Bangiufula ya Batangi

Keti Bambangi ya Yehowa ke ndimaka bitini yonso ya fioti-fioti ya menga?

Mambu ya kele awa na nsi me katuka na Nzozulu ya Nkengi ya Yuni 15, 2000.

Yo ta lomba kusimba ntete nde Bambangi ya Yehowa ke ndimaka ve nde bo vutula bo menga. Beto ke ndimaka kibeni nde nsiku ya Nzambi ya ke tubilaka menga kele pwelele mpi nde yo ke sobaka ve na kulanda bangindu ya bantu. Kansi bangiufula ya nkaka ke basika sambu bo lenda kabisa menga na bitini iya ya nene mpi bo lenda kabisa bitini yina iya na bitini ya fioti-fioti ya menga. Ntangu Mukristu ke tala kana yandi ta ndima to ve kitini mosi ya fioti ya menga, yandi fwete suka kaka ve na kuyindula mambote to bampasi yina lusansu yango ta natila yandi. Yandi ke sosaka kuzaba mpi mambu yina Biblia ke tubaka mpi kana lukanu yango ta sepedisa Nzambi to ve.

Mambu ya beto fwete tadila kele mpasi ve. Sambu na kubakisa yo, beto tadila mambu yina Biblia ke tubaka, mambu ya salamaka na bilumbu me luta mpi mutindu bo me sansaka dezia bantu.

Yehowa Nzambi songaka nkaka na beto Noa nde yandi fwete baka menga bonso kima mosi ya mfunu mingi. (Kuyantika 9:3, 4) Na nima nsiku yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele monisaka nde menga kele santu. Yo vandaka kutuba nde: “Kana muntu mosi ya nzo ya Izraele to munzenza mosi . . . kudia menga ya konso mutindu yina, mono ta buya muntu yina ke dia menga.” Kana muntu mosi ya Izraele kufwa nsiku yai ya Nzambi, yandi lendaka kupusa bantu ya nkaka na kusala mpi bonso yandi. Yo yina Nzambi yikaka nde: “Mono ta katula yandi na kati ya bantu na yandi.” (Levi 17:10) Bamvula mingi na nima, na lukutakanu yina salamaka na Yeruzalemi, bantumwa mpi bankuluntu tubaka nde Bakristu fwete ‘buya menga.’ Kubuya menga kele mfunu mingi kaka bonso kutina pite mpi lusambu ya biteki.—Bisalu 15:28, 29.

Na ntangu yina “kubuya” menga vandaka kutendula nki? Bakristu vandaka kudia ve menga, yo vanda yo kele ntete masa-masa to yo me kangama, mpi bo vandaka kudia ve musuni ya mbisi yina bo me zenga ve mungungu sambu na kubasisa menga. Diaka bo vandaka kudia ve madia yina bo me vukisa ti menga, mu mbandu boudin ya bo ke salaka ti menga. Nsiku ya Nzambi vandaka kubuyisa kudia menga na konso mitindu yina.—1 Samuele 14:32, 33.

Na ntangu ya ntama, bantu vandaka kudia menga kukonda kudiyangisa. Nsoniki mosi na zina ya Tertullien (yina zingaka na mvu-nkama ya zole mpi ya tatu) muntu sonikaka mambu yai. Na mvutu yina Tertullien pesaka ntangu bo kusilaka Bakristu makambu nde bo ke nwaka menga, yandi tubaka nde bantu ya nkaka ke nwaka menga sambu na kudia ndefi kana bo me wakana na diambu mosi buna. Yandi tubaka diaka nde, “ntangu bantu yina vandaka kusala bansaka ya nku (gladiateur) vandaka kunwana na kisika yina bo vandaka kusala bansaka yango (arène), bantu ya nkaka vandaka kunwa ti lukasi menga ya bantu yina vandaka kufwa na bansaka yango ya kunwana . . . sambu bo vandaka kuyindula nde yo ta belula bo maladi ya ndeke.”

