Dipotšišo tše Tšwago go Babadi

Na Dihlatse tša Jehofa di amogela dikarolwana le ge e le dife tše dinyenyane tša madi?

Karabo e latelago e gatišitšwe gape go tšwa tokollong ya June 15, 2000.

Karabo ya motheo ke ya gore Dihlatse tša Jehofa ga di amogele madi. Re dumela ka mo go tiilego gore molao wa Modimo ka madi ga se wo o dirišwago bakeng sa go fetošwa gore o swanele dikgopolo tšeo di feto-fetogago. Lega go le bjalo, go tšwelela dikgang tše difsa ka gobane madi ga bjale a kgona go aroganywa ka dikarolo tše nne tša motheo le dikarolwana tša dikarolo tšeo. Tabeng ya go dira phetho ya ge e ba a ka amogela dilo tše bjalo, Mokriste o swanetše go lebelela ka kua ga mehola le dikotsi tša tša kalafo tšeo di ka tšwelelago. O swanetše go tshwenyega ka seo Beibele e se bolelago le mafelelo ao se se ka bago le ona tswalanong ya gagwe le Modimo yo Matla-ohle.

Dikgang tša motheo di bonolo kudu. E le go thuša go bona lebaka leo ka lona go lego bjalo, ela hloko taba ya Beibele, ya histori le ya tša kalafo.

Jehofa Modimo o ile a botša mogologolo wa rena ka moka Noage gore madi a swanetše go tšewa e le selo se se kgethegilego. (Genesi 9:3, 4) Ka morago, melao yeo Modimo a e neilego Isiraele e ile ya bonagatša go kgethega ga madi: “Mang le mang wa leloko la Isiraele, le o šele . . . e a jaxo madi afe le afe, yêna-eo ke tlo mo hlaba ka mahlô.” Ka go gana molao wa Modimo, mo-Isiraele o be a ka šilafatša ba bangwe; ka gona, Modimo o ile a oketša ka gore: “[Ke tla] mo ripa mo sethšabeng sa xabô.” (Lefitiko 17:10) Ka morago, ge ba le sebokeng kua Jerusalema, baapostola le banna ba ba godilego ba ile ba laela gore re swanetše ‘go ila madi.’ Go dira bjalo go bohlokwa go swana le go ila boitshwaro bjo bo gobogilego bja botona le botshadi le borapedi bja medimo ya diswantšho.—Ditiro 15:28, 29.

Go “ila” go ka ba go be go bolela’ng mehleng ya morago kua? Bakriste ba be ba sa je madi, go sa šetšwe gore ke a mafsa goba a kgahlilego; e bile ba be ba sa je nama ya phoofolo yeo e sa tšhollwago madi. Dijo tše dingwe tšeo di ileditšwego e be e le tšeo di tšhetšwego madi, tše bjalo ka boroso yeo e nago le madi. Go ja madi ka tsela le ge e le efe ya ditsela tšeo e be e tla ba go roba molao wa Modimo.—1 Samuele 14:32, 33.

Batho ba bantši mehleng ya bogologolo ba ka ba ba be ba sa tshwenyege ka go ja madi, bjalo ka ge re ka bona mengwalong ya Tertullian (lekgolong la bobedi le la boraro la nywaga C.E.). Ge a arabela ditatofatšong tša maaka tša gore Bakriste ba be ba e-ja madi, Tertullian o ile a bolela ka merafo yeo e bego e dira dikgwerano ka go latswa madi. O ile a ba a bolela gore “[ba bangwe] ka lenyora la megabaru pontšhong ya mosakong ba ile ba tšea madi a mafsa a bao ba nago le molato . . . e le bakeng sa go alafa dithunthwane tša bona ka ona.”

Mekgwa yeo (gaešita le ge ba-Roma ba bangwe ba be ba e dira ka mabaka a tša maphelo) e be e fošagetše go Bakriste. Tertullian o ngwadile gore: “Ga re akaretše le madi a diphoofolo dijong tša rena tša ka mehla.” Ba-Roma ba be ba diriša dijo tšeo di nago le madi e le tsela ya go leka potego ya Bakriste ba kgonthe. Tertullian o okeditše ka gore: “Bjale, ke le botšiša gore ke selo sa mohuta mang se, sa gore ge le kgodišegile [gore Bakriste] ba tla gana madi a diphoofolo ka poifo, la swanelwa ke go akanya gore ba bontšha megabaru bakeng sa madi a batho?”

