Ir al contenido

Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo

Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo

Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo

¿Á ndákiʼin na̱ testigo Jehová táʼví válí ña̱ kúúmií ni̱i̱?

Ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ vitin ka̱naña nu̱ú tutu ña̱ 15 tí junio ña̱ ku̱i̱ya̱ 2000.

Miíyó na̱ testigo Jehová kǒo ndée ni̱i̱ miíyó. Ley ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ni̱i̱ kǒo kívi nasamayóña ta kooña nda̱a̱ táki̱ʼva ndákanixi̱ní na̱ yiví. Soo vitin íyo inka ña̱ xíniñúʼu kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ saáchi xa̱a̱ va̱ʼa táxi va̱ʼana ni̱i̱ ta kivi kuniñúʼuna ku̱mí saá táʼví ña̱yóʼo ña̱ tavána inka táʼví válí. Na̱ cristiano kǒo xíniñúʼu ndakani kuití xi̱nína ndáaña va̱ʼa ndakiʼinna xíʼin ña̱yóʼo á ndáaña tavá kue̱ʼe̱ xíʼinna. saáchi xíniñúʼu kunda̱a̱-inina ndáaña káʼa̱n Biblia ta ndáa ki̱ʼva kítáʼan ña̱yóʼo xíʼin ña̱ ndásakáʼnuna Ndióxi̱ á ña̱ kítáʼanna xíʼinra.

Va̱ása yo̱ʼvi̱ví kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ña̱kán, ná kotoyó ña̱ káʼa̱n Biblia, ña̱ káʼa̱n na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá xíʼin ña̱ káʼa̱n na̱ doctor na̱ ndóo tiempo vitin.

Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Noé ta̱ ni̱xi̱yo tiempo xi̱naʼá, ña̱ xíniñúʼu kotona ni̱i̱ iin tá yi̱i̱ (Génesis 9:​3, 4). Ley ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ nda̱a̱ na̱ ñuu Israel náʼa̱ña ña̱ tá ni̱i̱ iin tá yi̱i̱ kúúra nu̱ú Ndióxi̱: “Nda̱a̱ ndáaka na̱ ñuu Israel á na̱ ki̱xaa̱ íyo xíʼinna [...] xíxina ni̱i̱, miíi̱ ki̱ʼi̱n kuenta xíʼin ña̱ táku na̱ xíxi ni̱i̱ yóʼo”. Na̱ ñuu Israel na̱ kǒo níxiniso̱ʼo ley Ndióxi̱ kivi saxínu̱na-ini inkana ña̱ keʼéna ña̱yóʼo, Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Míí ña̱ nda̱a̱ sandíʼi-xa̱ʼíi̱na” (Levítico 17:10). Tá ni̱ya̱ʼa tiempo tá ni̱xi̱yo iin reunión chí Jerusalén, na̱ apóstol xíʼin na̱ anciano ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ kǒo xíniñúʼu kuniñúʼuna ni̱i̱. Chi tá ná keʼéna saá kéʼéna nda̱a̱ táki̱ʼva kúxíkána nu̱ú ña̱ kini xíʼin ña̱ ndasakáʼnuna Ndióxi̱ vatá (Hechos 15:​28, 29).

¿Ndáaña xi̱kuni kachi ‘kuxíkána’ tiempo saá? Na̱ cristiano va̱ása níxixina ni̱i̱ ni tá sa̱kán ka̱na ni tá ta̱xi va̱ʼana; ta ni kǒo níxixina ku̱ñu kití tá va̱ása níxíta ni̱i̱. Ta ni kǒo níxixina ña̱ʼa ña̱ xi̱kuumií ni̱i̱. Tá níxixina ni̱i̱ ya̱ʼandosóna ley Ndióxi̱ (1 Samuel 14:​32, 33).

