Tepetepet Manlapud Saray Managbasa

Nepeg kasin awaten na saray Tasi nen Jehova so anggan daiset ya angkekelag a kabiangan (odino praksion) na dala?

Say onggendan ya ebat so inimprinta lamet manlapud paway na Hunyo 15, 2000.

Say manunan ebat et ag-aawaten na saray Tasi nen Jehova so dala. Mapekder min papanisiaan a say ganggan na Dios nipaakar ed dala et agnayarin umanen pian nitukoy ed saray manguman-uman ya opinyon. Anggaman ontan, walaray onlelesan balon problema lapud ta naproseso la natan so dala ed apatiran manunan kabiangan tan saray praksion na saratan. Diad pandesisyon no kasin awaten iratan, aliwa labat a say posiblin pankaabigan tan pakarisgoan ed medikal so kaukolan ya ikonsidera na sakey a Kristiano. Kaukolan a nonoten to so ibabaga na Biblia tan say posiblin epekto na satan ed relasyon to’d Makapanyarin-amin a Dios.

Simpli labat iray manunan isyu. Pian natalosan tayo no akin ya ontan, konsideraen so pigaran agawa diad apalabas unong ed Biblia, awaran, tan medisina.

Imbaga nen Jehova a Dios ed inmunan ateng tayon si Noe a say dala so nepeg ya ipasen a bengatlan nikabiig. (Genesis 9:3, 4) Diad saginonor, nipatnag ed saray ganggan na Dios ed Israel so inkasagrado na dala: “Anggan siopan too a wala ed abung na Israel, odino saray sankaili . . . a mangan na anggan anto a nengneng na dala, isumpak so lupak ed satan a kamarerwa a mangan na dala.” Diad pangipulisay ed ganggan na Dios, naimpluensyaan na sakey ya Israelita so arum; kanian, inyarum na Dios: “[Sikato so] ekalen ko ed leet na saray totoo to.” (Levitico 17:10) Diad saginonor, diad sakey a pantitipon ed Jerusalem, ingganggan na saray apostol tan mamasiken a nepeg itayon ‘onarawi ed dala.’ Say panggawa ed satan et singa kaimportante na iyarawi ed seksual ya imoralidad tan idolatriya.​—Gawa 15:28, 29.

Anto so kabaliksan nensaman na ‘iyarawi’? Saray Kristiano so ag-angan na dala, balanglan satan so tariwa odino impakigtel; nisay kinan da so karne na ag-aparalaan ya ayep. Insebel met iray taganon alaokan na dala, a singa say longanisan nandala. Say pangan na dala ed antokaman ed saratan a paraan so sumlang ed ganggan na Dios.​—1 Samuel 14:32, 33.

Maslak a totoo nensaman so agnapapagaan nipaakar ed panangan na dala, a singa naimano tayo ed saray sulat nen Tertullian (komadua tan komatlo iran siglo K.P.). Bilang ebat ed saray palson akusasyon a saray Kristiano so angan na dala, sinaglawi nen Tertullian iray tribu a pinaletan da iray paknaan da diad pantaway na dala. Inkuan to met a “sano walay palabas ed arena, [arum] a napnapgaan so mangaala ed tariwan dala na nankasalanan . . . pian pantambal ed inkadumororot da.”

Saraman ya agamil (anggano inagamil na arum a Romano nisesengeg ed bunigas) so agmanepeg parad saray Kristiano: “Agkami anggan angilaok na dalay ayayep ed tagano mi,” so insulat nen Tertullian. Inusar na saray Romano iray taganon alaokay dala pian subokey integridad na saray tuan Kristiano. Inyarum nen Tertullian: “Natan, tepetan ta kayo, anton nengneng na panagkatunongan itan, a no matalek kayo [a saray Kristiano] et kadimla ra so dala na ayayep, et ibaga yon sikaray maagum na dalay too?”

Natan et pigpigaran totoo so manisip a saray ganggan na Makapanyarin-amin a Dios et nalalanor no isuheri na doktor so pangisaksak na dala. Anggaman talagan labay na saray Tasi nen Jehova so mantultuloy a manbilay, intalaga mi la so pangunor ed ganggan nen Jehova nipaakar ed dala. Antoy labay ya ibaga na saya no nipaakar ed peles ya agamil ed medisina?

