Go na content

Go na table of contents

Aksi fu leisiman

Aksi fu leisiman

Aksi fu leisiman

Yehovah Kotoigi e teki iniwan fu den pikinpikin pisi di teki puru fu wan fu den prenspari sani di de na ini brudu?

A piki di e kon now teki puru fu A Waktitoren fu 15 yuni 2000.

Te yu e luku en bun, dan a piki tapu na aksi disi na taki Yehovah Kotoigi no e teki brudu. Wi e bribi tranga taki a wet fu Gado di abi fu du nanga brudu, a no wan wet di libisma kan kenki ibri tron baka fu fiti en na a fasi fa den e denki fu sani. Ma nyun aksi e opo kon fu di sma kan prati brudu na ini fo prenspari sani, èn den sani dati kan prati na ini moro pikinpikin pisi srefi. Fosi wan Kresten e bosroiti fu teki den sortu sani dati, dan a no musu luku nomo sortu wini nanga sortu takru bakapisi den sani disi kan abi tapu a gosontu fu en. A musu broko en ede nanga san Bijbel e taki, èn a musu aksi ensrefi sortu krakti a bosroiti di a wani teki kan abi tapu a banti di a abi nanga na Almakti Gado.

Den prenspari tori disi no muilek fu frustan kwetikweti. Fu kon sabi fu san ede dati de so, dan meki wi luku fa sani ben de na ini Bijbel ten, fa sani ben waka na ini historia, èn a fasi fa datra e si sani.

Yehovah Gado ben taigi Noa, na afo fu wi alamala, taki a ben musu si brudu leki wan aparti sani (Genesis 9:3, 4). Bakaten, den wet di Gado ben gi Israel ben sori a santafasi fu brudu: „Ibriwan man fu na oso fu Israel noso wan dorosei-sma . . . di e nyan iniwan sortu brudu, trutru mi sa drai mi fesi gi a sili di e nyan a brudu.” Efu wan Israelsma no ben hori ensrefi na a wet fu Gado, dan a ben kan pori a denki fu trawan. Fu dati ede, Gado ben taki moro fara: „Mi sa koti en puru na mindri en pipel” (Lefitikus 17:10). Bakaten, na wan konmakandra na ini Yerusalem, den apostel nanga owruman ben gi a komando taki wi musu ’tan farawe fu brudu’. A de tumusi prenspari fu hori wisrefi na a komando disi, neleki fa wi musu tan farawe fu seks hurudu nanga afkodrei.—Tori fu den Apostel 15:28, 29.

San a ben wani taki na ini a fosi yarihondro fu „tan farawe” fu brudu? Kresten no ben e nyan brudu, awansi a brudu ben watra ete, noso a brudu ben kon deki kaba; den no ben e nyan meti fu san a brudu no ben lon komoto na ini. Den no ben o nyan sani sosrefi di ben abi brudu na ini, soleki brudu-worst. Efu den ben o nyan brudu na iniwan fu den fasi dati, dan den ben o pasa a wet fu Gado.—1 Samuel 14:32, 33.

Furu fu den sma fu owruten no ben abi trobi fu nyan brudu, soleki fa wi kan leisi na ini den sani di Tertullianus ben skrifi (a di fu tu, nanga a di fu dri yarihondro G.T.). Di Tertullianus gi piki tapu den falsi kragi taki Kresten ben nyan brudu, dan a ben taki fu wan tu lo di ben e dringi pikinso brudu te den ben e meki kruderi. A ben taki tu dati „te wan prei e hori na ini wan arena (preigron), dan [son sma] ben e teki a brudu fu den wan di ben kisi strafu, fu dringi en na wan gridi fasi . . . leki dresi gi a stoipi fu den”.

