Tlen maseualmej kinekij kimatisej

¿Kiseliaj Jehová itlajtoltemakauaj pajtli tlen mokixtijtok ipan se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxelojtok estli?

Tlen ijkuilijtok ipan ni tlamachtili kiski ipan Tlen Tematiltia, junio 15, 2000.

Jehová itlajtoltemakauaj amo tijseliaj estli. Tijmatij toTeotsij itlanauatiljuaj amo uelis tijpatlasej ika tlen maseualmej moiljuiaj. Maske kiampa, ipan ni tonali tepajtianij ya uelij kixejxelouaj estli ika naui tlamantli uan uelij kichiuaj pajtli tlen mokixtijtok ipan se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli. Kema se Cristo itokilijka kiitas tlaj kiselis, amo san moneki moiljuis tlaj kipaleuis nopa pajtli o amo. Nojkia moneki moiljuis tlake kiijtoua Biblia uan tlaj nopa uelis kichiuas ayokmo kuali ma mouika iuaya Jehová.

Tlamantli tlen tlauel ipati amo ouij tijkuamachilisej. Tlaj tijnekij tijmatisej kenke kiampa tikijtouaj, ma tikitakaj tlake kiijtoua Biblia, tlake panok uejkajkia uan tlake kichiuaj tepajtianij.

Jehová kiiljuik Noé, katli uejkajkia itstoya, nopa estli amo monekiyaya san kej ueli kitekiuisej (Génesis 9:3, 4). ToTeotsij kinmakak israeleuanij se keski tlanauatili tlen kinextik estli tlauel ipati: “Nojkia intla se israelita o se seyok tlali ejketl tlen itstok inmouaya kikuas estli, uajka na tlauel nikualanis ika nopa tlakatl”. Israeleuanij katli amo kineltokaskiaj ni tlanauatili, ueliskiaj kichiuasej sekinok nojkia ma tlaijixnamikikaj, yeka Jehová kiijtok: “Nijkixtis tlen kampa inmojuantij [nijmiktis] para ayok kema uelis itstos ika inisraelitajmej” (Levítico 17:10). Teipa, ipan se tlanechikoli tlen mochijki ipan Jerusalén, apóstoles uan ueuejtlakamej kiijtojkej: “Amo xijkuakaj estli”. Tlaj se akajya kikuayaya estli, eliyaya sanse kej tlaj momekatiskia o tlaj kinueyichiuaskia teteyomej (Hechos 15:28, 29).

Ipan achtoui siglo, ¿tlake kinekiyaya kiijtos “amo xijkuakaj estli”? Cristo itokilijkauaj amo kikuayayaj ieso se tlapiali katli namanok kimiktijtoyaj yon estli tlen ya tetixtoya; nojkia amo kikuayayaj inakayo se tlapiali tlen amo kikixtilijtoyaj ieso. Uan nojkia monekiyaya amo kikuasej sekinok tlakualistli tlen kipiayaya estli, kej nopa morcilla. Tlaj se akajya kichiuayaya se tlen ni tlamantli, kiixpanoyaya toTeotsij itlanauatil (1 Samuel 14:32, 33).

Miakej maseualmej katli uejkajkia itstoyaj, kikuayayaj estli, kej kiijtoua nopa amatlajkuiloli tlen Tertuliano kiijkuilok (siglos 2 uan 3 kema ya ualajtoya Jesús). Sekij kiijtouayayaj Cristo itokilijkauaj kikuayayaj estli, yeka Tertuliano kiijtok se keskij tribus kiijiyayaj estli kema kiijtouayayaj nochipa mopaleuiskiaj. Nojkia kiijtok: “Katli ayokmo kinekij kipiasej nopa kokolistli [epilepsia], kiijij inineso katli kinmiktiaj ipan circo”.

