina i Jiova, era sa kila kece o ira era na vakaitavi ena noqu qaravi ni sa noqu lewa me kua ni soli vei au na dra, (dra taucoko se whole blood, red cells, white cells, platelets, se blood plasma) veitalia se cava e yaco?

Ke vakatura o vuniwai e dua na memu wainimate e rawa ni caka mai na blood plasma, red se white cells, se platelets, taroga:

E caka beka na wainimate oqo mai na dua vei ira na va na iwasewase lelevu ni dra? Ke vaka kina, rawa ni o vakamacalataka na ka e tiko kina?

Ena vakacava na levu ni wainimate e caka oqori mai na dra dou na solia vei au, dou na solia vakacava?

Ke vakatara noqu lewaeloma me soli vei au na wainimate e tiko kina na iwasewase lalai ni dra oqori, na leqa cava e rawa ni vakavuna?

Ke sega ni vakatara noqu lewaeloma me soli vei au na wainimate e tiko kina na iwasewase lalai ni dra oqori, na veiqaravi cava tale e rawa ni caka?

Au na lai vakasamataka mada vakavinaka na ka kece oqo, gauna cava meu na qai mai vakaraitaka kina vei kemudou noqu vakatulewa?