Lapud nagmaliw lan kaslakan so panangisaksak na puron dala (whole blood) kayari na Guerra Mundial II, amta na saray Tasi nen Jehova a saya et sumlang ed ganggan na Dios​—tan ontan so sisisiaen mi ni. Ingen ta, manguman-uman so medisina ed ilalabas na panaon. Natan, say maslak a nisasaksak la et aliwan puron dala noagta sakey ed saray manunan kabiangan na dala: (1) ambalanga iran selula; (2) amputi iran selula; (3) saray platelet; (4) plasma (serum), say likidon kabiangan to. Depende ed kipapasen na pasyente, nayarin iresita na saray doktor so ambalanga iran selula, amputi iran  selula, saray platelet, odino plasma. Diad pangisaksak ed sarayan manunan kabiangan na dala et niyutob so sakey a yunit na dala ed mas dakel a pasyente. Sisiaen na saray Tasi nen Jehova a sumlang ed ganggan na Dios so pangawat na puron dala odino dinanman ed saramay apatiran manunan kabiangan na dala. Makatantanda, lapud sayan malet a talindeg a nibase’d Biblia et asalimbengan ira manlapud dakel a pakarisgoan, a mangilaktip ed saray sakit a singa say hepatitis tan AIDS, a naala manlapud dala.

Balet, lapud aliwan saray manunan kabiangan labat na dala so naproseso, onlelesa iray problema nipaakar ed saramay angkekelag a kabiangan (odino praksion) ya inala manlapud manunan kabiangan na dala. Panon a nauusar iratan a praksion, tan anto so nepeg ya ikonsidera na sakey a Kristiano sano mandesisyon nipaakar ed saratan?

Say dala et komplikado. Anggan say plasma, a 90 porsienton danum, so walaay dakdakel a hormone, inorganic salt, enzyme, tan sustansia, pati iray mineral tan masamit. Say plasma so walaan met na saray protina a singa say albumin, saray managpakigtel (clotting factor), tan saray antibodies ya onlaban ed sakisakit. Ibibiig tan uusaren na saray technician so dakel iran protina na plasma. Alimbawa, say clotting factor VIII so isasaksak ed saray hemophiliac, a mainomay a manparala. Odino no say sakey et nipaarap ed pigaran sakit, nayarin iresita na saray doktor ya iniksionan na gamma globulin, ya inala ed dala a plasma na totoon walaan la na imyunidad. Uusaren ed medisina so arum a protinan plasma, balet ta say asalambit la so mangiyiilustra no panon a say manunan kabiangan na dala (plasma) et nayarin naproseso ta pian naala iray angkekelag a kabiangan, odino praksion. *

No panon a say dala a plasma et lapuan na nanduruman praksion, ontan met so nayarin pamproseso ed saray arum a manunan kabiangan (ambalanga iran selula, amputi iran selula, saray platelet). Alimbawa, saray amputin selula na dala so nayarin lapuan na saray interferons tan interleukins, ya inusar pian tambalen so arum ya impeksion na virus tan kanser. Saray platelet so naproseso pian pakaalaay tambal na sugat. Niwala met niray arum a tambal (a diad gapo et) inala manlapud saray kabiangan na dala. Saratan a panagtambal so aliwan panangisaksak na saray manunan kabiangan na dala; maslak a lalanoren na saratan iray kabiangan odino praksion na dala. Kasin nepeg ya awaten na saray Kristiano irayan angkekelag a kabiangan odino praksion na dala bilang tambal? Agmi nibagan ontan. Agmangiiter so Biblia na saray detalye, kanian nepeg a personal a mandesisyon so sakey a Kristiano diad imaton na Dios unong ed konsiensia to.

Arum so mangipulisay ed antokaman ya inala manlapud dala (anggan saray praksion a ginetman mangiter na temporaryon passive immunity). Ontan so panmoria ra ed ganggan na Dios ya ‘onarawi manlapud dala.’ Ikakatunongan dan say ganggan to ed Israel et kakaukolanen toy pangekal na dala manlapud sakey a pinalsa diad ‘pangibantak ed satan diad dalin.’ (Deuteronomio 12:22-24) Akin ya importante itan? Bueno, pian niwalay gamma globulin, parad dala iran panagpakigtel, tan arum nira, nakakaukolan so pankolekta tan pamproseso ed dala. Kanian, papaliisan na arum a Kristiano iratan a produkto, no panon ya ipupulisay day panagpasaksak na puron dala odino ed saray apatiran manunan kabiangan na dala. Nepeg ya igalang so masimoon tan unong ed konsiensian talindeg da.