Cristo itokilijkauaj moiljuiyayaj amo kinamikiyaya kiampa kichiuasej (maske katli euayayaj Roma moiljuiyayaj kinpaleuiskia ma mochikauakaj). Tertuliano kiijtok: “Amo tikijij yon inineso tlapialmej katli kinmiktiaj kema iljuichiuaj”. Katli euayayaj Roma kinekiyayaj Cristo itokilijkauaj ma tlajtlakolchiuakaj, yeka kinmakayayaj tlakualistli tlen kichijchijtoyaj ika estli. Tertuliano nojkia kiijtok: “¿Kinamiki timoiljuisej [Cristo itokilijkauaj] kinekij kiijisej inineso maseualmej tlaj inijuantij amo kinekij kikuasej inineso tlapialmej?”.

Ipan ni tonali, miakej maseualmej moiljuiaj moneki kinneltokasej tepajtianij kema kiniljuiaj ma motlalilikaj estli uan amo kineltokaj tlen toTeotsij tlanauatia. Maske Jehová itlajtoltemakauaj amo tijnekij timikisej, timosentlalijtokej amo tijkuasej yon timotlalilisej estli pampa tijmatij Jehová amo kineki kiampa ma tijchiuakaj. Nama tepajtianij kitekiuiaj pajtli tlen kipia estli. Yeka, ¿tlake moneki tijchiuasej tlaj amo tijnekij tikixpanosej tlen Jehová technauatia?

Kema tlanki nopa Ompa Ueyi Tlauilankayotl, tlauel miakej maseualmej pejkej motlaliliaj estli, uan Jehová itlajtoltemakauaj tijkuamachilijkej nopa kiixpano toTeotsij itlanauatiljuaj, uan ipan ni tonali nojua kiampa timoiljuiaj. Tepajtianij kipatlatokej tlen ika tepajtiaj. Yeka, ipan ni tonali ayokmo tetlaliliaj estli senkistok, inijuantij tetlaliliaj se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli: 1) glóbulos rojos, 2) glóbulos blancos, 3) plaquetas o 4) plasma (suero tlen kipia estli). Tepajtianij kiitaj tlaj se akajya tlauel mokokoua o amo, uan teipa kiiljuiaj ma motlalili glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas o plasma. Uan pampa nama maseualmej san kintlaliliaj se tlen nopa naui tlamantli, san ika nechka tlajko litro estli uelis kinpaleuisej miakej maseualmej. Jehová itlajtoltemakauaj timoiljuiaj tikixpanosej toTeotsij itlanauatiljuaj tlaj tijselisej estli o se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua. Tikitstokej tlauel techpaleuijtok ni tlanauatili pampa amo timomauaj ika hepatitis yon ika sida, tlen kemantika kipia nopa estli tlen tetlaliliaj.

Uan pampa nama onka pajtli tlen mokixtijtok ipan se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxelojtok estli, tijnekij tijmatisej se keski tlamantli tlen tlauel ipati. ¿Kenijkatsa motekiuia uan tlake moneki tikitasej Cristo itokilijkauaj kema tijtlapejpenisej tlaj timotlalilisej o amo?

Estli kipia miak tlamantli. Maske plasma kipia se 90% atl, nojkia kipia miak hormonas, sales inorgánicas, enzimas, nutrientes, minerales uan azúcar. Nojkia kipia proteínas, kej albúmina, tlamantli tlen kichiua ma tetia estli uan se keski tlamantli tlen techpaleuia amo ma timokokokaj. Tepajtianij kikixtiaj uan kitekiuiaj se keski proteínas tlen eltok ipan plasma. Se neskayotl, nopa hemofílicos o katli tlauel eskisaj, kintlaliliaj nopa factor de coagulación VIII, tlen kinpaleuia ayokmo tlauel ma eskisakaj. Uan tepajtianij kiniljuiaj se keskij maseualmej katli mokokouaj, ma motsopinikaj ika gammaglobulina tlen kikixtiaj ipan plasma. Maske ipan plasma onka miak proteínas tlen tepajtianij kitekiuiaj, tlen ya tikijtojkej kinextia kenijkatsa se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli, kej nopa plasma, uelis nojua kixejxelosej. *