Bakristu vandaka kubuya kusala mambu yai ata bantu ya nkaka ya Roma vandaka kunwa menga sambu na kubeluka. Tertullien sonikaka nde, “Bakristu ke diaka nkutu ve menga.” Bantu ya Roma vandaka kupesa Bakristu madia yina bo me vukisa ti menga sambu na kumeka lukwikilu na bo. Yo yina yandi yikaka nde: “Beno me zaba mbote mpenza nde Bakristu ke buyaka kibeni kudia menga ya bambisi ebuna sambu na nki beno ke tuba nde bo ke vandaka ti nzala ya ngolo ya kunwa menga ya bantu?”

Bubu yai bantu fioti mpamba ke zabaka nde bo fwete landa kuzitisa bansiku ya Nzambi, yo vanda munganga me songa bo na kuvutula bo menga. Beto Bambangi ya Yehowa, beto ke zolaka kuvanda na luzingu. Ata mpidina beto ke lemfukilaka nsiku ya Yehowa ya ke tubilaka menga. Inki mutindu beto lenda monisa bubu yai nde, beto ke lemfuka na nsiku ya Nzambi na mambu ya menga?

Na nima ya Bitumba ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, bantu mingi kumaka kundima nde bo vutula bo menga. Kansi Bambangi ya Yehowa bakisaka nde kana bo sala yo, bo ta fwa nsiku ya Nzambi mpi bo ke lemfukilaka yo tii bubu yai. Kansi banda pana, mutindu ya kusansa bantu ke landa kusoba. Bubu yai, bo ke vutulaka bantu mingi menga yonso ve kansi bo ke vutulaka bo mosi ya bitini na yo yai ya nene: (1) baselile ya mbwaki; (2) baselile ya mpembe; (3) baplaketi mpi (4) plazma yina ke vandaka masa-masa. Munganga lenda songa mbefo nde bo ta vutula yandi kitini mosi na kati ya bitini ya nene ya menga (baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, baplaketi, plazma) na kutadila ngolo ya maladi na yandi. Kuvutula bantu bitini yai ya nene ya menga ke salaka nde bo sadila kitini mosi ya menga na bambefo ya kuswaswana. Bambangi ya Yehowa ke zabaka nde kundima menga yonso to bitini na yo iya ya nene ke fwaka nsiku ya Nzambi. Nkutu sambu bo ke landaka mambu yina Biblia ke tubaka sambu na menga, yo ke taninaka bo na bigonsa mingi. Mu mbandu, bo ke bakaka ve bamaladi bonso hépatite to Sida yina bantu ya nkaka ke bakaka na nzila ya menga.

Kansi, bo lenda kabisa bitini iya ya nene ya menga na bitini ya fioti-fioti ya menga. Inki mutindu bo ke sadilaka yo? Mpi nki lenda sadisa Bakristu na kutala kana bo lenda ndima yo to ve?

Menga kele ti bima mingi na kati. Nkutu kitini na yo ya bo ke bingaka plazma ya me fuluka ti masa (90%) kele ti bima mingi ya bo ke bingaka ba hormone, sel inorganiques, enzyme mpi ba nutriments mu mbandu ba minéraux mpi sucre. Plazma ke vandaka mpi ti baproteine mu mbandu albumine, bima ya ke salaka nde menga kukangama kana muntu me lwala (facteurs de coagulation) mpi ba anticorps ya ke mwanisaka bamaladi. Minganga ke kabisaka mpi ke sadilaka baproteine mingi ya plazma. Mu mbandu, bo ke sadilaka nkisi ya bo ke bingaka facteur VIII sambu na kupesa bantu yina ke basikaka menga mingi (to bantu yina menga ke zenganaka ve nswalu). To mpi minganga ke sadilaka nkisi ya bo ke bingaka gammaglobuline sambu na kutobula bantu yina menga na bo kele ve ngolo, bayina lenda baka maladi ya nkaka kukonda mpasi. Nkisi yango ke katukaka na plazma ya bantu yina menga na bo kele ngolo. Bo ke sadilaka mpi baproteine ya nkaka ya plazma sambu na kusansa bantu. Kansi bambandu zole ya beto me katuka kutubila ke sadisa beto na kubakisa nde bo lenda kabisa kitini ya nene ya menga (mu mbandu plazma) na bitini ya fioti-fioti. *