Den sortu gwenti dati (srefi efu son Romesma ben du dati gi a gosontu fu den) no ben bun gi Kresten: „Wi no e gebroiki a brudu fu meti srefi na ini wi aladei nyanyan”, na so Tertullianus ben skrifi. Den Romesma ben gebroiki nyanyan di ben abi brudu na ini fu tesi a soifri retifasi fu tru Kresten. Tertullianus ben taki moro fara: „Now, mi e aksi unu, san meki unu e denki taki Kresten sa gridi gi a brudu fu libisma, te unu sabi [taki Kresten] e tegu gi a brudu fu meti?”

Na ini a ten disi, furu sma no e denki taki den wet fu na Almakti Gado abi fu du nanga a tori te wan datra e gi a rai fu teki brudu. Aladi Yehovah Kotoigi wani tan na libi, toku wi musu gi yesi na a wet fu Yehovah ini a tori fu brudu. San dati wani taki te wi e luku den sani di datra e du now fu yepi sma?

Baka a di fu Tu Grontapufeti, a ben tron wan aladei sani fu gi sma brudu transfusie, ma Yehovah Kotoigi ben si taki disi ben de kontrari a wet fu Gado—èn te now ete wi e bribi dati. Ma a fasi fa datra e dresi sma kon kenki bakaten. Na ini a ten disi, furu fu den transfusie di datra e gi sma no de fu a brudu srefi, ma fu wan fu den prenspari sani di de na ini brudu, namku: (1) redi brudu-cel; (2) weti brudu-cel; (3) bruduplaat; (4) plasma (serum), a watrawatra pisi fu a brudu. Datra o luku sortu siki a sikisma abi, èn dan den sa gi en redi brudu-cel, weti brudu-cel, bruduplaat, noso plasma. Transfusie fu den prenspari pisi disi e meki taki wán saka brudu kan prati na mindri moro sikisma. Yehovah Kotoigi e bribi taki, te den e teki brudu, noso iniwan fu den fo prenspari sani di de na ini brudu, dan den e wisiwasi a wet fu Gado. A de krin fu si taki, fu di den e libi akruderi Bijbel gronprakseri, meki den e kisi kibri fu furu ogri, sosrefi fu siki soleki hepatitis nanga AIDS (SIDA) di sma kan kisi fu brudu.

Ma fu di sma kan prati den prenspari sani fu brudu na ini moro pikinpikin pisi, meki wan tu aksi opo kon fu a tori disi. Fa sma e gebroiki den pikinpikin pisi di teki puru fu den prenspari sani na ini a brudu, èn san wan Kresten musu hori na prakseri te a musu teki wan bosroiti efu a o teki den pikinpikin pisi disi?

Brudu na wan dangra sani. Srefi a plasma—fu san 90 procent na watra—abi furu hormoon, sowtu, enzym, sukru, nanga tra sani di a skin abi fanowdu fu tan gosontu. Na ini plasma yu abi sosrefi eiwit, soleki albumine, stollingsfactor (a sani di e meki taki a brudu no e tan lon te sma abi wan koti na den skin, noso te den kisi mankeri), nanga sani di e yepi a skin fu feti teige siki. Sabiman e puru furu fu den eiwit di de na ini plasma, èn den e gebroiki furu fu den. Fu eksempre, datra e gi sma di abi hemofilie (wan siki di e meki taki wan sma e lasi brudu makriki èn taki a e tan lasi brudu te a e kisi mankeri) a stollingsfactor VIII. Son siki de pe datra kan gi sma wan spoiti di abi gámmaglobuline (wan eiwit di lai nanga antistof fu feti infektie siki), di teki puru fu a brudu plasma fu sma di ben kisi a siki kaba. Datra e gebroiki tra sortu eiwit di de na ini plasma, ma den sani di kari na fesi e sori fa sma kan prati wán prenspari pisi fu a brudu (plasma) fu kisi moro pikinpikin pisi. *