Na̱ yiví na̱ xi̱ndoo tiempo xi̱naʼá kǒo níxikundasí inina kuxuna ni̱i̱ á koʼonara, tá kúú ña̱ ta̱an ta̱ Tertuliano (siglo u̱vi̱ xíʼin ña̱ u̱ni̱ tiempo vitin). Xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ na̱ cristiano ña̱ xi̱xiʼi̱na ni̱i̱ á xi̱xixinaña, ta̱ Tertuliano ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ʼa kindo̱o iin tribu xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa xi̱niñúʼu koʼona ni̱i̱. Saátu ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “[Sava] na̱ yiví ña̱ va̱ʼa ndaʼana xíʼin kue̱ʼe̱ ña̱ kúúmiína, tá kúú ña̱ [epilepsia], xi̱xiʼina ni̱i̱ na̱ xi̱xaʼndana su̱kún chí circo”.

Nu̱ú na̱ cristiano va̱ása va̱ʼa ña̱ xi̱keʼé na̱ yiví kán (soo nu̱ú sava na̱ romano xi̱keʼéna ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ndaʼana xíʼin kue̱ʼe̱ ña̱ xi̱kuumiína). Ta̱ Tertuliano ka̱ʼyíra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱ cristiano “ni ni̱i̱ kití va̱ása xíʼindi̱ tá kuu vikó”. Na̱ romano chi̱núuna prueba nu̱ú na̱ cristiano na̱ nda̱a̱ á ndixa va̱ása xíxina ni̱i̱ ña̱ kúúmií ña̱ʼa. Ta̱ Tertuliano ni̱ka̱ʼa̱nkara: “¿Tá na̱ cristiano xi̱kundasína ni̱i̱ kití, á chika̱a̱-inina ña̱ koʼona ni̱i̱ na̱ yiví?”.

Tiempo vitin, loʼo na̱ yiví ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ley Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndee̱, tá káʼa̱n na̱ doctor xíʼinna ña̱ xíniñúʼu nde̱e ni̱i̱ miína. Soo miíyó na̱ testigo Jehová kúni̱vayó kutakuyó, ta kúnda̱a̱-iniyó ña̱ xíniñúʼu kundiku̱nyó ley ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ni̱i̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xa̱ʼa̱. ¿Ndáaña sanáʼa̱ ña̱yóʼo miíyó ña̱ kéʼé na̱ doctor tiempo vitin?

Tá ndi̱ʼi̱ ña̱ ll Guerra Mundial saá kúú ña̱ ki̱xáʼana táanna ni̱i̱ na̱ yiví, miíyó na̱ testigo Jehová kúnda̱a̱-iniyó ña̱ yáʼandosóna ley Ndióxi̱, ta saá kúú ña̱ kándíxakayó nda̱a̱ vitin. Soo tiempo vitin ta̱tán xa̱a̱ nása̱mavaña vitin. Tiempo vitin kǒo táan níkana ni̱i̱ na̱ yiví, saáchi táʼví kuitívará táanna tá kúú: 1) glóbulos rojos, 2) glóbulos blancos, 3) plaquetas á 4) plasma (suero sanguíneo). Soo ki̱ʼva ndóʼo na̱ yiví na̱ doctor kivi ka̱ʼa̱nna xíʼinna á kuniñúʼuna glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas á plasma. Ña̱ táʼví tá ni̱i̱ yóʼo kivi kuniñúʼunara xíʼin na̱ yiví na̱ kúʼvi̱. Miíyó na̱ testigo Jehová kǒo ndákiʼinyó iníí á ku̱mí táʼví táyóʼo saáchi tá ná keʼéyó saá ya̱ʼandosóyó ley Ndióxi̱. Tá kéʼéyó ña̱ káʼa̱n Biblia va̱ʼaníva ndáaña miíyó saá, saáchi i̱yo kiʼin kue̱ʼe̱ miíyó tá kúú ña̱ hepatitis xíʼin ña̱ sida, chi ni̱i̱ kúú tá kúúmií kue̱ʼe̱ yóʼo.

Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ xíniñúʼuna táʼví válí ni̱i̱ yóʼo, kivi nda̱ka̱tu̱ʼúnyó miíyó xa̱ʼa̱ ña̱ táʼví válí ni̱i̱ yóʼo. ¿Ndáa ki̱ʼva xíniñúʼunará ta ndáaña kiʼin na̱ cristiano kuenta xíʼin?