Kej ya tikitakej, plasma ueli kixejxelouaj, uan nojkia kiampa kichiuaj ika glóbulos rojos, glóbulos blancos uan plaquetas. Ipan glóbulos blancos kikixtiaj interferones uan interleuquinas, tlen kitekiuiaj kema kinpajtiaj katli tsonpiltij uan katli kipiaj cáncer. Ipan plaquetas kikixtiaj se keski tlamantli tlen kichiua ma pachiui iselti kampa timotejkej. Uan uelis nechka kichiuasej sekinok pajtli tlen nojkia kikixtijtokej ipan estli. Kema tepajtianij kitekiuiaj nopa tlamantli, amo kiijtosneki tetlaliliaj estli senkistok, inijuantij tetlaliliaj tlen mokixtijtok ipan se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli. ¿Cristo itokilijkauaj uelis mopajtisej ika nopa tlamantli? Amo uelis tikijtosej tlaj kena o amo, pampa Biblia amo kiijtoua, yeka sejse Cristo itokilijka moneki kitlapejpenis tlen amo kiyolkokos itlalnamikilis.

Se keskij Cristo itokilijkauaj amo kinekij kiselisej yon se tlamantli tlen mokixtijtok ipan estli (uan nojkia amo kiseliaj tlen kinpaleuis san se tlalochtli). Kiampa kichiuaj pampa ya nopa kikuamachiliaj kema toTeotsij kiijtok: “Amo xijkuakaj nopa estli”. Kiijtouaj toTeotsij kiniljuik israeleuanij monekiyaya kitoyauasej tlalchi inineso tlapialmej (Deuteronomio 12:22-24). ¿Kenke tlauel ipati ni tlamantli? Pampa kema kichijchiuaj gammaglobulina, kema kichijchiuaj tlamantli tlen kichiua ma tetia estli uan sekinok tlamantli, moneki kikixtilisej se akajya ieso uan kimanelosej ika sekinok tlamantli. Yeka, se keskij Cristo itokilijkauaj amo kiseliaj nopa tlamantli pampa moiljuiaj eli sanse kej kiseliskiaj estli senkistok o se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli. Tojuantij moneki tijtlepanitasej tlen inijuantij kitlapejpeniaj.

Amo nochi Cristo itokilijkauaj kitlapejpeniaj sanse tlamantli. Maske amo kinekij kiselisej estli senkistok, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas o plasma, kinkauiliaj tepajtianij ma kinpajtikaj ika se tlamantli tlen mokixtijtok nopaya. Uan ipan ni tlamantli, Cristo itokilijkauaj nojkia amo sanse tlen kitlapejpeniaj. Maske sekij kikauaj ma kintsonpinikaj ika gammaglobulina, amo kikauaj ma kintsopinikaj ika se tlamantli tlen mokixtijtok ipan glóbulos rojos o ipan glóbulos blancos. ¿Tlake uelis kichiuas se Cristo itokilijka ma kiseli se pajtli tlen mokixtijtok ipan se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli?

Nopa tlamachtili “Preguntas de los lectores” tlen kiski ipan La Atalaya, junio 1, 1990, kiijtok se siuatl katli tlanemiltia uelis kipanoltilis ikone, katli nojua itstok iijtiko, se keski proteínas tlen eltok ipan plasma. Kiampa se tenaj ueli kipanoltilia ikone inmunoglobulinas, tlen kipaleuia amo tlauel ma mokoko. Nojkia, kema nechka mikisej nopa glóbulos rojos tlen kipia se pilkonetsi, kisa se tlamantli tlen kiuika oxígeno. Se achi tlen nopa tlamantli, mochiua bilirrubina, uan kipanoltilia inana, teipa inana kikixtia. Se keskij Cristo itokilijkauaj uelis moiljuiaj pampa se tenaj kipanoltilia ikone se keski tlamantli tlen mokixtijtok ipan estli, uajka amo kenijki tlaj kikauasej ma kintlalilikaj se tlamantli tlen mokixtijtok ipan plasma o ipan glóbulos.