Duma met so desisyon na arum a Kristiano. Agda met labay so manpasaksak na puron dala, ambalanga iran selula, amputi iran selula, saray platelet, odino plasma. Balet, nayarin abuloyan da so doktor a manambal ed sikara panamegley na angkelag a kabiangan (praksion) a naala manlapud saray manunan kabiangan. Anggan diad saya et walaray pandudumaan. Nayarin paineksionan so sakey a Kristiano na gamma globulin, balet ta nayarin paineksionan odino andi ed bengatlan alaokay inekal manlapud saray ambalanga odino amputin selula. Diad ami-amin, antoy mangitonton ed arum a Kristiano pian mandesisyon a sarag dan awaten iray praksion na dala?

Inkuan na “Questions From Readers” na The Watchtower a Hunyo 1, 1990 a saray protina (praksion) na plasma so onla’d sistema na dala na lukon a manlalapu itan ed dala na inan malukon. Diad ontan et nipapasa na ina iray immunoglobulin ed anak to, a makana ed imyunidad na lukon. Sano akompleto la so normal a panat na bilay na ambalanga iran selula na lukon, say kabiangan na satan  a mangiiter na oksiheno so naproseso. Arum ed satan et magmaliw a bilirubin, ya oonla ed baley na ina tan mila ed dutak na laman to. Nayarin ibaga na arum a Kristiano a lapud niyaalis iray praksion na dala ed sananey a too diad onian natural a paraan, nayarian dan awaten so praksion na dala ya inala ed plasma odino saray selula na dala.

Kasin say katuaan a manduruma iray opinyon tan desisyon unong ed konsiensia et mankabaliksan ya agla tanton importante so isyu? Andi. Seryoso itan. Ingen, wala so malinew a totontonen. Ipapanengneng na satan ya artikulo ya ag-aawaten na saray Tasi nen Jehova so panagpasaksak ed puron dala tan saray manunan kabiangan na dala. Iwawanwan na Biblia iray Kristiano ya ‘onarawi ed saray bengatlan nibagat ed saray talintao tan ed dala tan ed pilalawanan.’ (Gawa 15:29) Nilikud ed satan, no nipaakar ed saray praksion na dinanman ed saray manunan kabiangan, kayari na maalwar tan masimoon ya impandalepdep, nepeg a mandesidi so balang sakey a Kristiano ed inkasikaton dili unong ed konsiensia to.

Dakel a totoo so mabulos a mangawat ed antokaman a panagtambal ya ompatnag a pankaabigan a tampol, pati say panagtambal a kabkabat lan pakapeligroan na bunigas, a singa saray produkto na dala. Pambanikelan na masimoon a Kristiano a nawalaan na mas malaknab tan asimbang a panmoria ya aglambengat manasaglawi ed pisikal a pamaakaran. Apresyaen na saray Tasi nen Jehova iray sagpot a panangitarya na de-kalidad a medisina, tan sisimbangen da iray pakarisgoan tan gunggona ed antokaman a panagtambal. Balet, no nipaakar ed saray produkton nanlapud dala, maalwar dan sisimbangen so ibabaga na Dios tan say personal a relasyon da ed Manangiter-Bilay tayo.​—Salmo 36:9.

Agaylan bendisyon parad sakey a Kristiano a nawalaan na ontan a kompiyansa a singa say salmista a nansulat: “Si Jehova a Dios sikato so banwa tan kinlong: si Jehova mangiter na grasya tan gloria; anggapo so maong a bengatla ya isiblet to ed saraman so manakar a mapmaptek. O Jehova . . . , mapalar so too a manmatalek ed sika”!​—Salmo 84:11, 12.

[Paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 31]

NISUHERIN TEPETEPET PARAD DOKTOR

No sika so operaan odino tambalen a kaukolan so pangusar na produkto na dala, oniay itepet:

Kasin amta na amin a medical personnel a nalalanor, a bilang sakey ed saray Tasi nen Jehova et agak papasaksakan na dala (puron dala, ambalanga iran selula, amputi iran selula, saray platelet, odino plasma na dala) anggan antokaman iray sirkumstansya?

No wala so antokaman ya iresitan tambal a nanlapu ed plasma na dala, ed saray ambalanga odino amputin selula, odino ed saray platelet, oniay itepet:

Kasin say tambal so nanlapud sakey ed saray manunan kabiangan na dala? No ontan, ipaliwawa yo pa no panoy inkagawa na satan?

Panon karakel ed sayan tambal ya inala ed dala so nayarin usaren, tan diad anton paraan?

No abuloyan na konsiensiak so pangawat ed satan a praksion, antoray walan kapeligroan na satan ed bunigas?

No agnaawat na konsiensiak so pangusar ed sayan praksion, anto ni so nayarin usaren a pantambal?

Kayari na pannonot kon maong ed sayan pamaakaran, kapigan ta kayo nayarin pakabatan nipaakar ed desisyon ko?