Ni̱i̱ yóʼo ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kúúmiíra. Ña̱ plasma kúúmiíña 90% ni̱i̱ ta kúúmiíña ku̱a̱ʼání hormonas, sales inorgánicas, enzimas xíʼin nutrientes, ta saátu kúúmiíña minerales xíʼin azúcar. Ta táxiña proteínas, tá kúú ña̱ albúmina, factores ña̱ coagulación xíʼin anticuerpos ña̱ chíndeétáʼan ña̱ va̱ása kani kue̱ʼe̱ miíyó. Na̱ xíni̱ va̱ʼa sákuxíkana ta xíniñúʼuna ku̱a̱ʼání proteínas ña̱ plasma. Tá kúú ña̱ hemofílicos, na̱ kamaní xíta ni̱i̱, chíka̱a̱na ña̱ factor coagulación VIII miína. Na̱ yiví na̱ kivi ndoʼo kue̱ʼe̱ yóʼo á na̱ kúúmiíña, sana na̱ doctor kivi ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ kanina túku miína ña̱ naní gammaglobulina ña̱ távána táʼví ni̱i̱ ña̱ naní plasma ña̱ távána na̱ yiví na̱ kǒo kue̱ʼe̱ kúúmií. Íyo inka proteínas ña̱ plasma ña̱ xíniñúʼu na̱ doctor, soo ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ chíndeétáʼanña xíʼinyó kunda̱a̱-iniyó ña̱ plasma yóʼo kivi tavána ku̱a̱ʼáka táʼvíña. a

Ta saátu kivi tavána táʼví válí ña̱ plasma, kiviva kachíñuna xíʼin ku̱mí táʼví tá ni̱i̱ yóʼo tá kúú glóbulos rojos, glóbulos blancos xíʼin plaquetas, ña̱ va̱ʼa tavána táʼví válí ña̱ kúúmií iin ña̱yóʼo. Tá kúú ña̱ glóbulos blancos kivi tavána interferones xíʼin ña̱ interleuquinas, ña̱yóʼo chindeétáʼanña xíʼin na̱ yiví ña̱ ná va̱ása kiʼin kue̱ʼe̱ miína á cáncer. Ña̱ plaquetas távána táʼví válí ña̱ kúúmiíña ña̱ va̱ʼa ndakasina nu̱ú tu̱kue̱ʼe̱. Xa̱a̱ kunumií tavána ta̱tán ña̱ kuniñúʼuna xíʼin táʼví válí ni̱i̱ yóʼo. Ta ta̱tán yóʼo va̱ása ki̱ʼvi ku̱mí táʼví ni̱i̱ xíʼinña; chi ña̱ kuniñúʼuna kúú táʼví válí ña̱ ku̱mí ña̱ kúúmií tá ni̱i̱ yóʼo. ¿Á kivi ndakiʼin na̱ cristiano táʼví válí ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo ña̱ va̱ʼa nduva̱ʼana? Va̱ása kivi ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo á ndakiʼinnaña á va̱ása. Biblia va̱ása káʼa̱n káxiña xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, saáchi iin tá iin na̱ cristiano ndaka̱xin ndáaña keʼéna ña̱ va̱ʼa vií koo ña̱ xínitúni̱na xíʼin Ndióxi̱.

Savana va̱ása ndakiʼinna nda̱a̱ ni iin táʼví válí ni̱i̱ yóʼo ni loʼo kuití tiempo nduva̱ʼana xíʼinña. Chi saá kúnda̱a̱-inina xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ ña̱ va̱ása kuniñúʼuyó ni̱i̱. Ña̱yóʼo kúú ña̱ ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ley ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ nda̱a̱ na̱ ñuu Israel ña̱ xi̱niñúʼu katana ni̱i̱ kití (Deuteronomio 12:​22-24). ¿Nda̱chun ndáyáʼviní ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ yóʼo? Saáchi, tá íxava̱ʼana ña̱ naní gammaglobulina, xíniñúʼuna ni̱i̱ ña̱ va̱ʼa keʼénaña, ndákayana ni̱i̱ yóʼo ña̱ va̱ʼa kachíñuna xíʼinra. Ña̱kán sava na̱ cristiano va̱ása ndákiʼinna ña̱yóʼo, ni kǒo ndákiʼinna ni̱i̱ ni ku̱mí táʼví ña̱yóʼo. Xíniñúʼu ixato̱ʼóna ña̱ nda̱kaxinna keʼéna xíʼin ña̱ xínitúni̱na.