Lehono ke batho ba sego kae bao ba ka naganago gore melao ya Modimo yo Matla-ohle go ngangišanwa ka yona ge e ba ngaka e šišinya gore ba tšhelwe madi. Le ge Dihlatse tša Jehofa di rata e le ka kgonthe go tšwela pele di phela, re tlamegile go kwa molao wa Jehofa mabapi le madi. Se se bolela eng go ya ka mokgwa wa tša kalafo wo o dirišwago gona bjale?

Ka ge ditšhelo tša madi ka moka di ile tša ata ka morago ga Ntwa ya II ya Lefase, Dihlatse tša Jehofa di ile tša lemoga gore se se be se thulana le molao wa Modimo—gomme re sa dutše re dumela seo. Lega go le bjalo, kalafo e ile ya fetoga ge nako e dutše e e-ya. Lehono, ditšhelo tše dintši tša madi ga se tša go tšhelwa madi ka moka eupša ke tša go tšhelwa karolo e nngwe ya motheo ya wona: (1) disele tše dikhwibidu; (2) disele tše ditšhweu; (3) di-platelet; (4) plasma (serum), karolo ya seela. Go ithekgilwe ka boemo bja molwetši, dingaka di ka kgetha go diriša disele tše dikhwibidu, disele tše ditšhweu, di-platelet goba plasma. Go tšhelwa ga dikarolo tše tša motheo go dira gore unit e tee ya madi e dirišwe gare ga balwetši ba bantši. Dihlatse tša Jehofa di dumela gore go amogela madi ka moka  goba le ge e le efe ya dikarolo tšeo tše nne tša motheo go roba molao wa Modimo. Ka mo go lemogegago, go kgomarela boemo bjo bjo bo theilwego Beibeleng go di šireleditše dikotsing tše dintši, go akaretša malwetši a bjalo ka hepatitis le AIDS ao a ka tšewago mading.

Lega go le bjalo, ka ge madi a ka fetošwa go feta go fo ba dikarolo tšeo tša motheo, go tšwelela dipotšišo mabapi le dikarolwana tšeo di tšwago dikarolong tša motheo tša madi. Dikarolwana tšeo di dirišwa bjang, gomme Mokriste o swanetše go naganišiša ka eng ge a dira phetho mabapi le tšona?

Madi a raragane. Gaešita le plasma—yeo e nago le tekanyo ya 90 lekgolong ya meetse—e na le dihomoune tše dintši kudu, matswai ao a tapilego, di-enzyme le metswako, go akaretša diminerale le swikiri. Plasma gape e na le diprotheine tše bjalo ka albumin, dilo tša go kgahliša madi le dilwantšha-bolwetši bakeng sa go lwantšha malwetši. Ditsebi di aroganya diprotheine tše dintši tša plasma le go di diriša. Ka mohlala, clotting factor VIII e neilwe batho bao ba nago le bolwetši bja hemophilia, bao ba tšwago madi gabonolo. Goba ge e ba motho yo mongwe a swerwe ke bolwetši bjo itšego, dingaka di ka laela gore go hlabelwe ka gamma globulin yeo e ntšhitšwego go plasma ya madi a batho bao ba šetšego ba neilwe matla a go lwantšha malwetši. Diprotheine tše dingwe tša plasma di dirišwa kalafong, eupša yeo go bolelwago ka yona ka mo godimo e bontšha kamoo karolo ya motheo ya madi (plasma) e ka fetošwago ka gona bakeng sa go hwetša dikarolwana. *