¿Kinamiki tikijtosej amo ipati ni tlamantli san pampa sekinok amo sanse tlen kitlapejpeniaj? Amo, ni tlamantli kena eli ipati. Uan onka se tlamantli tlen moneki tikilnamikisej. Nochi tlen ya tikitakej kinextia Jehová itlajtoltemakauaj amo kiseliaj estli senkistok yon se tlen nopa tlamantli tlen ika moxejxeloua estli. Biblia kiniljuia Cristo itokilijkauaj: “Amo xijkuakaj estli” (Hechos 15:29). Uan kema se Cristo itokilijka kitlapejpenis tlaj kikauas ma kipajtikaj ika se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli, moneki kuali moyoliljuis tlake kichiuas, momaijtos uan kitlapejpenis tlen amo kiyolkokos itlalnamikilis.

Miakej maseualmej kiseliaj se keski pajtli tlen moiljuiaj nima kinpaleuis, maske nopa nojkia uelis kichiuas ma momauakaj ika se kokolistli, kemantika kiampa kinpano katli motlaliliaj estli. Cristo itokilijkauaj tijchiuaj kampeka tijyekosej sekinok tlamantli uan kuali tikitasej tlake pajtli kinamiki tijselisej, kiampa tijchiuaj pampa amo san tikitaj tlake uelis techpaleuis. Jehová itlajtoltemakauaj tikintlaskamatiliaj tepajtianij pampa kichiuaj kampeka kuali techpajtisej, uan tikitaj tlaj techpaleuis o techtlanauis tlen ika timopajtisej. Uan kema tikitaj se keski tlamantli mokixtijtok ipan estli, tikitaj tlake moiljuia toTeotsij pampa nojua tijnekij kuali timouikasej iuaya (Salmo 36:⁠9).

Cristo itokilijkauaj tlauel yolpakij pampa moiljuiaj sanse kej se salmista, ya kiijtok: “Ta, toTeko Dios, titetlauilia uan titemanauia. Ta titeiknelia uan titeueyitlalia. Uan nochi tlen monejnemiltiaj xitlauak ipan moojui, ta tikinmakas nochi tlamantli kuajkuali tlen inijuantij kinekij. ToTeko Dios [...], nelia pakij nopa tlakamej tlen motemachiaj ipan ta para tikinmokuitlauis” (Salmo 84:11, 12).

[Tlatsintla kiijtoua]

[Recuadro]

TLEN UELIS TIKINTLATSINTOKIS TEPAJTIANIJ

Tlaj mitstekisej o kinekisej mitspajtisej ika se tlamantli tlen kipia estli, xikintlatsintoki:

¿Katli nechpajtisej kimatij nieli se tlen Jehová itlajtoltemakauaj uan amo nijkaua ma nechtlalilikaj estli (estli senkistok, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas yon plasma sanguíneo)?

Tlaj nopa pajtli tlen ika kinekij mitspajtisej kichijchijtokej ika plasma sanguíneo, glóbulos rojos o blancos, o plaquetas, xikintlatsintoki:

¿Kichijchijtokej nopa pajtli ika se tlen nopa naui tlamantli tlen ika moxejxeloua estli? Tlaj kena, ¿ueliskia tinechixtomilis tlake kipia nopa pajtli?

¿Keski imiaka tlen ni pajtli tlen kikixtijtokej ipan estli tinechtlalilis, uan kenijkatsa tinechtlalilis?

Tlaj kena nijselis ni tlamantli tlen mokixtijtok ipan estli, ¿kenijkatsa ueliskia nechtlanauis?

Tlaj amo nijneki nijselis ni tlamantli tlen mokixtijtok ipan estli pampa nechyolkokoua notlalnamikilis, ¿ika tlake sekinok pajtli uelis nimopajtis?

Kema ya kuali nimoiljuijtos tlake nijchiuas, ¿kema uelis nimitsiljuis tlen nijtlapejpenik?