Bonso plazma, bo lenda kabisa mpi bitini ya nkaka ya nene ya menga (baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, baplaketi) na bitini ya fioti-fioti ya menga. Mu mbandu, bo lenda sadila baselile ya mpembe sambu na kusala bankisi ya bo ke bingaka interféron mpi interleukine yina bo ke pesaka bantu yina ke belaka maladi ya nsambukila mpi bantu yina ke belaka kansere. Bo lenda sadila baplaketi sambu na kusala bankisi yina ke salaka nde mputa kukawuka nswalu. Bo ke sadilaka bitini ya nkaka ya menga sambu na kusala bankisi mingi ya nkaka. Kusala mambu yai ke tendula ve nde bo ke vutula muntu bitini ya nene ya menga, kansi bo ke sadilaka bitini ya fioti-fioti ya menga yina me katuka na bitini yina ya nene ya menga. Keti Mukristu lenda ndima nde bo sadila bitini ya fioti-fioti ya menga sambu na kusansa yandi? Beto lenda pesa ve mvutu na ngiufula yai. Biblia ke tubilaka yo ve pwelele. Yo yina Mukristu yandi mosi fwete sadila kansansa na yandi sambu na kubaka lukanu na ntwala ya Nzambi.

Bakristu ya nkaka ke buyaka konso lusansu yina bo ke sadilaka menga (nkutu ata bitini ya fioti-fioti ya menga yina bo ke pesaka mbefo sambu na kunwanisa bamaladi). Yo kele mpila bo ke bakisaka nsiku ya Nzambi ya ke tubila ‘kubuya menga.’ Bo ke zabaka mpi nde, nsiku yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele vandaka kulomba bo na ‘kutiamuna na ntoto’ menga ya bambisi. (Kulonga 12:22-24) Na nki mutindu mambu ya verse yai ke tadila bitini ya fioti-fioti ya menga? Sambu na kusala nkisi ya bo ke bingaka gammaglobuline mpi bankisi ya nkaka, yo ke lombaka kubaka menga mpi kusadila yo. Yo yina Bakristu ya nkaka ke buyaka bankisi yai kaka mutindu bo ke buyaka nde bo vutula bo menga yonso to bitini iya ya nene ya menga. Beto fwete zitisa lukanu na bo yai ya bo me baka na masonga mpi na kulanda kansansa na bo.

Bakristu ya nkaka ke bakaka lukanu ya mutindu ya nkaka. Bo ke buyaka mpi nde bo vutula bo menga yonso to bitini na yo iya ya nene. Kansi bo ke ndimaka nde munganga kusadila bitini ya fioti-fioti ya menga ya me katuka na bitini na yo iya ya nene sambu na kusansa bo. Ata na mambu yai, Bakristu yonso ve ke bakaka balukanu ya mpila mosi. Mu mbandu, Mukristu mosi lenda ndima nde bo tobula yandi gammaglobulines (nkisi ya me katuka na plazma), kansi yandi lenda buya nde bo tobula yandi nkisi ya kele ti bima ya me katuka na baselile ya mbwaki to baselile ya mpembe. Kansi, sambu na nki Bakristu yai ke ndimaka nde bo sadila bitini ya fioti-fioti ya menga sambu na kusansa bo?

Disolo “Bangiufula ya Batangi” na Nzozulu ya Nkengi ya Yuni 1, 1990 ya Kifalansa, monisaka nde baproteine ya Plazma ke katukaka na menga ya mama yina kele ti divumu mpi yo ke kotaka na menga ya bebe yina kele na divumu na yandi. Yo ke salaka nde bebe yina kele na divumu ya mama kubaka bitini ya fioti-fioti ya menga ya mama na yandi mpi bitini yango ya fioti-fioti ya menga ke taninaka yandi na bamaladi. Diaka, kana baselile ya mbwaki ya bebe yina kele na divumu me nuna to me fwa, ya nkaka na kati na yo ke kwendaka na nitu ya mama mpi yo ke basikaka na wese ya mama. Bakristu ya nkaka ke tubaka nde sambu bitini ya fioti-fioti ya menga ya mama ke kotaka na nitu ya bebe yina kele na divumu na yandi, yo kele mbi ve na kundima kitini ya fioti ya menga ya me katuka na Plazma to na baselile ya menga.