Go fo etša ge plasma ya madi e ka ba mothopo wa dikarolwana tše di fapa-fapanego, dikarolo tše dingwe tša motheo (disele tše dikhwibidu, disele tše ditšhweu, di-platelet) di ka fetošwa bakeng sa go aroganya dikarolwana tše dinyenyane. Ka mohlala, disele tše ditšhweu tša madi e ka ba mothopo wa di-interferon le di-interleukin tšeo di dirišetšwago go alafa malwetši a mangwe a ditwatši le dikankere. Di-platelet di ka fetošwa bakeng sa go ntšha karolo ya go fodiša ntho. Dihlare tše dingwe le tšona di a tšweletšwa tšeo di akaretšago (bonyenyane mathomong) dilo tšeo di ntšhitšwego dikarolong tša madi. Dikalafo tše bjalo ga se tša go tšhelwa dikarolo tšeo tša motheo; gantši di akaretša dikarolo goba dikarolwana tša tšona. Na Bakriste ba swanetše go amogela dikarolwana tše tlhokomelong ya tša kalafo? Re ka se ke ra bolela. Beibele ga e nee ditaba ka botlalo, ka gona Mokriste o swanetše go dira phetho ya gagwe yeo e theilwego letswalong pele ga Modimo.

Ba bangwe ba ka gana selo le ge e le sefe seo se tšwago mading (gaešita le dikarolwana tšeo di reretšwego go nea matla a nakwana ao a šomago a go lwantšha malwetši). Ke kamoo ba kwešišago ka gona taelo ya Modimo ya gore ba ‘ile madi.’ Ba fahlela ka gore molao wo a o filego ba-Isiraele o be o nyaka gore madi ao a ntšhitšwego sepheding a ‘tšhelwe fase.’ (Doiteronomio 12:22-24) Ke ka baka la’ng seo e le se se kwalago? E le gore go lokišetšwe gamma globulin, dikarolo tša go kgahliša madi tšeo di theilwego mading le tše dingwe go nyakega gore go kgoboketšwe madi gomme a fetošwe. Ka baka leo, Bakriste ba bangwe ba gana ditšweletšwa tše di bjalo go fo swana le ge ba gana ditšhelo tša madi ka moka goba tša dikarolo tša wona tše nne tša motheo. Boemo bja bona bja potego le bjo bo theilwego letswalong bo swanetše go hlompšha.

Bakriste ba bangwe ba dira phetho e fapanego. Le bona ba gana ditšhelo tša madi ka moka, disele tše dikhwibidu, disele tše ditšhweu, di-platelet goba plasma. Lega go le bjalo, mo gongwe ba ka dumelela ngaka gore e ba alafe ka karolwana yeo e ntšhitšwego dikarolong tša motheo. Gaešita le mo go ka ba le diphapano. Mokriste yo mongwe a ka amogela go hlabelwa gamma globulin, eupša mo gongwe a ka dumela goba a se dumele go hlabelwa selo seo se ntšhitšwego diseleng tše dikhwibidu goba tše ditšhweu. Lega go le bjalo, ka godimo ga tšohle, ke eng seo mohlomongwe se ka lebišago Bakriste ba bangwe gore ba phethe gore ba ka amogela dikarolwana tša madi?

Sehlogo sa “Dipotšišo tše Tšwago go Babadi” se se lego ka go Morokami wa June 1, 1990, se boletše gore diprotheine tša plasma (dikarolwana) di tloga mading a mosadi wa moimana gomme tša tsena tshepedišong ya madi yeo e ikemetšego ya leseanyana la gagwe leo le sa lego ka popelong. Ka gona mma o fetišetša di-immunoglobulin ngwaneng wa gagwe, tšeo di mo neago matla a holago a go lwantšha malwetši. Ge disele tše dikhwibidu tša leseanyana leo le sa lego ka popelong di fetša tekanyo ya bophelo bja tšona e tlwaelegilego, karolo  ya tšona yeo e rwalago oksitšene e a fetošwa, e le tšeo di ikemetšego. E nngwe ya yona e fetoga bilirubin, yeo e tshelago placenta yeo ngwana a golelago ka gare ga yona ya mma, gomme e ntšhwa le ditšhila tša mmele wa gagwe. Bakriste ba bangwe ba ka phetha ka gore ka ge dikarolwana tša madi di kgona go fetela mothong yo mongwe boemong bjo bja tlhago, ba ka amogela karolwana ya madi yeo e tšerwego go plasma ya madi goba diseleng.