Neleki fa brudu plasma kan prati na ini difrenti pikinpisi, na so den tra prenspari sani na ini a brudu (redi brudu-cel, weti brudu-cel, bruduplaat) kan prati na ini moro pikinpikin pisi. Fu eksempre, fu weti brudu-cel den kan puru interferon nanga interleukine (disi na eiwit di e yepi a skin fu feti teige siki), di datra e gebroiki fu dresi virusinfektie nanga kanker. Fu bruduplaat den kan puru sani di e dresi soro. Èn den e meki tra dresi di meki fu den prenspari sani na ini a brudu (sma bigin nanga dati kaba). Den sortu fasi dati fu dresi sma a no transfusie fu den prenspari sani na ini a brudu; furu tron den abi pikinso nomo fu pisi fu den prenspari sani fu san brudu meki. A bun taki wan Kresten e teki den pikinpikin pisi di teki puru fu tra prenspari sani na ini a brudu te den abi datrayepi fanowdu? Wi no kan taki san den musu du. Bijbel no e taki finifini fu na afersi disi, sobun wan Kresten musu teki en eigi bosroiti di e kruderi nanga en konsensi na fesi Gado.

Son sma ben o weigri fu teki iniwan sani di teki puru fu brudu (srefi pikinpikin pisi di de fu yepi a skin fu feti siki gi wan pisi ten). Dati na a fasi fa den e frustan a komando fu Gado fu ’tan farawe fu brudu’. Den e feni taki a wet di Gado ben gi Israel ben taki dati a brudu di ben puru fu wan libisani ben musu ’trowe na tapu gron’ (Deuteronomium 12:22-24). Fu san ede a gronprakseri disi fiti? We, fu meki gámmaglobuline, stollingsfactor, nanga tra dresi di teki fu brudu, dan datra musu teki brudu fu wan sma èn den musu wroko na en tapu. Fu dati ede, son Kresten e weigri fu teki den sortu dresi dati, neleki fa den e weigri fu teki brudu srefi, noso wan fu den fo prenspari sani di de na ini brudu. Wi musu lespeki na opregti bosroiti di den teki akruderi a konsensi fu den.

Tra Kresten e teki tra bosroiti. Den sosrefi e weigri fu teki brudu, redi brudu-cel, weti brudu-cel, bruduplaat, noso plasma. Ma a kan taki den gi wan datra primisi fu dresi den nanga wan pikinpikin pisi di teki puru fu wan fu den prenspari sani na ini a brudu. Srefi na ini na afersi disi, sma kan abi difrenti denki. Wán Kresten kan agri fu teki wan spoiti nanga gámmaglobuline, ma a kan taki a e weigri, noso taki a e teki wan spoiti nanga wan dresi di teki puru fu redi, noso weti brudu-cel. Ma san kan meki taki son Kresten e teki a bosroiti fu teki dresi di meki nanga pikinpikin pisi di teki puru fu den prenspari sani di de na ini brudu?

„Vragen van lezers” na ini De Wachttoren fu 1 yuni 1990, ben skrifi taki den eiwit di de na ini a brudu plasma (pikinpikin pisi) e pasa fu a brudu fu wan uma di de nanga bere, go na a brudu fu a pikin fu en. Sobun, wan mama e gi en pikin immunoglobuline (eiwit di e yepi a skin fu feti teige siki), èn na so a e sorgu taki a pikin man feti teige siki. Ma a skin fu a pikin di de na ini a bere fu a mama e du sani fu ensrefi tu. Te den redi brudu-cel fu a pikin e dede gowe, dan a pisi di e hori a zuurstof, e kenki tron wan tra sani. Pikinso fu a sani dati e tron bilirubine, di e pasa a murukuku go na a mama èn a mama e puru en fu en skin te a e go na toilet. Sobun, pikinpikin pisi fu brudu kan pasa go na wan tra sma, soleki fa disi e pasa na ini a mama bere. Fu dati ede son Kresten kan feni taki den kan teki dresi di abi pikinpikin pisi na ini di teki puru fu brudu plasma noso fu den brudu-cel.