Inka na̱ cristiano síínva ña̱ ndáka̱xinna kéʼéna. Kǒo táxina ndee̱ ni̱i̱ miína ni táʼvírá tá kúú glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas á plasma, soo táxina ña̱ ná kuniñúʼu na̱ doctor táʼví válí ña̱ kúúmií ku̱mí táʼví ni̱i̱ yóʼo ña̱ taánna miína. Soo xa̱a̱ síín ndáka̱xin iin tá iinna kéʼéna. Sana iin na̱ cristiano taxina ña̱ kanina túku miína ña̱ kúúmií gammaglobulina, soo va̱ása taxina ña̱ kúúmiíña táʼví ni̱i̱ tá kúú glóbulos rojos, glóbulos blancos. Tásaá, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼin na̱ cristiano ña̱ ndakiʼinna táʼví válí ña̱ kúúmií táʼví ni̱i̱ yóʼo?

Táʼví ña̱ naní “Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo” ña̱ La Atalaya 1 tí junio ku̱i̱ya̱ 1990 ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ sava proteínas ña̱ kúúmií ña̱ plasma (táʼví válí ña̱ kúúmií ni̱i̱) ña̱ kúúmií ná ñúʼu se̱ʼe ta ña̱yóʼo yáʼaña nu̱ú kúva̱ʼa iin ña̱ loʼo. Ta saá xáaña ndákiʼinña ña̱ inmunoglobulinas ti̱xin siʼíñá, ta saá va̱ása kani kue̱ʼe̱ñá. Inka ña̱ kéʼé ña̱ glóbulos rojos tá xa̱a̱ kunumí kaku ña̱ loʼo yóʼo, ña̱ táʼví válí ni̱i̱ yóʼo sayáʼaña ta̱chí. Táʼví ña̱yóʼo ndúuña bilirrubina, ta yáʼaña ti̱xin placenta ta sayáʼaña ña̱yóʼo ndaʼa̱ siʼíñá, ta ñáyóʼo kúú ñá táváñá. Sava na̱ cristiano ndákanixi̱nína ña̱ kivi ndakiʼinna táʼví válí ña̱ plasma á inkaka ña̱ glóbulos xa̱ʼa̱ ña̱ kíʼinna kuenta ña̱ kúú xíʼin iin ñá ñúʼu se̱ʼe.

Xa̱a̱ ña̱ xa̱a̱ síín síín ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíʼin ña̱ ndáka̱xinna xa̱ʼa̱ ña̱ xínitúni̱na, ¿á kúni kachiña ña̱ va̱ása ndáyáʼvi ña̱yóʼo? Va̱ása. Iin ña̱ ndáyáʼviní kúú ña̱yóʼo. Soo íyo iin ña̱ xa̱a̱ xíni̱yó xa̱ʼa̱. Ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱, na̱ testigo Jehová kǒo ndákiʼinna ni̱i̱ ni ku̱mí táʼví táyóʼo. Biblia káʼa̱nña xíʼin na̱ cristiano ña̱ ná kǒo kuxuna ña̱ʼa ña̱ táxina ndaʼa̱ Ndióxi̱ vatá, ni ná kǒo kuniñúʼuna ni̱i̱, ni ná kǒo keʼéna ku̱a̱chi kini (Hechos 15:29). Soo tá káʼa̱nna ña̱ kuniñúʼu na̱ cristiano táʼví válí ña̱ ku̱mí ña̱ kúúmií ni̱i̱ yóʼo, iin tá iinna xíniñúʼu ndakanivíxi̱nína ta̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin Ndióxi̱, ta saá ndaka̱xinna keʼéna ña̱ kúni̱na ta saá vií koo ña̱ xínitúni̱na.

Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ndákiʼinna ta̱tán ña̱ túvina ña̱ kama chindeétáʼan xíʼinna, ta nda̱a̱ kivi kani kue̱ʼe̱ miína, tá kúú ña̱ kivi kani kue̱ʼe̱ ni̱i̱ miína. Miíyó na̱ cristiano viíva̱ʼa ná nandukúyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta saá vií koo ña̱ ndaka̱xinyó keʼéyó, chi su̱ví kuití ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása kani kue̱ʼe̱ miíyó chi saátu vií ndakanixi̱níyó ña̱ vií kutáʼanyó xíʼin Ndióxi̱. Miíyó na̱ testigo Jehová va̱ʼa kúniyó xa̱ʼa̱ ña̱ íyo ku̱a̱ʼá ta̱tán ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinyó saátu ndákanixi̱níyó ndáaña kivi chindeétáʼan xíʼinyó xíʼin ña̱ kǒo kivi chindeétáʼan xíʼinyó. Tá káʼa̱nna xíʼinyó ña̱ ndee̱ ni̱i̱ miíyó saá kúú ña̱ kíʼinyó kuenta ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinyó xíʼin ña̱ kítáʼanyó xíʼinra (Salmo 36:⁠9).

Va̱ʼaní bendición ndákiʼin na̱ cristiano xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxana ña̱ ka̱ʼyí iin ta̱ salmista tá ka̱chira: “Jehová kúúra iin ñu̱ʼu xíʼin iin escudo nu̱úyó; ta̱kán táxira ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱yó ta íxato̱ʼóra miíyó [...], si̱íní íyo ini na̱ yiví na̱ kándíxa yóʼó” (Salmo 84:​11, 12).

[Koto]

a Ña̱ naní “Pregunta ña̱ kéʼé na̱ káʼvi tutu yóʼo” nu̱ú La Atalaya 1 tí noviembre ku̱i̱ya̱ 1978 xíʼin 1 tí octubre ku̱i̱ya̱ 1994. Na̱ íxava̱ʼa ta̱tán xa̱a̱ kéʼéna ta̱tán ña̱ kǒo kúúmií ni̱i̱, ta ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼuna nu̱úka ña̱ kuniñúʼuna táʼví válí ni̱i̱ ki̱ʼva ña̱ xi̱xiniñúʼuna tá ya̱chi̱.

[Cuadro ña̱ página 31]

PREGUNTA ÑA̱ KIVI NDA̱KA̱TU̱ʼÚNYÓ NA̱ DOCTOR

Tá ná ndatána á ta̱anna ta̱tán ña̱ kúúmií táʼví ni̱i̱ yóʼó, nda̱ka̱tu̱ʼún ña̱ yóʼo miína:

¿Á xíni ndiʼi na̱ káchíñu xíʼin ta̱ doctor ña̱ kúii̱ testigo Jehová ta ni̱ka̱ʼi̱n ña̱ kǒo ndee̱ ni̱i̱ miíi̱ ni ña̱ glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas ni plasma?

Tá ta̱tán ña̱ taxina ndaʼún i̱xava̱ʼanaña xíʼin iin ña̱ naní glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas xíʼin plasma, nda̱ka̱tu̱ʼun miína:

¿Á xíʼin ku̱mí iin ña̱ táʼví ña̱ kúúmií ni̱i̱ ke̱ʼéndó ña̱yóʼo? Tá ke̱ʼéna ña̱yóʼo xíʼin ta̱tán, nda̱ka̱tu̱ʼún miína: ¿á kivi ka̱ʼún xíʼi̱n ndáaña kúúmiíña?

¿Nda̱saa táʼví ni̱i̱ yóʼo kúúmií ta̱tán ta ndáa ki̱ʼva keʼéndóña?

Tá ña̱ xínitúni̱ táxiña ndakiʼi̱n táʼví válí yóʼo, ¿ndáaña kivi kundoʼi̱ xíʼin ta̱tán yóʼo?

Tá ña̱ xínitúni̱ kǒo táxiña ndakiʼi̱n táʼví válí yóʼo, ¿ndáa inka ta̱tán va̱ʼa taxindó ndaʼíi̱?

Tá xa̱a̱ ka̱ʼvii̱ ta ku̱ndaa̱va̱ʼa-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ¿ama kúú ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼinna ndáaña kúú ña̱ ndaka̱xin keʼíi̱?