Na ntlha ya gore dikgopolo le diphetho tšeo di theilwego letswalong di ka fapana e bolela gore kgang ke yeo e sa kwalego? Aowa. Ke e kgolo. Lega go le bjalo, go na le taba ya motheo yeo e lego bonolo. Taba yeo e lego ka mo godimo e bontšha gore Dihlatse tša Jehofa di gana ditšhelo tša madi a feletšego gotee le dikarolo tša ona tša motheo. Beibele e laela Bakriste gore ba ‘ile didimo tša medimo ya diswantšho le madi le bootswa.’ (Ditiro 15:29) Ka godimo ga moo, ge go tliwa dikarolwaneng tša dikarolo le ge e le dife tša motheo, Mokriste yo mongwe le yo mongwe ka morago ga go naganišiša ka kelohloko le ka thapelo, o swanetše go itirela phetho yeo e theilwego letswalong.

Batho ba bantši ba ka rata go amogela kalafo le ge e le efe yeo e bonalago e nea mehola ya kapejana, gaešita le kalafo yeo e nago le dikotsi tšeo di tsebjago tša tša maphelo, ka ge go le bjalo ka ditšweletšwa tša madi. Mokriste yo a botegago o phegelela go ba le pono e bulegilego le yeo e leka-lekanego kudu yeo e akaretšago se se fetago dikarolo tše di bonagalago. Dihlatse tša Jehofa di leboga maiteko ao a dirwago a go nea tlhokomelo ya tša kalafo yeo e nago le mohola, gomme di ela tekanyo ya dikotsi/mehola ya kalafo le ge e le efe. Lega go le bjalo, ge go tliwa tabeng ya ditšweletšwa tšeo di tšwago mading, di ela ka kelohloko seo Modimo a se bolelago gotee le tswalano ya tšona le Monei wa rena wa Bophelo.—Psalme 36:9.

Ke tšhegofatšo e kgolo gakaakang go Mokriste go ba le kgodišego e bjalo e swanago le ya mopsalme yo a ngwadilego gore: “Morêna ké Yêna letšatši le kôtsê. Tše botse le boxolo motho ó newa ke Yêna. Ba sepelaxo ka xo loka a ka se ba hlokiše tše di botse. Morêna . . . e a Xo botilexo ké motho wa lehlôxônôlô”!—Psalme 84:11, 12.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 31]

DIPOTŠIŠO TŠEO DI ŠIŠINTŠWEGO BAKENG SA NGAKA

Ge e ba o lebane le go buiwa goba kalafo yeo e ka akaretšago setšweletšwa sa madi, botšiša gore:

Na bašomi ka moka ba tša kalafo bao ba akaretšwago ba a tseba gore, ka ge ke le yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa, ke laela gore go se be le ditšhelo tša madi (madi a feletšego, disele tše dikhwibidu, disele tše ditšhweu, di-platelet goba plasma ya madi) tšeo ke di newago ka tlase ga maemo le ge e le afe?

Ge e ba sehlare le ge e le sefe seo se tla dirišwago se ka ba se dirilwe go tšwa go “plasma” ya madi, disele tše dikhwibidu goba tše ditšhweu goba di-“platelet,” botšiša gore:

Na sehlare se dirilwe go tšwa go e nngwe ya dikarolo tše nne tša motheo tša madi? Ge e ba go le bjalo, na le ka hlalosa kamoo se dirilwego ka gona?

Ke tekanyo e kaaka’ng ya sehlare se se se tšerwego mading yeo mo gongwe e ka dirišwago, gona ka tsela efe?

Ge e ba letswalo la-ka le ntumelela go amogela karolwana ye, ke dikotsi dife tša tša kalafo tše di lego gona?

Ge e ba letswalo la-ka le ntutueletša gore ke gane karolwana ye, ke kalafo efe e nngwe yeo e ka dirišwago?

Ka morago ga ge ke naganišišitše ka taba ye ka mo go tšwelago pele, nka le tsebiša neng ka phetho ya-ka?