Sambu Bakristu yonso ve ke bakaka lukanu mosi na mambu ya menga, keti yo ke tendula nde diambu yai kele ve mfunu? Ve. Yo kele mfunu mingi. Diambu yai kele pwelele. Beto me mona nde Bambangi ya Yehowa ke buyaka nde bo vutula bo menga yonso to bitini na yo iya ya nene. Biblia ke songaka Bakristu na ‘kubuya bima yina bo me pesaka bimenga na biteki, menga mpi pite.’ (Bisalu 15:29) Kansi na ntwala ya kubaka lukanu kana beto ta ndima to ve bitini ya fioti-fioti ya menga ya me katuka na bitini na yo iya ya nene, konso Mukristu fwete yindula mbote-mbote mpi kusamba Yehowa.

Bantu mingi ke ndimaka bankisi yina ke belulaka mbala mosi maladi na bo, ata bankisi yango lenda vanda kigonsa sambu na sante na bo mu mbandu bankisi yina bo ke salaka ti menga. Kansi beto Bakristu, beto ke zabaka nde kele ti mambu ya mfunu mingi kuluta sante na beto. Bambangi ya Yehowa ke zolaka kubaka balusansu ya mbote. Yo yina na ntwala ya kundima to ya kubuya konso lusansu yina, bo ke yindulaka mbote-mbote mambote to bampasi yina yo ta natila bo. Kansi sambu na bankisi yina me katuka mbala mosi na menga, bo ke zitisaka kibeni mambu yina Biblia ke tubaka mpi bo ke bakaka na valere mingi kinduku na bo ti Nzambi, Munkwa ya Luzingu.—Nkunga 36:9.

Yo ta vanda mbote mpi lusakumunu sambu na Mukristu kana yandi ke tudila Yehowa ntima bonso muntu yina sonikaka nkunga yai: “Sambu Yehowa Nzambi kele ntangu mpi kitaninu; yandi ke monisaka ntima ya mbote mpi nkembo. Yehowa ta buya ve kupesa konso kima yina ya mbote na bantu yina ke tambulaka na kwikama. O Yehowa . . . , kiese na muntu yina ke tudilaka nge ntima.”—Nkunga 84:11, 12.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Lupangu]

BANGIUFULA YINA NGE LENDA YULA MINGANGA

Kana bo ke zola kusala nge operasio to bo ke zola kupesa nge lusansu yina lenda lomba nde bo sadila nkisi mosi ya bo me sala ti menga, yula minganga nde:

Keti minganga yonso yina ta sala mono operasio ke zaba nde mono kele Mbangi ya Yehowa mpi nde mono ta ndima ve ata fioti nde bo vutula mono menga (menga yonso, baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, baplaketi mpi plazma)?

Kana nge ke yindula nde bankisi ya bo me pesa nge, bo me sala yo ti plazma, baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe to baplaketi, yula bo nde:

Keti bo me sala nkisi yai ti kitini mosi na kati ya bitini iya ya nene ya menga? Kana mpidina, keti beno lenda songa mono bima ya bo tulaka na kati ntangu bo vandaka kusala yo?

Nkisi yango ya bo me sala ti menga, bo ta pesa mono yo mingi nki kiteso? Inki mutindu bo ta pesa mono yo?

Kana kansansa na mono kupesa mono nzila ya kundima yo, inki malanda yo lenda nata na sante na mono?

Kana kansansa na mono kubuyisa mono na kundima yo, keti bankisi ya nkaka ya bo lenda pesa mono kele?

Beno ke bikila mono bantangu ikwa sambu mono yindula mambu yai mpi kupesa beno mvutu?