A de so taki na afersi disi no de prenspari, fu di sma e denki tra fasi, èn fu di den e teki difrenti bosroiti akruderi a konsensi fu den? Nôno. A de wan seryusu sani. Ma te yu luku en bun dan na afersi disi no muilek fu frustan. Den sani di kari na fesi e sori taki Yehovah Kotoigi no e teki brudu, noso wán fu den prenspari sani na ini brudu. Bijbel e gi Kresten a komando ’fu tan farawe fu sani di òfer leki srakti-ofrandi gi kruktugado èn fu brudu èn fu hurudu’ (Tori fu den Apostel 15:29). Boiti dati, te Kresten abi fu du nanga dresi di teki puru fu wan fu den prenspari sani na ini brudu, dan ibri Kresten musu teki en eigi bosroiti akruderi en eigi konsensi, baka di a denki dipi èn baka di a begi fu a tori disi.

Furu sma ben o de klariklari fu teki iniwan dresi di ben o man yepi den wantewante, srefi te den sabi taki a dresi dati kan pori a gosontu fu den, soleki fa a de nanga dresi di meki fu brudu. Wan reti-ati Kresten musu meki muiti fu kon frustan a fini fu a tori; a musu si sani na a yoisti fasi, èn a no musu prakseri en gosontu nomo. Yehovah Kotoigi e warderi a muiti di sma e du fu gi den bun datrayepi, èn ibri leisi den e luku bun san na den takru bakapisi, èn san na den wini fu den datrayepi di den o kisi. Ma te den abi fu du nanga dresi di teki puru fu brudu, dan den e luku bun san Gado e taki, èn fa a de nanga a banti di den abi nanga a Sma di gi wi libi.—Psalm 36:9.

A de wan blesi gi wan Kresten fu abi frutrow neleki a psalm skrifiman di ben skrifi: „Yehovah Gado na wan son nanga wan skelt; grani nanga glori na san a e gi. Yehovah srefi no sa hori san bun na baka gi den sma di e waka sondro fu abi fowtu. O Yehovah . . . , koloku fu a man di e frutrow tapu yu”!—Psalm 84:11, 12.

[Futuwortu]

^ paragraaf 13 Luku „Vragen van lezers” na ini De Wachttoren fu 15 yuni 1978, nanga 1 oktober 1994. Wrokopresi pe den e meki difrenti dresi, e meki dresi di no teki puru fu brudu, èn datra kan gi sma den dresi disi na presi fu den pikinpikin pisi fu brudu di den ben gebroiki na ini a ten di pasa.

[Faki na tapu bladzijde 31]

AKSI DI YU KAN POTI GI WAN DATRA

Efu yu musu du wan oparâsi, noso yu musu kisi dresi di teki puru fu brudu, dan aksi:

Ala sma na ini na ati-oso di musu yepi mi sabi taki mi leki wan Yehovah Kotoigi no e teki brudu (a brudu srefi, redi brudu-cel, weti brudu-cel, bruduplaat, noso brudu plasma), awinsi san e pasa?

Efu a datra wani gi yu wan dresi di meki fu brudu plasma, redi brudu-cel, weti brudu-cel, noso brudu plaat, dan aksi en:

A dresi meki fu wan fu den fo prenspari sani na ini brudu? Efu disi de so, yu kan fruteri mi san de na ini?

Omeni fu a dresi disi di meki fu sani di teki puru fu brudu mi sa kisi, èn na sortu fasi mi sa kisi en?

Efu mi konsensi e gi mi pasi fu teki a dresi disi, dan sortu problema mi kan kisi na gosontu sei?

Efu mi konsensi no e gi mi pasi fu teki a dresi disi, dan sortu tra yepi mi kan kisi?

Te mi prakseri den sani disi bun, dan o ten mi kan taigi yu sortu bosroiti mi o teki?